Wymień i opisz metody zajęć korekcyjno-wyrównawczych dla dzieci ze specyficznymi trudnościami w nauce matematyki, czytania i pisania oraz rozwoju emocjonalnego. Zajęcia korekcyjno-wyrównawcze są formami pomocy wskazanymi przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne, jednakże dla ucznia nieobowiązkowymi. Stąd niejednokrotnie pojawiają się problemy związane z systematycznym uczestniczeniem w terapii. Powód? Bardzo prosty. Nuda. Nudne, nieciekawe ćwiczenia, które często są nieadekwatne do etapu rozwoju dziecka. Codzienność pokazuje, że w zasadzie ćwiczenia te ograniczają się do podsuwania uczniowi kart pracy. To nie tylko nie zachęca do obecności i udziału w terapii, ale co gorsza zraża dziecko, powoduje niechęć, absencję, a w konsekwencji pogłębia dysfukcje. Jak zatem prowadzić pracę terapeutyczną, aby zmotywować i zmobilizować dziecko do aktywności, a co za tym idzie systematycznego uczestniczenia w zajęciach i powodzenia działań terapeutycznych? Jakie metody stosować na zajęciach korekcyjnowyrównawczych i rozwijających kompetencje emocjonalne? Te zagadnienia omówię poniżej. Rozporządzenie MEN z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach nie mówi o metodach pracy terapeutycznej, określa natomiast cel i zakres udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej, która polega na rozpoznawaniu i zaspokajaniu indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych ucznia oraz rozpoznawaniu indywidualnych możliwości psychofizycznych ucznia i czynników środowiskowych wpływających na jego funkcjonowanie1 w szkole. Potrzeby udzielania tejże pomocy wynikają między innymi ze specyficznych trudności w uczeniu się, deficytów kompetencji i zaburzeń sprawności językowych, niepowodzeń edukacyjnych, zaniedbań środowiskowych związanych z sytuacją bytową ucznia i jego rodziny, sposobem spędzania czasu wolnego i kontaktami środowiskowymi. Pomoc psychologiczno-pedagogiczna jest organizowana i udzielana we współpracy z rodzicami uczniów, z poradniami psychologicznopedagogicznymi, w tym poradniami specjalistycznymi, na wniosek wychowawcy czy nauczyciela. W szkole pomoc psychologiczno--pedagogiczna jest udzielana w formie m.in. zajęć dydaktyczno-wyrównawczych, korekcyjno-kompensacyjnych, rozwijających kompetencje emocjonalno-społeczne oraz innych zajęć o charakterze terapeutycznym. Warto przywołać jeszcze paragraf mówiący o liczbie uczniów na tychże zajęciach. Otóż w zajęciach korekcyjno-kompensacyjnych organizowanych dla uczniów z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi, w tym specyficznymi trudnościami w uczeniu się, liczba uczestników zajęć nie może przekraczać 5, a w zajęciach rozwijających kompetencje emocjonalno-społeczne organizowanych dla uczniów przejawiających trudności w funkcjonowaniu społecznym liczba uczestników zajęć nie może przekraczać 10, chyba że zwiększenie liczby uczestników jest uzasadnione potrzebami uczniów. Prowadzący zajęcia opracowuje indywidualny program pracy, kierując się zasadami: - indywidualizacji; Rozporządzenie MEN z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach 1 1 - korekcji zaburzeń; - stopniowania trudności; - dostosowania do etapu, jaki osiągnęło dziecko; - dostosowania czasu trwania ćwiczeń do wydolności dziecka; - stosowania różnorodności ćwiczeń, wykonywania różnych wytworów. W niniejszym opracowaniu przedstawione zostaną metody pracy terapeutycznej dla dzieci z trudnościami w uczeniu matematyki, nauce czytania i pisania, z zaburzeniami emocjonalnymi. Oczywiście ćwiczenia można integrować w zależności od indywidualnych potrzeb. Przy konstruowaniu scenariusza zajęć, należy wziąć pod uwagę etapy pracy terapeutycznej2 