Południowa Afryka

Południowa Afryka - tak daleko i tak blisko; ludzie i gospodarka – wyzwania i szanse
Południowa Afryka leży w południowej części kontynentu afrykańskiego. Kraj niemal
czterokrotnie większy od Polski, którego 52 milionowa populacja to niezwykła
mieszanka etniczna i kulturowa. Nie bez powodu Nelson Mandela, pierwszy czarnoskóry
prezydent RPA wybrany w wolnych wyborach, nazwał tę mieszankę ‘Rainbow Naition”
- Tęczowy Naród.
Około 80 % populacji stanowią czarni mieszkańcy RPA, 8,9 % to ludność biała i podobna
wielkość kolorowa. Ponad 2 % stanowi największa poza Indiami wspólnota hinduska.
Południowa Afryka to ok. 1,2 mln km. kw. Linia brzegowa rozciąga się 2500 km od
zachodnich pustyń namibijskich po granice z Mozambikiem, biegnie poprzez Przylądek
Dobrej Nadziei i najdalej na południe wysunięty punkt Afryki, Przylądek Agulhas
(Igielny), stanowiący symboliczną granicę pomiędzy oceanami Atlantydzkim, na
zachodzie, a Indyjskim na wschodzie. Pozostałymi sąsiadami RPA są Botswana
i Zimbabwe, na północy; królestwa Lesotho, enklawa na terytorium RPA i Suaziland.
Administracyjnie kraj podzielony jest na dziewięć prowincji. Największe znaczenie
gospodarcze ma najmniejsza terytorialnie i najgęściej zaludniona Gauteng, ze stolicą
w Johannesburgu - centrum gospodarczym i finansowym kraju. Stolicą RPA i siedzibą
rządu oraz prezydenta jest Pretoria. Dwuizbowy parlament obraduje w Kapsztadzie,
stolicy Prowincji Przylądkowej Zachodniej (najstarszym mieście zwanym także Miastem
Matką – Mothertown, założonym przez Jana van Riebeecka w 1652 r.) Siedzibą Sądu
Najwyższego jest Bloemfontein, stolica Prowincji Wolne Państwo (Free State).
RPA jest jedynym krajem na świecie, w którym uznano jedenaści języków oficjalnych.
Powszechnie używane są angielski i afrikaans, a lokalnie używanymi językami ludności
czarnej są m.in. Zulu, Xhosa, Setswana, Siswati, Ndebele, Sesotho i Setswana.
Południowa Afryka jest naszym największym partnerem handlowym na kontynencie
afrykańskim. W 2014 r. wielkość polskiego eksportu do RPA sytuowała tej kraj na 37
miejscu, a na pierwszym w Afryce. Nasz eksport wyniósł 686,45 mln USD,a import 295
mln USD. Obroty handlowe stanowiły 918 mln USD. Wśród towarów sprzedawanych do
RPA na pierwszym miejscu znajdują się części i akcesoria maszyn biurowych, również
elektronicznych, na kolejnych pieluchy, wkładki, podpaski i tampony; części i akcesoria
samochodów, leki do sprzedaży detalicznej, samochody osobowe, kosmetyki i preparaty
do pielęgnacji skóry, maszyny i urządzenia do automatycznego przetwarzania danych,
samochody ciężarowe, turbiny na parę wodną oraz koks i półkoks.
Z RPA kupujemy artykuły ze skóry wyprawionej i wyroby z niej, wyroby walcowane ze
stali nierdzewnej, owoce cytrusowe świeże i suszone, żelazostopy, rudy manganu
i koncentraty, wirówki i suszarki, koks pakowy, grube i cienkie blachy z aluminium,
daktyle, figi, ananasy, awokado i mango, wino ze świeżych winogron, części i akcesoria
samochodowe, samochody osobowe.
Sektory gospodarki RPA
Górnictwo, pomimo dotkliwego spadku cen surowców w ostatnich latach oraz
minorowych nastrojów na najbliższe lata, pozostaje głównym sektorem gospodarki
1
zapewniającym około pół miliona miejsc pracy bezpośrednio i drugie tyle pośrednio.
