nad ich losem nie ciąży fatum. Scenariusze dotyczące utworu

W taki sposób wypełniło się tragiczne przeznaczenie Edypa.
8. Na koniec prosimy uczniów, by wskazali w dramacie Sofoklesa elementy
gatunkowe tragedii. Należy je zapisać w zeszytach.
• Chór – bohater zbiorowy; prowadzi dialogi z postaciami tragedii (np.
dialog z Edypem, Epeisodion I), wyjaśnia pewne kwestie dotyczące akcji;
kształtuje nastrój dramatu; troszczy się o los tebańczyków i nieszczęsnego
Edypa.
• W utworze Sofoklesa brak jest scen zbiorowych, nie ma też bohaterów i
sytuacji fantastycznych.
• Obowiązuje zasada trzech jedności: akcja rozgrywa się w ciągu 24 godzin
w jednym miejscu – (przed pałacem królewskim) i koncentruje się wokół
jednego wątku – (losów Edypa).
Uwaga. Omawiając w starszych klasach Szekspira (Makbeta lub Hamleta)
warto porównać dramat antyczny z szekspirowskim, wskazując zasadnicze
różnice: złamanie zasady trzech jedności, sceny zbiorowe, postaci i sytuacje
fantastyczne, podział na akty i sceny, inna rola chóru, bohaterowie mają wybór i
nad ich losem nie ciąży fatum.
Scenariusze dotyczące utworu Platona Obrona Sokratesa.
Lekcja 1
Temat: Filozofowie świata starożytnego – miłośnicy mądrości.
Cele:
• zapoznanie z przedmiotem filozofii,
• zapoznanie z postaciami greckich filozofów: Sokratesem, Platonem,
Arystotelesem, Diogenesem, Epikurem.
• poznanie głównych szkół filozoficznych oraz poglądów ich
przedstawicieli.
Tok lekcji:
1. Wprowadzamy uczniów w temat:
Filozofia oznacza umiłowanie mądrości (filein – z gr. lubić, sofia – z gr.
mądrość). Filozofia zrodziła się z ludzkiego zdziwienia. Ludzie zaczęli
zadawać sobie pytania o początek świata, o sens i istotę bytowania
człowieka na ziemi. Próby odpowiedzi na te pytania postawiły człowieka
przed koniecznością wyboru światopoglądu: stwórcą świata jest Bóg –
6
materiały ze strony www.gwo.pl
stanowisko idealistyczne albo wszechświat istniał od zawsze – stanowisko
materialistyczne. Owe światopoglądy wpisują się w spór filozoficzny
zapoczątkowany przez Greków w starożytności.
Filozofia należy do nauk humanistycznych. Istotą i przedmiotem filozofii
jest człowiek, który poszukuje sensu życia i próbuje określić swoje
miejsce w świecie.
VI–V wiek p.n.e. był okresem, kiedy w Grecji nauczali filozofowie, w
Indiach – Budda, w Chinach – Konfucjusz, a w Izraelu prorocy.
2. Podajemy krótkie informacje o najważniejszych szkołach filozoficznych.
Informacje można zapisać w tabeli. Omawiamy poszczególne szkoły,
wyjaśniamy kwestie niezrozumiałe.
Sofiści
Platonicy
Arystoteli
cy
Wszystko
składa się
z materii i
formy.
Nauka
logiczneg
o
myślenia i
mówienia.
Stoicy
Epikurejcz
ycy
Zarówno Szczęście to
w
korzystanie
szczęściu, z
jak i w przyjemnośc
nieszczęś i i unikanie
ciu należy cierpienia.
zachować carpe diem.
spokój.
Nie
ma
prawd
absolutnych
. Wszystko
można
udowodnić
za pomocą
odpowiedni
ej
argumentac
ji.
Dążenie do
idei
dobra,
piękna
i
sprawiedliwo
ści. Mądrość
źródłem
dobra
i
piękna.
