Polscy komuniści w kraju Paweł Jarczewski 12 czerwca 2009 | 12:24 Pierwsze grupy o charakterze konspiracyjnym powstały w Warszawie na przełomie 1939 - 1940. Skupiały głównie zarówno komunistów, lewicowych socjalistów jak i radykalnych ludowców. Początki działalności - lata 1939 - 1941 W celu rozwoju dalszej działalności utworzono Stowarzyszenie Przyjaciół ZSRR i Związek Rad Robotniczo - Chłopski, ponadto od lipca 1941 r. pod Warszawą działała organizacja "Proletariusz", kierowana przez Alfreda Fiderkiewicza. Jednocześnie na terenie okupowanym przez Niemców powstawały lokalne organizacje min. w Poznaniu, Śląsku Cieszyńskim, a także na terenie całego Generalnego Gubernatorstwa (GG). Po wybuchu wojny radziecko - niemieckiej w 1941 r. procesy integrujące komunistów i lewice socjalistyczną nasiliły się. W efekcie, sierpniu 1941 r. w Warszawie powstał Związek Walki Wyzwoleńczej (ZWZ). Na jego czele stanęli min. Józef Balcerzak, Włodzimierz Dąbrowski. Wydział wojskowy ZWZ został powierzony Marianowi Spychalskiemu. W skład nowej organizacji weszły: Stowarzyszenie Przyjaciół ZSRR, Grupa Biuletynu Radiowego, Sztandar Wolności, Spartakus. Nowa organizacja opowiadała się za utworzeniem ogólnonarodowego frontu walki z okupantem niemieckim. ZWZ działał przede wszystkim w okręgu warszawskim, a także w województwach radomskim, rzeszowskim i krakowskim. W 1942 r. ZWZ ze względu na brak poparcia opinii publicznej, jak i małą liczebność samej organizacji zaprzestał działalności. Swoich członków zobowiązał do wstępowania w szeregi nowej partii tj. PPR. Powstanie Polskiej Partii Robotniczej (PPR) Decyzja o odbudowaniu struktury partii komunistycznej w Polsce pod niemiecką okupacją została podjęta w Związku Radzieckim jesienią 1940 r. Była to odpowiedź Józefa Stalina na działający w Londynie Rząd Polski. Ponadto przywódca ZSRR nie chciał czekać na oddolne inicjatywy organizacji konspiracyjnych w Polsce. Przyszli członkowie nowej partii mieli rekrutować się z komunistów przebywających w tym czasie w Związku Radzieckim, którzy byli lojalni i całkowicie posłuszni decyzjom Kremla. Po odbytym szkoleniu pod nadzorem przewodniczącego Kominternu - Dymitrowa w ośrodku Puszkino pod Moskwą, jego uczestnikom powierzono zadanie odbudowy partii komunistycznej w okupowanej Polsce. Jednocześnie zrezygnowano z przymiotnika "komunistyczna", który został zastąpiony "polska" i "robotnicza". 28 grudnia 1941 r. została zrzucona przez lotnictwo radzieckie pod Warszawą (Wiązowna) tzw. Grupa Inicjatywna. Jej skład tworzyli min.: Bolesław Mołojec, Paweł Finder, Marceli Nowotko. 5 stycznia 1942 r. z jej inicjatywy utworzono Polską Partię Robotniczą (PPR), w skład której weszły dotychczasowe organizacje konspiracyjne min. Stowarzyszenie Przyjaciół ZSRR, Związek Rad Robotniczo - Chłopskich, Związek Walki Wyzwoleńczej (ZWZ). Na czele PPR stanęła tzw. "kierownicza trójka" tj. M. Nowotko, B. Mołojec (z - ca ds. wojskowych), P. Finder. Pierwszym przewodniczącym Komitetu Centralnego (KC), został M. Nowotko (styczeń - listopad 1942).Następnie pracami KC kierowali: Paweł Finder (grudzień 1942 - listopad 1943), i od 1943 Władysław Gomułka ps. Wiesław. W ciągu 1942 r. PPR swym działaniem objęła całe GG. Jednocześnie podjęto decyzje o utworzeniu 5 obwodów: warszawski, kielecko - radomski, krakowski, lwowski,, lubelski. Kolejne dwa: śląsko - zagłębiowski i łódzki, znajdujące