Wczesna dorosłość
advertisement
Wczesna dorosłość Zespół Personalitas nad podstawie Gurba, E. (2011). Wczesna dorosłość. W: J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka. Podręcznik akademicki (s. 287-311). Warszawa: PWN. Wyznaczniki • Granice wczesnej dorosłości: 20/22 lat (przyznanie osobie większości przywilejów oraz obowiązków obywatelskich i prawnych) – 35/40 lat (bardzo umowna granica – osiągnięcie stabilizacji życiowej, pojawienie się pierwszych oznak starzenia się organizmu) • Wejścia w okres wczesnej dorosłości nie należy wiązać z określonymi wydarzeniami życiowymi, ale należy traktować je jako rezultat procesu „stawania się osobą dorosłą” Wkraczanie w dorosłość (Arnett, 2000) (emerging adulthood) • 18-25 lat • Okres eriksonowskiego „psychospołecznego moratorium” • Przyzwolenie społeczne na eksperymentowanie w zakresie różnych ról życiowych (bez konieczności angażowania się w żadną z nich) • Levinson nazywa ten okres ”fazą nowicjusza” – zadaniem rozwojowym jest wejście w świat dorosłych oraz zbudowanie stabilnej struktury życia; okres wyznaczony kulturowo • Cecha charakterystyczna: względna niezależność od ról społecznych i normatywnych oczekiwań otoczenia Aktywność w okresie 18-25 lat • Zmiana relacji z rodzicami: zależność/opozycja → autonomia z doświadczeniem bliskości • Nasilenie zachowań ryzykownych (przekraczających normy społeczne, niebezpiecznych dla zdrowia i życia oraz zagrażających otoczeniu, np. stosowanie używek, przygodne kontakty seksualne, itp.) • Różnice indywidualne pomiędzy osobami w tym wieku dotyczące mieszkania z rodzicami, posiadania własnej rodziny, zakończenia edukacji Budowanie tożsamości • Według Arnetta wkraczanie w dorosłość to najlepszy czas na budowanie własnej tożsamości • Tożsamość konstruowana jest w trzech podstawowych wymiarach: 1. 2. 3. Interakcji społecznych Aktywności zawodowej Budowania własnego światopoglądu Wkraczanie w dorosłość Osobne stadium rozwojowe? • Zmiany, które zachodzą w trakcie tego czasu nie dają podstaw do wyróżnienia go jako osobnego okresu rozwojowego • Późniejsze podejmowanie zobowiązań rodzinnych i zawodowych jest wynikiem przemian społecznych • Stąd: „wkraczanie w dorosłość” jako faza przejściowa między dorastaniem a wczesną dorosłością, której granice wiekowe są niejasne Pojęcie dorosłości w rozumieniu młodzieży i badaczy • Z dorosłością według dorastających osób wiążą się (Arnett, 1997, Gurba, 2008): – Odpowiedzialność za swoje czyny – Niezależność finansowa – Zapewnienie bytu materialnego lub bezpieczeństwa rodzinie • Społeczeństwa postindustrialne nie formułują jednoznacznych oczekiwań wobec swoich członków, stąd na aktualności tracą koncepcje np. zadań rozwojowych Havighursta (do których należały: wybór małżonka, uczenie się współżycia z nim, założenie rodziny, wychowywanie dzieci, prowadzenie domu, rozpoczęcie pracy zawodowej, podjęcie obowiązków obywatelskich i znalezienie pokrewnej grupy społecznej) Osiągnięcia rozwojowe we wczesnej dorosłości Osiągnięcie określonego poziomu dojrzałości psychicznej niezbędnej do radzenia sobie z zadaniami typowymi dla tego okresu rozwojowego • Osiągnięcia rozwojowe zaczynają się w okresie dorastania – uniezależnianie od rodziców, kształtowanie swojej tożsamości, nawiązywanie intymnych relacji, podejmowanie odpowiedzialności za swoje decyzje i działania, która pozwala na samodzielność w decyzjach i formułowaniu celów Rozwój fizyczny • Wzrost ciężaru ciała • Między 30 a 50 rokiem życia – stopniowa redukcja gęstości kości, kompresja chrząstki kręgosłupa oraz zmiany strukturalne → zmniejszanie się wysokości ciała • Pod koniec tego okresu – niekorzystne zmiany w skórze, włosach, strukturze twarzy • Najwyższy poziom sprawności fizycznej • Szczyt rozwoju motorycznego • Dojrzałość układów wewnętrznych • Maksymalna sprawność narządów zmysłów • Najwyższa sprawność rozrodcza Rozwój emocjonalny • Najwyższy poziom negatywnych emocji występuje wśród młodych dorosłych • Zmniejszanie się częstości doświadczania negatywnych emocji