zachowanie się zwierząt, wykład 2,3,5,7,10,11,12,13

zachowanie się zwierząt, wykład 2,3,5,7,10,11,12,13.doc
(67 KB) Pobierz
Zachowanie się zwierząt – wykład 2
Behawioryzm – kierunek badawczy którego przedmiotem jest dostrzegalne zachowanie się zwierząt – zespół
reakcji na bodźce zewnętrzne. Przyczynił się do rozwoju badań empirycznych nad reakcjami zwierząt na
bodźce i do zwalczania antropomorfizmu.
Antropomorfizm – przypisywanie zwierzętom ludzkich cech.
Etologia – nauka zajmująca się obserwowania zachowania się osobnika lub grupy w danym środowisku.
Wyróżnia się etologię opisową (opis obyczajów zwierząt) i doświadczalną (analiza czynników warunkujących
obyczaje).
Zachowanie się zwierząt dzikich a domestykacja (poziom pobudliwości nerwowej, stadn ość…)
Rola człowieka w kształtowaniu zachowania się zwierząt gospodarskich (preferowanie przez osadnika
poszczególnych osobników, wpływ przez zmianę metody rozrodu) i innych (hodowla dzikich psów,
dokarmianie gatunków)
Cechy behawioralne jako cechy ilościowe – wpływ genotypu i efektów środowiskowych na fenotyp.
P=M+E
Zachowania wywołane odruchami bezwarunkowymi (po rodzicach, powstały w procesie filogenezy).
Dziedziczność (h2) cech behawioralnych (0,1 -0,9) mówi o tym, na ile obserwowana zmienność danej cechy
jest wywołana czynnikiem genetycznym.
Wybór zwierząt o określonych cechach na rodziców następnego potomstwa:
- selekcja ma cechy behawioralne – może być sztuczna i naturalna
- różnice rasowe w zachowaniu się
- mutacja
- krzyżowanie
Zachowanie się zwierząt – wykład 3
Fizjologiczne podstawy zachowania się.
Realizacja informacji genetycznej o cechach behawioralnych – w czasie wzrostu i rozwoju organizmu oraz
pod wpływem doświadczeń osobniczych.
Łuk odruchowy
Impuls – receptor – droga nerwowa doprowadzająca – ośrodek w CSN – droga nerwowa odprowadzająca –
efektor
/odpowiedzią na bodziec jest odpowiednie zachowanie się zwierzęcia./
Bardziej złożone reakcje zwierząt - w miarę rozwoju układu nerwowego (wyrażanie stosunku do otoczenia –
reakcje adaptacyjne); inne zachowania zwierząt np. głodnych.
Ośrodki w centralnym układzie nerwowym:
Nadrzędny ośrodek płciowy – rejon podwzgórza
Ośrodek erekcji – odcinek lędźwiowo-krzyżowy rdzenia
Ośrodek ejakulacji – odcinek lędźwiowy
Centra regulacji ciepłoty ciała – podwzgórze (cz. przednia – ośrodek utraty ciepła, tylnia – produkcja ciepła)
Ośrodek sytości i głodu – podwzgórze
Kora mózgowa – analiza odbieranych sygnałów oraz ich synteza (pośrednictwo w wytwarzaniu odruchów
warunkowych).
Stany emocjonalne – emocje zwierząt. / powiązane z potrzebami fizjologicznymi, zwłaszcza gdy ich
zaspokojenie natrafia na przeszkody/
Układ rąbkowy (węchomózgowie, podwzgórze, twór siatkowaty) – odpowiada za emocje.
Zmiany w organizmie: uwalnianie zapasów energetycznych, wygląd, reakcje hormonalne (adrenalina,
noradrenalina).
Bezwarunkowy charakter emocji (reakcji).
Znaczenie emocji w reakcjach adaptacyjnych (pobudzenie do działania – większe szanse w warunkach
adaptacyjnych).
Rytmy biologiczne – powtarzanie się pewnych procesów ustrojowych jako wynik przystosowania do
określonych zmian środowiska. /rozróżniamy rytm dobowy i sezonowy/
Czas trwania cykli w powtarzających się warunkach otoczenia – niezmienny (wrodzony charakter rytmów).
Nadrzędny zegar biologiczny ustroju kontrolujący rytmy biologiczne jest w podwzgórzu.
