PRZEJAWY SEKAULNOŚCI MAŁEGO DZIECKA

opracowanie: M.Zielona-Jenek
PRZEJAWY SEKAULNOŚCI MAŁEGO DZIECKA
Zachowania seksualne małego dziecka są jednym z elementów jego codziennej aktywności
(por. Obuchowska, Jaczewski, 1982) i pełnić mogą różnorodne funkcje: poznawcze (zdobywanie
wiedzy o różnicach płciowych, prokreacji), społeczne (np. trening ról płciowych), emocjonalne
(zaspakajanie potrzeby bliskości w relacji z drugim człowiekiem, szukanie przyjemnych i
satysfakcjonujących przeżyć) 1. Przejawy dziecięcej seksualności grupowane są w cztery kategorie:
zachowania masturbacyjne, orientacyjne, interakcyjne i twórcze (Beisert, 2004).
Zachowania masturbacyjne (zabawy genitalne, Sieja, 2004) polegają na samodzielnej
stymulacji własnych obszarów erogennych i wywoływania w ten sposób przyjemnych doznań.
Dotykanie własnych genitaliów obserwuje się u dzieci bardzo wcześnie. Zwykle w drugiej połowie
pierwszego roku życia niemowlęta (przy czym chłopcy zwykle szybciej niż dziewczynki) „odkrywają” i
eksplorują tę część ciała, analogicznie do wcześniej poznanych dłoni i palców czy stóp (Eisenberg,
Murkoff, Hathaway, 2004). Zainteresowanie własnym ciałem oraz dostarczanie sobie przyjemnych
doznań poprzez odpowiednią stymulację jest zjawiskiem dość powszechnym wśród małych dzieci
(por. Beisert, 1991, Lew-Starowicz, 2000). Zwraca się przy tym uwagę na różnorodne źródła i funkcje,
jakie mogą spełniać zachowania autoerotyczne dzieci: dostarczanie przyjemności, wynikająca z
ciekawości eksploracja własnego ciała, osiąganie za pomocą masturbacji innych celów (np.
samokojenie, zwracanie na siebie uwagi otoczenia). Wymienione rodzaje zachowań masturbacyjnych
różnią się więc między sobą celem, a co za tym idzie również cechami samego działania
(powtarzalnością vs zmiennością zachowania, trwałością) oraz również konsekwencjami (Beisert,
2004).
Celem zachowań orientacyjnych jest zdobycie informacji na temat różnic anatomicznych w
budowie dziewczynek i chłopców, kobiet i mężczyzn oraz funkcji, jakie spełniają rzeczone różnice.
Dzieci podejmują aktywne wysiłki, by zdobyć tę wiedzę: podejmują obserwacje, pytają osoby, które
mogą być w tym względzie kompetentne. Próby zaobserwowania różnic anatomicznych między
W literaturze toczy się dyskusja na temat motywacji dziecięcych zachowań seksualnych. Teoretycy paradygmatu
psychodynamicznego, kontynuatorzy myśli Freudowskiej, opisują je jako motywowane realizacją niedojrzałego popędu
seksualnego (por. Moore, Fine, 1996), tymczasem przedstawiciele nurtu społecznego uczenia się argumentują, że służą one
realizacji motywów pozaseksualnych (ze względu na brak ukształtowanych skryptów zachowań seksualnych) (por. Simon,
Gagnon, 1998).
1
płciami mogą przybrać formę oglądania i podglądania innych lub komplementarnie – prezentacji
genitaliów nazywanej ekshibicjonizmem dziecięcym (Obuchowska, Jaczewski, 1982). Dzieci
wykorzystują ku takiej nauce różnorakie okazje: czynności higieniczne i pielęgnacyjne, pobyt w
toalecie, wspólne przebieranie się np. na basenie czy na plaży. Przedmiotem obserwacji może być
rówieśnik, dorosły, ale również zwierzę (Beisert, 1991, 2004). Dzieci, które oswojone są z cudzą i
własną płciowością przyglądają się innym nie ukrywając tego. Wychowane zaś w atmosferze
rygoryzmu seksualnego (lub poinformowane o niestosowności okazywania zainteresowania nagością
przez rówieśników) będą starały się ukryć swoje zainteresowanie i zdobywać informacje w tajemnicy
np. podglądając innych, mając przy tym świadomość przekraczania swoim zachowaniem norm
(Beisert, 1991). Innym rodzajem zachowań orientacyjnych są zadawane przez dzieci pytania
dotyczące sfery seksualnej. Zaznaczyć należy, że ich celem, obok zdobycia bądź weryfikacji
informacji może być zaspokojenie potrzeb emocjonalnych: podzielenie się tym, co dla dziecka ważne
w danej chwili, prośba o wsparcie i uspokojenie po konfrontacji z informacjami czy doświadczeniami
zbyt trudnymi (Beisert, 1991).
Kolejną grupę zachowań seksualnych małych dzieci stanowią zachowania interakcyjne,
nazywane też zabawami erotycznymi (Beisert, 1991) lub dziecięcymi zabawami seksualnymi
(Obuchowska, Jaczewski, 1982). Największa ich ilość pojawia się w wieku przedszkolnym. Ich
funkcją, obok zaspokojenia ciekawości i zdobycia wiedzy (podobnie jak w zachowaniach
orientacyjnych) jest również dostarczenie przyjemności, stymulacja i ekspresja seksualna w kontakcie
z
rówieśnikiem.
Zabawy
seksualne
mogą
przybierać
następujące
formy:
naśladowanie
zaobserwowanej aktywności seksualnej innych osób, odtwarzanie pozaseksualnych sytuacji, które
dostarczają dziecku pretekstu do kontaktu i manipulacji ciałem (zabawa w „doktora”). Odrębna grupę
zabaw stanowi powtarzanie w zabawie przeżytych przez dziecko sytuacji traumatycznych. Celem
takich zabaw jest odreagowanie napięcia i negatywnych emocji wynikających z trudnego
doświadczenia (Beisert, 2004). Ten rodzaj zabaw wykracza poza normę rozwojowych zachowań
seksualnych małych dzieci i stanowić może sygnał dla dorosłych o konieczności udzielenia dziecku
pomocy.
Zachowania twórcze obejmują wykonywanie rysunków, ulepianej, układanie i uczenie się
wierszyków, wyliczanej i opowiadań o treściach seksualnych (Obuchowska, Jaczewski, 1982, Beisert,
2004). Funkcją tej aktywności jest przede wszystkim ekspresja i zaspokojenie zainteresowania
treściami seksualnymi w pośredni (bezpieczniejszy) sposób. Jednocześnie dzieląc się swymi
wytworami z dorosłymi dzieci zyskują informacje o ich postawach wobec seksualności. Pamiętać
należy, że dziecięca twórczość erotyczna, podobnie jak i odreagowujące zabawy erotyczne,
odzwierciedlać może traumatyczne doświadczenia dziecka i być ważnym sygnałem dla dorosłych
opiekunów.
Tabela 1. Przejawy seksualności małych dzieci (opracowanie na podst. Obuchowska, Jaczewski,
1982, Beisert, 1991, 2004).
Rodzaj zachowania
Opis zachowania
Masturbacja
wczesnodziecięca
autostymulacja
obszarów erogennych
Funkcje zachowania
 dostarczenie przyjemności
 zaspokojenie ciekawości
 realizacja
pozaseksualnych celów
(np. zwrócenie uwagi
otoczenia, obniżenia
napięcia emocjonalnego)
Przykład




