No Slide Title
advertisement
Ubezpieczenia społeczne Dr hab. Krzysztof Walczak 1 dr hab. Krzysztof Walczak „Młodym ludziom zdaje się, że pieniądze są najważniejszą rzeczą w życiu. Gdy się starzeją, są już tego pewni.” Oscar Wilde 2 dr hab. Krzysztof Walczak „Problematyka społeczna” w dawnych wiekach W starożytnej Sparcie ludzi niepełnosprawnych, starców i kalekich zrzucano ze skały W niektórych plemionach afrykańskich wsadzano starców na wysokie palmy i potrząsano nimi, aż osoby te spadły i zabiły się W Tybecie i na Dalekim Wschodzie aby nie być ciężarem dla rodziny starcy udają się w góry i tam czekają na śmierć, 3 dr hab. Krzysztof Walczak „Problematyka społeczna” w dawnych wiekach W kulturze chrześcijańskiej powiązanej z hasłem miłości bliźniego i kultem rodziny, osoby, które nie były w stanie utrzymać się doznawały opieki od rodziny. Rewolucja przemysłowa i rozpad więzi rodzinnych związany m.in. z masowymi migracjami spowodowały, że rodzina przestaje pełnić funkcje zabezpieczające byt swoim członkom. (szerzej patrz I. Jędrasik-Jankowska Pojęcia i konstrukcje prawne ubezpieczenia społecznego, Warszawa 2013 ) 4 dr hab. Krzysztof Walczak Problematyka społeczna • Ochrona pracy (realizowana głównie przez prawo pracy) • Zabezpieczenie społeczne Art. 1 Konstytucji RP Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli. Art. 67 Konstytucji Obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego. Obywatel pozostający bez pracy nie z własnej woli i nie mający innych środków utrzymania ma prawo do zabezpieczenia społecznego. 5 dr hab. Krzysztof Walczak Problematyka społeczna Art. 68 Konstytucji Każdy ma prawo do ochrony zdrowia. Art. 71 Konstytucji Państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej uwzględnia dobro rodziny. Rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, zwłaszcza wielodzietne i niepełne, mają prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych. 6 dr hab. Krzysztof Walczak Zabezpieczenie społeczne ujęcie tradycyjne • Opieka społeczna • Ubezpieczenie społeczne • Zaopatrzenie społeczne 7 dr hab. Krzysztof Walczak Opieka społeczna geneza • Działalność filantropijna i charytatywna • Pomoc cechowa • Pomoc gminna Uznaniowa, bezroszczeniowa, nieodpłatna, zindywidualizowana 8 dr hab. Krzysztof Walczak Opieka społeczna obecnie • Pomoc społeczna nieodpłatna, zindywidualizowana, częściowo roszczeniowa opierająca się na odpowiedzialności społeczeństwa za osoby pozbawione środków do życia Ustawa z 12.03. 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 2016 r. poz. 930 ze zm.) 9 dr hab. Krzysztof Walczak Opieka społeczna obecnie 1. Pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. 2. Pomoc społeczną organizują organy administracji rządowej i samorządowej, współpracując w tym zakresie, na zasadzie partnerstwa, z organizacjami społecznymi i pozarządowymi, Kościołem Katolickim, innymi kościołami, związkami wyznaniowymi oraz osobami fizycznymi i prawnymi. 10 dr hab. Krzysztof Walczak Opieka społeczna obecnie Pomocy społecznej udziela się osobom i rodzinom w szczególności z powodu: ubóstwa; sieroctwa; bezdomności; bezrobocia; niepełnosprawności; długotrwałej lub ciężkiej choroby; przemocy w rodzinie; potrzeby ochrony ofiar handlu ludźmi; potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności; bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych; trudności w integracji cudzoziemców, którzy uzyskali w RP status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą; 11 dr hab. Krzysztof Walczak Opieka społeczna obecnie trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego; alkoholizmu lub narkomanii; zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej; klęski żywiołowej lub ekologicznej. 12 dr hab. Krzysztof Walczak Opieka społeczna obecnie Prawo do świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej, z pewnymi zastrzeżeniami przysługuje od 1.10. 2015 r.: - osobie samotnie gospodarującej, której dochód nie przekracza kwoty 634 zł, - osobie w rodzinie, w której dochód na osobę nie przekracza kwoty 514 zł, - rodzinie, której dochód nie przekracza sumy kwot kryterium dochodowego na osobę w rodzinie, przy jednoczesnym wystąpieniu co najmniej jednego z powodów wymienionych powyżej lub innych okoliczności uzasadniających udzielenie pomocy społecznej. 13 dr hab. Krzysztof Walczak Opieka społeczna obecnie Kryteria dochodowe podlegają weryfikacji co 3 lata, z uwzględnieniem wyniku badań progu interwencji socjalnej. (rozp. RM z 14.07. 2015 r. w sprawie zweryfikowanych kryteriów dochodowych oraz kwot świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej (Dz. U z 2015 r., poz 1058) Badania progu interwencji socjalnej dokonuje IPiSS. (szczegółowe zasady określa rozp. MPiPS z 7.10. 2005 r. w sprawie progu interwencji socjalnej (Dz. U Nr 211, poz 1762) 14 dr hab. Krzysztof Walczak Świadczenia pieniężne z pomocy społecznej a) zasiłek stały, b) zasiłek okresowy, c) zasiłek celowy i specjalny zasiłek celowy, d) zasiłek i pożyczka na ekonomiczne usamodzielnienie, e) pomoc na usamodzielnienie oraz na kontynuowanie nauki, f) świadczenie pieniężne na utrzymanie i pokrycie wydatków związanych z nauką języka polskiego dla cudzoziemców, którzy uzyskali w RP status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą, g) wynagrodzenie należne opiekunowi z tytułu sprawowania opieki przyznane przez sąd. 15 dr hab. Krzysztof Walczak Świadczenia niepieniężne z pomocy społecznej a) praca socjalna, b) bilet kredytowany, c) składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, d) pomoc rzeczowa, w tym na ekonomiczne usamodzielnienie, e) sprawienie pogrzebu, f) poradnictwo specjalistyczne, g) interwencja kryzysowa, h) schronienie, i) posiłek, j) niezbędne ubranie, 16 dr hab. Krzysztof Walczak Świadczenia niepieniężne z pomocy społecznej k) usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania, w ośrodkach wsparcia oraz w rodzinnych domach pomocy, l) specjalistyczne usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania oraz w ośrodkach wsparcia, m) mieszkanie chronione, n) pobyt i usługi w domu pomocy społecznej, o) pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych, w tym w mieszkaniu chronionym, pomoc w uzyskaniu zatrudnienia, pomoc na zagospodarowanie - w formie rzeczowej dla osób usamodzielnianych. 