Poznanie
rozumowe.
Najsłynniej
szy
profesor:
Protagoras
z Abdery
Platon, uczeń Arystotele Zenon z Epikur
Sokratesa.
s, uczeń Kition.
Samos
Platona.
Cynicy
Sceptycy
Należy
żyć
zgodnie z
naturą.
Pogarda
dla dóbr
materialny
ch
i
drwina z
wszelkich
autorytetó
w.
Wolność
od
zobowiąza
ń.
Szczęśli
wy jest
mędrzec,
który
potrafi
być
całkowici
e
obojętny
wobec
losu.
Prawda
jest
niedostęp
na
dla
człowiek
a.
Pyrron z
Elidy.
z Diogenes
z Synopy.
3. Możemy wcześniej poprosić wyznaczonych uczniów o przygotowanie
sylwetek czterech greckich filozofów:
b) Sokrates (ok. 470–399 p.n.e.) – bardzo brzydki, ale mądry
Ateńczyk. Nie pisał żadnych dzieł. Słynął z rozmów, które polegały
na umiejętnym zadawaniu pytań, skłaniającym rozmówcę do
logicznego myślenia. Zdarzało się, że rozmówca został w
konsekwencji ośmieszony. Sokrates uważał, że zło wynika z
7
materiały ze strony www.gwo.pl
ludzkiej niewiedzy, a więc wiedza prowadzi do dobra i moralnej
naprawy człowieka. Znane jest jego słynne stwierdzenie: „Wiem,
że nic nie wiem”.
c) Platon (427–347 p.n.e.) – uczeń Sokratesa, wszechstronnie
wykształcony. Uważał, że wszystkie rzeczy i zjawiska na świecie
są nietrwałe, jednak mają swoje trwałe i nieśmiertelne wzory zwane
ideami. Uważał, że człowiek ma nieśmiertelną duszę, która wiąże
go ze światem idei. Platon łączył zalety ducha z przymiotami ciała.
d) Diogenes (413–323 p.n.e.) – powszechnie znany cynik, nie
przywiązywał wagi do dóbr materialnych. Chodził w łachmanach,
mieszkał w beczce na ateńskim rynku, nie dbał o jedzenie. Lubił
prowokować ludzi. Chodził po ateńskich ulicach w dzień z płonącą
latarnią i twierdził, że szuka prawdziwego człowieka.
e) Arystoteles (384–322) – był uczniem Platona i największym
uczonym czasów antycznych. Wystąpił przeciw nauczycielowi,
wyżej stawiając prawdę niż przyjaźń. Był realistą. Zalecał rozsądek
we wszelkim postępowaniu i nieuleganie skrajnościom (wyznawał
słynną zasadę złotego środka). Uważał, że szczęśliwe życie polega
na aktywnej działalności i realizowaniu swoich możliwości
twórczych. Jego filozofia była przez stulecia wzorem logicznego i
systematycznego myślenia.
Warto sporządzić notatki o filozofach, gdyż w podręczniku takich
informacji nie znajdziemy.
4. Praca w domu:
Czytając utwór Platona pt. Obrona Sokratesa zaznaczyć kolejne
argumenty w wypowiedzi filozofa, budujące formę obrony przed
zarzutami.
Lekcja 2 i 3
Temat: Sokrates – człowiek, który umiłował mądrość.
Cele:
•
•
•
•
dokładniejsze poznanie postaci i filozofii Sokratesa,
zapoznanie z treścią utworu Platona,
analiza przemówienia filozofa: wstęp, argumentacja, zakończenie,
analiza postawy Sokratesa.
Lektura: Platon, Obrona Sokratesa.
8
materiały ze strony www.gwo.pl
Tok lekcji:
1. Powtarzamy informacje o Sokratesie z poprzedniej lekcji. Aby poznać
bliżej postać tego filozofa, możemy wykorzystać wiadomości ze Wstępu
tłumacza do Obrony Sokratesa. (Przygotowanie tych wiadomości mogło
być również zaplanowaną wcześniej pracą domową).
