Litosfera 1

IV. LITOSFERA. CZĘŚĆ 1
Znajomość faktów
133. Mapy przedstawiają rozmieszczenie lądów i oceanów na Ziemi 250 mln lat temu i 65 mln lat
temu. Wstaw te dane w miejscu kropek.
1 p.
134.W Na mapie przedstawiającej rozmieszczenie lądów na przełomie er mezozoicznej i kenozoicznej
wpisz w odpowiednich miejscach A (Australia) i P (Półwysep Indyjski).
1 p.
135. Przyporządkuj podane niżej cechy skorupie oceanicznej i skorupie kontynentalnej, wstawiając w
miejscu kropek odpowiednie litery.
1 p.
a) pod warstwą skał osadowych leży warstwa granitowa
b) pod warstwą skał osadowych leży warstwa bazaltowa
1
c) przeciętna grubość do 12 km
d) przeciętna grubość 30–40 km
Skorupa oceaniczna …..…………
Skorupa kontynentalna …………….
136. Uporządkuj wymienione skały według genezy.
bazalt, gabro, gnejs, gips, granit, marmur, less, sól kamienna, wapień, węgiel kamienny
Skały magmowe
głębinowe
wylewne
Skały osadowe
okruchowe
pochodzenia
chemicznego
pochodzenia
organicznego
2 p.
Skały
metamorficzne
137.W.Połącz liniami wymienione obszary z rodzajami charakterystycznej dla nich budowy
geologicznej.
Kanion Kolorado
budowa fałdowa
Karpaty
budowa zrębowa
Wogezy i Sudety
budowa płytowa
1 p.
138.W Uporządkuj okresy ery paleozoicznej w kolejności od najstarszego do najmłodszego, wstawiając
w miejscu kropek kolejne liczby.
1 p.
dewon ....., kambr ......, karbon ......, ordowik ....., perm ....., sylur ......
139. Wpisz pod rysunkami nazwy organizmów i er, w których takie organizmy żyły.
2 p.
140.PW Wpisz do tabeli literowe oznaczenia wymienionych wydarzeń geologicznych i
odpowiadających im określeń czasu. Umieść je w kolejności, w której zostałyby wpisane w tabeli
stratygraficznej.
3 p.
Wydarzenia: A. intensywny rozwój drzewiastych paproci i skrzypów; B. wyginięcie
dinozaurów; C. pojawienie się pierwszych organizmów; D. wyginięcie trylobitów;
E. pojawienie się człowiekowatych,
Umiejscowienie w czasie: a) koniec kredy; b) karbon; c) neogen; d) prekambr; e) koniec
permu
Umiejscowienie w czasie
Wydarzenia
2
141.W Uzupełnij zdanie.
1 p.
W sylurze maksimum natężenia osiągnęła orogeneza ........................................, w karbonie –
orogeneza ...................................... .
142.W Wymień dwa czynne wulkany w Europie.
.....................................................
...............................................................
1 p.
143. Przyporządkuj podanym terminom odpowiednie obszary, łącząc liniami elementy obu kolumn.
1 p.
depresja
dno jeziora Bajkał
kryptodepresja
zapadlisko tektoniczne Morza Martwego
depresja antropogeniczna
Dekan
poldery w Holandii
Znajomość terminów geograficznych
144. Na rysunku przedstawiono budowę wnętrza
Ziemi. Wpisz we wskazanych miejscach
terminy: skorupa ziemska, jądro wewnętrzne,
jądro zewnętrzne, płaszcz Ziemi.
1 p.
145.PW Uzupełnij tabelę, wpisując do niej właściwe terminy lub opisy.
Termin
2 p.
Opis
Skorupa ziemska
Obejmuje skorupę ziemską i cienką górną część płaszcza
Ziemi
Plastyczna warstwa poniżej litosfery
Powierzchnia
nieciągłości Moho
Stanowi granicę między płaszczem a jądrem Ziemi
146. Nazwij zespół procesów powodujący obniżanie i wyrównywanie powierzchni Ziemi.
.............................................
1 p.
147.P Wyjaśnij, od czego pochodzą dawne nazwy warstw wnętrza Ziemi: crofesima, nifesima i nife.
1 p.
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
148.W W pewnym miejscu temperatura na głębokości 900 m jest o 30oC wyższa niż na powierzchni.
Podaj gradient geotermiczny i stopień geotermiczny w tym miejscu.
2 p.
3
Gradient geotermiczny …………....................................……....
Stopień geotermiczny …………..........................................…....
149. Zaznacz poprawne zakończenie zdania: Ogół procesów zachodzących w głębszych warstwach
skorupy ziemskiej pod wpływem wysokiej temperatury i ciśnienia to
1 p.
a) diageneza.
b) metamorfizm.
c) krystalizacja.
