Udział jądra konarowo-mostowego nakrywki w regulacji snu

advertisement
PRACA ORYGINALNA
ISSN 1641–6007
Sen 2002, Tom 2, Nr 4, 109–119
SEN
Udział jądra konarowo-mostowego
nakrywki w regulacji snu paradoksalnego
Participation of pedunculopontine tegmantal nucleus
in regulation of paradoxical sleep
Anita Nowacka
Katedra Fizjologii Zwierząt Uniwersytetu Gdańskiego
Abstract
Participation of PPN in regulation of paradoxical sleep
It is well documented that the pedunculopontine tegmental nucleus (PPN) is involved in
various phenomena of the paradoxical sleep (PS). Lesion of PPN cholinergic neurons reduce PS-sleep, cortical activation, muscle atonia during PS-sleep, and PGO waves. Cholinergic stimulation of PPN evokes hippocampal theta rhythm — one of the tonic indicator
of PS in rodents. Relative importance of PPN in the system of theta generation is unknown.
Adres do korespondencji:
Dr n. przyr. Anita Nowacka
Katedra Fizjologii Zwierząt
Uniwersytetu Gdańskiego
ul. Kładki 24
80–822 Gdańsk
tel.: (0 58) 301 94 34
faks: (0 58) 301 40 85
On the experimental model of the urethane anaesthetized male rats it was found that
temporal inactivation of PPN by means of direct microinjection procaine completely blocked
the hippocampal theta rhythm elicited by sensory stimulation GABA-ergic and glutamatergic neurone elements within PPN are involved in theta generation. It was found that
glutamate and GABA-receptors agonist-muscimol while injected into PPN suppressed sensory-elicited theta. Opposit effect exerted intra-PPN administration of GABAA antagonist-bicuculline and NMDA receptor blocker-MK-801. Which indicates a crucial role of PPN in
elicitation of the tonic indicator of PS — hippocampal theta rhythm.
Key words: paradoxical sleep, pedunculopontine tegmental nucleus, hippocampal
theta rhythm
Podłoże morfologiczne powstawania
snu paradoksalnego
Poszukiwanie neuronalnych substratów, biorących
udział w regulacji snu paradoksalnego (PS, paradoxical
sleep), rozpoczęto w połowie ubiegłego wieku (w 1953 r.),
po odkryciu tej fazy snu przez Aserinskiego i Kleitmana
[1]. Dziś, po 50 latach badań, można stwierdzić, że regulacja snu paradoksalnego odbywa się przy udziale wieloośrodkowego systemu, którego funkcja jest wypadkową
wpływu jego poszczególnych składowych. Za obszar krytyczny dla powstawania snu paradoksalnego uważa się
grzbietową nakrywkę przedniego mostu, która otrzymuje projekcje ze wszystkich głównych jąder włączonych
w kontrolę cyklu sen-czuwanie: serotonergicznych neuronów grzbietowego jądra szwu (DRN, dorsal raphe nuc-
leus), noradrenergicznych komórek miejsca sinawego (LC,
locus coeruleus), neuronów pola olbrzymiokomórkowego nakrywki (FTG, gigantocellular tegmental field), a także cholinergicznych neuronów leżących w okolicy jądra
konarowo-mostowego nakrywki (PPN, pedunculopontine tegmental nucleus). Cała ta strefa wydaje się miejscem
integracji wpływów neuronalnych, które zwrotnie oddziałują na siebie w procesie generacji cyklu sen wolnofalowy-sen paradoksalny [2]. Badania aktywności pojedynczych neuronów pozwoliły na wyróżnienie grupy
cholinoceptywnych neuronów leżących w okolicy PPN,
aktywnych jedynie podczas epizodów PS (neurony PSon), jak również neuronów jądra szwu i miejsca sinawego o minimalnej aktywności wyładowań podczas PS (neurony PS-off) [3, 4]. Uważa się, że neurony PS-off w okre-
www.sen.viamedica.pl
109
SEN
2002, Tom 2, Nr 4
sie czuwania i snu wolnofalowego, przez swoje połączenia z komórkami przedniej nakrywki mostu, wywierają
hamujące działanie na znajdujące się tam neurony
PS-on [5]. Równowaga wpływów tych dwóch populacji
neuronalnych decyduje o wystąpieniu i czasie trwania epizodów snu paradoksalnego oraz cykliczności występowania snu wolnofalowego i snu paradoksalnego.