obejmujące korekcję (poprawę), wyrównywanie (kompensację): - wstępny (przygotowawczy, psychoterapeutyczny) - terapii właściwej Część przygotowawcza polega na stymulowaniu w formie gier i zabaw na materiale konkretnym i słownym, a także na działaniach psychoterapeutycznych. Drugi etap to operowanie materiałem dydaktycznym, wyrazowym, literowym w postaci różnorodnych ćwiczeń3. Warto zauważyć, że zasada indywidualizacji stawiana jest ponad podział zajęć na etapy, ponieważ ze względu na higienę umysłową dziecka należy w różnych momentach wprowadzać ćwiczenia odpoczynkowe, rozluźniające albo intensyfikujące pracę ucznia nad zaburzonymi funkcjami. Pisanie i czytanie Ćwiczenia wstępne: - rozwijające ogólną sprawność ruchową i sprawności manualne (równowagi, chody i marsze ze zmianą kierunku ruchu, ćw. orientacji kierunkowej, zagadki ruchowe, ćw. rozmachowe obu ramion, zabawy ruchowe, ćw. usprawniające małe ruchy ręki, ćw. graficzne – ruchy ręki ułożonej jak w pozycji przy pisaniu); - funkcji wzrokowej i orientacji przestrzennej na materiale konkretnym i abstrakcyjnym (ćwiczenia uwzględniające spostrzegawczość, analizę, syntezę, kierunkowość, pamięć wzrokową – ćwiczenia umiejętności szybkiego rozpoznawania obrazów wzrokowych, ujmowania zależności między całością obrazu i jego elementami, orientacji kierunkowej i przestrzennej, umiejętność przenoszenia następstwa czasowego w przestrzeni oraz kształtowanie nawyku porządkowania i śledzenia poziomych szeregów od lewej do prawej, ćwiczenia na materiale geometrycznym); 2 3 Czajkowska I, Herda K., Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne w szkole, WSiP, Warszawa 1997, s. 104-105. Tamże. 2 - ćwiczenia funkcji słuchowej na podstawie dźwięków (ćwiczenia wrażliwości słuchowej – koncentracja na bodźcu słuchowym, różnicowanie dźwięków, pamięć słuchowa, ćwiczenia rytmiczne – koncentracja na bodźcu słuchowym, analiza słuchowa, orientacja czasowoprzestrzenna, koordynacja słuchowo-wzrokowo-ruchowa i ćwiczenia słuchu fonematycznego i fonemowego – ćwiczenia na materiale konkretno-werbalnym). II etap - metody pracy korekcyjno-wyrównawczej przy nauce czytania i pisania 1. Metoda symboli dźwiękowych (Barbara Kaja) wspierająca sferę ruchową, procesy poznawcze, emocjonalne, sferę społeczną. 1) Ekspresja ruchowa na dowolne tematy muzyczne, dziecko wykonuje dowolne ruchy, po czym wprowadzamy elementy dyscyplinujące. 2) Interpretacja muzyczna utworów muzycznych. 3) Poznanie i operowanie symbolami dźwięków (nie przechodzimy do następnego etapu, jeśli dziecko nie wykonało pierwszego). 4) Zabawy słowno-muzyczno-ruchowe (przy muzyce, tworzenie rymów, odtwarzanie rytmów, improwizacje, melorecytacje). 5) Relaksacja (wg A. Polender trening autogenny Schultza - Relaksacja powinna odbywać się w pozycji leżącej, np. przy pomocy bajki terapeutycznej). 2. Metoda czytania globalnego (Glenn Doman) Zakłada wprowadzenie bitów (bez końcówek fleksyjnych), odnosi się tylko do prawej półkuli. Dzieci nie umieją czytać, ale potrafią rozpoznać. Metoda wskazana dla dzieci małych (2,3,4 lata) i upośledzonych. Metodę wprowadzamy jak najwcześniej, dziecko musi być w dobrym nastroju. Prowadzimy jednosekundowe pokazy wyrazów. Kartoniki w formie pasów powinny mieć wymiary 10 cm x 60 cm i być zapisane dużymi, grubymi literami o wysokości 8 cm. Preferowany jest kolor czerwony, ponieważ przyciąga uwagę dziecka. 3 https://www.madrybobas.pl/2017/10/jak-nauczyc-mae-dziecko-czytac-2-krok-2.html 1) Wprowadzamy dziennie pięć nowych wyrazów z najbliższego otoczenia. na drugi dzień pięć kolejnych 3X5 (trzy razy dziennie po 5 sekund – 1 sekunda 1 napis). Drugiego dnia wprowadzamy 5 nowych, ale poprzedzamy starymi. Potem następuje wycofywanie (1 wyraz zastępujemy innym nowym). 