Uczenie się zwierząt – wytwarzanie odruchów warunkowych (schemat powstawania). /odruchy warunkowe
hamujące i pobudzające/
Myślenie zwierząt (konkretne – wykorzystywanie własnego doświadczenia do rozpoznawania sytuacji;
abstrakcyjne – działanie planowe, przewidywanie rezultatów).
Zachowanie się zwierząt – wykład 5
Zachowania seksualne zwierząt – samce
- cel zachowań seksualnych – doprowadzić do zapłodnienia – zachowanie gatunku
- nadrzędny ośrodek płciowy – podwzgórze
- ośrodek erekcji – odcinek lędźwiowo-krzyżowy rdzenia kręgowego
- ośrodek ejakulacji – odcinek lędźwiowy rdzenia kręgowego
- regulacja hormonalna – hormony androgenne (gł. Testosteron)
- sezonowe zmiany aktywności płciowej (rytm sezonowy)
- uczynnienie ośrodków nerwowych – wzrost wrażliwości receptorów na bodźce dostarczane przez samice
- pełna postać zachowań płciowych u zwierząt żyjących na wolności
- zwierzęta utrzymywane przez człowieka – zależność prezentowanych przez zwierzęta zachowań płciowych
od metody krycia.
- stosowane metody krycia: dzikie, wolne, haremowe, „z ręki”.
Kolejne etapy zachowania płciowego samców:
- zbliżenie się samca do samicy (pobudzenie płciowe, zaloty, wzwód prącia)
- Wspięcie się samca na samicę
- akt płciowy – zestaw odruchowych czynności sterowanych przez ośrodkowy układ nerwowy umożliwiający
wprowadzenie plemników do dróg rodnych samicy.
/ruchy kopulacyjne doprowadzające do ejakulacji – odruchu wytrysku nasienia/
- czas trwania aktu płciowego – różnice między gatunkami zwierząt
- walki samców o pierwszeństwo w kryciu samic – cel: potomstwo po najsilniejszych osobnikach.
- znaczenie terytorializmu
- wpływ pory dnia na przejawianie zachowań płciowych
- zachowania płciowe a inne formy zachowań (np. poznawcze)
- pobieranie nasienia od samców (różne metody, „nowości” behawioralne)
Zachowania seksualne zwierząt – samice
- przejawianie zachowań płciowych mniej aktywne niż u samców
- sezonowość zachowań płciowych
- objawy pobudzenia płciowego: zaniepokojenie, zmniejszenie apetytu, zakłócenia dotychczasowego rytmu
dnia, wędrowanie w poszukiwaniu samca
- złożoność zachowań płciowych u niektórych gatunków
- większa liczba kryć w jednej rui – skutki
- wybór partnera przez samicę
- zanik popędu płciowego po zapłodnieniu
Zachowanie się zwierząt – wykład 7
Stres
Definicja stresu – stan ogólnej mobilizacji sił organizmu, będący reakcją na działanie silnych bodźców
fizycznych lub psychicznych.
3 podstawowe stadia stresu:
- trwogi (alarmowe)
- oporności (adaptacyjne)
- wyniszczenia (wyczerpania)
S. trwogi (kilka godzin – kilka dni)
- wydzielanie hormonów – ACTH przez przysadkę mózgową – adrenaliny i noradrenaliny przez korę
nadnerczy; zmiany obrazu krwi – obniżenie liczby eozynofilów i limfocyków, a wzrost neutrofilów; ujemny
bilans azotowy; obniżenie przyrostów masy ciała; wzrost przenikalności ścian naczyń krwionośnych.
S. oporności (kilka godzin – kilka tygodni)
- następuje gdy siły obronne organizmu przezwyciężają działanie stresora: normalizacja metabolizmu,
podwyższony poziom kortykosteroidów, wyrównanie masy ciała.
/w większości przypadków proces stresu kończy się na tym stadium/
S. wyniszczenia (kilka godzin – kilka dni)
- procesy dystroficzne – hipertrofia kory nadnerczy, procesy rozpadowe białka i tłuszczu w tkankach,
drastyczne obniżenie masy ciała; hipertrofia węzłów chłonnych, wzrost liczby eozynofilów i limfocytów we
krwi, w rezultacie nieodwracalne zmiany metabolizmu, zaburzenia mechanizmów adaptacyjnych i śmierć.