Udział jądra konarowo-mostowego
nakrywki w regulacji snu
paradoksalnego
Na udział PPN w regulacji snu paradoksalnego po raz
pierwszy zwrócił uwagę Jouvet w 1962 roku [6], jednak
najwięcej dowodów potwierdzających to przypuszczenie uzyskano dopiero na przełomie lat 1980/1990. Wyniki badań z wykorzystaniem metod lezji elektrolitycznych,
cytotoksycznych, transekcji mózgu, stymulacji farmakologicznej, metod elektrofizjologicznych oraz immunohistochemicznych, potwierdzają związek PPN zarówno
z tonicznymi (desynchronizacja korowa, hipokampalny
rytm theta), jak i fazowymi (fale mostowo-kolankowopotyliczne — PGO, ponto-geniculo-occipital waves, skurcze kloniczne mięśni, szybkie ruchy gałek ocznych) zjawiskami, będącymi wskaźnikami snu PS. Elektrolityczna lezja cholinergicznych neuronów PPN redukuje lub
całkowicie eliminuje PS, aktywację korową, atonię mięśniową w czasie PS oraz fale PGO [7]. Iniekcja kwasu
kainowego do PPN wywołuje aż 5-tygodniową supresję
PS [8]. Podobny efekt pojawia się w wyniku hipoksji okołonarodzeniowej, która powoduje zmniejszenie liczby
cholinergicznych komórek w PPN i skutkuje zaburzeniami PS [9]. Przeciwstawne efekty, a mianowicie istotne
wydłużenie całkowitego czasu PS, na skutek wydłużenia czasu trwania poszczególnych jego epizodów, uzyskano po elektrycznej stymulacji tej okolicy [10]. Podobne działanie miała iniekcja egzogennego tlenku azotu [11]
lub jego donora (SNAP, S-nitrosopenicillamine) do PPN [12],
natomiast podanie blokera syntazy tlenku azotu powoduje znaczący (60%) spadek całkowitego snu PS [11, 12].
Związek PPN z PS potwierdzają również nowe metody
anatomii czynnościowej, dzięki którym wykazano, że
indukcja PS przez iniekcję cholinomimetyków do przyśrodkowej części tworu siatkowatego mostu wywołuje
wzrost ekspresji protoonkogenu c-fos w PPN. Ekspresja
c-fos, który jest wskaźnikiem wzbudzenia neuronalnego, trwa tak długo, jak faza PS [13].
Udział jądra konarowo-mostowego
nakrywki w regulacji hipokampalnego
rytmu theta, jednego z tonicznych
wskaźników PS
Iniekcja związków cholinomimetycznych do PPN
indukuje kilka fizjologicznych wskaźników PS: desynchronizację korową, fale PGO, szybkie ruchy gałek
ocznych, atonię mięśniową oraz najważniejszy toniczny
110
wskaźnik PS — hipokampalny rytm theta. Hipokampalny rytm theta jest najlepiej zsynchronizowanym wzorcem EEG, rejestrowanym w formacji hipokampalnej mózgu ssaków, wyraźnie odróżniającym się od innych form
aktywności EEG. Jego amplituda może dochodzić nawet
do 2000 mV. U gryzoni zakres częstotliwości tego rytmu
wynosi 3–12 Hz (ryc. 1). Generowany jest przez struktury leżące poza formacją hipokampalną (ryc. 2).