2) Połączenia dwuwyrazowe. 3) Proste zdania. 4) rozbudowane zdania. 5) Książeczki. 6) Interalfabet. (Więcej – Joanna Chmielewska) 3. Metoda wertykalna (Jadwiga Chronowska) Zamiast pisania i czytania horyzontalnego – wertykalne. W czasie czytania horyzontalnego dziecko się męczy i zdarzają się ruchy sakkadowe gałek ocznych. Ta metoda uczy koncentracji i skupienia. Założenia: 1) Ćwiczenia odbywają się codziennie i trwają 5-7 minut. 2) Zalecana praca indywidualna. 3) Pomoce – komplet tekstów sensownych, 150 dla każdego dziecka, papiery kratkowane A4, ołówek i gumka, zeszyt do dokumentowania ucznia. 4) Codziennie czytamy jeden tekst z kompletu. Po czy następuje pisanie z pamięci tekstu sensownego w zapisie literowym w układzie pionowym (uczeń czyta sobie po zdaniu). Pisanie ze słuchu tekstu, którego wcześniej nie widziało, na drugi dzień czyta go i zapisuje z pamięci). Każdy tekst jest wykorzystany trzykrotnie. 5) Zasady: Teksty pisane są w kolumnach. Odstępy między literami muszą być jednakowe. W pisaniu nie stosuje się interpunkcji. Duże litery tylko na początku zdań. Dwuznaki muszą być razem. Uczniowie piszą wyłącznie ołówkiem, samodzielnie tropią błędy i wymazują gumką. wszystkie teksty są datowane, podpisane imieniem i nazwiskiem dziecka. 4. Metoda 18 struktur (Ewa Kujawa, Maria Kurzyna) To metoda przeznaczona do jednoczesnego ćwiczenia czytania i pisania na tym samym materiale leksykalnym, w oparciu o uaktywnianie - w równej mierze - analizatorów: wzrokowego, słuchowego i kinestetyczno-ruchowego. Metoda ma doprowadzić do 4 opanowania techniki czytania i podstaw pisania, ma ona głównie zastosowanie na etapie przechodzenia w pracy z dzieckiem do ćwiczeń na materiale literowym, po wstępnych ćwiczeniach słuchowo-wzrokowo-ruchowych, ale przed podjęciem prób eliminowania specyficznych błędów dysortograficznych. Z powodzeniem można ją stosować w pracy z dziećmi, gdy: znają one wszystkie litery lub większość z nich mylą niektóre litery np. graficznie podobne lub odpowiadające głoskom brzmieniowo podobnym w ogóle nie czytają i nie piszą czytają i piszą na niezadawalającym poziomie dysleksja współwystępuje z dysortografią i dysgrafią; - występuje sama dysleksja (lub z dysgrafią) występuje sama dysortografia (lub z dysgrafią) Wykorzystywanych jest 18 różnych typów wyrazów, które różnią się między sobą budową tzn.: liczbą sylab kolejnością ich występowania stopniem złożoności sylab (liczbą liter w każdej sylabie oraz umiejscowieniem tych liter względem siebie Metoda 18 struktur wyrazowych jest metodą sylabową, uwzględniającą taki podział wyrazów na sylaby, który akcentuje rozdzielanie spółgłosek sąsiadujących ze sobą u zbiegu sylab. Do zaznaczania poszczególnych elementów wyrazów stosowane są trzy kolory: zielonym oznacza się sylaby, czarnym - spółgłoski, czerwonym - samogłoski. W ściśle ustalonej kolejności wprowadza się 18 typów wyrazów - od najłatwiejszych do najtrudniejszych4. Etapy pracy: 1. graficzny schemat wyrazy; 2. suwaki; 3. wprawki; 4. Łańcuchy sylabowowyrazowe; 5. Słuchowe, wzrokowe różnicowanie wyrazów dźwiękowo i graficznie podobnych; 6. Słuchowe i wzrokowe wersje ćwiczenia co kryje się w tym wyrazie?”; 7. Tworzenie nowych wyrazów o aktualnie omawianej strukturze z wybranych liter lub sylab ilustrowanych na obrazkach; 8. Rozsypanki wyrazowo – zdaniowe; 9. Zagadki; 10. Czytanie zdań złożonych z wyrazów o znanej strukturze na materiale drukowanym oraz pisanie ich z pamięci; 11. Pisanie zdań ze słuchu. 