Czego dowiadujemy się o Sokratesie ze Wstępu…?
Filozof nie miał swojego instytutu wychowawczego, nie pobierał opłat
za swoją naukę, chociaż inni nauczyciele to robili. Sokrates zajmował się
kwestiami psychologicznymi, etycznymi i społecznymi. Miał bardzo
rozwinięte poczucie moralności. Filozof nie potrafił żyć blisko ludzi
głupich. Raziła go głupota. Cenił mądrość i rozsądek. Jego pasją stało się
udowadnianie tępoty niektórym obywatelom. Szczególnie drażnili go ci,
którym się wydawało, że wiedzą o świecie i życiu absolutnie wszystko, że
posiedli wszelką wiedzę. Sokrates w niewymuszony, spokojny sposób
udowadniał, że mylą się ci, którzy uważają się za mądrych. Sam twierdził,
że jedyną rzeczą, której jest pewien, jest to, że nic nie wie. Słynne zdanie
Sokratesa brzmi: „Wiem, że nic nie wiem”. Bardzo szybko filozof stał się
postacią kontrowersyjną. Uwielbiano go lub nienawidzono. Naraził się
wielu osobom, wśród których byli znamienici obywatele ateńscy. Nikt
przecież nie lubi być ośmieszany. Sokrates stawał się więc niewygodny.
Najlepszym rozwiązaniem dla ośmieszonych obywateli było pozbycie się
filozofa.
Autorem pisemnego oskarżenia został Anytos, który miał do Sokratesa
osobiste urazy. Tekst brzmiał: „O to zaskarżył pod przysięgą Meletos,
syn Meletosa z Pittos, Sokratesa, syna Sofroniska z Alopeków: Zbrodnię
popełnia Sokrates, bogów, których państwo uznaje, nie uznając, inne zaś
nowe duchy wprowadzając; zbrodnię też popełnia, psując młodzież. Kara
śmierci.”
Sokrates został więc oddany pod sąd, który składał się z pięciuset losowo
wybranych sędziów. Po wysłuchaniu stron następowało głosowanie za
pomocą czarnych i białych przedmiotów (kamyków, muszelek itp.). O
wyroku rozstrzygała większość absolutna. Nie uznawano apelacji od
wyroków sądu w sprawach wykroczeń przeciwko państwu, a o to właśnie
oskarżano Sokratesa.
2. Tematem utworu Platona jest przemówienie Sokratesa,
siedemdziesięcioletniego filozofa, który został oskarżony o zbrodnię
przeciwko państwu oraz o deprawowanie młodzieży.
Przystępujemy do analizy obrony. W przemówieniu filozofa odnajdujemy
wstęp, rozwiniętą argumentację i zakończenie.
Analiza mowy Sokratesa.
9
materiały ze strony www.gwo.pl
•
•
•
•
•
Wstęp: Sokrates zapowiada, że zamierza mówić prawdę, gdyż zawsze
brzydził się kłamstwem. Będzie mówił prostym i zrozumiałym językiem.
Uważa, że skarga złożona na niego jest fałszywa, gdyż oskarżycielami są
oszuści. Zapewne przyczyną wniesienia skargi jest zwykła ludzka
zazdrość. Zapowiada też, że jego obrona będzie formą udowodnienia, że
oskarżenie jest zwykłą potwarzą i zniewagą. Wyraża wątpliwość, aby
sędziowie go zrozumieli. Uważa bowiem, że trzeba być bardzo blisko
niego, aby go zrozumieć i pokochać.
Argumentacja:
Sokrates nigdy nie brał pieniędzy za swoje nauczanie, nigdy też nikogo do
siebie na naukę nie przyjmował.