Najszerzej przyjęty model generacji rytmu theta
uwzględnia funkcjonalne powiązanie tworu siatkowatego pnia mózgu przyśrodkowej przegrody tylnego podwzgórza oraz formacji hipokampalnej [14]. W postulowanym, wielopoziomowym modelu regulacji rytmu theta zarówno aktywność przegrody [15], struktury ściśle
powiązanej anatomicznie i funkcjonalnie z formacją hipokampa, jak i podwzgórza, kodującego częstotliwość
tego rytmu [16], są modulowane przez wstępujące drogi
z pnia mózgu, traktowanego jako właściwy i pierwotny
rozrusznik opisywanej aktywności. Pierwsze badania
weryfikujące takie przypuszczenie przeprowadzono już
w latach 60. i dowiedziono, że iniekcja związków cholinomimetycznych w okolice pnia mózgu wywołuje sen
paradoksalny, którego indykatorem, przynajmniej u gry-
Rycina 1. Hipokampalny rytm theta u szczura; kalibracja; 1s, 250 mV
Rycina 2. System generacji i regulacji hipokampalnego rytmu theta
PPN — jądro konarowo-mostowe; RPO — jądro przednie mostu;
PH — tylne podwzgórze; SuM — jądro nadsuteczkowate;
MS — przegroda przyśrodkowa; mfb — pęczek przyśrodkowy przodomózgowia
www.sen.viamedica.pl
Anita Nowacka, Udział PPN w regulacji snu paradoksalnego
zoni, jest hipokampalny rytm theta [17]. Lata 70. przyniosły kolejne dowody na udział pnia mózgu w polowej
aktywności oscylacyjnej hipokampa. Wykazano, że elektryczne drażnienie tworu siatkowatego wywołuje hipokampalny rytm theta [18, 19]. Badania przeprowadzone
w późniejszych latach pozwoliły na precyzyjną lokalizację obszarów pnia mózgu zaangażowanych w jego regulację. Spośród wielu jąder siatkowatych pnia mózgu bezpośredni związek z rytmem theta udowodniono dla: jądra przedniego mostu (RPO, nucleus pontis oralis) [20]
oraz jądra siatkowatego nakrywki (RTG, nucleus reticularis tegmenti) [21, 22]. Z jąder tych pobudzenie jest przekazywane przez tylne podwzgórze i przyśrodkową przegrodę do hipokampa.
W 1993 roku Vertes i wsp. [23] po raz pierwszy wykazali, że nasilenie transmisji cholinergicznej również
w innym jądrze siatkowatym pnia mózgu — jądrze konarowo-mostowym nakrywki (ryc. 3) — wywołuje rytm
theta w hipokampie. Sugerowałoby to istotny wpływ tej
struktury na aktywność elektryczną hipokampa. Niepoznana pozostaje jednak relatywna waga PPN w systemie
regulacji rytmu theta z pnia mózgu. Vertes i wsp. [23]
utrzymują, że PPN jest strukturą podrzędną, która działa
poprzez odhamowanie głównego generatora zlokalizowanego w jądrze przednim mostu, natomiast Kinney i wsp. [24]
wskazują raczej na pierwotną rolę PPN w regulacji rytmu theta.
W pracy Nowackiej i wsp. [25] oceniono wpływ okresowego zablokowania czynności PPN na możliwość generacji rytmu theta. W tym celu u szczurów po podaniu
narkozy uretanowej zastosowano bezpośrednie, jednostronne iniekcje prokainy do PPN i rejestrowano aktywność elektryczną hipokampa na tle stymulacji czuciowej
(ucisk nasady ogona, tail-pinch), która jest klasycznym
sposobem indukcji rytmu theta [26]. Prokaina jest anastetykiem, działającym jako niespecyficzny bloker kanałów sodowych [27] i jest często stosowana do mapowania struktur ośrodkowych związanych z regulacją rytmu
theta [28]. Stwierdzono, że jednostronne iniekcje proka-
Rycina 3. Jądro konarowo-mostowe nakrywki (PPN) widoczne na
przekroju strzałkowym mózgu szczura (wg [45])
SEN
iny do PPN spowodowały całkowite obustronne zablokowanie możliwości wywołania rytmu theta efektywną
dotąd stymulacją czuciową i obniżenie (o 60%) maksymalnej mocy sygnału w paśmie theta (ryc. 4).
Pozytywny wynik doświadczenia z prokainą zrodził
następne pytanie o swoistość transmiterową wpływu PPN
na rytm theta. Jądro PPN jest zbudowane z neuronów,
należących do różnych układów transmiterowych, z czego najliczniejsze są neurony cholinergiczne, glutaminergiczne i interneurony GABA-ergiczne [29, 30]. Znaleziono w nim znaczną liczbę receptorów dla kwasu glutaminowego oraz g-aminomasłowego (GABA) [30, 31]. Udział
głównego, cholinergicznego układu transmiterowego PPN
w regulacji aktywności polowej hipokampa wykazali
Vertes i wsp. [23]. W pracy Nowackiej i Trojniar [32] zajęto się dwoma innymi, dużymi układami transmiterowymi PPN: układem glutaminergicznym i GABA-ergicznym, których ewentualny udział w regulacji rytmu theta
pozostawał całkowicie nieznany. Wpływ bezpośredniego podania do PPN agonisty (muscimol) i antagonisty
(bikukulina) receptora GABAA oraz agonisty (kwas glutaminowy) i antagonisty (MK-801) receptora glutaminergicznego typu NMDA (N-methyl-d-aspartate) badano,
wykorzystując model doświadczalny uretanizowanego
szczura, u którego rytm theta wywoływano przez stymulację czuciową. Oba typy receptorów są obecne w PPN
[30, 31]. Stwierdzono, że jednostronna iniekcja muscimolu spowodowała obustronne obniżenie mocy sygnału
w paśmie theta (3,5–7,5 Hz) oraz ipsilateralny wzrost
(o 100%) mocy sygnału w paśmie delta (0–3 Hz) (ryc. 5).