17 dr hab. Krzysztof Walczak Ubezpieczenie społeczne Początkowo wywodziło się z kas wzajemnej pomocy, które wspierały swoich członków na bazie wspólnie zgromadzonych środków. Industrializacja spowodowała konieczność zmian • Z zasady pracownicze • Oparte na opłacaniu składki • Charakter roszczeniowy po zaistnieniu przypadku objętego ryzykiem • Realizowane z odrębnego funduszu Ustawa z 13. 10. 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2016 r. poz. 963 ze zm. ) dr hab. Krzysztof Walczak 18 Zaopatrzenie społeczne • • • Roszczeniowe Bezskładkowe Finansowane z budżetu (dotyczy obecnie służb mundurowych, sędziów, prokuratorów, kombatantów oraz inwalidów wojennych i wojskowych) 19 dr hab. Krzysztof Walczak Zabezpieczenie społeczne nowe podejście • Pomoc lecznicza (początkowo wynikająca z ubezpieczenia a obecnie traktowana oddzielnie) – ma charakter nie tyle finansowy, ale świadczeń w naturze czego nie można przekształcać Ustawa z 27.08. 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. z 2015 r., poz. 581 ze zm.) oraz Ustawa z 15.04. 2011 r. o działalności leczniczej (Dz. U z 2015 r., poz. 618 ze zm.) 20 dr hab. Krzysztof Walczak Świadczenia opieki zdrowotnej • podstawowa opieka zdrowotna; • ambulatoryjna opieka specjalistyczna; • leczenie szpitalne; • opieka psychiatryczna i leczenie uzależnień; • rehabilitacja lecznicza; • świadczenia pielęgnacyjne i opiekuńcze w ramach opieki długoterminowej; • leczenie stomatologiczne; • lecznictwo uzdrowiskowe; • zaopatrzenie w wyroby medyczne, na zlecenie osoby uprawnionej, oraz ich naprawa; 21 dr hab. Krzysztof Walczak • Swiadczenia opieki zdrowotnej • ratownictwo medyczne; • opieka paliatywna i hospicyjna; • świadczenia wysokospecjalistyczne; • programy zdrowotne; • leki, środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyroby medyczne dostępne w aptece na receptę; • programy lekowe określone w przepisach ustawy z 12.05. 2011 r. o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych (Dz. U. 2015, poz. 345); 22 dr hab.1) • Krzysztof Walczak Swiadczenia opieki zdrowotnej • leki stosowane w chemioterapii określone w przepisach ustawy o refundacji; • leki nieposiadające pozwolenia na dopuszczenie do obrotu na terytorium RP, sprowadzane z zagranicy na warunkach i w trybie określonym w art. 4 ustawy z 6.09. 2001 r. – Prawo farmaceutyczne (Dz.U. z 2008 r. Nr 45, poz. 271, ze zm.), pod warunkiem że w stosunku do tych leków wydano decyzję o objęciu refundacją na podstawie ustawy o refundacji; 23 dr hab. Krzysztof Walczak Swiadczenia opieki zdrowotnej • środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego, sprowadzone z zagranicy na warunkach i w trybie określonym w art. 29a ustawy z 25.08. 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz. U z 2015 r., poz 594 ze zm.), pod warunkiem, że w stosunku do tych środków wydano decyzję o objęciu refundacją na podstawie ustawy o refundacji. 24 dr hab. Krzysztof Walczak Zabezpieczenie społeczne nowe podejście • Świadczenia na rzecz osób bezrobotnych – łączą różne rodzaje świadczeń – finansowe (zasiłki), w naturze (np. szkolenia), instytucjonalne (uprawnienia dla pracodawców związane z polityką rynku pracy) Ustawa z 20.04. 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. 2016, poz. 645 ze zm.) 25 dr hab. Krzysztof Walczak Definicja bezrobotnego Obywatel polski lub cudzoziemiec zdefiniowany w ustawie niezatrudniony i niewykonujący innej pracy zarobkowej, zdolny i gotowy do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym w danym zawodzie lub służbie albo innej pracy zarobkowej, albo jeżeli jest osobą niepełnosprawną, zdolny i gotowy do podjęcia zatrudnienia co najmniej w połowie tego wymiaru czasu pracy, nieuczący się w szkole, z wyjątkiem uczącego się w szkole dla dorosłych lub przystępującego do egzaminu eksternistycznego z zakresu tej szkoły lub w szkole wyższej gdzie studiuje w formie studiów niesta26 dr hab. Krzysztof Walczak Definicja bezrobotnego cjonarnych, zarejestrowany we właściwym dla miejsca zameldowania stałego lub czasowego powiatowym urzędzie pracy oraz poszukujący zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, jeżeli: 27 dr hab. Krzysztof Walczak Definicja bezrobotnego a) ukończył 18 lat, b) nie ukończył wieku emerytalnego, c) nie nabył prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej, renty socjalnej, renty rodzinnej w wysokości przekraczającej połowę minimalnego wynagrodzenia za pracę albo po ustaniu zatrudnienia, innej pracy zarobkowej, zaprzestaniu prowadzenia pozarolniczej działalności, nie pobiera zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego, świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku chorobowego, zasiłku macierzyńskiego lub zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego 28 dr hab. Krzysztof Walczak Definicja bezrobotnego c.a) nie nabył prawa do emerytury albo renty z tytułu niezdolności do pracy, przyznanej przez zagraniczny organ emerytalny lub rentowy, w wysokości co najmniej najniższej emerytury albo renty z tytułu niezdolności do pracy, o których mowa w ustawie z 17.12. 