150.P Połącz w pary elementy obu kolumn, wpisując odpowiednie litery w miejscu kropek.
A. powstanie skały magmowej z magmy
a) diageneza
B. powstanie skały metamorficznej ze skały osadowej
b) metamorfizm
C. powstanie skały osadowej z osadów
c) krystalizacja
A …….; B …….; C …….
151.P Na rysunku przedstawiającym budowę płytową opisz strop, spąg i miąższość warstwy
wskazanej strzałką. Ujmij z boku klamrami i opisz warstwy młodsze i starsze od niej.
2 p.
1 p.
152. Skreśl w zdaniu błędne określenia.
1 p.
Tarcze krystaliczne tworzą na powierzchni lądów rozlegle wyniosłości / rozległe zagłębienia,
ponieważ są zbudowane ze skał o dużej / małej odporności.
153.P Wykonaj polecenia.
A. Każdemu rysunkowi przyporządkuj rodzaj budowy geologicznej, wpisując w miejscu kropek
odpowiedni termin wybrany spośród podanych.
2 p.
budowa zrębowa, budowa fałdowa, budowa płytowa, budowa monoklinalna
4
B. Wpisz do tabeli terminy: zrąb, synklina, rów tektoniczny, antyklina.
Forma wypukła
1 p.
Forma wklęsła
Budowa fałdowa
Budowa zrębowa
154. W zdaniu poniżej skreśl błędne wyrażenie i zastąp je wyrażeniem poprawnym.
Epicentrum trzęsienia ziemi w regionie X znajdowało się na głębokości 40 km.
Wyrażenie poprawne: …………………………………..
1 p.
155.W Nazwij proces zachodzący w miejscu, w którym płyta litosfery jest wciągana pod inną płytę.
.....................................................................................
1 p.
Znajomość zależności
156. Na wykresie przedstawiono zmiany temperatury, ciśnienia i gęstości następujące we wnętrzu
Ziemi ze wzrostem głębokości. Opisz wykres, wstawiając w miejscu kropek określenia:
temperatura, ciśnienie, gęstość.
1 p.
157. Wyjaśnij, jaki wpływ na strukturę skał magmowych ma głębokość, na której te skały powstają.
1 p.
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
158. Napisz, od czego zależy kształt wulkanu, używając podanych określeń.
2 p.
Określenia: typ hawajski, typ wezuwiański, lawa kwaśna, lawa zasadowa, wulkan
tarczowy, wulkan stożkowy
..................................................................................................................................................
5
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
Dostrzeganie i formułowanie prawidłowości
159.P Korzystając z wykresu, sformułuj prawidłowości dotyczące zmian temperatury, ciśnienia i
gęstości we wnętrzu Ziemi. Nie używaj liczb.
3 p.
Zmiany temperatury: ...............................................................................................................
..................................................................................................................................................
Zmiany ciśnienia: ....................................................................................................................
..................................................................................................................................................
Zmiany gęstości: .....................................................................................................................
..................................................................................................................................................
160. Sformułuj prawidłowość dotyczącą zależności wysokości gór od ich wieku.
.................................................................................................................................................
1 p.
Znajomość teorii
161.W Zaznacz termin oznaczający metodę badań geologicznych stosowaną w celu określenia wieku
skał na podstawie ułożenia warstw skalnych względem innych warstw.
1 p.
a) metoda paleontologiczna
b) metoda stratygraficzna
c) metoda tektoniczna
6
d) metoda archeologiczna
162. Wyjaśnij, na czym polega metoda uranowa służąca do określania wieku bezwzględnego skał.
1 p.
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
163. Podział dziejów Ziemi zmieniono w 2004 r. po raz kolejny. Wyjaśnij, z czego wynika
konieczność wprowadzania takich zmian.
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
1 p.
164.W Zakreśl nazwę skali służącej do określania intensywności trzęsienia ziemi na podstawie jego
skutków.
1 p.
a) skala Richtera
b) skala Mercallego-Cancaniego-Sieberga
c) skala Beauforta
165. Napisz 3 zdania prezentujące teorię tektoniki płyt, używając podanych określeń.
2 p.
Określenia: płyty litosfery, prądy konwekcyjne, grzbiety oceaniczne, rowy oceaniczne
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
166. Oceń rolę sztucznych satelitów w potwierdzeniu teorii tektoniki płyt.
2 p.
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
167. Podaj jeden dowód na istnienie ruchów wielkich płyt litosfery.
1 p.
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
168. Podaj nazwisko geofizyka – twórcy teorii dryfu kontynentów.
………………………………………..…….
1 p.
Odczytywanie, interpretacja i przetwarzanie informacji
169. Profil geologiczny przedstawia budowę geologiczną pewnego obszaru. Odtwórz dzieje tego
obszaru, wykonując kolejne zadania.