Podobnie, jednostronna iniekcja kwasu glutaminowego
spowodowała obustronne obniżenie maksymalnej mocy
sygnału w paśmie theta oraz dramatyczny (250%) wzrost
mocy sygnału w paśmie delta (ryc. 6). Przeciwstawne
efekty uzyskano po zastosowaniu blokerów GABA- i glutaminergicznych. Podanie bikukuliny spowodowało pojawianie się obustronnie epizodów rytmu theta (bez konieczności stymulacji czuciowej), trwających około
15 minut (ryc. 7). Zarówno spontaniczny, jak i indukowany rytm theta charakteryzowały się wyższą (o 1 Hz)
częstotliwością po podaniu bikukuliny niż w warunkach
kontrolnych przed iniekcją. Ponadto zanotowano obustronny wzrost mocy sygnału w paśmie 0–3 Hz i 8–16
Hz. Iniekcja MK-801 wywołała obustronny wzrost mocy
sygnału w pasmach 3,5–7,5 Hz i 8–16 Hz (ryc. 8).
Uzyskane wyniki wskazują, że neurony okolicy PPN
odgrywają kluczową rolę w systemie regulacji rytmu theta, gdyż zablokowanie jego aktywności przez bezpośrednie iniekcje prokainy powoduje supresję rytmu theta.
Depresyjny wpływ na aktywność polową w paśmie theta mają neurony i/lub receptory glutaminergiczne
i GABA-ergiczne okolicy PPN, gdyż ich okresowe pobudzenie (kwas glutaminowy, muscimol) powoduje supresję rytmu theta, natomiast zablokowanie receptora
NMDA (MK-801) i GABAA (bikukulina) wywołuje wzrost
www.sen.viamedica.pl
111
SEN
2002, Tom 2, Nr 4
Rycina 4. Supresja rytmu theta po jednostronnej iniekcji prokainy (PROK) do PPN; widma mocy FFT dotyczą przedstawionych zapisów EEG
mocy i częstotliwości rytmu theta oraz spontaniczne
epizody tego rytmu.
W przedstawionych doświadczeniach inhibicja
wszystkich systemów neurotransmiterowych PPN za
pomocą prokainy spowodowała całkowitą blokadę rytmu theta. Oznacza to, że PPN jest strukturą równie krytyczną dla synchronicznej aktywności elektrycznej hipokampa, jak klasyczne uznane struktury, do których
należą: jądro nadsuteczkowate, tylne podwzgórze czy
przyśrodkowa przegroda [33–35]. Wpływ PPN na aktyw-
112
ność polową hipokampa jest najprawdopodobniej pośredni, na przykład przez interakcje z RPO. Jądro konarowo-mostowe ma również bezpośrednie połączenia z kompleksem przyśrodkowa przegroda/pęczek przekątny Broca (ryc. 2) [36], co należałoby uwzględnić przy rozważaniu prawdopodobnych mechanizmów wpływu PPN na
aktywność polową hipokampa. Można brać pod uwagę,
że iniekcja prokainy do PPN spowodowała zahamowanie pobudzającego wpływu tego jądra na neurony przegrody, co objawiło się supresją hipokampalnego rytmu
www.sen.viamedica.pl
Anita Nowacka, Udział PPN w regulacji snu paradoksalnego
SEN
Rycina 5. Obniżenie mocy sygnału w paśmie theta oraz obniżenie amplitudy i synchroniczności hipokampalnego sygnału EEG po jednostronnej iniekcji muscimolu (MUSC) do PPN; widma mocy FFT dotyczą przedstawionych zapisów EEG
www.sen.viamedica.pl
113
SEN
2002, Tom 2, Nr 4
Rycina 6. Desynchronizacja hipokampalnego rytmu theta po jednostronnej iniekcji kwasu glutaminowego (GLU) do PPN; widma mocy
FFT dotyczą przedstawionych zapisów EEG
114
www.sen.viamedica.pl
Anita Nowacka, Udział PPN w regulacji snu paradoksalnego
SEN
Rycina 7. Spontaniczne (nieindukowane stymulacją czuciową) epizody rytmu theta (ST) oraz wzrost częstotliwości rytmu indukowanego
(IT) po jednostronnej iniekcji bikukuliny do PPN; widma mocy FFT dotyczą przedstawionych zapisów EEG
www.sen.viamedica.pl
115
SEN
2002, Tom 2, Nr 4
Rycina 8. Wzrost synchronizacji i częstotliwości hipokampalnego sygnału EEG w paśmie theta po jednostronnej iniekcji MK-801 do PPN.