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, 29 dr hab. Krzysztof Walczak Definicja bezrobotnego d) nie jest właścicielem lub posiadaczem samoistnym lub zależnym nieruchomości rolnej, w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 23.4.1964 r. - Kodeks cywilny, o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 2 ha przeliczeniowe lub nie podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu stałej pracy jako współmałżonek lub domownik w gospodarstwie rolnym o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 2 ha przeliczeniowe, 30 dr hab. Krzysztof Walczak Definicja bezrobotnego e) nie uzyskuje przychodów podlegających opodatkowaniu podatkiem dochodowym z działów specjalnych produkcji rolnej, chyba że dochód z działów specjalnych produkcji rolnej, obliczony dla ustalenia podatku dochodowego od osób fizycznych, nie przekracza wysokości przeciętnego dochodu z pracy w indywidualnych gospodarstwach rolnych z 2 ha przeliczeniowych ustalonego przez Prezesa GUS, lub nie podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu stałej pracy jako współmałżonek lub domownik w gospodarstwie, 31 dr hab. Krzysztof Walczak Definicja bezrobotnego f) nie złożył wniosku o wpis do ewidencji działalności gospodarczej albo po złożeniu wniosku o wpis: zgłosił do ewidencji działalności gospodarczej wniosek o zawieszenie wykonywania działalności gospodarczej i okres zawieszenia jeszcze nie upłynął, albo nie upłynął jeszcze okres do, określonego we wniosku o wpis do ewidencji działalności gospodarczej, dnia podjęcia działalności gospodarczej, 32 dr hab. Krzysztof Walczak Definicja bezrobotnego g) nie jest osobą tymczasowo aresztowaną lub nie odbywa kary pozbawienia wolności, z wyjątkiem kary pozbawienia wolności odbywanej poza zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego, h) nie uzyskuje miesięcznie przychodu w wysokości przekraczającej połowę minimalnego wynagrodzenia za pracę, z wyłączeniem przychodów uzyskanych z tytułu odsetek lub innych przychodów od środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych, 33 dr hab. Krzysztof Walczak Definicja bezrobotnego i) nie pobiera na podstawie przepisów o pomocy społecznej zasiłku stałego, j) nie pobiera, na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych, świadczenia pielęgnacyjnego lub dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dziecka i utraty prawa do zasiłku dla bezrobotnych na skutek upływu ustawowego okresu jego pobierania, 34 dr hab. Krzysztof Walczak Definicja bezrobotnego k) nie pobiera po ustaniu zatrudnienia świadczenia szkoleniowego, l) nie podlega, na podstawie odrębnych przepisów, obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, z wyjątkiem ubezpieczenia społecznego rolników, m) nie pobiera na podstawie przepisów o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów zasiłku dla opiekuna 35 dr hab. Krzysztof Walczak Rejestracja rozp. MPiPS z 12.11. 2012 r. w sprawie rejestracji bezrobotnych i poszukujących pracy (Dz.U. z 2012 r. poz. 1299) 36 dr hab. Krzysztof Walczak Zasiłek dla bezrobotnych Generalnie prawo do zasiłku przysługuje bezrobotnemu za każdy dzień kalendarzowy po zarejestrowaniu się we właściwym powiatowym urzędzie pracy 37 dr hab. Krzysztof Walczak Zasiłek dla bezrobotnych Jednakże bezrobotny który: odmówił bez uzasadnionej przyczyny przyjęcia propozycji odpowiedniego zatrudnienia, innej pracy zarobkowej, szkolenia, stażu, przygotowania zawodowego dorosłych, wykonywania prac interwencyjnych, robót publicznych, oddania się badaniom lekarskim lub psychologicznym, mającym na celu ustalenie zdolności do pracy lub udziału w innej formie pomocy określonej w ustawie nabywa prawo do zasiłku po upływie: a) 120 dni w przypadku pierwszej odmowy b) 180 dni w przypadku drugiej odmowy, c) 270 dni w przypadku trzeciej i każdej kolejnej odmowy; 38 dr hab. Krzysztof Walczak Zasiłek dla bezrobotnych -w okresie 6 miesięcy przed zarejestrowaniem w powiatowym urzędzie pracy rozwiązał stosunek pracy lub stosunek służbowy za wypowiedzeniem albo na mocy porozumienia stron, chyba że porozumienie stron nastąpiło z powodu upadłości, likwidacji pracodawcy lub zmniejszenia zatrudnienia z przyczyn dotyczących zakładu pracy albo rozwiązanie stosunku pracy lub stosunku służbowego za wypowiedzeniem lub na mocy porozumienia stron nastąpiło z powodu zmiany miejsca zamieszkania, nabywa prawo do zasiłku po okresie 90 dni od dnia rejestracji 39 dr hab. Krzysztof Walczak Zasiłek dla bezrobotnych -w okresie 6 miesięcy przed zarejestrowaniem się w powiatowym urzędzie pracy spowodował rozwiązanie ze swej winy stosunku pracy lub stosunku służbowego bez wypowiedzenia, nabywa prawo do zasiłku po okresie 180 dni od dnia rejestracji 40 dr hab. Krzysztof Walczak Zasiłek dla bezrobotnych -otrzymał przewidziane w odrębnych przepisach świadczenie w postaci jednorazowego ekwiwalentu pieniężnego za urlop górniczy, jednorazowej odprawy socjalnej, zasiłkowej, pieniężnej po zasiłku socjalnym, jednorazowej odprawy warunkowej lub odprawy pieniężnej bezwarunkowej, nabywa prawo do zasiłku po upływie okresu, za który otrzymał ekwiwalent lub odprawę 41 dr hab. Krzysztof Walczak Zasiłek dla bezrobotnych -otrzymał odszkodowanie za skrócenie okresu wypowiedzenia umowy o pracę, nabywa prawo do zasiłku po upływie okresu, za który otrzymał odszkodowanie 42 dr hab. Krzysztof Walczak Zasiłek dla bezrobotnych Prawo do zasiłku przysługuje bezrobotnemu, jeżeli 1) nie ma dla niego propozycji odpowiedniej pracy, propozycji szkolenia, stażu, przygotowania zawodowego w miejscu pracy, prac interwencyjnych lub robót publicznych oraz 2) w okresie 18 miesięcy bezpośrednio poprzedzających dzień zarejestrowania, łącznie przez okres co najmniej 365 dni: 43 dr hab. Krzysztof Walczak Zasiłek dla