Współczynnik masy ciała =

Grażyna Boćko
Nauczany przedmiot: biologia
Miejsce pracy: Publiczne Gimnazjum nr 2 w Białymstoku
Scenariusz lekcji
I. Przedmiot: biologia.
Dział programowy: Funkcjonowanie człowieka i zwierząt.
Klasa II gimnazjum, jedna jednostka lekcyjna.
Temat: Podstawowe zasady żywienia.
II. Cele lekcji:
a) poznawcze:
uczeń:
- podaje zasady żywienia,
- wymienia choroby powstające na skutek niedożywienia oraz
choroby towarzyszące przejadaniu się,
- podaje rolę błonnika w odżywianiu się,
- podaje różne przyczyny otyłości,
b) wychowawcze:
uczeń:
- zauważa konieczność właściwego żywienia w każdym okresie
życia,
- krytycznie analizuje własny jadłospis,
c) praktyczne:
uczeń:
- dostrzega zależność między niewłaściwym odżywianiem się
a powstawaniem chorób związanych ze złym odżywianiem się,
- analizuje schematy, piramidę właściwego żywienia, własny
jadłospis,
- oblicza swój współczynnik masy ciała,
- doskonali umiejętność pracy w zespole i grupie.
III. Środki dydaktyczne: schematy, teksty z podręcznika, teksty przygotowane
przez nauczyciela, tabela, loteryjki.
IV. Metody: śniegowa kula, praca z tekstem, ćwiczenia.
V. Formy: indywidualna, zespołowa, grupowa.
VI. Przebieg lekcji:
1. Faza wstępna:
a) podział klasy na grupy czteroosobowe,
b) rozdanie pomocy ( schematy, tabela, loteryjki, teksty),
c) uczeń wyjaśnia co to jest odżywianie ( dostarczenie pokarmu
każdej żywej komórce organizmu),
d) uczniowie dokonują podziału pokarmów- schemat do uzupełnienia
(załącznik nr 1), każdy uczeń ma do uzupełnienia swój schemat,
po uzupełnieniu schematu konsultuje się z kolegą z ławki, a
następnie porównanie następuje w grupach czteroosobowych-
kula śniegowa, po ukończeniu pracy w grupach przedstawiciele
grup przedstawiają schematy na tablicy.
2. Faza główna:
a) uczniowie analizują tabelę przedstawiającą procent ludzi otyłych
w wybranych krajach- załącznik nr 2 i podają:
- na którym miejscu wśród wymienionych znajdują się Polki i
Polacy,
- w którym kraju z przedstawionych jest najwięcej (procentowo)
ludzi otyłych,
- prawdopodobne przyczyny otyłości w wymienionych krajach,
b) uczniowie analizują piramidę zdrowego żywienia- załącznik nr 3,
c) zastanawiają się co powinno się znaleźć na szczycie piramidy,
d) na podstawie tekstu z podręcznika- załącznik nr 4 podają rolę
błonnika (ułatwia utrzymanie właściwej masy ciała, poprawia
pracę jelit),
e) na podstawie tekstu – załącznik nr 5 określają wpływ soli na
organizm człowieka,
f) na podstawie dostarczonego schematu- załącznik nr 6 wymieniają
choroby towarzyszące otyłości,
g) podają choroby związane z niedożywieniem oraz ich przyczyny
lub objawy-układają loteryjkę- załącznik nr 7 ( śniegowa kula),
h) podają przyczyny lub objawy chorób towarzyszących otyłości
- układają loteryjkę- załącznik nr 8 (śniegowa kula),
i) podają podstawowe zasady żywienia – wybierają z podanych
- załącznik nr 9 ( praca indywidualna i zespołowa- zespoły
dwuosobowe),
3. Faza podsumowująca:
a) utrwalenie wiadomości i ułożenie notatki:
- podstawowe zasady żywienia,
- choroby związane z niedożywieniem (próchnica zębów,
krzywica, gruźlica, anemia),
- choroby towarzyszące otyłości ( miażdżyca, niewydolność
oddechowa, zmiany zwyrodnieniowe w kręgosłupie, kamica
żółciowa, cukrzyca, nadciśnienie, płaskostopie, nowotwory:
jajnika, trzonu macicy, jelita grubego, prostaty),
b) obliczają swój współczynnik masy ciała- na podstawie wzoru:
masa ciała (kg)
Współczynnik masy ciała =
wzrost² (m)
Uwaga: wiadomości o chorobach zostaną jeszcze raz utrwalone i poszerzone
podczas omawiania układów narządów człowieka
c) uczniowie dokonują oceny własnego jadłospisu - wykonują
zadanie 20 str. 20 w zeszycie ćwiczeń: „Biologia XXI – zadania
dla ucznia” – część 2, pod redakcją Andrzeja Jerzmanowskiego
wydanego przez WSiP w 2000r.