Widma mocy FFT dotyczą przedstawionych zapisów EEG
116
www.sen.viamedica.pl
Anita Nowacka, Udział PPN w regulacji snu paradoksalnego
theta. Podobny skutek wywołuje inaktywacja prokainowa/uszkodzenie przyśrodkowej przegrody [37, 38]. Nie
można wykluczyć, że regulacja rytmu theta z poziomu
PPN odbywa się także przez kompleks przyśrodkowa
przegroda/pęczek przekątny Broca.
Pobudzenie układu GABA-ergicznego i glutaminergicznego PPN wywołało (podobnie jak w wypadku prokainy) blokadę rytmu theta. Jądro konarowo-mostowe
zawiera dużą liczbę neuronów należących do tych układów [29, 30]. Podanie muscimolu wywołało supresję rytmu theta i indukcję hipokampalnych fal delta. Przyjmując, że gęstość receptorów GABAA jest większa na
interneuronach GABA-ergicznych, można sądzić, że muscimol sprzyjał depolaryzacji cholinergicznej populacji
komórek PPN i w ten sposób uniemożliwił wywołanie
rytmu theta. W widmie mocy hipokampalnego sygnału
EEG supresji rytmu theta towarzyszył wzrost mocy sygnału w paśmie delta. Podanie kwasu glutaminowego
wywołało również zahamowanie rytmu theta oraz miało największy spośród stosowanych środków wpływ na
fale delta. Przypuszcza się, że populacja komórek glutaminergicznych moduluje aktywność cholinergicznych
neuronów PPN [39, 40]. Można więc sądzić, że kwas
glutaminowy wywołał depolaryzację cholinergicznych
komórek w tym jądrze i, podobnie jak muscimol, uniemożliwił wywołanie rytmu theta. Wzrost aktywności
glutaminergicznej w PPN może oddziaływać supresyjnie na hipokampalny rytm theta przez:
SEN
1.
Jądro przednie mostu, którego pobudzenie jest niezbędne do uwolnienia rytmu theta [23, 41];
2. Pobudzenie noradrenergicznego miejsca sinawego
(wzrost aktywności komórek tego jądra powoduje supresję snu paradoksalnego) [42];
3. Pobudzenie (hamującego oscylacyjną aktywność hipokampa) jądra środkowego szwu [43].
Garcia-Rill [44] również zwraca uwagę na udział tych
struktur w regulacji synchronicznej aktywności hipokampa postulując, że interakcja jądra przedniego mostu, miejsca sinawego, jądra środkowego szwu jest niezbędna w regulacji rytmu theta i delta. Ponadto autor uważa, że rytmogenne jądra funkcjonują wspólnie dzięki spajającemu
ich aktywność jądru PPN.
Podsumowując, regulacja hipokampalnego rytmu theta odbywa się przy kompleksowym współdziałaniu wielu struktur zlokalizowanych w całym pniu mózgu oraz
między- i przodomózgowiu. Każda struktura włączona
w regulację synchronicznej aktywności hipokampa reprezentuje tylko jedną składową obszernego systemu
wstępującego. Stopniowo udaje się poznać organizację
i hierarchię tych systemów. W niniejszej pracy wykazano, że jądro PPN jest krytyczną składową w rozległym
systemie regulującym hipokampalny rytm theta. Wydaje się, że dalszą perspektywą badawczą będzie poznanie
wzajemnych relacji czynnościowych pomiędzy poszczególnymi elementami złożonego systemu regulacji rytmu
theta w hipokampie.