Rodzaje czynników stresogennych (stresorów):
- fizyczne (zmiana temperatury, wilgotności, hałas , wibracje)
- chemiczne (dezynfekcja, lakiery, farby)
- paszowe (nagła zmiana pożywienia, brak wody, inna temperatura wody)
- urazowe (skaleczenia, złamania, kastracja)
- transportowe (przewóz samochodem)
- technologiczne (odebranie dziecka od matki, zmiana hierarchii)
- biologiczne (choroby, szczepienia)
- eksperymentalne (doświadczenia laboratoryjne)
Układ nerwowy a reakcje stresowe.
- genetyczne uwarunkowanie reakcji na stres
- sposoby złagodzenia stresu: kontrola działań technologicznych, stosowanie środków uspokajających,
substancje zapachowe, wpływ muzyki, przedmioty budzące zainteresowanie, okna.
- przeciwdziałanie nudzie.
Zachowanie się zwierząt - wykład 10
Rodzice i dzieci - ssaki
Zachowanie się samicy przed porodem (wybór miejsca, budowa gniazda, niespokojne zachowanie się odstępstwa od zwykłego rytmu dnia).
Termin porodu (noc, wieczór...częste oczekiwanie na spokój).
Zachowanie matki wobec noworodka - wytwarzanie więzi z dzieckiem (wylizywanie - osuszenie, usunięcie
pozostałości błon płodowych, pobudzenie krążenia, mobilizowanie do przyjęcia postawy stojącej, karmienie
- znaczenie siary).
Sposoby rozpoznawania młodych (znaczenie narządów zmysłów, możliwość adopcji u różnych gatunków,
najważniejszy węch).
Obrona młodych - strategie u gatunków stadnych (kanibalizm u świni domowej jako wyraz niemożności
realizacji instynktu macierzyńskiego).
Uczenie młodych przez matkę (moment usamodzielnienia potomstwa).
Reakcje matki w sytuacji utraty młodych.
Ssanie przez młode - wynik pobudzenia ośrodka łaknienia (boczna część podwzgórza), w rezultacie
przerwania odżywiania płodowego, a także uzewnętrznienie potrzeby aktywności (zbliżenie się do matki,
dotykanie jej ciała, odszukanie brodawki sutkowej - pobudzenie okolicy warg i ścian przedniej części jamy
ustnej noworodka), pierwsze ssanie wkrótce po urodzeniu.
Ssanie - wpływ na receptory gruczołu mlekowego; zwiększenie oddawania i sekrecji mleka.
Czas pozostawania młodych z matką (w naturze, u zwierząt domowych i gospodarskich), stres powodowany
odłączeniem.
Charakterystyczna postawa ciała u ssących młodych zwierząt (znaczenie, zwłaszcza u przeżuwających).
Częstotliwość ssania, sygnały matki i młodych.
Masaż gruczołu mlekowego podczas ssania (uderzanie głową).
Hierarchia wśród ssących młodych (świnie domowe, dziki...)
Etapy porodu u krowy - położenie główkowe, najpierw wychodzą racice.
Często roślinożerne gatunki rodzą na stojąco.
Zachowanie się zwierząt - wykład 11
Rodzice i dzieci - ptaki
- zajęcie rewiru i dobór w pary
- budowa gniazda
- składanie i wysiadywanie jaj (rozwój zarodków w jajach dzięki ciepłu ciała rodziców,plama lęgowa;
wysiadywanie przez samicę lub oboje rodziców na przemian)
Początek wysiadywania
- 1. po złożeniu pierwszego jaja (kormorany, bociany, drapieżne...)
- 2. po złożeniu połowy jaj (sikory, łuszczaki...)
- 3. po złożeniu kompletu jaj (kuraki, kaczki, mewy...)
Klucie się piskląt
Ad. 1 - asynchroniczne - zróżnicowanie wiekowe rodzeństwa, młodsze pisklęta - rezerwa pokarmowa dla
starszych; gdy nie ma dość pokarmu - młodsze nie dostają go w odpowiedniej ilości i w końcu same zostają
zjedzone - zjawisko kainizmu (u ptaków drapieżnych).
/ten typ klucia stanowi ewolucyjne zabezpieczenie przed niedoborem pokarmu - okresy największego
zapotrzebowania energetycznego młodych są rozłożone w czasie i zmniejsza to intensywność walk o
ustalenie hierarchii./
Ad. 2 - w dwu "rzutach" - dotyczy ptaków o stosunkowo dużej liczbie skłądanych jaj (wróblowe, dzięcioły) i
pozwala rozłożyć w czasoe okres maksymalnego zapotrzebowania pokarmu młodych.