się na terenach wcielonych do Rzeszy Niemieckiej utworzono w okresie późniejszym. Początkowa działalność - pierwsze trudności Pierwsza odezwa do społeczeństwa polskiego, by ukryć swój agenturalny podtekst, została przez PPR zatytułowana "Do robotników i inteligencji - do wszystkich patriotów polskich". Za pomocą szumnych haseł o utworzeniu frontu narodowego i ogólnonarodowej walki z okupantem niemieckim, starano się stworzyć wśród społeczeństwa wrażenie liczącej się siły politycznej. Jednak, od samego początku PPR zmagała się z ogromnymi trudnościami w rozbudowaniu nie tylko struktury organizacyjnej ale i zbrojnej. W momencie ogłoszenia odezwy, PPR nie posiadała żadnej organizacji bojowej. Napływ do partyzantki komunistycznej napotykał na duże trudności wobec braku ochotników, a także z autorytetu jaki wówczas posiadała Armia Krajowa (AK). W dodatku masowa akcja zatrzymań wśród członków PPR spowodowała, iż niektóre piony partii uległy likwidacji. Podziały wewnętrzne Od momentu powstania PPR, miały miejsce wewnętrzne konflikty o podział władzy wewnątrz partii. Tarcia te były ukrywane przed Moskwą. B. Mołojec obawiając się próby usunięcia go z partii przez M. Nowotkę, postanowił uprzedzić działania rywala, doprowadzając do jego zabójstwa na jednej z warszawskich ulic 28 stycznia 1942 r. W ten sposób B. Mołojec stanął na czele PPR rozpoczynając przygotowania do krajowego zjazdu delegatów. Jednocześnie P. Finder wraz z Władysławem Gomułką, Małgorzatą Fornalską, i Pawłem Jóźwiakiem, rozpoczął tajne wewnętrzne śledztwo w sprawie śmierci M. Nowotki. Efektem dochodzenia był wyrok śmierci na B. Mołojcu. Udany zamach na jego życie (31 grudnia 1942 r.) przeprowadził ściągnięty w tym celu z ZSRR Janek Krasicki. Po usunięciu B. Mołojca kierownictwo w PPR objął P. Finder. Kilka miesięcy później aresztowany wraz z M. Fornalską przez Gestapo, został wraz z nią rozstrzelany 26 lipca 1944 r. Wówczas na czele partii stanął W. Gomułka, uważany za działacza krajowego. Gwardia Ludowa W celu prowadzenia akcji sabotażu i dywersji niezbędne stało się powołanie własnej siły zbrojnej. Jej powstanie zapowiadał program PPR. W marcu 1942 r. został zakończony proces formowania Gwardii Ludowej (GL). Dowództwo Główne GL początkowo składało się z członków kierownictwa PPR. Wówczas w jego skład weszli M. Nowotko, B. Mołojec, M. Spychalski, który jednocześnie został szefem sztabu generalnego GL. Od września 1942 r. funkcję tą sprawował Fr. Jóźwiak ps. "Witold" Głównym zadaniem GL stała się obrona społeczeństwa polskiego prze okupantem niemieckim. Ponadto poprzez czynną walkę starano się osłabić gospodarkę wojenną Niemiec na tyłach frontu wschodniego. Wszyscy członkowie PPR mieli obowiązek wstępowania w szeregi GL. Ponadto organizacja ta całkowicie oparta był na napływie ochotników. Początkowo GL odczuwała zarówno brak uzbrojenia, a także kadr dowódczych. Oficerowie GL rekrutowali się spośród żołnierzy oddziałów międzynarodowych min. z Hiszpanii, lub zbiegłych z niewoli żołnierzy radzieckich, a także oficerów rezerwy. Wraz z powstaniem zbrojnego ramienia PPR, przystąpiono do tworzenia obwodów GL: warszawski, radomsko - kielecki, lubelski, łódzki, krakowski, śląski, lwowski. Organem propagandowym GL stało się pismo "Gwardzista", który z czasem zaczął odgrywać ważną rolę w życiu politycznym. PPR a Państwo Podziemne Dla umocnienia swoich wpływów wśród