7
A. Uzupełnij tabelę według wzoru.
Skały
Gips, sól kamienna,
sól potasowa
3 p.
Warunki powstawania
skał
Rodzaj skał
osadowe
pochodzenia
chemicznego
akumulacja (na dnie
zbiornika) substancji
wytrąconych z wody
morskiej
Wniosek
Istniejące tu morze
było płytkie i
stopniowo
wysychało.
Piasek, żwir, glina
Piaskowiec
Wapień
B. W tabeli wpisano informacje odczytane z przekroju geologicznego. Uzupełnij drugą kolumnę
tabeli.
2 p.
Informacja odczytana z przekroju
geologicznego
Niektóre warstwy zalegają poziomo.
Najstarsza z nich to warstwa piaskowców.
Interpretacja informacji
Od czasu utworzenia się warstwy
piaskowców obszar był tektonicznie
spokojny.
Niektóre warstwy zalegają ukośnie.
Warstwy zalegające ukośnie są spękane.
Najmłodsza z ukośnie zalegających warstw
styka się z kilkoma warstwami o różnym
wieku (zalega niezgodnie).
Po najmłodszej z ukośnie zalegających
warstw powstała gruba warstwa
piaskowców.
Warstwa piasków, żwirów i glin nie
pokrywa całej powierzchni terenu i ma
zróżnicowaną miąższość.
8
C. Korzystając z informacji w zadaniu B oraz przekroju geologicznego, wymień najważniejsze
wydarzenia geologiczne na tym obszarze, poczynając od najstarszego.
2 p.
………………………………………………………………………………………….….
……………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………..
170.W Określ wiek względny i bezwzględny warstwy skał oznaczonej na rysunku literą C.
2 p.
Wiek względny:………………………………………………………………………….…..
Wiek bezwzględny:…………………………………………………………………………..
171.P Na mapie głównych stref orogenicznych na Ziemi oznaczono cyframi niektóre góry. Wyszukaj
ich nazwy wśród podanych niżej, wpisz je w tabeli podaj nazwę orogenezy, w której powstały.
2 p.
Andy, Appalachy, Atlas, Góry Kaledońskie, Góry Skandynawskie, Harz, Himalaje, Pireneje,
Wielkie Góry Wododziałowe
Lp.
Nazwa gór
Orogeneza
9
1
2
3
4
5
6
7
172. W odpowiednie miejsca na rysunku wpisz podane niżej terminy.
kaldera, komin wulkaniczny, krater, lakkolit, lawa, ognisko magmowe
2 p.
173. Na rysunku przedstawiającym rozchodzenie się fal sejsmicznych wpisz w odpowiednie miejsca
wymienione terminy.
2 p.
epicentrum, hipocentrum, fale powierzchniowe, wgłębne fale podłużne, wgłębne fale
poprzeczne, uskok
174.P Opracuj tabelę, w której umieścisz dwa argumenty przeciw osiedlaniu się ludzi w sąsiedztwie
10
wulkanów oraz dwa argumenty wyjaśniające, dlaczego od wieków ludzie osiedlają się w ich
pobliżu, niekiedy nawet na stokach.
3 p.
Budowanie prostych modeli
175. Na schematycznym przekroju
geologicznym dorysuj prawdopodobny
układ skał tuż po sfałdowaniu.
1 p.
176.W Przedstaw w formie prostego schematu ciąg procesów, które mogą doprowadzić do powstania
litej skały osadowej (np. piaskowca) ze skały magmowej (np. granitu). Wykorzystaj terminy
wybrane spośród podanych.
2 p.
diageneza, krystalizacja, metamorfizm, osadzanie, przetapianie, transport, wietrzenie
177.PW Zbuduj dwa proste schematy (według wzoru), używając nazw skał i procesów, wybranych
spośród wymienionych poniżej.
2 p.
Skały i procesy: diageneza, gnejs, marmur, metamorfizm, piasek, piaskowiec, wapień
Wzór: wapienne szkielety zewnętrzne  diageneza  wapień
………………………  ……………………  ……………………….
………………………  ……………………  ……………………….
178. Przedstaw (schematycznie) na wykresie ukształtowanie dna morskiego z jego najważniejszymi
formami: szelfem, stokiem kontynentalnym oraz grzbietem, basenem i rowem oceanicznym.
Opisz oś pionową wykresu oraz wymienione formy.
3 p.
11
179. Sformułuj ogólną zależność dotyczącą wpływu procesów wewnętrznych i procesów
zewnętrznych na ukształtowanie powierzchni Ziemi. Następnie przedstaw tę zależność metodą
graficzną, dodając brakujące elementy rysunku i wykorzystując wymienione niżej wyrażenia.
2 p.
akumulacja, denudacja, erozja, procesy zewnętrzne, ruchy górotwórcze, ruchy
lądotwórcze, grawitacyjne ruchy masowe, wietrzenie, trzęsienia Ziemi, wulkanizm,
wypiętrzanie
Zależność: ……..…………………………………………………………….……………….