Ad. 3 - wszystkie w tym samym czasie - charakteerystyczne u gatunków których młode same opuszczają
gniazdo po wykluciu (kaczki, kuraki) i z rodzicem (rodzicami) wspólnie poszukują pokarmu.
Czas trwania wysiadywania - 10-46 dni
najkrócej kulczyk, zięba, piegża
b. krótko (11 dni) - kukułka - przystosowane do pasożytnictwa lęgowego
12-14 - większość drobnych ptaków
21 - dudek, kowalik
28 - myszołów, jastrząb, kobuz
40 - orzeł bielik, bocian czarny
Rozwój piskląt
Zagniazdowniki - wykluwają się okryte puchem, z otwartymi oczami, mogą samodzielnie się poruszać i
zdobywać pokarm
Gniazdowniki - wykluwają się nagie i ślepe, są uzależnione od pomocy dorosłych ptaków
Zagniazdowniki właściwe - wędrują i żerują pod opieką rodziców np. głuszec, cietrzew, żuraw, krzyżówka,
gągoł...)
Zagniazdowniki niewłaściwe - po wykluciu pozostają w gnieżdzie które opuszczają w przypadku zagrożenia,
pokarm przynoszą rodzice, gniazda nad wodą, nisko (dziuple lub gniazda nadrzewne tylko u kilku gatunków
kaczek) np. lelek, mewy, rybitwy...
Gniazdowniki właściwe - wykluwają się nagie i ślepe, nie potrafią samodzielnie pobierać pokarmu,
występuje u nich tzw. żebranie (młode upominają się o pokarm szeroko otwierając kolorowo ubarwioną
"paszczę", jaskrawa barwa gardzieli i zajady wokół dzióbków stymulują rodziców do intensywnego
dostarczania pokarmu.
Gniazdowniki niewłaściwe - od razu pokryte puchem, mają oczy zamknięte (sowy...) lub otwarte (drapieżne,
bociany...), w pierwszych dniach życia karmione przez rodziców potem same pobierają dostarczony pokarm.
Czas przebywania piskląt w gnieździe
Od 12-15 dni (małe ptaki) do nawet 80 dni (największe - bielik...)
Młode gniazdowniki najczęściej opuszczają gniazdo całkowicie opierzone, z umiejętnością latania, u
niektórych sów młode wychodzą z gniazda na długo przed pełnym wypierzeniem.
Opieka nad potomstwem - karmienie i obrona
- na początku (ogrzewane przez rodziców) jedno z rodziców zostaje z młodymi, drugie dostarcza pokarm, u
drapieżników poluje ojciec, matka dzieli pokarm i podaje pisklętom.
- z rozwojem piskląt rośnie ich zapotrzebowanie pokarmowe – zatem oboje rodzice muszą zdobywać
pożywienie.
- częstotliwość karmienia – wyższa u małych ptaków (wyższy metabolizm) – nawet kilkaset razy dziennie (np.
modraszki są karmione średnio co minutę), duże ptaki karmią młode kilka razy dziennie.
- wzrost intensywności karmienia z wiekiem piskląt (np. pisklęta bogatki w pierwszych dniach życia są
karmione 70-80 razy, przed wylotem do 900 razy dziennie.
- Obrona aktywna – przepędzanie intruza przez rodziców, atakujących nawet człowieka (duże ptaki np.
jastrząb); gromadne nękanie drapieżnika (u małych ptaków).
- Obrona bierna
a) wydawanie sygnałów ostrzegawczych (wtedy pisklęta uciekają, ukrywają się lub nieruchomieją w
gnieździe)
b) wydawanie głosów odstraszających (np. krętogłów)
c)zwodzenia (np. kuropatwa)
d) przenoszenie jaj lub piskląt (np. lelek)
Inne czynności
- usuwanie odchodów piskląt
- prace przy gnieździe (nadbudowywanie, poprawianie, przynoszenie świeżej wyściółki)
- ochrona młodych przed deszczem i słońcem
- przynoszenie wody młodym
- opieka nad potomstwem po opuszczeniu gniazda – przez czas potrzebny młodym do pełnego
usamodzielnienia (uczenie, zdobywanie, unikanie drapieżników, wyszukiwanie schronień) – u małych trwa
krótko (ok. 2 tygodni), u największych nawet kilka miesięcy (np. żurawie pozostają pod opieką rodziców do
wiosny).