Uważa, że jest człowiekiem mądrym. Powołuje się tu na świadectwo
Chajrefona, który pytał boga w Delfach, czy jest ktoś mądrzejszy od
Sokratesa i uzyskał odpowiedź odmowną. Skoro więc wyrocznia
potwierdziła, że Sokrates jest najmądrzejszym z ludzi, nie należy, a raczej
nie powinno się tego negować.
Sokrates jednak, chcąc się upewnić, czy Delfy mówią prawdę, zaprosił na
rozmowę polityka, który powszechnie uchodził za bardzo mądrego.
Niestety, w trakcie rozmowy Sokrates stwierdził, że polityk jest głupi, co
mu udowodnił. Filozof rozmawiał z jeszcze jednym politykiem, a skutek
rozmowy był taki sam, jak za pierwszym razem. Politycy są więc ludźmi
głupimi, wydaje im się, że wszystko wiedzą, Sokrates zaś wie, że jak
czegoś nie wie, to mu się nawet nie wydaje, że wie. W każdym razie
obydwaj ośmieszeni politycy znienawidzili filozofa, którego bardzo ta
nienawiść martwiła. Odwiedzał jeszcze parę innych osób, które uznawano
za mądre, jednak łatwo udowadniał, że tak nie jest.
Zostawił więc polityków i poszedł szukać mądrości wśród poetów.
Wydawało mu się bowiem, że są, a przynajmniej powinni być bogaci
duchowo, a z tego rodzi się prawdziwa mądrość. Jednak okazało się, że
wartościowe utwory poetów wynikają nie z ich mądrości, lecz ze
zdolności, która jest darem bogów. Ośmieszył więc poetów.
Potem udał się do rzemieślników. Ci rzeczywiście byli mądrzy, ale tylko
w tym, co się wiązało z ich zawodem; ponadto nic nie umieli. I znów
Sokrates się rozczarował, bo nie znalazł mądrego. Ale to był kolejny
dowód na nieomylność boga w Delfach, że spośród wszystkich ludzi
Sokrates jest najmądrzejszy.
Filozof wysnuwa pierwsze wnioski: mądry jest bóg, a mądrość ludzka jest
ułomna i mało warta. Mądrość Sokratesa polega na tym, iż on, jako jedyny
człowiek jest świadomy tego, jak bardzo mało wie.
A całej reszcie ludzi wydaje się, że wiedzą bardzo dużo albo wszystko.
• Młodzi ludzie bardzo chętnie słuchają wykładów Sokratesa, dlatego
chodzą za nim i starają się go naśladować. Trudno im tego zabronić. On
10
materiały ze strony www.gwo.pl
do niczego młodzieży nie namawiał. On tylko mówił, a kto miał ochotę,
go słuchał. Czy to można nazwać deprawowaniem?
• Któż więc obraził się na filozofa? Meletos za poetów, Anytos za
rzemieślników i polityków, a Lykon za mówców. Dlatego ich zarzuty są
potwarzą, bo wynikają z nienawiści.
Podczas swego przemówienia Sokrates rozpoczął dialog z Meletosem, w
którym go ośmieszył. Udowadniał bowiem, że zarzut, jakoby filozof psuje
młodzież, jest zupełnie bezpodstawny. Okazuje się, że Meletosowi nie zależy
na młodzieży, ale na tym, aby zniszczyć Sokratesa. Śmieszne jest bowiem to,
że jedyny Sokrates psuje młodzież, a wszyscy inni Ateńczycy ją naprawiają.
• Powtarza, że nigdy nie brał pieniędzy za swą naukę, ceni ubóstwo i gardzi
pieniędzmi. Uważa, że należy dbać o duszę, a nie o ciało i pieniądze.
• Sokrates porównuje się do Achillesa, który wiedział, że śmierć Hektora
będzie jednocześnie wyrokiem dla Achillesa. A jednak stanął do
pojedynku i zabił Trojańczyka. Sokrates poświęcił życie szukając
mądrości i teraz – w obliczu śmierci – nie zamierza tchórzyć.