bezrobotnych a) był zatrudniony i osiągał wynagrodzenie w kwocie co najmniej minimalnego wynagrodzenia za pracę, od którego istnieje obowiązek opłacania składki na Fundusz Pracy, z zastrzeżeniem art. 104a - 105; w okresie tym nie uwzględnia się okresów urlopów bezpłatnych trwających łącznie dłużej niż 30 dni, b) wykonywał pracę na podstawie umowy o pracę nakładczą i osiągał z tego tytułu dochód w wysokości co najmniej minimalnego wynagrodzenia za pracę, 44 dr hab. Krzysztof Walczak Zasiłek dla bezrobotnych c) świadczył usługi na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do których zgodnie z KC stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo współpracował przy wykonywaniu tych umów, przy czym podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i Fundusz Pracy stanowiła kwota co najmniej minimalnego wynagrodzenia za pracę w przeliczeniu na okres pełnego miesiąca, 45 dr hab. Krzysztof Walczak Zasiłek dla bezrobotnych d) opłacał składki na ubezpieczenia społeczne z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności lub współpracy, przy czym podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i Fundusz Pracy stanowiła kwota wynosząca co najmniej minimalne wynagrodzenie za pracę, e) wykonywał pracę w okresie tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności, przy czym podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i Fundusz Pracy stanowiła kwota co najmniej połowy minimalnego wynagrodzenia za pracę, 46 dr hab. Krzysztof Walczak Zasiłek dla bezrobotnych f) g) wykonywał pracę w rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielni kółek rolniczych lub spółdzielni usług rolniczych, będąc członkiem tej spółdzielni, przy czym podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i Fundusz Pracy stanowiła kwota co najmniej minimalnego wynagrodzenia za pracę, opłacał składkę na Fundusz Pracy w związku z zatrudnieniem lub wykonywaniem innej pracy zarobkowej za granicą u pracodawcy zagranicznego w państwie niewymienionym w art. 1 ust. 3 pkt 2 lit. a-c, w wysokości 9,75% przeciętnego wynagrodzenia za każdy miesiąc 47 dr hab. Krzysztof Walczak Zasiłek dla bezrobotnych zatrudnienia, zgodnie z zasadami określonymi w rozp. MPiPS z 2.11. 2006 r. (Dz. U. Nr 203, poz. 1500), h) był zatrudniony za granicą i przybył do RP jako repatriant, i) był zatrudniony, pełnił służbę lub wykonywał inną pracę zarobkową i osiągał wynagrodzenie lub dochód, od którego istnieje obowiązek opłacania składki na Fundusz Pracy. 48 dr hab. Krzysztof Walczak Zasiłek dla bezrobotnych Do 365 dni zalicza się okresy: - służby wojskowej, nadterminowej zasadniczej służby wojskowej, przeszkolenia wojskowego absolwentów szkół wyższych, służby wojskowej pełnionej w charakterze kandydata na żołnierza zawodowego, ćwiczeń wojskowych, okresowej służby wojskowej oraz zasadniczej służby w obronie cywilnej i służby zastępczej, a także służby w charakterze funkcjonariusza w rozumieniu odrębnych przepisów; 49 dr hab. Krzysztof Walczak Zasiłek dla bezrobotnych - urlopu wychowawczego udzielonego na podstawie odrębnych przepisów; - pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy lub służby, o której mowa powyżej renty szkoleniowej oraz przypadające po ustaniu zatrudnienia, wykonywania innej pracy zarobkowej albo zaprzestaniu prowadzenia pozarolniczej działalności okresy pobierania zasiłku chorobowego, macierzyńskiego lub świadczenia rehabilitacyjnego, jeżeli podstawę wymiaru tych zasiłków i świadczenia stanowiła kwota wynosząca co najmniej minimalne wynagrodzenie za pracę; 50 dr hab. Krzysztof Walczak Zasiłek dla bezrobotnych - - niewymienione powyżej, za które były opłacane składki na ubezpieczenia społeczne i Fundusz Pracy, jeżeli podstawę wymiaru składek stanowiła kwota wynosząca co najmniej minimalne wynagrodzenie za pracę; za które przyznano odszkodowanie z tytułu niezgodnego z przepisami rozwiązania przez pracodawcę stosunku pracy lub stosunku służbowego, oraz okres, za który wypłacono pracownikowi odszkodowanie z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia umowy o pracę; 51 dr hab. Krzysztof Walczak Zasiłek dla bezrobotnych - - - świadczenia usług na podstawie umowy uaktywniającej, o której mowa w ustawie z 4.02. 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3; pobierania renty rodzinnej, w przypadku gdy nastąpił zbieg prawa do tej renty z prawem do renty z tytułu niezdolności do pracy i wybrano pobieranie renty rodzinnej; sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem przez osoby, o których mowa w art. 6a ust. 1 ustawy z 13.10. 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. 52 dr hab. Krzysztof Walczak Zasiłek dla bezrobotnych Do okresu wymaganego do nabycia prawa do zasiłku zalicza się także okresy zatrudnienia w państwach, o których mowa w art. 1 ust. 3 pkt 2 lit. a-c, na zasadach określonych przepisami o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego państw członkowskich Unii Europejskiej. 53 dr hab. Krzysztof Walczak Zasiłek dla bezrobotnych Okres pobierania zasiłku wynosi: 1) 180 dni - dla bezrobotnych zamieszkałych w okresie pobierania zasiłku na obszarze działania powiatowego urzędu pracy, jeżeli stopa bezrobocia na tym obszarze w dniu 30 czerwca roku poprzedzającego dzień nabycia prawa do zasiłku nie przekraczała 150% przeciętnej stopy bezrobocia w kraju; 2) 365 dni - dla bezrobotnych: a) zamieszkałych w okresie pobierania zasiłku na obszarze działania powiatowego urzędu pracy, jeżeli stopa bezrobocia na tym obszarze w dniu 30 czerwca roku poprzedzającego dzień nabycia prawa do zasiłku przekraczała 150% przeciętnej stopy bezrobocia w kraju, lub 54 dr hab. Krzysztof Walczak Zasiłek dla bezrobotnych b) powyżej 50 roku życia oraz posiadających jednocześnie co najmniej 20-letni okres uprawniający do zasiłku; c) którzy mają na utrzymaniu co najmniej jedno dziecko w wieku do 15 lat, a małżonek bezrobotnego jest także bezrobotny i utracił prawo do zasiłku z powodu upływu okresu jego pobierania po dniu nabycia prawa do zasiłku przez tego bezrobotnego. d) samotnie wychowujących co najmniej jedno dziecko w wieku do 15 lat. 55 dr hab. Krzysztof Walczak Zasiłek dla bezrobotnych 1. Wysokość zasiłku wynosi: 823,60 zł miesięcznie w okresie pierwszych 90 dni posiadania prawa do zasiłku; 646,70 zł miesięcznie w okresie kolejnych dni posiadania prawa do zasiłku. 