Wytwarza ponad 18% PKB, a 20 % bezpośrednich inwestycji zagranicznych jest
ulokowanych w tym sektorze. Zasoby naturalne Południowej Afryki oceniane są na 2.5
tryliona USD. Od ponad stu lat wydobywa się złoto, którego odkrycie na terenie
Transwalu pod koniec XIX w. dało początek miastu nazwanemu Johannesburg. XIXwieczna gorączka diamentów, po której pozostała jedna z największych kopalni
odkrywkowych tych drogocennych kamieni tzw. „Wielka Dziura” w Kimberly, stolicy
Prowincji Przylądkowej Północnej, dała początek wielkim fortunom. Diamenty, nadal
stanowią ważne źródło dochodu. RPA posiada jedne z największych na świecie zasobów
złota, diamentów, metali z grupy platynowców, manganu, rudy chromu i wanadu. Tutaj
znajduje się najgłębsza, bo sięgająca ponad 4 kilometrów głębokości, kopalni złota na
świecie Mponeng Gold Mine. Górnictwo w RPA zapewnia około pół miliona miejsc
pracy bezpośrednio i drugie tyle pośrednio.
Górnictwo jest ściśle powiązane z transportem. Porty Południowej Afryki są najlepiej
rozwiniętą infrastrukturą tego typu w Afryce. Durban na wschodnim wybrzeżu, to
największy port kontenerowy, w trakcie rozbudowy, a Richards Bay, największy port
masowy, oba w prowincji KwaZulu Natal. Ponadto Kapsztad – kontenery i Saldana Bay
- przeładunki rud metali w Prowincji Zachodniej Przylądkowej. Port Elizabeth, East
London i nowy port Ngura w Specjalnej Strefie Przemysłowej „Coega”, we Wschodniej
Prowincji Przylądkowej. Rządowa spółka Transnet zarządza zarówno portami, jak i
infrastrukturą kolejową.
Sektor usług turystycznych to ok. 8 % PKB. RPA należy do najbardziej malowniczych
krajów świata. Niebywałe bogactwo fauny i flory, wspaniałe krajobrazy, liczne parki
narodowe, wśród których jeden z największych na świecie Kruger Park, w prowincjach
Mpumalanga i Limpopo, gdzie obserwować tzw. „wielka piątkę”: lwa, nosorożca, słonia,
bawoła i lamparta, oraz bogactwo gatunków żyjących w środowisku naturalnym. Każdy
z 16 parków narodowych, jak i tzw. prywatne farmy dzikich zwierząt (game logde),
oferują pełny zakres usług hotelowych i gastronomicznych. Baza hotelowa w RPA należy
do najlepiej rozwiniętych na świecie a zapleczem dla tzw. turystyki biznesowej są
najwyższej jakości centra kongresowo-wystawienniczo-konferencyjne w Kapsztadzie,
Durbanie czy Johannesburgu. Rozwinięta infrastruktura transportowa - sieć autostrad
i lotnisk, umożliwia bezproblemowe dotarcie do praktycznie każdego zakątka kraju.
Sektor motoryzacyjny, wytwarzający 6% PKB. Swoje zakłady produkcyjne ulokowały
tutaj Toyota, BMW, VW, Mercedes Benz, General Motors, Ford, włącznie z Mazdą,
Nissan, Renault. Największy zakład Toyoty poza Japonia ma zdolność produkcji 250
tysięcy pojazdów rocznie. Przemysł motoryzacyjny zapewnia 12 % eksportowanej
produkcji przemysłowej. Zatrudnia 65 tys. Pracowników i ponad 200 tys. pośrednio w
sprzedaży i serwisach.
Rolnictwo w RPA ma dwa oblicza. To wysoko uprzemysłowione przedsiębiorstwa
produkujące na rynek wewnętrzny i na eksport oraz rolnictwo na bardzo niskim poziomie
zaawansowania technologicznego, gdzie małe gospodarstwa produkują głównie na
własne potrzeby. RPA eksportuje owoce cytrusowe, owoce tropikalne, orzechy, w tym
znacząca ilość makadamia, awokado, melony, arbuzy, mango, papaje, ale jest także
2
bardzo znaczącym producentem jabłek, truskawek i winogron, z których słynie Prowincja
Przylądkowa Zachodnia. Tam także znajduje się kilkaset winnic oferujących wina
wszelkich gron, od Cabernet Sauvignon, poprzez Pinotage do Shiraz. Winnice znajdujące
się w okolicach Stellenbosch, Paarl, Frechhoek, Kapsztadu produkują wina najwyższej
światowej jakości, a produkowana z Sauvignon Blank południowoafrykańska 20-letnia
brandy firmy KWV zdobyła tytuł Best Brandy and Cognac Producer in the World 2015
podczas konkursu Spirit Challenge w Londynie.