Sukces lęgowy – wyrażany procentowo stosunek lęgów zakończonych pomyślnie do wszystkich
rozpoczętych.
- drozd śpiewak, kos – 30%
- orzeł bielik – 55-90%
- jastrząb – 65-75%
- rybołów - 30-80%
- kruk – 70-85%
Zachowanie się zwierząt – wykład 12
Zachowania agresywne
- występujące w tej samej gatunkowo grupie zwierząt są wyznaczane genetycznie uwarunkowanym
temperamentem oraz modyfikowane we wczesnych etapach procesu ontogenezy.
- kształtowanie tych zachowań reguluje podwzgórze (część pośrednia), a także ośrodki zlokalizowane w
śródmózgowiu, wzgórzu (międzymózgowie), jądrach migdałowatych i kresomózgowiu (hipokamp).
- wyzwalanie takich zachowań – w sytuacjach je uzasadniających tj. ustalanie hierarchii w grupie ( w
szczególności obejmowanie przewodnictwa, zajmowanie wyższej niż dotychczasowa pozycji w stadzie),
walki samców w okresie reprodukcyjnym o możliwość krycia samic, obrona młodych przez samicę.
- przywileje i obowiązki dominantów (pierwszeństwo do leowiska, posiłku, krycia; kierowanie stadem i
obrona)
Etapy (fazy) behawioru agresywności
- zbliżania
- pogróżek
- kontaktu fizycznego (właściwa walka
Walki wśród samców i samic – podobne postawy, zaciętość walki różna, samce bardziej zacięte)
Znaczenie przejmowania zachowań agresywnych wśród zwierząt gospodarskich:
- konflikt w sytuacji wprowadzania nowych zwierząt do stada/grupy
- odrębna hierarchia wśród samców i samic, osobników młodych i dorosłych, relacje między grupami
- niemożność zmiany hierarchii w stadzie przez człowieka
Bydło (także bizony, bawoły) – podział stada samic między samce, walka jako zaprawa fizyczna np. u
buhajów ras mięsnych, technika walki, skutki przegranej (np. spadek wydajności krów o 5%), tempo
ustalania wzajemnych relacji w stadzie bydła na podstawie badań francuskich – 84% wzajemnych relacji
powstaje w ciągu 5 minut (po 2h hierarchia całkowicie ustalona).
- tylko 20% relacji między zwierzętami w stadzie ustalonych jest jako wynik odbytych walk (19% - efekt
uderzeń przeciwnika, 13% - skutek ucieczki, 48% bez walki –ważna ocena możliwości przeciwnika, jego
postawy).
- atakowanie silniejszego osobnika przez słabszego – rzadkie (5%)
- czas trwania walki – od kilku s do 45 min (>80% potyczek trwało ok. 0,5 min)
- owce (podobne zachowania u muflonów, dzikich kóz) – najczęściej antagonistyczny wśród zwierząt w
podobnym wieku (i tej samej płci), zwykle przewodzą starsze (w stadzie maciorek najstarsza samica o
największej liczbie potomstwa; wśród baranów silniejszy, o większej masie ciała, dzielny w starciu), nasilenie
agresji w sezonie rozpłodowym, przebieg walki – dystans 10m, uderzenia co 15-20s, później nawet co
kilkanaście minut.
Przytulanie bokami – w razie remisu schodzą tak „z ringu”, ponowna walka.
Konie (dzikie, zebry…) – walki między osobnikami tej samej płci i o podobnej pozycji w hierarchii, częsta
przyjaźń między osobnikami młodymi a klaczami, konflikty ogierów – odpędzanie pokonanego od
stada/klaczy.
- ogier jako osobnik dominujący, doświadczona klacz jako przewodnik grupy (nie dominuje).
Etapy rozpoznawania się koni:
- wzajemne okrążanie się z bliskiej odległości
- dotyk okolicy ….