d) zadanie pracy domowej
Praca domowa
Poszerz wiadomości o chorobach związanych z nieprawidłowym
odżywianiem analizując czasopisma dostępne w czytelni szkolnej
(„Zdrowie, „ Ekoświat”). Wymień choroby związane ze złym
odżywianiem o których nie mówiliśmy, podaj ich przyczyny i objawy
oraz z jakiego źródła dowiedziałeś się o nich ( czasopismo, numer,
tytuł artykułu).
Wszystkie przedstawione niżej załączniki powinny być
dostarczone każdemu uczniowi w klasie.
Załącznik nr 1
Podział pokarmów
budulcowe
białka
(?)
energetyczne
(?) tłuszcze
sole
mineralne
regulujące
(?)
węglowodany
(?)
(?)
witaminy
sole
mineralne
pełnowartościowe
(?)
niepełnowartościowe
roślinne
rozpuszczalne
(?)
zwierzęce w tłuszczach
(?)
w wodzie
W miejsce znaku ? wpisują terminy umieszczone niżej.
Załącznik nr 2
Procent ludzi cierpiących na otyłość w wybranych krajach w zależności od płci.
Kraj
Mężczyźni
Kobiety
Szwajcaria
6
5
Włochy
7
6
Austria
8
8
Holandia
8
9
Francja
9
11
Szwecja
10
12
Bułgaria
Hiszpania
Rosja
Belgia
Portugalia
Dania
Szkocja
Czechy
Słowacja
Niemcy
Anglia
Finlandia
USA
Rumunia
Kuwejt
Polska
11
11
11
12
13
13
16
16
17
17
17
19
20
21
33
29
11
15
28
18
17
11
17
20
15
19
20
19
25
27
44
22
Dane do tabeli zaczerpnięto z podręcznika „Biologia XXI”- część 2, pod
redakcją Andrzeja Jerzmanowskiego, wydanego przez WSiP w 2000r.
Załącznik nr 3
Piramida zdrowego żywienia.
T
tłuszcze, słodycze
mleko, produkty mleczne,
mięso, drób, jaja, wędliny, ryby
warzywa
owoce
chleb, przetwory zbożowe, ryż
Załącznik nr 4
Rola błonnika
„ W produktach pochodzenia roślinnego: surowych warzywach i owocach,
dżemach oraz sokach przecierowych znajduje się duża ilość błonnika, czyli
węglowodanu- celulozy. Błonnik, mimo że nie jest trawiony w przewodzie
pokarmowym człowieka, stanowi ważny składnik diety. Zjadany wraz z
warzywami i owocami odgrywa dwojaką rolę: wypełnia żołądek, zwiększając
uczucie sytości, i poprawia pracę jelita. Specjaliści-dietetycy uważają, że nie
tylko sprzyja to leczeniu otyłości, ale także zmniejsza ryzyko zachorowania na
raka jelita grubego.”
Tekst z podręcznika „Biologia XXI”- część 2, pod redakcją Andrzeja
Jerzmanowskiego, wydanego przez WSiP w 2000 roku.
Załącznik nr 5
Wpływ nadmiaru soli na organizm człowieka.
„Sól spożywcza to chlorek sodu, który jest potrzebny do prawidłowego
funkcjonowania mięśni, nerek i układu nerwowego. Nadmiar soli w pokarmie
może jednak powodować wzrost ciśnienia krwi. Osoby z wysokim ciśnieniem
krwi są bardziej narażone na choroby serca, uszkodzenia nerek i oczu.