2. Bezrobotnemu, którego łączne okresy stażu uprawniającego do zasiłku , wynoszą mniej niż 5 lat, przysługuje zasiłek w wysokości 80% kwoty zasiłku określonego w ust. 1. 3. Bezrobotnemu, którego okres uprawniający do zasiłku wynosi co najmniej 20 lat, przysługuje zasiłek w wysokości 120% kwoty zasiłku określonego w ust. 1. 56 dr hab. Krzysztof Walczak Ochotnicze Hufce Pracy OHP wykonują zadania państwa w zakresie zatrudnienia oraz przeciwdziałania marginalizacji i wykluczeniu społecznemu młodzieży, a także zadania w zakresie jej kształcenia i wychowania. W zakresie kształcenia i wychowania młodzieży OHP w szczególności prowadzą działania mające na celu: 1) umożliwienie młodzieży, która nie ukończyła szkoły podstawowej lub gimnazjum albo nie kontynuuje nauki po ukończeniu tych szkół, zdobycie kwalifikacji zawodowych oraz uzupełnienie wykształcenia podstawowego lub gimnazjalnego; 57 dr hab. Krzysztof Walczak Ochotnicze Hufce Pracy b) umożliwienie młodzieży uzupełniania ponadgimnazjalnego wykształcenia ogólnego i zawodowego. (szczegółowe zasady działania są uregulowane w rozp. RM z 9.11. 2004 r. Dz. U. Nr 262, poz. 2604). 58 dr hab. Krzysztof Walczak Ochotnicze Hufce Pracy W zakresie zatrudnienia oraz przeciwdziałania marginalizacji i wykluczeniu społecznemu młodzieży OHP, w szczególności: 1) Prowadzą pośrednictwo pracy i organizują zatrudnianie: a) młodzieży w wieku powyżej 15 lat, która nie ukończyła szkoły podstawowej lub gimnazjum albo nie kontynuuje nauki po ukończeniu tych szkół, b) bezrobotnych do 25 roku życia, c) uczniów i studentów; 2) prowadzą poradnictwo zawodowe dla młodzieży oraz mobilne centra informacji zawodowej; 59 dr hab. Krzysztof Walczak Ochotnicze Hufce Pracy 3) inicjują międzynarodową współpracę i wymianę młodzieży; 4) refundują koszty poniesione przez pracodawcę na wynagrodzenia i składki na ubezpieczenia społeczne młodocianych pracowników, zatrudnionych na podstawie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego 60 dr hab. Krzysztof Walczak Usługi rynku pracy Usługi rynku pracy powinny być świadczone zgodnie ze standardami określonymi w rozp. MPiPS z 14.05. 2014 r. w sprawie szczegółowych warunków realizacji oraz trybu i sposobów prowadzenia usług rynku pracy (Dz. U. z 2014, poz. 667) Do usług tych zalicza się: 1) pośrednictwo pracy; 2) usługi EURES; 3) poradnictwo zawodowe i informacja zawodowa; 4) pomoc w aktywnym poszukiwaniu pracy; 5) organizacja szkoleń. 61 dr hab. Krzysztof Walczak Świadczenia finansowane z FP - szkolenia dla bezrobotnych art. 40 ustawy, dodatki szkoleniowe art. 41 ustawy, pożyczki na sfinansowanie kosztów szkolenia art. 42, dofinansowanie studiów podyplomowych art. 42 a finansowanie kosztów przejazdu do pracodawcy zgłaszającego ofertę pracy lub do miejsca pracy, odbywania stażu, przygotowania zawodowego w miejscu pracy, szkolenia lub odbywania zajęć w zakresie poradnictwa zawodowego poza miejscem stałego zamieszkania w związku ze skierowaniem przez powiatowy urząd pracy art. 45 62 dr hab. Krzysztof Walczak Świadczenia finansowane z FP - finansowanie kosztów zakwaterowania w miejscu pracy osobie, która podjęła zatrudnienie lub inną pracę zarobkową, staż, przygotowanie zawodowe w miejscu pracy lub szkolenie poza miejscem stałego zamieszkania, w przypadku skierowania przez powiatowy urząd pracy; - dofinansowanie wyposażenia miejsca pracy, podjęcia działalności gospodarczej, kosztów pomocy prawnej, konsultacji i doradztwa; 63 dr hab. Krzysztof Walczak Świadczenia finansowane z FP - - refundowanie kosztów poniesionych z tytułu opłaconych składek na ubezpieczenia społeczne w związku z zatrudnieniem skierowanego bezrobotnego; finansowanie dodatków aktywizacyjnych, art. 48. (Szczegółowe zasady takiej pomocy określają rozp. MPiPS z 23.4. 2012 r. (Dz. U. z 2015 r., poz. 639 i 1041) 64 dr hab. Krzysztof Walczak Aktywizacja zawodowa - - Staże bezrobotnych, szczegółowo uregulowane w rozp. MPiPS z 20.8. 2009 r. (Dz. U. Nr 142, poz. 1160 ze zm.), Prace interwencyjne i roboty publiczne 65 dr hab. Krzysztof Walczak Agencje zatrudnienia Agencje zatrudnienia to niepubliczne jednostki organizacyjne, wpisane do rejestru, świadczące usługi w zakresie: 1) pośrednictwa pracy na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, 2) pośrednictwa do pracy za granicą u pracodawców zagranicznych obywateli polskich, 3) doradztwa personalnego, 4) poradnictwa zawodowego, 5) pracy tymczasowej 66 dr hab. Krzysztof Walczak Agencje zatrudnienia Doradztwo personalne polega w szczególności na: 1) prowadzeniu analizy zatrudnienia u pracodawców, określaniu kwalifikacji pracowników i ich predyspozycji oraz innych cech niezbędnych do wykonywania określonej pracy; 2) wskazywaniu źródeł i metod pozyskania kandydatów na określone stanowiska pracy; 3) weryfikacji kandydatów pod względem oczekiwanych kwalifikacji i predyspozycji, z zastosowaniem narzędzi i metod psychologicznych. 67 dr hab. Krzysztof Walczak Agencje zatrudnienia Poradnictwo zawodowe polega w szczególności na: 1) udzielaniu pomocy w wyborze odpowiedniego zawodu i miejsca zatrudnienia; 2) udzielaniu informacji zawodowych; 3) udzielaniu pracodawcom pomocy w doborze kandydatów do pracy na stanowiska wymagające szczególnych predyspozycji psychofizycznych. 