Streszczenie
Udział PPN w regulacji snu paradoksalnego
Wiele dowodów wskazuje na udział jądra konarowo-mostowego nakrywki (PPN) w regulacji snu paradoksalnego (PS). Wyniki
badań z wykorzystaniem metod lezji elektrolitycznych, cytotoksycznych, transekcji mózgu oraz stymulacji farmakologicznej
potwierdzają związek PPN zarówno z tonicznymi (desynchronizacja korowa, hipokampalny rytm theta), jak i fazowymi (fale
PGO, skurcze kloniczne mięśni, szybkie ruchy gałek ocznych) zjawiskami, będącymi wskaźnikami snu PS. Iniekcja kwasu
kainowego do PPN wywołuje kilkutygodniową supresję snu PS, natomiast obustronna elektrolityczna lezja PPN, uszkadzająca około 90% komórek cholinergicznych tej struktury, redukuje liczbę epizodów PS oraz eliminuje szybkie ruchy gałek ocznych.
Podobny efekt pojawia się w wyniku hipoksji okołonarodzeniowej, która powoduje zmniejszenie liczby cholinergicznych
komórek (grupa ACh5) w PPN. Po iniekcji egzogennego tlenku azotu lub jego donora (SNAP) do PPN istotnie wydłużył się
całkowity czas snu PS na skutek wydłużenia czasu trwania poszczególnych jego epizodów, podanie blokera syntazy tlenku
azotu powodowało znaczące (60%) skrócenie całkowitego czasu snu PS. Iniekcja związków cholinomimetycznych do PPN
wywołuje kilka fizjologicznych wskaźników PS: desynchronizację korową, fale PGO, hipokampalny rytm theta, szybkie ruchy
gałek ocznych, atonię mięśniową. Epizody rytmu theta u uretanizowanych zwierząt pojawiają się już 2 minuty po iniekcji
karbacholu do PPN i trwają około 13 minut.
W cyklu doświadczeń, dotyczących uretanizowanych szczurów, badano udział PPN oraz jego dwóch dużych układów transmiterowych: glutaminergicznego i GABA-ergicznego w generacji rytmu theta 2 (atropinowrażliwy, anestetykooporny występujacy w fazie PS u gryzoni). Posługując się metodą bezpośrednich mikroiniekcji domózgowych, stwierdzono, że okresowe zablokowanie czynności PPN za pomocą prokainy powoduje supresję rytmu theta wywołaną stymulacją sensoryczną. Depresyjny
wpływ na aktywność polową hipokampa w paśmie theta miało także podanie agonistów receptorów glutaminergicznych
i GABA-ergicznych (mikroiniekcje odpowiednio kwasu glutaminowego i muscimolu). Supresja rytmu theta przejawiała się
około 50-procentowym spadkiem mocy sygnału w paśmie theta, bez zmian jego częstotliwości. Zablokowanie receptora NMDA
i GABAA (mikroiniekcje odpowiednio MK-801 i bikukuliny) spowodowało nasilenie aktywności polowej hipokampa w paśmie
theta, przejawiające się 30-procentowym wzrostem mocy i 1-hercowym wzrostem częstotliwości rytmu theta oraz występowa-
www.sen.viamedica.pl
117
SEN
2002, Tom 2, Nr 4
niem spontanicznych epizodow tego rytmu (szczególnie licznych i długich po podaniu bikukuliny). Stymulacja glutaminergiczna i GABA-ergiczna PPN wywołała jednocześnie bardzo silny (w wypadku kwasu glutaminowego osiągający 250%) wzrost
mocy sygnału hipokampalnych fal delta. Wyniki te wskazują na krytyczne znaczenie PPN w generacji hipokampalnego
rytmu theta 2, będącego wskaźnikiem snu paradoksalnego, a także na udział tego jądra w indukcji snu wolnofalowego.
Słowa kluczowe: sen paradoksalny, jądro konarowo-mostowe nakrywki, hipokampalny rytm theta
Piśmiennictwo
1. Aserinsky E., Kleitman N. Regularly occuring periods of eye motolity, and concomitant phenomena during sleep. Science 1953;
118: 273–274.
2. Hobson J.A., Mc Carley R.W., Wyzinski P.W. Sleep cycle oscillation: reciprocal discharge by two brainstein neuronal groups.
Science 1975; 189: 55–58.
3. Hobson J.A., Lydic R., Baghdoyan H.A. Evolving concepts of sleep cycle generation: from brain centers to neuronal populations.
Behav. Brain Sci. 1986; 9: 371–448.
4. McGinty D.J., Drucker-Colin R. Sleep mechanisms: Biology and
control of REM sleep. Int. Rev. Neurobiol. 1982; 23: 391–436.