5. Metoda Paula Dennisona Metoda Dennisona (czyli kinezjologia edukacyjna) to uczenie metodami aktywizującymi włączania naturalnych mechanizmów integracji umysłu i ciała poprzez specjalnie zorganizowane ruchy. Kinezjologia edukacyjna staje się coraz bardziej popularna w terapii dzieci ze specyficznymi trudnościami w nauce czytania. Paul Dennison opracował metodę mającą na celu zintegrowanie pracy mózgu. 4 http://ppp.szydlowiecpowiat.pl/cms/20832/metoda_18_struktur_wyrazowych 5 Zestaw ćwiczeń gimnastyki mózgu można podzielić na: 1) Podstawowy schemat ćwiczeń wprowadzających, 2) Ćwiczenia na przekraczanie linii środka, 3) Ćwiczenia wydłużające, 4) Ćwiczenia energetyzujące.5 6. Metoda dobrego startu (Marta Bogdanowicz) Metoda Dobrego Startu polega przede wszystkim na usprawnianiu funkcji wzrokowych, słuchowych i dotykowo-kinestetyczno-ruchowych oraz na ich wzajemnej integracji. Najważniejszą rolę pełnią trzy elementy: słuch, wzrok i ruch (motoryka). Zajęcia według MDS mają zawsze charakter trzyetapowy: 1. Zajęcia wprowadzające, na które składają się ćwiczenia orientacyjno-porządkowe, nauka piosenki i zabawa „zagadki językowe” w celu rozwijania kompetencji językowych. 2. Zajęcia właściwe, które dzielą się na: ćwiczenia ruchowe – zabawy ruchowe do treści piosenki, ćwiczenia ruchowo-słuchowe – angażują analizator kinestetyczny i słuchowy, ćwiczenia ruchowo-słuchowo-wzrokowe – polegają na odtwarzaniu ruchem wzorów graficznych w rytm jednocześnie śpiewanej piosenki. Dziecko uczy się polisensorycznie (wielozmysłowo) przez dotyk, słuch, wzrok i ruch, 3. Zajęcia końcowe mają charakter ćwiczeń relaksacyjnych (masaż, ćwiczenia oddechowe), wyciszających i wokalno-rytmicznych6. Nauka matematyki 1. Metoda prof. Edyty Gruszczyk-Kolczyńskiej, Ewy Zielińskiej Stosowanie metody prof. E. Gruszczyk-Kolczyńskiej u dzieci z trudnościami w matematyce łagodzi wtórne zaburzenia emocjonalne, stymuluje rozwój funkcji intelektualnych, wzbudza zainteresowanie działalnością matematyczną. Program edukacji matematycznej dla sześciolatków obejmuje następujące kręgi tematyczne: 1.Orientacja przestrzenna, czyli kształtowanie umiejętności, które pozwolą dziecku dobrze orientować się w przestrzeni i swobodnie rozmawiać o tym, co się wokół niego znajduje. Umiejętności te przydadzą się w szkole na lekcjach matematyki i środowiska społecznoprzyrodniczego. 2. Rytmy traktowane jako sposób rozwijania umiejętności skupiania uwagi na prawidłowościach i korzystania z nich w różnych sytuacjach. Jest to ważne przy nabywaniu umiejętności liczenia oraz dla zrozumienia sensu mierzenia. 5 http://poradnik-logopedyczny.pl/metody-programy/terapia-pedagogiczna/129/metoda-dennisona.html https://pi12.stalowawola.pl/wp-content/uploads/2015/11/Za%C5%82%C4%85cznik-2e-Metoda-MartyBogdanowicz.pdf 6 6 3. Kształtowanie umiejętności liczenia, a także dodawania i odejmowania obejmuje proces począwszy od liczenia konkretnych przedmiotów, przez liczenie na palcach aż do rachowania w pamięci. 4. Wspomaganie rozwoju operacyjnego rozumowania. Celem jest tu dobre przygotowanie dziecka do zrozumienia pojęcia liczby naturalnej, które jest przecież kształtowane na lekcjach matematyki w klasie pierwszej. 5. Rozwijanie umiejętności mierzenia długości. 6. Klasyfikacja, czyli wspomaganie rozwoju czynności umysłowych potrzebnych dzieciom do tworzenia pojęć. Jest to dobre wprowadzanie dzieci do zadań o zbiorach i ich elementach. 7. Układanie i rozwiązywanie zadań arytmetycznych jest dalszym doskonaleniem umiejętności rachunkowych dzieci. 8. Zapoznanie dzieci z wagą i sensem ważenia. Obejmuje także kształtowanie ważnych czynności umysłowych potrzebnych dzieciom do rozwiązywania zadań. 