KATOLICKA NAUKA SPOŁECZNA Hugues-Félicité-Robert de Lamennais (1782-1854) Początkowo zwolennik ultramontanizmu Ultramontanizm (ze śrdw. łac. ultramontanus znajdujący się za górami) – kierunek filozoficzny, postulujący podporządkowanie polityki lokalnych kościołów rzymskokatolickich różnych krajów decyzjom papieża. Powstał we Francji na przełomie XVIII i XIX wieku. Papież to jedyna realna siła mogąca przeciwstawić się rządowi. Skoro państwo nie broni Kościoła, Kościół, wsparty autorytetem papieża musi bronić się sam. Rozdział Kościoła od państwa Początkowo potępiał: • Reformację, • Filozofię oświeceniową, • Rewolucję z 1789 r… • …i jej konsekwencje. Starał się dowieść wyższości katolicyzmu. W jego przekonaniu wszelkie inne doktryny spłycają religijność -> wywołują sceptycyzm -> prowadza do ateizmu! Nie ma nic gorszego niż… rozum indywidualny. Bezbożne dziedzictwo Oświecenia Krytykował m.in. poglądy Rousseau – umowa społeczna. Alternatywą dla rozumu indywidualnego – rozum uniwersalny. Oczywiście nieomylny. Jako ultramontanista zwalczał gallikanizm. Gallikanizm – ruch polityczno-religijny we Francji, zmierzający do uniezależnienia Kościoła francuskiego od władzy papieskiej, ograniczenia uprawnień papieża na rzecz powiększenia władzy króla. Zapoczątkowany został w XIII wieku na Sorbonie, dążący do ograniczenia wpływów i uprawnień papieskich na rzecz państwa. Głosił wyższość władzy świeckiej na duchowną. Rozwinął się szczególnie po soborach w Konstancji (1414) i Bazylei (1431). Zaaprobowany przez kler francuski na synodzie w Bourges w 1438. Propagowany m. in. przez Piotra Pithou. We wrześniu 1830 roku, a zatem bo wybuchu kolejnej rewolucji założył czasopismo „L’Avenir” (przyszłość) Dewizja – „Dieu et Liberte” (Bóg i Wolność) W przekonaniu redaktorów tegoż pisma jednym z najistotniejszych problemów ówczesnego społeczeństwa, jest kwestia stosunków państwo-Kościół. Problem – jak uchronić Kościół przed instytucjonalizacją? W tym kontekście – przed włączeniem w ramy machiny państwowej? Odpowiedzią, zdaniem redaktorów rzeczonego pisma – całkowity rozdział państwa od Kościoła. Popieranie ustroju feudalnego i monarchistycznego, co do tej pory robili członkowie Kościoła zdaniem autorów „L’Avenir” nie ma sensu. Prowadziłoby to tylko do szybszego zinstytucjonalizowania. Bronić interesów katolicyzmu należy we współpracy z liberałami! „L’Avenir” głosił: • Wolność prasy • Rozdział Kościoła od państwa, • Wolność głoszenia przekonań politycznych. Poglądy pisma nie przypadły do gustu… francuskim dostojnikom kościelnym, w tym biskupom. W konsekwencji wydawanie pisma zawieszono. Lamennais bronić swoich poglądów pojechał do Rzymu. Reakcja papieża: Encyklika Mirari vos z 1832 r. – nie wymieniała wprost Lamennaisa ani pozostałych redaktorów, potępiała jednak głoszone przez nich poglądy. Celem papieża było zmuszenie Lamennaisa do odwołania swoich poglądów. Publikacja encykliki nie wywołała jednak zamierzonego skutku. Lamennais nie tylko żadnego ze swoich poglądów nie odwołał, ale co więcej nawet zaostrzył swoje hasła. I tu wątek polski. Szczególna krytyka despotycznych rządów była u Lamennaisa wynikiem wybuchu Powstania Listopadowego. Papież Grzegorz XVI powstanie potępił, a