Rolnictwo RPA to jest także produkcja najwyższej, jakości wołowiny, to jagnięcina
z Karoo, której pochodzenie geograficzne jest chronione w wynegocjowanym w 2015
nowym porozumieniu handlowym pomiędzy Unia Europejską a RPA Economic
Partnership Agreement, Umowa o Partnerstwie i Współpracy Gospodarczej, będącym w
trakcie ratyfikacji przez RPA i kraje członkowski Unii. Rolnictwo RPA to także
produkcja mięsa strusi, dziczyzny, w tym antylop Kudu, Springbok czy Eland. To cukier
z trzciny cukrowej, banany, ale także wełna i bawełna, len i agawa sizalowa. To ponad
700 tysięcy miejsc pracy i około 10 milionów ludzi, którzy bezpośrednio lub pośrednio
znajdują w rolnictwie środki swoje utrzymania.
Sektor usług finansowych jest kluczowy dla gospodarki RPA. Z 43 bankami, w tym
międzynarodowymi, jak Standard Bank, ABSA, First National Bank, Nadbank and
Capitec, z całkowitymi zasobami szacowanymi na 3,9 tryliona ZAR, co w w 2014 r.
stanowiło 390 miliardów USD. Niezwykle silne firmy ubezpieczeniowe: Discovery
Holdings Limited, Liberty Holdings Limited, MMI Holdings Limited, Old Mutual plc,
Sanlam Limited, OUTsurance Holdings Limited.
Ponadto należy podkreślić znaczenie sektora usług medycznych, ochroniarskich - jeden
z największym na świecie, usług IT i ITC.
Ostatnim z najważniejszych sektorów gospodarki RPA, który należy wspomnieć to
handel detaliczny, który można scharakteryzować jako mocno skonsolidowany.
Najważniejszymi graczami na rynku to holdingi: Shoprite Checkers, ponad sto tysięcy
pracowników, ok. 1400 sklepów wielkopowierzchniowych, obecnych w większości
krajów Afryki Subsaharyjskiej; Pick and Pay, ponad 700 sklepów i około 50 tysięcy
pracowników, Grupa Spaar na 3 pozycji z 7% udziałem w wartości sprzedaży rynku
detalicznego. Kolejne sieci to Fruit & Veggie City prowadzące popularne supermarkety
Food Lovers, dedykowane zamożniejszej klienteli, Makro – Grupy Massmart, której
obecnie właścicielem Walmart, z przystępnymi cenami; sieci ukierunkowane na
kosmetyki, małe AGD oraz produkty typu zdrowa żywność i farmaceutyki oraz
suplementy, tj. Grupa Clicks I Grupa Dischem. Sieci Do It Yourself to Builders
Warehouse i Massbuild.
Firmy Południowoafrykańskie i ich inwestycje w Polsce
Dobrym zilustrowaniem znaczenia gospodarki południowoafrykańskiej dla gospodarki
światowej będzie przedstawienie największych firm notowanych na największej giełdzie
w Afryce, której wartość rynkowa w 2014 roku wyniosła ponad 1 miliard USD. Trzecie
miejsce SAB Miller 92,5 mld USA, piąte Naspers – 62,7 mld USD; szóste MTN 52,2 mld
USD, miejsce siódme Grupa Sasol – 38,7 mld USD, dziewiąte Standard Bank 23,1 mld
3
USD, dziesiąte First Rand (FNB) 22,4 mld USD i na miejscu dwudziestym Shoprite 9,4
mld USD za http://businesstech.co.za/ .
Skala inwestycji bezpośrednich firm południowoafrykańskich w Polsce, niezależnie od
ich siedzib w Europie, jest imponująca. South African Breweries (SAB Miller), właściciel
Browarów Tyskich, Kompanii Piwowarskiej S.A., Browarów Dolijdy w Białymstoku.
Właściciel takich marek jak: Tyskie, Lech, Żubr, Dębowe, Wojak czy Książęce.
Konsorcjum „Mondi” - branża celulozowo-papiernicza i drzewna, właściciel Zakładów
Celulozy i Papieru w Świeciu „Celuloza” S.A.
Firma ”Naspers” - branża teleinformatyczna, właściciel serwisu Gadu-Gadu, portal
aukcyjny Allegro i portali Bankier.pl czy mojeauto.pl.
Firma „Steinhoff” właściciel Abra Sklepy Meblowe oraz grupy Steinpol w Rzepinie.
Firma „JD Group” - branża meblarska handel detaliczny.