- wzajemne dotykanie końcem pyska i obwąchiwanie nasady ogona
- ostateczna reakcja badania się i po jej wyniku albo wzajemna tolerancja (oczyszczanie sobie karków) albo
w razie antagonizmu już w czasie 3 fazy następuje kwik, obrót tyłem i ciosy tylnych nóg
- zachowanie agresywne wśród młodzieży
Trzoda chlewna – podstawowe typy zachowań agresywnych – kąsanie i potrącanie głową
- ostre i zaciekłe walki knurów (60 min, prześladowanie pokonanego
- walki wśród dojrzałych loch o pozycję w hierarchii (ustalana co 48h)
- zapobieganie konfliktom – umieszczanie zwierząt w nowym nieznanym im miejscom (pomieszczeniu,
wybiegu)
- unikanie stresu socjalnego (czynnik ścisku)
Ptaki (drób) – „porządek dziobania” jako wyraz hierarchii społecznej
- czynniki wpływające na pozycję ptaka: masa ciała (siła), odstraszające działanie, szybszy powrót do
równowagi psychicznej jednego z walczących i nagły atak, stan zdrowia, kondycja, opierzenie, wiek, miejsce
walki (przewaga na własnym terytorium), równe siły przeciwnika na obcym terenie.
- ostrzejsze walki drobiu grzebiącego w porównaniu z wodnym
Aktywne i bierne podporządkowanie
Zachowanie się zwierząt – wykład 13
Dobrostan zwierząt.
- sytuacja w której bodźce i informacja środowiskowa działająca na system nerwowy zwierzęcia mieszczą się
w zakresie wielkości akceptowanych przez jego organizm
- stan w którym osobnik potrafi uporać się z czynnikami środowiska
- stan psychicznego i fizycznego zdrowia osobnika wskazujący, ze żyje on w harmonii z otaczającym
środowiskiem
Sposoby oceny dobrostanu zwierząt:
1) Wskaźniki zootechniczne, weterynaryjne i produkcyjne
2) Wskaźniki fizjologiczno – biochemiczne
3) Wskaźniki behawioralne
- przewidywalność bodźców
- kontrolowalność bodźców
- anomalie zachowania się (działanie preorientowane, stereotypie behawioralne, apatia)
Zwierzęta blisko nas
- gatunek synantropijny – gatunek zwierzęcia (też rośliny) wykorzystujący bliskość siedzib ludzkich z
korzyścią dla siebie (autochtoniczny – gat. rodzime i alochtoniczny – gat. nierodzime).
- charakter synantropizmu – stały lub czasowy
- wybrane przykłady: owady (pchły, muchy), ptaki (jaskółka oknówka, synogaślica turecka), ssaki (mysz
domowa, szczur wędrowny, kuna domowa, tchórz)…
FILMY (2 kolokwium)
1. Afryka
Suchy klimat, marzec-kwiecień – okres polowań, w czasie suszy stada lwów oddzielają się, lwice
zabierają ze sobą młode, lwy trzymają się razem, w dzień odpoczywają a w nocy polują, 5% polowań w
czasie dnia udaje się, lwy i hieny nie przepadają za sobą, bawoły często wędrują, słonie występują
rzadko, okocjany na całe życie łączą się w pary, w razie zagrożenia wspólnie bronią młodych.
2. Krokodyle
Ewoluuje od 135 mln lat, krokodyl nilowy ma dolną szczękę ruchomą, gardło zawiera zastawkę, w
zanurzeniu wytrzymuje godzinę, 60 zębów, rozrywają ofiarę, hipopotam potrafi zabić krokodyla, zaloty
wiosną, walki samców rzadko śmiertelne, samiec pokrywa ok. 6 samic, na brzegu składane są jaja,
kopulacja ok. 1,5 m od brzegu, tylnymi kończynami wykopuje gniazda, 16-18 jaj, potem przysypywane
piaskiem, wyklucie po 80 dniach, samica przenosi przed wykluciem młode do wody, te nie wyklute
umieszczane są w podniebieniu matki, która je „liże”, opieka nad młodymi.
Plik z chomika:
Nolgorm
Inne pliki z tego folderu:

 Etogram.docx (989 KB)
zachowanie się zwierząt, wykład 2,3,5,7,10,11,12,13.doc (67 KB)
Inne foldery tego chomika:

Bezpieczeństwo pracy i ergonomia
 Biochemia
Biologiczne podstawy hodowli zwierząt
 Botanika systematyczna
Chemia organiczna z elementami chemii nieorganicznej


Zgłoś jeśli naruszono regulamin







Strona główna
Aktualności
Kontakt
Dla Mediów
Dział Pomocy
Opinie
Program partnerski




Regulamin serwisu
Polityka prywatności
Ochrona praw autorskich
Platforma wydawców
Copyright © 2012 Chomikuj.pl