Lemennais pochwalał. Lamennais zdecydował się wznowić publikację „L’Avenir”. W konsekwencji Papież już imiennie potępił Lamennaisa. Ten co prawda złożył następnie przysięgę wierności Stolicy Apostolskiej, ale ograniczył ją jedynie do kwestii religijnych. Posługiwał się językiem biblijnych proroków Oto co otrzymacie wpisując w Google „prorok” -> Nadejdą nowe czasy, ludy świata wyzwolą się od tyranii i despotyzmu. W książce Paroles d’un croyant (1834) w zasadzie popierał wszystko co krytykowała encyklika Mirari vos Grzegorza XVI W odpowiedzi encykliką Singulari nos papież imiennie potępił Lamennaisa. Lamennais nie pozostał dłużny i w roku 1834 wystąpił z Kościoła. Wskazał niektóre problemy społeczne, jednak Kościół nie mógł wprost odwoływać się do zbuntowanego myśliciela. Leon XIII (właśc. Gioacchino Vincenzo Raphaelo Luigi Pecci) (1810-1903) Egzorcyzm do św. Michała Archanioła Święty Michale Archaniele, broń nas w walce; a przeciw niegodziwości i zasadzkom złego ducha bądź naszą obroną. Oby go Bóg pogromić raczył, pokornie o to prosimy, a ty, Wodzu niebieskich zastępów, szatana i inne duchy złe, które na zgubę dusz ludzkich po tym świecie krążą mocą Bożą strąć do piekła. Amen. Za św. Tomaszem z Akwinu przyjmował tezę o społecznej naturze człowieka. W konsekwencji odrzucał mieszczańską teorię umowy społecznej – wszak tam prymat jednostki nad społecznością. Za przełomowe uznać należy poglądy Leona XIII w kwestii suwerenności. W przeciwieństwie do swoich poprzedników uznał on bowiem, ze z punktu widzenia wiary możliwa do zaakceptowania jest każda forma władzy i ustroju. A zatem już nie tylko feudalizm i monarchia. Skąd ta zmiana? W encyklice Diuturnum illud Leon XIII stwierdza, że sprawujący w danym kraju władzę są desygnowani odpowiednio do warunków historycznych (a te przecież się zmieniają). Wybór rządzących powinien zatem być zgodny z prawem i zwyczajami danego kraju. Nie oznacza to jednak jeszcze, że władza jest nadawana przez lud, albo sprawowana z „prawa Bożego”. Wybory ludu wskazują jedynie rządzącego. Nie tworzą władzy zwierzchniej, a jedynie wskazują kto ją powinien sprawować. Prawdziwym władcą zwierzchnim Bóg. Leon XIII stawia przed państwem liczne zadania – nawiązanie do koncepcji bonum commune św. Tomasza z Akwinu. Dwie zasady funkcjonowania państwa: 1. Zasada pomocniczości, 2. Zasada subsydiarności. Ad 1. Pomocniczość – solidaryzm chrześcijański. Idea sformułowana w opozycji do marksistowskiej teorii walki klas. Bogaci powinni współpracować z biednymi, jak poszczególne organy współpracują ze sobą w ramach organizmu. Ad 2. Obywatel nie może żądać nadmiernej opieki ze strony państwa. To ostanie wkraczać powinno tylko wtedy, gdy jednostka nie jest w stanie sama sobie poradzić. Państwo powinno ingerować w stosunki pracodawca-pracownik poprzez określenie warunków i czasu pracy robotników oraz poprzez czuwanie by robotnik otrzymywał godziwą zapłatę za wykonywaną pracę. Innym wskazywanym przez Leona XIII zadaniem państwa jest nakładanie na obywateli podatków. Umiarkowanych. W celu poprawy bytu mas robotniczych konieczne jest ich uwłaszczenie. Ale nie w drodze rewolucji, odbierania majątku czy likwidacji własności prywatnej. To „uwłaszczeni” możliwe