68 dr hab. Krzysztof Walczak Zabezpieczenie społeczne nowe podejście • Świadczenia rehabilitacyjne – łączą różne rodzaje świadczeń – finansowe (zasiłki), w naturze (rehabilitacja), instytucjonalne (uprawnienia dla pracodawców związane z polityką rynku pracy) Ustawa z 27.08. 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. z 2011 r., Nr 127, poz. 721 ze zm.) 69 dr hab. Krzysztof Walczak Zabezpieczenie społeczne nowe podejście • Świadczenia alimentacyjne Świadczenia z funduszu alimentacyjnego przysługują osobie uprawnionej do ukończenia przez nią 18 roku życia albo w przypadku gdy uczy się w szkole lub szkole wyższej do ukończenia przez nią 25 roku życia, albo w przypadku posiadania orzeczenia o znacznym stopniu niepełnosprawności - bezterminowo. Świadczenia z funduszu alimentacyjnego przysługują, jeżeli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę w rodzinie nie przekracza kwoty 725 zł. 70 dr hab. Krzysztof Walczak Zabezpieczenie społeczne nowe podejście Świadczenia z funduszu alimentacyjnego przysługują w wysokości bieżąco ustalonych alimentów, jednakże nie wyższej niż 500 zł. Ustawa z 7.09. 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz.U. z 2016 r. poz. 169 ze zm.) 71 dr hab. Krzysztof Walczak System ubezpieczeń społecznych 72 dr hab. Krzysztof Walczak Podstawa prawna Ustawa z 13.10. 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2016 r. poz. 963 ze zm. ) Weszła w życie 1.01. 1999 r. 73 dr hab. Krzysztof Walczak Rodzaje ubezpieczeń społecznych Ubezpieczenia społeczne obejmują: 1) ubezpieczenie emerytalne; 2) ubezpieczenia rentowe; 3) ubezpieczenie w razie choroby i macierzyństwa; 4) ubezpieczenie z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, 74 dr hab. Krzysztof Walczak Osoby podlegające obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym Obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają, osoby fizyczne, które na obszarze RP są: 1) pracownikami, z wyłączeniem prokuratorów; Za pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy. Jeżeli pracownik spełnia kryteria określone dla osób współpracujących, dla celów ubezpieczeń społecznych jest traktowany jako osoba współpracująca. 75 dr hab. Krzysztof Walczak Osoby podlegające obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym Samo podpisanie umowy o pracę i zgłoszenie do ubezpieczenia nie jest wystarczające dla uzyskania świadczeń, bowiem konieczne jest ustalenie, że strony miały zamiar wykonywać obowiązki stron stosunku pracy i to czyniły. Nie może bowiem być tolerowana sytuacja, w której osoba zainteresowana w uzyskaniu świadczeń z ubezpieczenia społecznego, do których nie ma tytułu, z pomocą płatnika składek wytwarza dokumenty służące wyłącznie do tego celu. Wyrok SA w Lublinie z 4.09. 2013 r. III AUa 582/13 76 dr hab. Krzysztof Walczak Osoby podlegające obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym Trudno uznać, że dążenie do uzyskania przez zawarcie umowy o pracę ochrony gwarantowanej pracowniczym ubezpieczeniem społecznym może być uznane za zmierzające do dokonania czynności sprzecznej z prawem albo mającej na celu obejście prawa. Przeciwnie jest to zachowanie rozsądne i uzasadnione zarówno z osobistego, jak i społecznego punktu widzenia. 77 dr hab. Krzysztof Walczak Osoby podlegające obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym Między innymi dlatego kobietom ciężarnym przysługuje ochrona przed odmową zatrudnienia z powodu ciąży, a odmowa nawiązania stosunku pracy, podyktowana taką przyczyną, jest traktowana jako dyskryminacja ze względu na płeć. Wyrok SN z 14.02. 2006 r. III UK 150/05 78 dr hab. Krzysztof Walczak Osoby podlegające obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym Za pracownika, uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z KC stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. 79 dr hab. Krzysztof Walczak Osoby podlegające obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym 2) osobami wykonującymi pracę nakładczą; (Za osobę wykonującą pracę nakładczą uważa się osobę zatrudnioną na podstawie umowy o pracę nakładczą, zgodnie z rozp. RM z dnia 31.12. 1975 r. w sprawie uprawnień pracowniczych osób wykonujących pracę nakładczą (Dz. U. z 1976 r., Nr 3, poz. 19 ze zm.) 80 dr hab. Krzysztof Walczak Osoby podlegające obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym Pozorna umowa o pracę nakładczą, na podstawie której jej strony nie miały zamiaru i nie realizowały konstrukcyjnych obowiązków dotyczących rozmiaru wykonywanej pracy w ilości gwarantującej wynagrodzenie w wysokości co najmniej połowy minimalnego wynagrodzenia za pracę, nie stanowi uprawnionego tytułu podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym osób wykonujących pracę nakładczą Wyrok S.A w Gdańsku z 25.09. 2013 r. III AUa 118/13 81 dr hab. Krzysztof Walczak Osoby podlegające obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym 3) członkami rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych; (Za członka spółdzielni uważa się członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej, innej spółdzielni zajmującej się produkcją rolną oraz spółdzielni kółek rolniczych, zajmujących się produkcją rolną, działających zgodnie z ustawą z 16.09. 1982 r. - Prawo spółdzielcze (Dz.U. z 2016, poz. 21, ze zm.), 82 dr hab. Krzysztof Walczak Osoby podlegające obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym który wykonuje pracę na rzecz spółdzielni na innej podstawie niż stosunek pracy lub wytwarza na jej rzecz produkty rolne w prowadzonym przez siebie gospodarstwie. Na równi z członkiem spółdzielni, traktuje się inne osoby, które wykonują pracę w spółdzielni lub w gospodarstwie rolnym spółdzielni na innej podstawie niż stosunek pracy, niebędące jej członkami i wynagradzane według zasad obowiązujących członków spółdzielni, w tym kandydatów na członka spółdzielni). 