………………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………….……………….
Uogólnianie treści geograficznych
180. Na podstawie mapy sformułuj wniosek dotyczący położenia młodych stref orogenicznych. 1 p.
……………………………………………………………………………….……………….
………………………………………………………………………………………………..
12
……………………………………………………………………………….……………….
………………………………………………………………………………………………..
Zastosowanie wiedzy w rozwiązywaniu zadań praktycznych
181. Posługując się przykładem, uzasadnij twierdzenie, że znajomość warunków powstawania skał
pomaga w odtwarzaniu dziejów geologicznych Ziemi.
2 p.
……………………………………………………………………………….……………….
………………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………….……………….
………………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………….……………….
………………………………………………………………………………………………..
182. Podaj jeden fakt z przeszłości geologicznej Twojego regionu, odczytany z rodzaju występujących
w nim skał lub z układu warstw skalnych.
2 p.
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
183.W Uzupełnij tabelę według wzoru, tak aby przedstawiała zastosowanie surowców mineralnych w
gospodarce. Wykorzystaj cztery z sześciu podanych wyrażeń.
1 p.
ceramika, diament, rudy żelaza, kruszywo do budowy dróg, ropa naftowa, wapień
Surowiec mineralny
Piasek
Produkt
szkło
cement
Ił
farby i lakiery
Granit
184.P Na schematycznym rysunku grzbietu oceanicznego oznaczono literami dwa fragmenty skorupy
ziemskiej. Określ, który z nich jest starszy, następnie wskaż strzałką fragment o wieku równym
wiekowi fragmentu B.
2 p.
Starszy fragment: ……..
Wyjaśnianie przyczyn, przebiegu i skutków zjawisk i procesów
13
185.W Wyjaśnij, dlaczego skamieniałości nie występują w skałach przeobrażonych.
1 p.
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
186. Wyjaśnij przyczynę stałego powiększania się powierzchni Islandii.
2 p.
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
187.P Wpisz literę N, jeśli dany obszar leży w strefie napierania na siebie płyt litosfery, lub literę O,
jeśli leży w strefie oddalania się płyt od siebie.
2 p.
a) Himalaje ...................
d) Rów Mariański ...................
b) Islandia ...................
e) Kordyliery ...................
c) Andy .......................
f) Grzbiet Śródatlantycki ...................
188. Wyjaśnij, dlaczego podmorskie trzęsienie ziemi nie zagraża statkom na pełnym morzu, a zagraża
statkom przebywającym w portach.
1 p.
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
189.P Uzupełnij tabelę, określając genezę tektonicznych, wulkanicznych i zapadowych trzęsień Ziemi.
1 p.
Geneza trzęsień ziemi
tektonicznych
wulkanicznych
zapadowych
190.P Pod każdym rysunkiem wpisz nazwę typu gór. Wyjaśnij, jak one powstały.
2 p.
14
A. ……………………………………………
……………………………………………….
…………………………………….…………
……………………………………………….
B. ……………………………………………
…………………...……………………….….
…………………….…………………………
……………………………………………….
C. ……………………………………………
……………………………………………….
……………………………………………….
……………………………………………….
191.PW Uzupełnij tabelę, wpisując w puste komórki nazwy procesów wybrane spośród wymienionych.
Podkreśl nazwy procesów wewnętrznych.
2 p.
akumulacja, erozja, grawitacyjne ruchy masowe, ruchy lądotwórcze, trzęsienia ziemi
Procesy rzeźbotwórcze
Skutki
powolne podnoszenie się lub obniżanie dużych obszarów
lądowych
powstanie licznych pęknięć w skorupie ziemskiej,
uskoków i przesunięć mas skalnych
powstanie dolin rzecznych i lodowcowych
powstanie nisz i rynien osuwiskowych, łagodzenie
nierówności terenu
Dostrzeganie problemów i proponowanie rozwiązań w skali lokalnej
192. Podaj trzy zagrożenia wynikające z wybuchu wulkanu dla ludności mieszkającej w pobliżu.
1 p.
1. …………………………………………..…………………………………………………
2. …………………………………………………………..…………………………………
3. …………………………………………………………….……………………………….
Dostrzeganie i rozwiązywanie problemów w różnych skalach czasowych
193. Podaj po dwa przykłady zjawisk geologicznych: gwałtownych oraz zachodzących bardzo powoli.
15
Porównaj ich skutki i zapisz wniosek.
3 p.
Zjawiska gwałtowne:
..........................................................
..........................................................
Zjawiska powolne:
...........................................................................
...........................................................................
Skutki:
..........................................................
..........................................................
Skutki:
...........................................................................
...........................................................................
Wniosek z porównania skutków:
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
16