jest zdaniem papieża poprzez przyznanie ww. godziwego wynagrodzenia. Godziwe oznacza nie tylko umożliwiające utrzymanie siebie i rodziny, ale również pozwalające odkładać oszczędności. Pozwoliłoby to robotnikom na stworzenie własnego majątku. Leon XIII doceniał znaczenie niezależnych związków zawodowych. W poglądach Leona XIII doczesne miejsce zajmowało prawo posiadania własności prywatnej – prawo to wynika z samej natury. Prawo naturalne i społęczne. Podobnie jak Tomasz z Akwinu (patrz wyżej) odróżniał sprawiedliwe posiadanie majątku od jego sprawiedliwego używania. „Chrześcijańska demokracja” – „jedynie dobroczynną akcją dla ludu” Papież ten zapoczątkował papieską naukę społeczną novarum. encyklika Rerum Pius XI (właśc. Ambrogio Damiano Achille Ratti) (1857-1939) Był bardzo dobrym alpinistą, do jego osiągnięć należą m.in. zdobycie Cima di Jazzi, Dufourspitze wschodnią ścianą, oraz wejścia na Matterhorn i Mont Blanc. Encyklika Quadragesimo anno, wydana z okazji czterdziestolecia encykliki Leona XIII Rerum novarum Kluczem do odnowienia ustroju społecznego właściwe pojmowanie prawa własności. Oprócz aspektu indywidualnego także pierwiastek społeczny. Prawo naturalne, jakim jest własność nakłada na człowieka także obowiązki. Przyczyną niesprawiedliwości społecznej niewłaściwy rozdział dochodu społecznego, a co za tym idzie i własności. W konsekwencji proletaryzacja mas robotniczych. Istota proletaryzmu w ww. znaczeniu – nie tylko bieda, ale również niepewność. Lekarstwem – uwłaszczenie. Uwłaszczenie nastąpić ma nie w drodze rewolucji i nowego podziału majątku, lecz poprzez przyznanie robotnikom godziwej (sprawiedliwej/rodzinnej) płacy. Płaca godziwa – pozwalająca utrzymać siebie i rodzinę, ale również oszczędzać. Oszczędzanie doprowadzi do powstania własności rodzinnej, a ta będzie instrumentem deproletaryzacji. Dodatkowe postulaty: dopuszczenie robotników do udziału we własności, w zyskach albo też w zarządzeniu przedsiębiorstwem. Dwie podstawowe zasady nowego ustroju społecznego. I tu kolejne deja vu: 1. Solidaryzm społeczny – „celem dążeń państwa i każdego obywatela powinno być przezwyciężenie walki klas i ugruntowanie zgodnego współdziałania” 2. Subsydiarność – poszanowanie autonomii każdej jednostki i mniejszości. „każda działalność społeczna… ma charakter pomocniczy”. Pomoc, gdy jest to konieczne, bez niszczenia i wchłaniania, tych którym pomoc się niesie. Korporacjonizm chrześcijański Ustrój oparty o dwie omówione przed chwilą zasady. Samorządy zawodowe – wspólne organizacje pracodawców i pracowników. Organizacje te (korporacje) muszą powstawać oddolnie i pozostawać niezależne od państwa i polityki. To odróżnia takie korporacje od korporacji promowanych przez system faszystowski. Zalety takich korporacji zdaniem Piusa XI: • Sprzyjałyby inicjatywie prywatnej, • Chroniłyby interesy swoich członków, • Służyłyby interesom gospodarczym, • Służyłyby celom społecznym. System polityczny musi być „przesiąknięty” sprawiedliwością społeczną i miłością. Trzy encykliki przeciwko trzem ustrojom. Krytykował: 1. Faszyzm 2. Komunizm 3. Nazizm Pierwszemu zarzucał ubóstwienie państwa. Drugiemu barbarzyństwo i bezbożnictwo. Nazizm z kolei w jego przekonaniu pozbawiony