Prawidłowe ciśnienie krwi u dorosłej osoby wynosi około 120/80 mm słupa
rtęci. Ludzie młodzi mają przeważnie niskie ciśnienie krwi. Po 35 roku życia
ciśnienie zwykle wzrasta. Ograniczenie spożycia soli pomaga utrzymać
ciśnienie krwi w normie.”
Tekst z podręcznika „Biologia XXI”- część 2, pod redakcją Andrzeja
Jerzmanowskiego, wydanego przez WSiP w 2000r.
Załącznik nr 6
Choroby towarzyszące otyłości
Choroby układu krążenia
Nowotwory
cukrzyca miażdżyca
nadciśnienie
jajnika
Choroby układu oddechowego
niewydolność oddechowa
piersi
trzonu macicy
jelita grubego
Załącznik nr 7
Choroby związane z niedożywieniem - loteryjka.
Choroba
Objawy/przyczyny
Powstaje na skutek działania kwasów na szkliwo zębów. Aby
temu zapobiec należy myć zęby po każdym posiłku najlepiej
Próchnica
pastą z fluorem. Zawarty w niej fluorek sodu reaguje ze szkliwem
zębów
zębów, wzmacniając je i czyniąc bardziej odpornymi na działanie
kwasów wydzielanych przez bakterie.
Powstaje najczęściej na skutek braku w pożywieniu witaminy D,
Krzywica która powoduje odkładanie się węglanu i fosforanu wapnia w
układzie kostnym.
Gruźlica Wywołuje ją bakteria zwana prątkiem Kocha.
Anemia Przyczyną tej choroby jest niedobór żelaza w pożywieniu.
Nauczyciel przed lekcją wycina loteryjkę, uczniowie układają loteryjkę zgodnie
z przedstawioną tabelą.
Załącznik nr 8
Objawy/ przyczyny chorób towarzyszących otyłości- loteryjka.
Choroba
Nadciśnienie
Miażdżyca
Niewydolność
oddechowa
Zmiany
zwyrodnieniowe
w kręgosłupie.
Objawy/przyczyny
Chorobliwe podwyższenie ciśnienia krwi ponad normę
spoczynkową, wynoszącą u dorosłego 140/90 mm Hg.
Odkładanie się w ścianach tętnic złogów tłuszczu
(cholesterolu) ulegających zwapnieniu i zwężających
światło naczyń.
Wpływ masy ciała na ruchy przepony.
Powstają na skutek dużego obciążenia stawów i kręgów
w kręgosłupie.
Nieprawidłowa przemiana węglowodanów, podwyższony
poziom cukru we krwi, brak cukru w komórkach ciała.
Powstawanie kamieni żółciowych, które mogą znajdować
się w pęcherzyku żółciowym lub w przewodach
Kamica żółciowa
żółciowych (są to złogi cholesterolu wraz z barwnikami
żółciowymi i wapniem).
Nowotwory
Nienaturalny rozrost tkanek.
Przed lekcją nauczyciel wycina loteryjkę, podczas zajęć uczniowie układają
loteryjkę zgodnie z przedstawioną tabelą (kolejność podawania chorób jest
dowolna).
Cukrzyca
Załącznik nr 9
Wybierz z podanych prawidłowe zasady żywienia.
1. Należy spożywać tylko warzywa i owoce.
2. Należy spożywać pokarmy zróżnicowane, w tym dużo warzyw i owoców.
3. Należy ograniczać ilość błonnika w pożywieniu.
4. W pożywieniu powinny znaleźć się duże ilości błonnika.
5. W wieku młodzieńczym należy dbać o zaspokojenie odpowiedniej ilości
białka, witamin i soli mineralnych.
6. Unikać należy dużej ilości tłuszczu oraz słodyczy.
7. Słodycze możemy jeść bez ograniczeń.
8. Potrawy należy mocno solić.
9. Należy ograniczyć spożycie soli.
10. Należy dbać o właściwą wagę ciała.
11. Należy ograniczać spożycie produktów zawierających konserwanty,
sztuczne barwniki i przeciwutleniacze.