społeczeństwa, PPR poprzez współpracę z radykalnym odłamem Polskich Socjalistów i lewicy SL (Stronnictwo Ludowe), chciała uwiarygodnić swoją pozycję w życiu politycznym okupowanej Polski. Jednocześnie dążyła do odsunięcia podejrzeń o związki i współpracę z Kominternem i radziecką partią komunistyczną. W okresie styczeń - kwiecień 1943 r. W. Gomułka z ramienia PPR prowadził rozmowy z dowództwem AK na temat wspólnego połączenia sił. Rozmowy te jednak nie przyniosły rezultatu. PPR nie chciała zaakceptować oświadczenia, w którym deklarowała, iż nie współpracuje z Komunistyczną Międzynarodówką. Jednocześnie PPR i GL chciały brać czynny udział w pracach Komendy Głównej AK i jej terenowych oddziałów. W ten sposób uzyskano by istotny wpływ na życie Państwa Podziemnego. Zaproponowano, by podziemnie polityczne jeszcze w warunkach konspiracyjnych utworzyło rząd i zwołało Konstytuantę. Zaznaczono jednak, iż poza przyszłą koalicją rządową miały pozostać zarówno: obóz sanacyjny jak i Obóz Narodowo Radykalny. Propozycje polityczne PPR zostały odrzucone przez Delegaturę Rządu jako naruszające kompetencje władz polskich w kraju i na emigracji. PPR nie czekając na końcowy efekt rozmów rozpoczęła systematyczną i agresywną propagandę wśród społeczeństwa, zarzucając AK hańbiącą bezczynność i zbrodnicze stanie bronią w ręku. Deklaracja PPR: "O co walczymy" 1 marca 1943 r. PPR opublikowała pierwszą deklarację "O co walczymy". Tekst broszury przygotowany przez W. Gomółkę informował opinię publiczną min. o zapowiedzi sojuszu ze Związkiem Radzieckim, reformie rolnej, granicach na Bugu i Nysie Łużyckiej, nacjonalizacji przemysłu, wprowadzenia elementów planowania w gospodarce, wprowadzenia bezpłatnej nauki, a także utworzeniu Rządu Tymczasowego po wyzwoleniu spod hitlerowskiej okupacji. Polityka PPR Od momentu powstania, PPR nawoływała na bezkompromisowej walki z okupantem niemieckim. Jednocześnie, zaplanowane i prowadzone przez samą PPR akcje bojowe, stawały tylko przyczyną zbiorowej odpowiedzialności mieszkańców Warszawy. Ponadto hasła, wygłaszane w momencie, kiedy Niemcy przeważali jeszcze na wszystkich frontach Europy stanowiło przykład braku odpowiedzialności. PPR liczyła jednak, że apele te wywołają zarówno wewnętrzny ferment w szeregach AK, jak i kontrakcję Niemców, która miała być wymierzona w szeregi podziemnych struktur AK. W ten sposób starano się wyeliminować przeciwników politycznych, którzy mogli by stanąć komunistom na drodze do objęcia władzy w powojennej Polsce. Strategia polityczna stosowana przez PPR od momentu jej założenia, jasno wskazywała, że to komunistyczna PPR w po zakończeniu wojny zamierza przejąć całą władzę polityczną. Gwarancją politycznego poparcia dla PPR był przywódca ZSRR J. Stalin, natomiast jego brak ze strony opinii publicznej nie był brany pod uwagę. Wszystkie polityczno - strategiczne posunięcia PPR były zsynchronizowane wraz ze zbliżająca do przedwojennych granic Polski Armią Czerwoną. W nocy z 31 grudnia na 1 stycznia PPR w Warszawie utworzyła Krajową Radę Narodową (KRN), która natychmiast obwołała się podziemnym parlamentem. Ponadto rządowi polskiemu w Londynie odmówiono prawa reprezentacji narodu polskiego na arenie międzynarodowej. Jednocześnie podjęto decyzję o zrzeczeniu się na rzecz ZSRR wschodnich terenów II Rzeczpospolitej zagrabionych we wrześniu 1939 r. na podstawie paktu Ribbentrop Mołotow.