5. Mitani A., Ito K., Hallanger A.E., Wainer B.H., Kataoka K., McCarley R.W. Cholinergic projection from laterodorsal and pedunculopontine tegmental nuclei to the pontine gigantocellular tegmental field in the cat. Brain Res. 1988; 541: 397–402.
6. Jouvet M. Recherches sur les structures nerveuses et les mechanismes responsales des differentes du sommeil physiologique.
Arch. Ital. Biol. 1962; 100: 125–206.
7. Shiromani P.J., Armstrong D.M., Berkowitz A., Jeste D.V., Gillin
J.C. Distribution of acetyltransferase immunoreactive somata in
the feline brainstem: implications for REM sleep generation. Sleep 1988; 11: 1–16.
8. Webster H.H., Jones B.E. Neurotoxic lesions of the dorsolateral
pontomesencephalic tegmentum-cholinergic cell area in the cat.
II. Effects upon sleep-waking states. Brain Res. 1988; 458:
285–302.
9. Tanaka H., Takahashi S., Miyamoto A., Oki J., Cho K., Okuno A.
Effects of neonatal hypoxia on brainstem cholinergic neurons
— pedunculopontine nucleus and laterodorsal tegmental nucleus. Brain Dev. 1995; 17: 264–270.
10. Thakkar M., Portas C., McCarley R.W. Chronic low-amplitude
electrical stimulation of laterodorsal tegmental nucleus of freely
moving cats increases REM sleep. Brain Res. 1996; 723:
223–227.
11. Hars B. Endogenous nitric oxide in the rat pons promotes sleep.
Brain Res. 1999; 816: 209–219.
12. Datta S., Patterson E.H., Siwek D.F. Endogenous and exogenous
nitric oxide in the pedunculopontine tegmentum induces sleep.
Synapse 1997; 27: 69–78.
13. Shiromani P.J., Malik M., Winston S., McCarley R.W. Time course of Fos-like immunoreactivity associated with cholinergically induced REM sleep. J. Neurosci. 1995; 15: 3500–3508.
14. Bland B.H., Oddie S.D. Anatomical, electrophysiological and
pharmacological studies of ascending brainstem hippocampal
synchronizing pathways. Neurosci. Biobehav. Rev. 1998; 22:
259–273.
15. Bland B.H., Oddie S.D., Colom L.V., Vertes R.P. The extrinsic
modulation of medial septal cell discharges by the ascending
brainstem hippocampal synchronizing pathway. Hippocampus
1994; 4: 649–660.
16. Oddie S.E., Bland B.H., Colom L.V., Vertes R.P. The midline posterior hypothalamic region comprises a critical part of the ascending brainstem hippocampal synchronizing pathway. Hippocampus 1994; 4: 454–473.
17. George R., Haslett W.L., Jenden D.J. A cholinergic mechanism in
the brainstem reticular formation: induction of paradoxical sleep. Int. J. Neuropharmacol. 1964; 3: 541–552.
118
18. Apostol G., Creutzfeld O.D. Crosscorrelation between the activity of septal units and hippocampal EEG activity during arousal.
Brain Res. 1974; 67: 65–75.
19. Klemm W.R. Effects of electrical stimulation of brainstem reticular formation on hippocampal theta rhythm and muscle activity
in unanaesthetized, cervical-, and midbrain-transected rats. Brain Res. 1972; 41: 331–344.
20. Vertes R.P. An analysis of ascending brainstem systems involved in hippocampal synchronization and desynchronization.
J. Neurophysiol. 1981; 46: 1140–1159.
21. Bourgin P., Escourrou P., Gaultier C., Andrien J. Induction of rapid eye movement sleep by carbachol infusion into the pontine
reticular formation in the rat. Neuroreport 1995; 6: 532–536.
22. Vertes R.P. Brain stem generation of hippocampal EEG. Prog.
Neurobiol. 1982; 19: 159–186.
23. Vertes R.P., Colom L.V., Fortin W.J., Bland B.H. Brain stem sites
for carbachol elicitation of the hippocampal theta rhythm in the
rat. Exp. Brain Res. 1993; 96: 419–429.
24. Kinney G.G., Vogel G.W., Feng P. Brainstem carbachol injections
in the urethane anesthetized rat produce hippocampal theta rhythm and cortical desynchronization: a comparison of pedunculopontine tegmental versus nucleus pontis oralis injection. Brain Res. 1998; 809: 307–313.