9. Mierzenie płynów - to ćwiczenia, które pomogą dzieciom zrozumieć, że np. wody jest tyle samo, chociaż po przelaniu wydaje się jej więcej lub mniej. Doświadczenia te ułatwią dziecku zrozumieć sens mierzenia i rozwiązywanie zadań. 10. Intuicje geometryczne, czyli kształtowanie pojęć geometrycznych w umysłach sześciolatków. 11. Konstruowanie gier przez dzieci hartuje odporność emocjonalną i rozwija zdolności do wysiłku umysłowego. Jest to także dalsze ćwiczenie umiejętności rachunkowych dzieci. 12. Zapisywanie czynności matematycznych zgodnie z możliwościami. 2. Metoda Numicon W rozwoju myślenia matematycznego służy metoda NUMICON opracowaną na Oxford University. Jej zadaniem jest stworzenie w umyśle dziecka obrazu liczby i jej wartości poprzez nadanie jej wyobrażenia w postaci klocka o konkretnych rozmiarze, kolorze i ilości dziurek. Ten obraz pozwala na szybkie szacowanie wielkości oraz wprowadzanie kolejności, pojęć większy, mniejszy a także na podstawowe działania dodawania, odejmowania, mnożenia i dzielenia. Numicon to brytyjski system budowania umiejętności matematycznych u dzieci. Jego podstawą są klocki zaprojektowane z myślą o dziecięcych strategiach uczenia się, oparte na naturalnym rozwoju myślenia matematycznego. Wielką zaletą kształtów Numicon jest ich multisensoryczność, a więc wykorzystywanie kanału wzrokowego (kształt, kolor), a także taktylnego (otwory w kształtach)7. Rozwój emocjonalny 8 1. Metoda Weroniki Sherbone 7 8 https://fabrykaterapii.pl/numicon.html Opis metod z: https://ppegow.szkolnastrona.pl/p,1015,metody-pracy-stosowane-w-przedszkolu 7 Zwana Metodą Ruchu Rozwijającego jest metoda niewerbalną, poprawiającą komunikację dziecka z otoczeniem. Głównym założeniem jest posługiwanie się ruchem jako narzędziem we wspomaganiu rozwoju psychoruchowego dziecka i terapii zaburzeń rozwoju. Zadaniem jej jest rozwijanie przez ruch sprawności ruchowej, świadomości własnego ciała, przestrzeni działania w niej, a także dzielenia przestrzeni z innymi ludźmi i nawiązywanie z nimi bliskiego kontaktu. Umożliwia ona zaspakajanie potrzeb bezpieczeństwa, wzrostu i rozwoju, a także potrzeb społecznych i poznawczych. Pozwala na osiągnięcie zamierzonych efektów eliminując strach i obawę. 2. Metoda Rudolfa Labana Jest to metoda twórczej gimnastyki. Każdy ćwiczy to, na co ma ochotę. Nauczyciel podczas prowadzenia zajęć łączy słowa, rytm i muzykę. Zabawy prowadzone tą metodą są dla dzieci źródłem odprężenia i relaksu. Dzieci wzbogacają swoje doświadczenia związane z wyczuciem własnego ciała, ciężaru i przestrzeni, mogą swobodnie wyrażać własną osobowość poprzez ruch inspirowany muzyką. 3. Pedagogika zabawy Pedagogika zabawy jest metodą, która stwarza możliwości dzieciom do działania w atmosferze akceptacji i zaufania. Celem pedagogiki zabawy jest dostarczenie prowadzącemu różnorodnych pomysłów, które umożliwią świadomą i kreatywną pracę z grupą. Aktywizowanie uczniów w procesie nauczania jest obecnie uznawane za najważniejszą zasadę nauczania i uczenia się. Głównymi celami pedagogiki zabawy są: harmonijny i wszechstronny rozwój dziecka, pomoc w odkrywaniu najlepszych cech dziecka. 4. Bajkoterapia Bajkoterapia pomaga w przezwyciężeniu lęków związanych z różnymi sytuacjami. Wykorzystuje się odpowiednio dobrany tekst. Dzięki temu w psychice dziecka pojawia się pozytywne myślenie, dzieci zaczynają rozumieć swoje uczucia, ich przejawy, a także przyczyny. Bajki terapeutyczne pokazują jak trzeba sobie radzić i przedstawiają pewne wzorce postępowania. Sprawiają, że dzieci zaczynają rozumieć świat, w którym żyją i przestają czuć się samotnie. Praca terapeuty powinna opierać się na indywidualnym programie dostosowanym do możliwości psychofizycznych każdego ucznia, a jego skuteczność związana z systematycznością zajęć. 8