jest miłości bliźniego i przecenia znaczenie czynników rasowych. Jan XXIII (właśc. Angelo Giuseppe Roncalli) (1881-1963) Jan XXIII i tajemnice fatimskie Zwolennicy teorii spiskowych uważają, że papież Jan XXIII celowo ukrywał tajemne przesłanie przekazane przez Pannę Maryję w objawieniach fatimskich. Istnieje wiele informacji z lat 90. o rzekomym odnalezieniu pamiętnika papieża Jana, gdzie zawarł wizje przyszłości, takie jak powrót Jezusa w Nowym Jorku w 2000 r. Chociaż papież Jan istotnie prowadził pamiętnik, nie ma żadnego dowodu na to, że miał wizje przyszłości. Kadr z filmu Lista Schindlera znajduje się tu nie przypadkiem. W czasie II Wojny Światowej przyszły papież pełnił posługę kapłańską w Grecji. W tym czasie, dzięki specjalnej wizie tranzytowej Delegatury Apostolskiej ułatwił wielu żydom ucieczkę tym samym ratując im częstokroć życie. Niespełna trzy miesiące po wyborze na Stolicę Piotrową ogłosił potrzebę zwołania Soboru Powszechnego. Sobór watykański II rozpoczął się 11 października 1962 roku. Jan XXIII przeszedł do historii jako „Dobry Papież Jan” albo „Jan Dobry”. Jego pontyfikat był, krótki, ale w historii Kościoła bardzo doniosły. Potwierdzenie powyższa teza znajduje w fakcie, iż Jan XXIII uważany jest przez wiele organizacji protestanckich za reformatora chrześcijaństwa. Zarówno anglikanie, jak i luteranie pamiętają Jana XXIII jako odnowiciela Kościoła. Jan XXIII jest wspominany w roku liturgicznym części kościołów luterańskich jako jeden z odnowicieli Kościoła (do grupy tej należą m.in. także Marcin Luter i Jan Kalwin). Dzień 3 czerwca jest w luterańskim kalendarzu liturgicznym obchodzony jako Wspomnienie Jana XXIII, biskupa Rzymu. Podczas wspomnienia bpa Jana XXIII, używana jest biała szata liturgiczna. Wspomnienia nie obchodzą natomiast np. kościoły staroluterańskie. Fundamentem tez głoszonych przez Jana XXIII personalizm chrześcijański. Papież ten głosił, iż najbardziej doniosłym współcześnie zagadnieniem jest zapewnienie ludziom takich warunków egzystencji, w których będzie mogło się najpewniej rozwijać indywidualne życie obywateli. Powtarza główne wątpi z nauczania poprzedników. Signum temporis: dostrzegał znaczącą rolę, jaką pełnić powinno ONZ, domagał się nie tylko zwiększenia interwencjonizm państwowego, ale również, właśnie za sprawą organizacji międzynarodowych – ogólnoświatowego. Celem tego interwencjonizmu – rozwiązanie problemów społecznych i gospodarczych. najbardziej palących Encyklika Mater et Magistra – postęp gospodarczy powinien następować wraz z postępem społecznym. Reinterpretacja hierarchicznej wizji społeczeństwa św. Tomasza. Encyklika Pacem in terris, jako pierwsza w historii skierowana nie tylko do katolików ale również „do wszystkich ludzi dobrej woli”. W encyklice tej, w oparciu o zasadę personalizmu został sformułowany katalog powszechnych, niezbywalnych i nienaruszalnych praw i obowiązków osoby ludzkiej, jako istoty obdarzonej rozumem i wolną wolą. W tym katalogu ważne miejsce zajmuje prawo jednostki do aktywnego udziału w życiu politycznym. Prawo to, w połączeniu z prawem do desygnowania władzy państwowej, rozumieć należy, jako papieską aprobatę dla demokracji. Encyklika, jak sama nazwa wskazuje, wzywała