W zakończeniu swej mowy nadmienił, iż wie, że przegrywa, jednak nie
będzie się upokarzał, płakał i jęczał, prosząc o litość. Przepowiada kary dla
obywateli Aten za swoją śmierć. Nie obawia się śmierci. W Hadesie powinno
być bardzo ciekawie. Wreszcie spotka się z niezwykłymi duszami: Homera,
Odysa, Syzyfa… Będzie mógł z nimi porozmawiać. Do dobrego człowieka
zło nie ma dostępu, nawet po śmierci, gdyż bogowie czuwają. Czego więc
można się obawiać? Właściwie woli śmierć, niż wygnanie, bo nie zamierza
się tułać po świecie. Ewentualnej grzywny na pewno nie zapłaci, bo nie ma
pieniędzy. Na koniec prosi synów, aby dręczyli obywateli Aten, jeśli ci będą
dbali tylko o pieniądze. Następnie żegna się ze wszystkimi.
2. Jaka jest postawa Sokratesa w obliczu śmierci – Rozmowa z uczniami
Wnioski:
Przypomnijmy, że już w oskarżenie wpisana była kara śmierci. Sokrates
wiedział więc, co mu grozi. Nie zamierzał jednak się upokarzać i prosić o
łaskę ani też wypierać swych nauk i swej filozofii. Jego obrona była
właściwie relacją z życia, postępowania i działalności. Zawarła się w niej
też bardzo trafna ocena społeczeństwa ateńskiego. Sokrates wie, że nie ma
już nic do stracenia. Jest dowcipny, ironizuje, ośmiesza. Jest zawzięty i
zuchwały, czym drażni sędziów. Mówiąc o tym, w jaki sposób przekonał
się o głupocie polityków, wyraża swą pogardę dla ateńskiego tłumu, gdyż
w ówczesnej demokracji ateńskiej właściwie każdy był politykiem.
Filozof jest pełen dumy. Śmierć go nie przeraża, budzi w nim jedynie
ciekawość. Uważa, że jego śmierć będzie zaszczytna, bo poniesiona w
służbie wyższych władz. Swój proces traktuje jako wynik niezrozumienia
11
materiały ze strony www.gwo.pl
w relacjach: filozof – ludność Aten. A w takiej sytuacji trudno o
porozumienie, więc najlepszym rozwiązaniem będzie śmierć.
5. Po wygłoszeniu mowy przez Sokratesa odbyło się głosowanie. W wyniku
głosowania filozof został skazany na śmierć przez wypicie trucizny.
Przyjaciele próbowali zorganizować ucieczkę z więzienia, co było
możliwe, jednak Sokrates stanowczo odmówił. Do końca pozostał wierny
swej dumnej i niezłomnej postawie.
Obrona Sokratesa spisana przez Platona najprawdopodobniej jest
autentyczna. Platon był na rozprawie i słyszał obronę wygłoszoną przez
swego mistrza, mógł więc ją dość wiernie powtórzyć.
6. Wnioski: Dlaczego Sokrates, wielki nauczyciel musiał umrzeć?
Filozof uświadamiał ludziom, że nie są mądrzy. Nikt nie lubi być
ośmieszony. Szczególnie postać znana szerokiemu ogółowi, np. polityk.
To nie filozofia doprowadziła Sokratesa przed sąd i do śmierci, ale ludzka
nienawiść, zawiść i podłość. Filozof wolał umrzeć, niż żyć w takim
społeczeństwie. A jego śmierć potwierdzała głupotę i okrucieństwo
społeczeństwa Aten.
Uwaga: Nauczyciel sam powinien zadecydować o tym, które kwestie są na
tyle istotne, aby je zanotować.
6. Napisz, jak oceniasz postawę Sokratesa w obliczu śmierci. Czy warto było
pozostać dumnym i wypić truciznę, czy może należało prosić o łaskę, zyskać
wolność i … wciąż nauczać?
12
materiały ze strony www.gwo.pl