od 18 roku życia (zwłaszcza w okresie 18-34 lata) • Rozwojowy funkcjonalizm • Ukształtowanie emocjonalności tak, aby młodzi dorośli mogli nawiązywać i podtrzymywać intymne relacje Rozwój emocjonalny Związki intymne • Rozluźnienie więzi z rodziną pochodzenia → nawiązywanie bliskich relacji przyjacielskich i romantycznych oraz budowanie więzi z własnymi dziećmi • Wg Eriksona – nawiązanie bliskich relacji to główne zadanie w szóstym stadium rozwojowym (konflikt: intymność vs. izolacja) • Intymne relacje z partnerem są manifestacją stylu przywiązania (Hazan, Shaver, 1987) Rozwój emocjonalny Związki intymne • Duża waga relacji intymnych we wczesnej dorosłości: – Młodzi dorośli są szczęśliwsi w związkach (Katz, Beach, 1997, Kurdek, 1991) – Związki przyjacielskie osób będących w związku małżeńskim ulegają rozluźnieniu • Wczesna dorosłość jako okres krytyczny w kształtowaniu się stałych relacji intymnych Rozwój emocjonalny Związki intymne. - Teorie miłości • Kołowa teoria Reiss (1980) – miłość jako proces złożony z czterech komponentów: – Zrozumienie – Ujawnianie siebie – Wzajemne uzależnienie – Spełnianie się osobowości • Teoria miłości Sternberga (1986) (rozwinięta i spopularyzowana w Polsce przez Wojciszke, 2005) – miłość jako stan, na który składają się trzy elementy: – Intymność – Namiętność – Zaangażowanie Rozwój emocjonalny Związki intymne - Małżeństwo • Źródło szczęścia małżeńskiego – bliskie relacje oparte na zaufaniu (Argyle, 1983, Bee, 2004) • Mężczyźni czerpią więcej satysfakcji z małżeństwa niż kobiety • Trzy typy małżeństw: – Małżeństwo tradycyjne – Małżeństwo koleżeńskie – Małżeństwo współpracujące Rozwój emocjonalny Związki intymne. - Rodzicielstwo - • Dążenie do zdobycia wykształcenia, stabilizacji materialnej, realizacji w życiu zawodowym → późniejszy wiek posiadania dziecka • Rodzicielstwo jako bodziec stymulujący rozwój osób dorosłych Rozwój emocjonalny Związki intymne -Rozwód - • • • • • • • Jedno z najbardziej stresujących wydarzeń życiowych (Holme, Rahe, 1967) Zwykle poprzedzony jest kryzysem małżeńskim Najczęstsze przyczyny rozpadu małżeństwa: problemy seksualne, trudności w porozumieniu się, konflikty dotyczące wychowania dzieci, problemy materialne i tzw. niezgodność charakterów Liberska, Matuszewska (2006) – przyczyną konfliktów i rozpadów małżeństwa są tzw. „deformacje rozwojowe” (rozbudowanie struktury Ja i koncentracja jedynie na osobistych celach) Współcześnie – nacisk na osobowościowe uwarunkowania prowadzące do zakończenia małżeństwa Dzieci doświadczające konfliktów małżeńskich swoich rodziców lub ich rozwodu są bardziej narażone na zakończenie swojego małżeństwa w dorosłości (Glenn, Kramer, 1987) Niekorzystny wpływ rozwodu na kondycję fizyczną i psychiczną Aktywność zawodowa • Praca jako podstawowa forma aktywności osoby dorosłej • Droga rozwoju zawodowego: – Wczesna adolescencja – wybór określonego typu edukacji – Późna adolescencja – pierwsze doświadczenia związane z pracą (praca dorywcza) – Faza moratorium – weryfikacja podjętej drogi, czas na określenie własnej tożsamości – Wczesna dorosłość – podjęcie systematycznej pracy, porzucenie idealistycznej koncepcji aktywności zawodowej (Shu, Marini, 2008) Aktywność zawodowa Fazy rozwoju zawodowego • Fazy rozwoju zawodowego (Super, 1980, 1994): – Faza krystalizacji (14-18 lat) – rozważanie różnych rodzajów aktywności zawodowej na podstawie swoich predyspozycji i umiejętności – Faza specyfikacji (18-22 lata) – zawężenie potencjalnych ról zawodowych – Faza implementacji (22-24 lata) – czas zakończenia edukacji i rozpoczęcia pracy – Faza stabilizacji (24-35 lat) – znalezienie takiego miejsca aktywności zawodowej, w którym będzie się realizowało swoje ambicje – Faza konsolidacji (35-50+) – dążenie do utrzymania swojej pozycji zawodowej – Faza schyłkowa (50+-60) – stopniowe wycofywanie się z aktywności zawodowej angażowanie się w inne rodzaje aktywności – Emerytura (60+) • • Model ten nie uwzględnia specyfiki rozwoju zawodowego kobiet Ponad połowa aktywnych zawodowo