IKI Obst Polen - The International Potash Institute

POTAS W TOWAROWEJ UPRAWIE
ROŚLIN SADOWNICZYCH
Fizjologiczna rola oraz praktyczne znaczenie potasu w
uprawie roślin sadowniczych
Rośliny sadownicze wymagają nawożenia zbilansowanego z ich potrzebami
pokarmowymi. Ze względu na typowy dla nich wieloletni cykl uprawowy taki
sposób zasilania składnikami mineralnymi drzew, krzewów i truskawek jest
szczególnie ważny. Dobór różnych podkładek drzew owocowych do
określonych stanowisk i potrzeb uprawowych, różnorodność odmian oraz
stosowanie na plantacjach roślin sadowniczych wielu zabiegów agrotechnicznych takich jak m.in. formowanie koron, cięcie prześwietlajace - znacznie
modyfikują gospodarkę składnikami mineralnymi drzew i krzewów.
Zrównoważone dostarczanie roślinom składników pokarmowych na plantacjach towarowych, w dawkach dostosowanych do aktualnej zasobności
gleby w składniki pokarmowe, korzystnie wpływa na ich wzrost, kwitnienie i
zawiązywanie owoców, oraz ich dojrzewanie, a w konsekwencji na plonowanie
i jakość owoców. Racjonalne zasilanie makro i mikroskładnikami pokarmowymi różnych gatunków drzew owocowych, krzewów jagodowych i truskawek
poprawia ponadto konsumpcyjną wartość owoców, a także ich przydatność
do transportu, przetwórstwa i przechowywania. Jak dotąd zainteresowanie
rolą każdego ze składników pokarmowych na wymienione wskaźniki nie maleje i wciąż jest przedmiotem badań, doświadczeń i obserwacji. Potas wśród
makroskładników odgrywa w nawożeniu roślin sadowniczych bezwzględnie
znaczną, a przy tym specyficzną rolę.
Oddziaływanie potasu przejawia się przez zwiększanie odporności roślin na
choroby, a także zapobieganie uszkodzeniom mrozowym drzew m.in. poprzez
przyśpieszanie drewnienia tkanek. Potas reguluje proces kwitnienia jabłoni
korzystnie wpływa także na wielkość i ciężar, a także wybarwianie się jabłek
oraz owoców jagodowych. Tą drogą zaznacza się zatem jego działanie
plonotwórcze. Poprzez oddziaływanie potasu na zawartość kwasów i cukrów
ogólnych zwiększa także smakowitość owoców. W zakresie fizjologicznym pierwiastek ten bierze udział w procesach związanych z fotosyntezą i oddychaniem
oraz w powiązaniu z zamykaniem i otwieraniem aparatów szparkowych liści
potas reguluje gospodarką wodną roślin.
Wizualna ocena odżywienia roślin sadowniczych potasem
Niedobór - Nekroza brzegów starszych liści np. typowy sczerniały brzeg liści
gruszy osadzonych zarówno na krótko jak i długopędach jest objawem
niedoboru potasu. Zamieranie tkanki między wiązkami przewodzącymi liści
obejmujące nawet połowę powierzchni blaszki liściowej jest obrazem zaawansowanego niedoboru tego składnika. Pojawianie się nekroz często poprzedza
chloroza połączona z wyginaniem się ogonków liści, zwijaniem się blaszki liściowej, szczególnie u wiśni, brzoskwiń oraz krzewów owocowych.
Niejednokrotnie także nietypowe zwisanie liści nadaje drzewom wygląd
zwiędniętych mimo, iż liście zachowują naturalny turgor. Nekroza międzywiązkowa blaszki liściowej może zaczynać się zauważalnym na górnej
powierzchni liści szaro-zielonym, a później czerwono-brązowym przebarwianiem jej brzegów. Młode liście przy niedoborze potasu na ogół są małe, a objawy
niedoboru potasu charakterystyczne dla liści starszych występują na nich rzadko. Niedostatek potasu sprzyja przemarzaniu drzew i krzewów sadowniczych.
Niedobór potasu u truskawki
Niedobór potasu u porzeczki
Nadmiar - Objawy nadmiernego nagromadzania się potasu w roślinach sadowniczych nie są znane. Wiadomo jednakże, iż nadmiar potasu w glebie może
tak mocno ograniczać pobieranie magnezu, manganu oraz cynku, że ich
niedostatek staje się szkodliwy dla roślin. Przenawożenie sadu jabłoniowego
potasem przyczynia się do pogorszenia przydatności przechowalniczej
owoców.