Prawidłowe odpowiedzi: 2, 4, 5,6, 9,10,11.
Grażyna Boćko
Grażyna Boćko
Nauczany przedmiot: biologia.
Miejsce pracy: Publiczne Gimnazjum nr 2 w Białymstoku.
Scenariusz lekcji.
I. Przedmiot: biologia.
Dział programowy: Funkcjonowanie człowieka i zwierząt.
Klasa II gimnazjum, 1 jednostka lekcyjna.
Temat lekcji: Skład i rola krwi.
II. Cele lekcji:
a) poznawcze:
uczeń:
- wymienia składniki krwi, omawia ich budowę i rolę w
organizmie,
b) wychowawcze:
uczeń:
- omawia i rozumie rolę przetaczania krwi dla ratowania
ludzkiego życia,
- omawia rolę szczepień ochronnych w uzyskiwaniu odporności,
d) praktyczne:
uczeń:
- prowadzi ukierunkowaną obserwację mikroskopową,
- dokonuje porównań,
- uzupełnia schemat,
- układa loteryjkę i uzupełnia tabelę,
- doskonali umiejętność pracy w zespole.
III. Środki dydaktyczne: mikroskopy (najlepiej jeden na każdej ławce),
preparaty mikroskopowe krwi człowieka i żaby, podręczniki, tablica poglądowa
przedstawiająca budowę elementów krwi, schemat do uzupełnienia, tabela,
loteryjka, zeszyt ucznia.
IV. Metody: ćwiczenia, pogadanka, praca z podręcznikiem, elementy metody
problemowej.
V. Formy: indywidualna, zespołowa.
VI. Przebieg lekcji:
1. Faza wstępna:
a) uczeń przypomina:
- co to jest oddychanie i odżywianie,
- gdzie zachodzą powyższe procesy,
- jakie substraty potrzebne są do przebiegu wymienionych procesów,
- co się dzieje z produktami powstającymi w wyniku tych procesów,
b) postawienie problemu: Jak sądzisz, dlaczego jedni ludzie często
chorują, inni natomiast bardzo rzadko zapadają na choroby?
2. Faza główna:
a) zapoznanie się z tekstem z podręcznika, może to być podręcznik
„Biologia XXI”- część 2, pod redakcją Andrzeja Jerzmanowskiego,
wydany przez WSiP w 2000 roku ( strona 53- 55) lub „Biologia” część 1,
autorstwa Waldemara Lewińskiego i Jana Prokopa, wydany przez
wydawnictwo „OPERON”w 1999 roku (strona: 80- 82) albo inny
podręcznik biologii, w którym omawiana jest budowa i funkcja organizmu
człowieka, zwracając uwagę tylko na rodzaje składników krwi,
b) uczniowie wymieniają składniki krwi i uzupełniają schemat (wpisują
w miejsce znaku ? terminy, które są umieszczone niżej):
Składniki krwi
Płynne
?
osocze
Stałe(morfotyczne)
erytrocyty
czerwone krwinki
leukocyty
?
białe krwinki
?
trombocyty
płytki krwi
c) uczniowie w zespołach dwuosobowych dokonują obserwacji
mikroskopowej preparatu trwałego krwi żaby i krwi człowieka,
d) uczniowie wykonują rysunek spod mikroskopu, powinien on wyglądać
w przybliżeniu następująco:
jądro komórkowe
Krwinki czerwone żaby
Krwinki czerwone (erytrocyty)człowieka.
e) uczniowie na podstawie dokonanych obserwacji mikroskopowych
dokonują porównania krwinek człowieka i żaby, uzupełniają tabelę:
Cecha
Krwinki człowieka
Krwinki żaby
Kształt
koła
elipsy
Rozmiar
mniejszy
większy
Obecność
brak
występuje
jądra
komórkowego
Ilość w
dużo
mniej niż u człowieka
jednostce
objętości
(Uwaga: uczniowie uzupełniają tabelę tylko na podstawie obserwacji
mikroskopowych, uzupełnienie dotyczące rzeczywistego kształtu i ilości
krwinek w jednostce objętości nastąpi w dalszej części lekcji.)