25. Nowacka A., Jurkowlaniec E., Trojniar W. Microinjection of procaine into the pedunculopontine tegmental nucleus suppresses
hippocampal theta rhythm in urethane-anesthetized rats. Brain
Res. Bull. 2002; 58: 379–386.
26. Bland B.H. The physiology and pharmacology of hippocampal
formation theta rhythms. Prog. Neurobiol. 1986; 26: 1–54.
27. Malpeli J.G., Schiller P.H. A method of reversible inactivation of
small regions of brain tissue. J. Neurosci. Methods 1979; 1: 143–151.
28. Kirk I.J., McNaughton N. Mapping the differential effects of procaine on frequency and amplitude of reticularly elicited hippocampal rhythmical slow activity. Hippocampus 1993; 3: 517–526.
29. Clements J.R., Grant S. Glutamate-like immunoreactivity in neurons of the laterodorsal tegmental and pedunculopontine nuclei
in the rat. Neurosci. Lett. 1990; 120: 70–73.
30. Jones B.E. The relationship among acetylcholine and norepinephrine and GABA neurons within the pons of the rat. Anat. Rec.
1989; 223: 57–60.
31. Spann B.M., Grofova I. Cholinergic and non-cholinergic neurons
in the rat PPN. Anat. Embriol. 1992; 1896: 215–227.
32. Nowacka A., Trojniar W. Influence of GABA-ergic and glutamatergic transmission in the pedunculopontine tegmental nucleus
on hippocampal theta activity. Eur. J. Neurosci. 2000; 12: 80.
33. Colom L.V., Richard D., Bland B.H. Hippocampal formation neurons code the level of activation of the cholinergic septohippocampal pathway. Brain Res. 1987; 410: 12–20.
34. McNaughton N., Logan B., Panickar K.S. i wsp. Contribution of
synapses in the medial supramammillary nucleus to the frequency of hippocampal theta rhythm in freely moving rats. Hippocampus 1995; 5: 534–545.
35. Gołębiewski H., Eckersdorf B., Konopacki J. The effect of intraseptal procaine injection on hippocampal theta in freely moving
cat. Brain Res. Bull. 1999; 49: 407–412.
36. Woolf N.J., Butcher L.L. Cholinergic systems in the rat brain. III.
Projections from the pontomesencephalic tegmentum to the thalamus, rectum, basal ganglia and basal forebrain. Brain Res. Bull.
1986; 16: 603–637.
www.sen.viamedica.pl
Anita Nowacka, Udział PPN w regulacji snu paradoksalnego
37. Smythe J.W., Colom L.V., Bland B.H. The extrinsic modulation
of hippocampal theta depends on the coactivation of cholinergic
and GABA-ergic medial septal inputs. Neurosci. Biobehav. Rev.
1992; 16: 289–308.
38. Lawson V.H., Bland B.H. The role of the septohippocampal
pathway in the regulation of hippocampal field activity and
behavior: analysis by the intraseptal microinfusion of carbachol, atropine, and procaine. Exp. Neurol. 1993; 120: 132–
–144.
39. Inglis W.L., Winn P. The pedunculopontine tegmental nucleus:
where the striatum meets the reticular formation. Prog. Neurobiol. 1995; 47: 1–29.
40. Lanca J.A., Sanelli T.R., Corrigall W.A. Nicotine-induced fos
expression in the pedunculopontine mesencephalic tegmentum
in the rat. Neuropharmacology 2000; 39: 2808–2817.
SEN
41. Nunez A., de Andreas I., Garcia-Austt E. Relationships of nucleus reticularis pontis oralis neuronal discharge with sensory and
carbachol evoked hippocampal theta rhythm. Exp. Brain Res.
1991; 87: 303–308.
42. Rasmussen K., Morilak D.A., Jacobs B.L. Single unit activity of
locus coeruleus in the freely moving cat. I. During naturalistic
behaviors and in response to simple and complex stimuli. Brain
Res. 1986; 371: 324–334.
43. Monti J.M., Monti D. Role of dorsal raphe nucleus serotonin
5-HT1A receptor in the regulation of REM sleep. Life Sci. 2000; 66:
1999–2012.
44. Garcia-Rill E. The pedunculopontine nucleus. Prog. Neurobiol.
1991; 36: 363–389.
45. Paxinos G., Watson Ch. The Rat Brain in Stereotaxic Coordinates. Academic Press, San Diego 1998.
www.sen.viamedica.pl
119
Download