Wskaźniki odżywienia niektórych roślin sadowniczych wybranymi
składnikami mineralnymi
Zawartość potasu, a także innych składników pokarmowych w liściach wykorzystywana jest w diagnostyce odżywienia drzew i krzewów owocowych oraz
truskawki makro i mikroskładnikami. Wskaźniki te są wyszczególnione w tab. 1.
Tab. 1
Zawartości graniczne makroskładników we wskaźnikowych liściach niektórych
gatunków drzew i krzewów owocowych oraz truskawki (Kłossowski 1985)
Składnik pokarmowy
Zawartość w % p.s.m.
Niedostateczna
Azot – N
Fosfor – P
Potas – K
Magnez – Mg
Siarka – S*
Azot – N
Fosfor – P
Potas – K
Magnez – Mg
Siarka – S*
Azot – N
Fosfor – P
Potas – K
Magnez – Mg
Siarka – S*
Azot – N
Fosfor – P
Potas – K
Magnez – Mg
Siarka – S*
< 1.80
< 0.70
< 0.18
< 0.01
< 1.70
< 0.50
< 0.12
< 0.01
< 1.40
< 1.00
< 0.10
< 0.05
< 1.80
< 0.70
< 0.15
*wartości wg Shear’a i Fausta (1980)
Mała
Jabłoń
1.80-2.09
< 0.15
0.70-0.99
0.18-0.21
Grusza
1.70-1.99
< 0.14
0.51-0.99
0.12-0.17
Śliwa
1.40-2.00
<0.20
1.00-1.64
0.10-0.30
Wiśnia, Czereśnia
1.80-2.29
< 0.15
0.70-1.19
0.16-0.25
Zalecana
Duża
2.10-2.40
0.16-0.26
1.00-1.50
0.22-0.32
0.01-0.10
> 2.40
>0.26
>1.50
>0.32
2.00-2.60
0.15-0.25
1.00-1.70
0.18-0.30
0.01-0.03
> 2.60
>0.25
>1.70
>0.30
2.10-3.60
0.21-0.60
1.65-3.25
0.31-0.70
0.2-0.7
>3.60
>0.60
>3.25
>0.70
2.30-2.80
0.16-0.30
1.20-1.80
0.26-0.40
0.13-0.84
>2.80
>0.30
>1.80
>0.40
Składnik pokarmowy
Zawartość w % p.s.m.
Niedostateczna
Azot – N
Fosfor – P
Potas – K
Magnez – Mg
< 2.00
Azot – N
Fosfor – P
Potas – K
Magnez – Mg
<2.00
Azot – N
Fosfor – P
Potas – K
Magnez – Mg
<2.29
<0.40
<1.20
<0.30
Azot – N
Fosfor – P
Potas – K
Magnez – Mg
<1.60
Azot – N
Fosfor – P
Potas – K
Magnez – Mg
<2.00
<0.46
<1.20
<0.17
Azot – N
Fosfor – P
Potas – K
Magnez – Mg
<0.80
<0.24
<0.80
<0.24
<1.15
<0.20
Mała
Porzeczka czarna
2.00-2.69
< 0.24
0.80-1.24
0.24-0.30
Porzeczka kolorowa
2.00-2.59
<0.24
0.80-1.14
0.24-0.30
Malina
2.29-2.99
0.40-0.59
1.20-1.79
0.30-0.44
Agrest
1.60-2.19
<0.43
1.15-1.99
0.20-0.39
Truskawka
2.00-2.59
0.46-0.54
1.20-1.69
0.17-0.23
Borówka wysoka**
Zalecana
Duża
2.70-3.20
0.25-0.30
1.25-1.70
0.31-0.45
>3.20
>0.30
>1.70
>0.45
2.60-3.00
0.25-0.30
1.15-1.45
0.31-0.45
>3.00
>0.30
>1.45
>0.45
3.00-3.50
0.60-0.80
1.80-2.30
0.45-0.60
>3.50
>0.80
>2.30
>0.60
2.20-2.50
0.43-0.53
2.00-2.40
0.40-0.50
>2.50
>0.53
>2.40
>0.50
2.60-3.00
0.55-0.70
1.70-2.10
0.24-0.40
>3.00
>0.70
>2.10
>0.40
1.80-2.10
0.12-0.40
0.35-0.65
0.12-0.25
**wg K.Ścibisza (2000)
Niedobór magnezu u maliny
Niedobór magnezu u jabłoni
Tab. 2
Przybliżone ilości składników mineralnych zabierane z plantacji
niektórych gatunków roślin sadowniczych wraz z plonem owoców
Owoce
Plon
t/ha
Jabłka
Gruszki
Śliwki
Brzoskwinie
Truskawki
Agrest
Porzeczki czer.