f) uczniowie jeszcze raz dokonują wnikliwej obserwacji mikroskopowej,
zwracając uwagę na być może widoczne inne rodzaje krwinek
(uzależnione jest to od jakości preparatów i mikroskopów), następuje
opis słowny i graficzny na tablicy zauważonych komórek,
g) na podstawie tablicy poglądowej przedstawiającej budowę krwi
uczniowie omawiają rzeczywiste kształty krwinek (erytrocytydwuwklęsłe krążki, leukocyty- posiadają różne kształty, posiadają jądro
komórkowe, trombocyty- fragmenty dużej komórki szpiku kostnego
megakariocytu, posiadają różne kształty,
h) uczniowie na podstawie tekstu z podręcznika omawiają rolę
poszczególnych składników krwi:
- osocze: przenosi dwutlenek węgla, mocznik, pozostałe składniki
krwi, hormony, sole mineralne, substancje odżywcze, ciała
odpornościowe, bierze udział w termoregulacji,
- erytrocyty: przenoszenie tlenu z płuc do komórek ciała
(nietrwałe połączenie z hemoglobiną) i w niewielkim stopniu
dwutlenku węgla, który rozpuszcza się w cytoplazmie krwinek
czerwonych,
- leukocyty: biorą udział w reakcjach odpornościowych:
wchłaniają mikroorganizmy chorobotwórcze i rozkładają w
swoim wnętrzu oraz rozpoznają ciała obce i produkują
przeciwciała do osocza krwi (granulocyty wykrywają
i pochłaniają bakterie i resztki obumarłych komórek w
zainfekowanych tkankach, makrofagi pochłaniają w całości
i trawią bakterie oraz obumarłe komórki, limfocyty niszczą
bezpośrednio drobnoustroje i komórki rakowe oraz niektóre z
nich produkują przeciwciała),
- trombocyty- biorą udział w procesie krzepnięcia krwi i
wytwarzają substancje zapobiegające powstawaniu skrzepów
wewnątrznaczyniowych (nauczyciel uzupełnia odpowiedzi
uczniów),
i) uczniowie uzupełniają schemat obrazujący istotę procesu krzepnięcia
krwi:
trombocyty serotonina
(?) skurcz mięśniówki naczynia
fibrynogen
jony wapnia, witamina K (?) fibryna (włóknik)
rozpuszczalny w osoczu
nierozpuszczalna
cienkie, splątane nici
„wyłapujące” krwinki
(?) skrzep
j) przypomnienie postawionego problemu: Dlaczego jedni ludzie często
chorują, inni rzadko zapadają na choroby?
k) rozwiązanie problemu ( obecność białych krwinek, zdolność do
szybkiego zwiększania ilości białych krwinek, zdolność do produkcji
przeciwciał, obecność przeciwciał w organizmie- przy tym rola szczepień
ochronnych
oraz konieczność podawania w niektórych wypadkach surowicy).
4. Faza podsumowująca:
a) uczniowie na podstawie uzyskanych na lekcji wiadomości w
zespołach dwuosobowych układają loteryjkę:
Składnik krwi Zawartość w 1µl
krwi.
osocze
--------------------
Erytrocyty
4- 5 x 106
Leukocyty
5- 10 x 10³
Trombocyty
2- 3 x 105
Cecha
Rola
Jedyny płynny
składnik krwi.
Przenosi substancje
odżywcze, pozostałe
składniki krwi,
hormony, ciała
odpornościowe,
dwutlenek węgla,
bierze udział
w termoregulacji.
Nie posiadają
Przenoszą tlen
i niewielką ilość
jądra
komórkowego. dwutlenku węgla
Posiadają
Biorą udział w
jądro
reakcjach
komórkowe.
odpornościowych.
Są to fragmenty Biorą udział w
komórki szpiku krzepnięciu krwi.
kostnego –
megakariocytu.
b) zapisanie notatki- na podstawie ułożonej loteryjki,
c) zadanie pracy domowej:
Praca domowa
Dowiedz się z encyklopedii co oznaczają terminy: odczyn
Biernackiego (OB) i hematokryt (HCT).
Grażyna Boćko