do uszanowania światowego pokoju i wszczęcia procesu rozbrojenia. Jan Paweł II (właśc. Karol Józef Wojtyła) (1920-2005) Studiował polonistykę i teologię na Uniwersytecie Jagiellońskim. W czasie II Wojny Światowej pracował w kamieniołomie. Kochał góry i dzieci. Miał słabość do wadowickich kremówek. Jeden z najdłuższych pontyfikatów w historii Kościoła. Solidne fundamenty filozoficzne i teologiczne. To one stanowiły podbudowę głoszonych przez niego poglądów, w tym moralnej oceny współczesnych spraw społecznych, gospodarczych, politycznych, czy kulturowych. Encykliki społeczne: 1. Laborem exercens (1981) 2. Sollicitudo rei socialis (1988) 3. Centesimus annus (1991) Poruszał w nich tematykę: pracy i własności, przedstawiał chrześcijańskie stanowisko względem zjawisk społecznych. Encyklika Centesimus annus summą papieskiego nauczania społecznego. Jego propozycje społeczne przenika personalizm i „światło Ewangelii”. W każdym ustroju, systemie czy programie doczesne miejsce zajmować powinny dobro i godność osoby ludzkiej. Wartości te postrzegać jednak należy w kontekście wspólnoty. Bodaj jako pierwszy papież szczególne miejsce w swoich encyklikach poświęcił pracy i jej znaczeniu. W jego przekonaniu praca stanowi zasadniczy wymiar ludzkiej egzystencji, bowiem pracując człowiek staje się podobny Bogu. Praca powinna pozwalać człowiekowi na osiągnięcie właściwej mu godności. Urzeczywistniając siebie jako osoby, poprzez pracę, bardziej stajemy się ludźmi. Człowiek ma nie tylko prawo do pracy, ale wręcz jej obowiązek. Jest on jednak jej podmiotem, bowiem praca jest dla niego, a nie na odwrót. Antynomia między pracą i kapitałem. Robotnicy mają prawo do strajku i tworzenia wolnych związków zawodowych. Nawoływał do poszanowania „ogółu praw właściwych człowiekowi” – prawa te gwarantowane są przez organizacje międzynarodowe i poszczególne państwa, a ich przestrzeganie stanowi warunek konieczny światowego pokoju. Jan Paweł II kontynuował nauczanie społeczne swoich poprzedników, przedstawiając troskę Kościoła o sprawy społeczne. Zdaniem Jana Pawła II katolicka nauka społeczna nie jest żadną „trzecią drogą” pomiędzy liberalizmem wolnorynkowym a komunistycznym kolektywizmem (jak czasami była przedstawiana). KNS nie jest ideologią, a jedynie „etyczną refleksją nad sytuacją człowieka w społeczeństwie dokonaną w świetle wiary i tradycji Kościoła”. Celem KNS ukierunkowanie postępowania chrześcijan zgodnie z nakazami Ewangelii. Encyklika Centesimus annus Wydana w stulecie wydania encykliki Rerum novarum Leona XIII Najgłębsza encyklika społeczna Jana Pawła II W encyklice tej papież krytykuje rozwiązania proponowane przez marksizm. W jego przekonaniu kompromis pomiędzy komunizmem a chrześcijaństwem nie jest możliwy. Niemniej, walka chrześcijan o ich prawa odbywać się musi w sposób pokojowy. Każdy człowiek powinien mieć udział w użytkowaniu dóbr materialnych. „Najbardziej skutecznym sposobem wykorzystywania zasobów i zaspokajania potrzeb” jest wolny rynek. Jan Paweł II opowiadał się za kapitalizmem, który określał „ekonomią przedsiębiorczości, ekonomią rynku lub wolną ekonomią”. Zadaniem społeczeństwa jest troska o dobro wspólne, sprzyjać ma ono rozwojowi godności osoby ludzkiej.