Porzeczki czar.
Maliny
40
30
10
25
15
20
20
10
8
Azot
(N)
Fosfor
(P)
Potas
(K)
kg/ha
Magnez
(Mg)
Siarka
(S)
45.0
47.0
35.0
90.0
215.0
90.0
130.0
85.0
b.d.
5.0
5.0
4.5
9.5
21.0
19.4
22.4
15.0
b.d.
54.0
35.0
21.0
68.0
20.0
46.0
51.8
33.6
16.2
1.1
2.6
0.8
2.8
1.4
2.2
2.4
1.5
1.6
1.6
2.0
0.4
1.5
1.6
4.6
5.4
3.0
1.3
Zasady opracowywania zaleceń nawozowych dla roślin
sadowniczych
Tab. 3
Ocena potrzeb nawożenia potasem plantacji sadowniczych na podstawie
analizy gleby (Sadowski i in. 1995)
Zasobność gleby
Ocena składu gleby
mała
średnia
duża
Zawartość K w mg/100 g gleby
Warstwa orna 0-20 cm
Zawartość
< 20%
części
20-35 %
spławialnych
> 35 %
Warstwa podorna
Zawartość
<20%
części
20-35 %
spławialnych
> 35 %
Nawożenie potasem *
- Przed założeniem sadu
- Przed założeniem plantacji krzewów jagodowych
- Owocującego sadu lub krzewów jagodowych
<5
<8
<13
5-8
8-13
13-21
>8
>13
>21
<3
<5
<8
3-5
5-8
8-13
>5
>8
>13
Dawka K2O w kg/ha
200-400
150-300
150-200
100-200
120-200
80-120
-
* na glebach zawierających ponad 20% części spławialnych nawozy potasowe
zaleca się stosować co 2-4 lata z uwzględnieniem zwielokrotnienia dawki
Zasady nawożenia plantacji roślin sadowniczych potasem
Nawożenie parceli przygotowywanej do obsadzenia roślinami sadowniczymi,
a także zasilanie plantacji tych roślin nawozami w kolejnych sezonach wegetacyjnych powinno poprzedzać rozpoznanie aktualnej zasobności gleby w
składniki pokarmowe. Takie postępowanie zapewnia racjonalne stosowanie
nawozów (Tab. 3). Zastępczo można posługiwać się ogólnymi wskazówkami w
tym zakresie tj. zaleceniami orientacyjnymi, które jednakże niekiedy, przede
wszystkim w przypadkach nietypowych mogą okazać się zawodne. (Tab 4.).
Pobieranie potasu i magnezu przez rośliny jest wzajemnie od siebie
uzależnione; nadmiar potasu w glebie ogranicza pobieranie magnezu;
znacznie rzadziej nadmiar magnezu w glebie przyczynia się do niedożywienia
roślin potasem. Z tych powodów systematyczne sprawdzanie zasobności
gleby w te składniki oraz odżywienia nimi roślin powinno być przedmiotem
zainteresowania plantatora. Niedobór potasu na plantacjach sadowniczych,
szczególnie prowadzonych intensywnie, stwierdza się dosyć rzadko. Niekiedy
na plantacjach założonych na cięższych glebach, nie nawożonych dłużej
potasem rośliny i owoce wykazują jego niedobór. Niedobór magnezu natomiast jest częstym zjawiskiem w sadach. Nadmiar potasu w roślinach - jednocześnie niedostatecznie odżywionych magnezem najczęściej obserwuje się
w pierwszych latach uprawy roślin sadowniczych prowadzonych na glebach
lekkich, zbyt kwaśnych, nieprawidłowo wapnowanych, przenawożonych
potasem. W późniejszych latach podobną zależność między potasem i magnezem stwierdza się w owocach. Stan taki pogarsza przechowalniczą przydatność jabłek. Nadmiar magnezu w naszych sadach spotyka się rzadko.
Kontrolowanie odżywienia roślin składnikami pokarmowymi, a zatem
poprawności doboru rodzajów nawozów, dawek oraz terminów ich stosowania odbywa się poprzez analizę tzw. części wskaźnikowych roślin. Są nimi liście pobierane w określonym terminie ze środkowej części długopędów drzew
owocowych lub liście nie owocujących pędów krzewów jagodowych.