83 dr hab. Krzysztof Walczak Osoby podlegające obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym 4) osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z KC stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, zwanymi dalej "zleceniobiorcami" oraz osobami z nimi współpracującymi, z wyjątkiem osób, które są uczniami gimnazjów, szkół ponadgimnazjalnych, szkół ponadpodstawowych lub studentami, do ukończenia 26 lat. 84 dr hab. Krzysztof Walczak Osoby podlegające obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym Zgodnie z treścią art. 734 § 1 KC, przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie. Jest to wąskie ujęcie przedmiotu zlecenia. Za sprawą art. 750 KC przepisy o zleceniu stosuje się do świadczenia usług, a więc czynności o charakterze faktycznym, które nie muszą prowadzić do osiągnięcia indywidualnie oznaczonego rezultatu. W odróżnieniu od umowy o dzieło, umowa zlecenia oraz umowy o świadczenie usług są umowami starannego działania. 85 dr hab. Krzysztof Walczak Osoby podlegające obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym Choć zakładają one dążenie do osiągnięcia pewnego rezultatu, to jednak działający z zachowaniem należytej staranności zleceniobiorca - w razie niezrealizowania celu umowy - nie ponosi odpowiedzialności za niewykonanie zobowiązania. Spod dyspozycji art. 750 KC wyłączone są umowy o świadczenie usług polegających na dokonywaniu czynności prawnych. W związku z tym należy przyjąć, że przepis art. 750 KC ma zastosowanie do umów o świadczenie usług, polegających na dokonywaniu czynności faktycznych. Wyrok SA w Gdańsku z 28.08. 2013 r. III AUa 2179/12 86 dr hab. Krzysztof Walczak Osoby podlegające obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym Osoba, która celowo opłaca składki na ZUS po kilka złotych miesięcznie, nie może żądać od organu rentowego uzyskania pełnej ochrony ubezpieczeniowej. Wolność zawierania umów nie może doprowadzać do unikania płacenia wielokrotnie wyższej składki. Wyrok SN z 7.01. 2013 r. I UK 372/12 87 dr hab. Krzysztof Walczak Osoby podlegające obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym PRZEPIS OBOWIĄZUJĄCY OD 1.01. 2016 R. Osoba, o której mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4, której podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w danym miesiącu jest niższa od minimalnego wynagrodzenia za pracę, spełniająca warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z innych tytułów podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym również z innych tytułów. Zasady tej nie stosuje się, jeżeli łączna podstawa wymiaru składek z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy, o której mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4, lub z innych tytułów osiąga wysokość wynagrodzenia minimalnego. 88 dr hab. Krzysztof Walczak Osoby podlegające obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym 5) osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz osobami z nimi współpracującymi Za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się: 1) osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych Ustawa z 2.07. 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2015 r., poz 584 ze zm.); Ustawa z 15.09. 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U z 2013 r., poz. 1030 ze zm.); 89 dr hab. Krzysztof Walczak Osoby podlegające obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym Ustawa z 11.09. 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Dz. U z 2015 r., poz. 1844 ze zm.) 1. Do powstania obowiązku ubezpieczenia nie wystarczy uzyskanie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej lub koncesji, lecz wymagane jest faktyczne rozpoczęcie prowadzenia działalności. 90 dr hab. Krzysztof Walczak Osoby podlegające obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym Istnienie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej prowadzi tylko do domniemania prawnego, według którego osoba wpisana do ewidencji jest traktowana jako prowadząca działalność gospodarczą, które to domniemanie może być obalone. Rozpoczęcie działalności gospodarczej polega na podjęciu w celu zarobkowym działań określonych we wpisie do ewidencji działalności gospodarczej. Działalność polegająca na przygotowywaniu i dostarczaniu żywności dla odbiorców zewnętrznych (catering) rozpoczyna się wówczas, gdy producent tej żywności jest gotów do zawarcia umowy produkcji i sprzedaży oraz do wykonania 91 dr hab. Krzysztof Walczak Osoby podlegające obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym tej umowy, nawet jeżeli finalizacja transakcji ma nastąpić w terminie późniejszym. Tylko w przypadku istnienia takiej gotowości można mówić o realizacji zarobkowego celu działalności, który jest elementem ustawowej definicji działalności gospodarczej. 2. W ocenie, czy zostały podjęte czynności zmierzające bezpośrednio do rozpoczęcia prowadzenia działalności gospodarczej należy więc uwzględniać wszystkie okoliczności sprawy, w tym także zamiar (wolę) osoby prowadzącej działalność. Wyrok SA w Łodzi z 13.06. 2013 r. III AUa 1461/12 92 dr hab. Krzysztof Walczak Osoby podlegające obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym Możliwe jest ustalenie zaprzestania wykonywania działalności gospodarczej mimo niewykreślenia jej z ewidencji działalności gospodarczej i - w konsekwencji – uchylenie obowiązku ubezpieczenia. Wyrok SN z 7.01. 