Zachowania
orientacyjne
przyglądanie się
genitaliom innych
osób, zadawanie
pytań o treści
seksualne
Zachowania
interakcyjne
zabawa o treści
seksualnej lub innej
włączająca kontakt i
manipulację ciałem
rówieśnika (również
nagim)

zdobycie i weryfikacja
informacji
 sygnalizowanie potrzeby
wsparcia i uspokojenia
 funkcja więziotwórcza




zdobycie informacji
dostarczenie
przyjemności
obniżanie napięcia
(odreagowanie)
ekspresja emocji
dotykanie genitaliów
rytmiczne zaciskanie
ud
ocieranie się o
przedmioty
przyglądanie się
(podglądanie) innym w
czasie zabiegów
pielęgnacyjnych, w
toalecie,
zadawanie pytań:
„Skąd się wziąłem?”,
„Dlaczego chłopcy
mają penisy a
dziewczynki nie?”



Zachowania twórcze
wykonywanie
rysunków, ulepianek,
układanie wierszyków
opowiadań o treściach
seksualnych


ekspresja i
zaspokojenie
zainteresowania
treściami seksualnymi
testowanie reakcji
osób dorosłych

zabawa w „mamę i
tatę”
zabawa w „doktora”
rysowanie postaci
nagich (bądź o
podkreślonych
cechach płciowych)
powtarzanie
wulgaryzmów,
wierszyków o treści
seksualnej
Literatura:
Beisert, M. (1991). Seks twojego dziecka. Poznań: Dom Wydawniczy K. Domke.
Beisert, M. (2004). Eksperymenty seksualne okresu dzieciństwa. W: M. Beisert (red.), Seksualność w cyklu życia człowieka (s.
115-144). Poznań: Zakład Wydawniczy K. Domke.
Bolton, F.G., Morris, L.A., MacEachron, A.E. (1989). Males at Risk The Other Side of Child Sexual Abuse. Newbury Park: SAGE
Publications, Inc.
Eisenberg, A., Murkoff, H.E., Hathaway, S.E. (2004). Pierwszy rok życia dziecka. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.
Laplanche, J, Pontalis, J.-B. (1996). Słownik psychoanalizy. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Lew - Starowicz, Z. (2000). Seksuologia wieku dziecięcego i okresu dojrzewania. W: A. Popielarska, M. Popielarska (red.),
Psychiatria wieku rozwojowego (s. 195-216). Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
Moore, B.E., Fine, B.D. (1996). Słownik psychoanalizy. Warszawa: Jacek Santorski & Co Wydawnictwo.
Obuchowska, I., Jaczewski, A. (1982/2002). Rozwój erotyczny. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Sajkowska, M. (2003). Zagrożenia wykorzystaniem seksualnym dzieci w Internecie – wyniki badań empirycznych. Dziecko
krzywdzone. Teoria Badania Praktyka, 2, 84-91.
Sieja, K. (2004). Wiedza o życiu seksualnym człowieka. Wybrane zagadnienia. Koszalin: Wydawnictwa Uczelniane Bałtyckiej
Wyższej Szkoły Humanistycznej.
Simon, W., Gagnon, J. (1998). Psychosexual Development. Society, 35, 2, 60-67.