Z truskawek pobiera się w pełni rozwinięte liście ze środka rośliny.
Asortyment przydatnych do stosowania na plantacjach roślin sadowniczych
nawozów potasowych i magnezowych jest pokaźny. W tej grupie nawozów
znajdują się zarówno potasowe sole chlorkowe jak i siarczanowe. Wraz z siarczanem potasu jak i siarczanem magnezu wnosi się równocześnie do gleby,
na ogół wystarczającą - korygującą niedobór, ilość siarki. Takie nawozy jak
siarczan potasu, siarczan magnezu, azotan potasu znajdują zastosowanie do
sporządzania pożywek fertygacyjnych także stosownych w uprawie roślin
sadowniczych.
Zastosowanie racjonalnie dobranej dawki potasu i magnezu połączonej z
nawożeniem organicznym, na działce przygotowywanej pod sady, najczęściej
zaspakaja potrzeby pokarmowe roślin przez dwa początkowe okresy wegetacji. Spore ilości magnezu wnosi się do gleb wraz z wapnem zawierającym
magnez np. z wapnem dolomitowym. Równocześnie w oborniku oraz w siarczanach potasu i magnezu wnosi się do gleby wystarczającą na początku
ilość siarki. Poczynając od trzeciego roku rośliny sadownicze najlepiej zasilać
opierając się o wyniki analizy gleby. Jedynie w przypadku plantacji założonych
na dobrze rozpoznanych, żyznych stanowiskach, o niewielkiej zmienności glebowej można stosować nawozy potasowe i magnezowe posługując się tabelą
dawek orientacyjnych. Szczególną uwagą zaleca się otaczać krzewy
jagodowe oraz drzewa pestkowe, przede wszystkim czereśnie, które są
wrażliwe na zasolenie i przy tym mało tolerancyjne na chlorki. Krzewy
jagodowe i drzewa pestkowe należy zatem zasilać siarczanowymi formami
potasu i magnezu. Objawy niedoboru magnezu na liściach można likwidować
poprzez pozakorzeniowe dokarmianie roślin tj. kilkakrotne opryskiwanie ich
roztworem siarczanu magnezu.
Tab. 4
Orientacyjne dawki nawozów dla sadów i plantacji jagodowych
(Sadowski i in. 1990)
Nawożenie mineralne w kg/ha
Azot
N
Przed założeniem
Sadu
Plantacji jagodowej
Sady młode 1-3 letnie
Wszystkie gatunki
1
2
3
4
5
-
10-20 g/m
25
Fosfor
P2O5
Potas
K2O
Magnez
MgO
Obornik
T/ha
do 200
do 100
do 200
do 200 2
1
40-60
40-60
50-80
3
Sady owocujące od 4 roku
Wszystkie gatunki
40-50
60-100
Plantacje jagodowe
Porzeczki i agrest
Maliny
Truskawki – pierwszy rok
Truskawki – lata następne
80-100
50-80
40-80
30-50
100-150 3
50-80 3
1
6-12 g/m
25
15-30
4
2
przed założeniem sadu lub plantacji roślin jagodowych, lub w sadzie owocującym nawożenie
magnezem należy wykonywać w formie wapna magnezowego; jego dawkę ustala się na podstawie odczynu oraz składu granulometrycznego gleby patrz tab. 3
120 kg K2O/ha jest maksymalną dawką potasu przed założeniem plantacji truskawek i malin
jeżeli zastosowano nawożenie potasowe przed założeniem sadu lub plantacji roślin jagodowych,
nawożenie tym składnikiem należy rozpocząć od trzeciego roku po nasadzeniu
w młodych sadach – w pierwszym i drugim po nasadzeniu należy stosować obornik jako ściółkę
wokół drzew
nawozy azotowe i siarczan magnezu rozsiewa się indywidualnie wokół młodych drzew lub pasa
mi wzdłuż rzędów; przy nawożeniu wokół drzew średnica nawożonej powierzchni powinna być
około 1.5 razy większa niż średnica korony
Autor: dr E.Szwonek - Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa
Zakład Uprawy i Nawożenia Roślin Sadowniczych
International Potash Institute
Coordinator Central/Eastern Europe
CH-4001 Basel/Switzerland
P.O. Box 1609
Phone.
(41)61
6 12
61 29 22/24, Telefax
12 26129-25
61 29 25
Phone +41
26129-22/23/24,
Telefax(41)
+416 61
E-mail:
[email protected]
Website:
www.ipipotash.org
E-mail [email protected] • Website: www.ipipotash.org