Firma „ Pepcor” - towary konsumpcyjne handel detaliczny.
Grupa Life Healthcare czołowy operator prywatnych szpitali z RPA, działający na rynku
pod marką Life zakupił większościowy pakiet udziałów w 2014 r. w polskiej firmie
Scanmed-Multimedis. W ciągu czterech lat planuje on podwoić liczbę łóżek do 1170.
Ponadto inwestorzy z RPA lokują kapitał w polskim przemyśle metalowym i
maszynowym oraz w branży gastronomicznej i hotelarskiej. Ostatnio także w
nieruchomości. W marcu br. Południowoafrykańska firma Real Estate Investment Trust
(REIT) Redefine Properties zainwestowała w Polsce 1,2 miliarda Euro nabywając 18
nieruchomości w Polsce.
Problemy gospodarcze RPA
Republika Południowej Afryki należy jest najwyżej rozwiniętych krajów Afryki. Z PKB
wynoszącym 350 mld USD, znajduje się zaraz za Nigerią. Jednakże w ostatnich latach
gospodarka RPA przeżywa wyzwania wynikające ze znacznego spowolnienia gospodarki
światowej, w tym spowolnienie wzrostu gospodarczego w Azji, skutkujące znacznym
zmniejszeniem popytu na surowce, które stanowią istotną część wpływów do budżetu.
Prognozowany na 2016 wzrost PKB ma wynosić 0.6%. Stopa bezrobocia wyniosła
w czwartym kwartale 2015 roku wynosiła 24,5 %. W grudniu ub. roku roczna inflacja
wynosiła 5,2 %. W ciągu ostatniego roku Rand (ZAR) osłabił się z poziomu 12.47 ZAR
za dolara amerykańskiego, marzec 2015, do 15.24 ZAR za USD z 11 marca 2016 r.
W powszechnej ocenie mediów południowoafrykańskich, problemy, które trapią
gospodarkę południowoafrykańska mają swoje źródło w polityce gospodarczej Rządu.
W grudniu 2015 r. agencja ratingowa Fitch Ratings obniżyła rating Południowej Afryki
z BBB do BBB-, który jest ostatnim powyżej tzw. ratingu śmieciowego. Pomimo
znaczącego odpływu kapitału w ciągu ostatnich lat, BIZ w 2015 roku to nadal 1624
miliarda ZAR, tj. ok 124 miliardów USD, wg http://www.tradingeconomics.com/
Pomimo wyzwań z jakimi RPA będzie musiało sobie poradzić w 2016 roku ten kraj jest
nadal bramą do Afryki Subsaharyjskiej. Dlatego oferta WPHI adresowana do polskich
przedsiębiorców udziału w imprezach targowych, na których już zakupiona została
powierzchnia wystawiennicza, jest nadal jedną z bardziej efektywnych sposobów
nawiązania kontaktów z wiarygodnymi partnerami, którzy będą zainteresowanie
współpracą. W dniach 17 – 20 maja zapraszamy na największe targi rolnicze na Półkuli
4
Południowej, GRAIN SA’Nampo Harvest Day, od 21 maja będziemy na targach Malawi
International Trade Show w Blantyre, gdzie będziemy mieli nasze stoisko. Sektor rolnospożywczy, polska żywność będzie promowane ma targach Africa Big 7 w Galagher
Convention Centre w Johannesburgu w dniach 19-21 czerwca 2016. Najważniejsza
impreza sektoira budoiwlanego, maszyny, technologie, urządzenia, serwisy, to targi
Interbuild 2016 w Expo Centre Nasrec w Johannesburgu w dniach 17-20 sierpnia 2016,
gdzie zapraszamy na nasze stoisko. W dniach 12 – 16 września 2016, także w Nazrec w
Johannesburgu będziemy promować firmy sektora maszyn, urządzeń i usług dla
górnictwa na targach Electra Mining. Wreszcie sezon targowy zakończymy w Windhoek
na Windhoek Industrial and Agricultural Show, Windhoek, Namibia na początku
października 2016.
Wydział Promocji Handlu i Inwestycji w Johannesburgu swoim obecnym zakresem
terytorialnym obejmuje bowiem nie tylko RPA, Malawi i Namibię, ale także Botswanę,
Zimbabwe, Zambię, Mozambik, Madagaskar, Swaziland, Lesotho, Mauritiusi Seszele.
Zapraszamy Państwa do współpracy.
Andrzej Krężel
Johannesburg 12 marca 2016
5