kobiet doświadcza negatywnych emocji związanych z wypełnianiem „podwójnej roli” Rozwój zawodowy kobiet zawiera w sobie przerwy związane z urodzeniem i wychowywaniem dziecka • Aktywność zawodowa • Duża rola aktywności zawodowej w rozwoju człowieka dorosłego • Podjęcie pracy jako wyraz dojrzałości, ale również bodziec do rozwoju i podejmowania odpowiedzialności • Negatywne skutki bezrobocia – np. obniżony nastrój, negatywizm, postawa bezradności (Domagała, 1992); bezrobocie jest również źródłem napięć w rodzinie (Kornacka-Skwara, 2005) Rozwój poznawczy Perspektywa psychometryczna • Badania poprzeczne wskazywały, że młodzi dorośli i adolescenci charakteryzują się podobną zdolnością do nabywania i posługiwania się wiedzą abstrakcyjną, a wyższą niż osoby w średniej i późnej dorosłości • Badania podłużne: – Wczesna dorosłość – optymalny czas rozwoju aktywności poznawczej – Po okresie adolescencji aż do ok. 50 r.ż. niektóre wskaźniki inteligencji mogą wzrastać – We wczesnej dorosłości nie stwierdzono różnic między inteligencją płynną a inteligencją skrystalizowaną Rozwój poznawczy Perspektywa genetyczno-epistemologiczna • Poszukiwanie specyficznych cech myślenia u osób dorosłych • Krytyka podejścia Piageta relatywistyczne praktyczne dialektyczne Myślenie osób dorosłych Rozwój poznawczy Perspektywa genetyczno-epistemologiczna • Nowe sposoby myślenia – struktury postformalne wyznaczające kolejne stadium rozwoju poznawczego • Rozwój struktur postformalnych wspierany jest przez zadania wobec których staje dorosły, np. obowiązków związanych z rodziną i pracą Rozwój moralny – Model społecznego uczenia się (Bandura): • Podejmowanie nowych ról społecznych → społeczne uczenie się oparte na mechanizmach warunkowania i modelowania → modyfikowanie postaw wobec norm społecznych – Model poznawczo-rozwojowy (Kohlberg): • • • Wiąże rozwój rozumowania moralnego z rozwojem poznawczym Czynniki warunkujące przebieg rozwoju moralnego w dorosłości: doświadczenia społeczne wymagające rozwiązania konfliktu moralnego Rozumowanie moralne dorosłych reprezentuje głównie 4. stadium rozwoju moralnego według Kohlberga (poziom konwencjonalny, stadium zachowania porządku społecznego) Osobowość młodego dorosłego • Dwa ujęcia rozwoju osobowości w dorosłości: – Ujęcie wskazujące na rozwojowy charakter zmian w strukturze osobowości (np. Erikson) – podkreślenie związków między określonymi zadaniami rozwojowymi a właściwościami ego. • Koncepcja Niemczyńskiego – podkreśla wzrastającą wraz z rozwojem autonomię – Ujęcie podkreślające stałość cech osobowości mimo zmian cyklów życiowych (np. Costa, McCrae): • Zmierzanie do osiągnięcia funkcjonalnej dojrzałości, poprzez wzrost samokontroli, wrażliwości interpersonalnej, stabilności emocjonalnej oraz realizm w odniesieniu do siebie i świata (Allport, 1961, Chlewiński, 1991, McCrae, Costa, 2005) Sens życia a rozwój religijny • Sens życia może mieć swoje źródło w wartościach związanych z celami stawianymi sobie przez człowieka lub w wartościach transcendentnych • Wczesna dorosłość – czas stabilności religijnej i pogłębiania religijności, choć dla wielu jest to moment odejścia od wiary • Stadium indywidualistyczno-refleksyjne (Fowler, 1981) – faza odwoływania się do samego siebie, podkreślanie osobistego charakteru wiary; wiara w tym czasie często ma charakter synkretyczny • Doświadczenie kontaktu z Bogiem łączy się z poczuciem sensu życia; świadomość braku Boga wiąże się z poczuciem braku sensu życia Rozwój tożsamości w ujęciu Marcii • Przy podejmowaniu nowych ról społecznych (np. roli rodzica) style tożsamości najczęściej kształtują się od tożsamości lustrzanej do tożsamości osiągniętej (pod koniec wczesnej dorosłości) • Związek między stylem budowania tożsamości a rozumowaniem moralnym • We wczesnej dorosłości dominuje status tożsamości lustrzanej i tożsamości osiągniętej Dziękuję za uwagę Gurba, E. (2011). Wczesna dorosłość. W: J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka. Podręcznik akademicki (s. 287-311). Warszawa: PWN.