2014 r. I UK 252/13 93 dr hab. Krzysztof Walczak Osoby podlegające obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym Ubezpieczenie emerytalne i rentowe w okresie zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej jest dobrowolne. Zawieszenie wykonywania działalności gospodarczej powoduje ustanie obowiązku ubezpieczeń społecznych od dnia, w którym rozpoczyna się zawieszenie wykonywania działalności gospodarczej, do dnia poprzedzającego dzień wznowienia wykonywania działalności gospodarczej. Za okres zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej przedsiębiorca będący płatnikiem składek wyłącznie za siebie 94 dr hab. Krzysztof Walczak Osoby podlegające obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym nie ma obowiązku składania deklaracji rozliczeniowej oraz opłacania składek na ubezpieczenia społeczne przewidzianych w ustawie. Wznowienie wykonywania działalności gospodarczej nie wymaga ponownego zgłoszenia do ubezpieczenia. 95 dr hab. Krzysztof Walczak Osoby podlegające obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym Za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się: 2) twórcę i artystę (przy czym za twórcę, uważa się osobę, która tworzy dzieła w zakresie architektury, architektury wnętrz, architektury krajobrazu, urbanistyki, literatury pięknej, sztuk plastycznych, muzyki, fotografiki, twórczości audiowizualnej, choreografii i lutnictwa artystycznego 96 dr hab. Krzysztof Walczak Osoby podlegające obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym oraz sztuki ludowej, będące przedmiotem prawa autorskiego). Za artystę, uważa się osobę wykonującą zarobkowo działalność artystyczną w dziedzinie sztuki aktorskiej i estradowej, reżyserii teatralnej i estradowej, sztuki tanecznej i cyrkowej oraz w dziedzinie dyrygentury, wokalistyki, instrumentalistyki, kostiumografii, scenografii, a także w dziedzinie produkcji audiowizualnej reżyserów, scenarzystów, operatorów obrazu i dźwięku, montażystów i kaskaderów. 97 dr hab. Krzysztof Walczak Osoby podlegające obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym Uznanie działalności za twórczą lub artystyczną i ustalenie daty jej rozpoczęcia następuje w formie decyzji Komisji do Spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców, działającej przy ministrze właściwym do spraw kultury. rozp. Ministra Kultury i Sztuki z 9.03. 1999 r. w sprawie powołania Komisji do Spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców oraz szczegółowego określenia jej zadań, składu i trybu działania (Dz. U. Nr 27, poz. 250) 98 dr hab. Krzysztof Walczak Osoby podlegające obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym Za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się: 3) osobę prowadzącą działalność w zakresie wolnego zawodu: a) w rozumieniu przepisów ustawy z 20.11. 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz. U. Nr 144, poz. 930 ze zm.); b) z której przychody są przychodami z działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych; 99 dr hab. Krzysztof Walczak Osoby podlegające obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym Za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się: 4) wspólnika jednoosobowej spółki z o.o oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej; 5) osobę prowadzącą publiczną lub niepubliczną szkołę, inną formę wychowania przedszkolnego, placówkę lub ich zespół, na podstawie przepisów o systemie oświaty. 100 dr hab. Krzysztof Walczak Osoby podlegające obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym Za osobę współpracującą z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz zleceniobiorcami, uważa się małżonka, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające, jeżeli pozostają z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności lub wykonywaniu umowy agencyjnej lub umowy zlecenia; nie dotyczy to osób, z którymi została zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego. 101 dr hab. Krzysztof Walczak Osoby podlegające obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym Zamieszkiwanie z rodzicami dorosłych i pracujących dzieci wraz ze swoimi współmałżonkami nie może być automatycznie uznane za pozostawanie we wspólnym gospodarstwie domowym Wyrok SN z 2 .02.1996 r. II URN 56/95 102 dr hab. Krzysztof Walczak Osoby podlegające obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym Za współpracę przy prowadzeniu działalności gospodarczej powodującą obowiązek ubezpieczeń emerytalnego i rentowych uznać należy taką pomoc udzieloną przedsiębiorcy przez jego małżonka, która ma charakter stały i bez której stanowiące majątek wspólny małżonków dochody z tej działalności nie osiągałyby takiego pułapu, jaki zapewnia ich współdziałanie przy tym przedsięwzięciu Wyrok SN z 20.05. 2008 r. II UK 286/07 103 dr hab. Krzysztof Walczak Osoby podlegające obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym 6) posłami i senatorami pobierającymi uposażenie oraz posłami do Parlamentu Europejskiego; 7) osobami pobierającymi stypendium sportowe; 8) pobierającymi stypendium słuchaczami KSAP; 9) osobami wykonującymi odpłatnie pracę, na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania; 104 dr hab. Krzysztof Walczak Osoby podlegające obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym 10) osobami pobierającymi zasiłek dla bezrobotnych, świadczenie integracyjne lub stypendium w okresie odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego dorosłych, na które zostały skierowane przez powiatowy urząd pracy; 11) osobami pobierającymi stypendium w okresie odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego dorosłych, na które zostały skierowane przez inne niż powiatowy urząd pracy podmioty kierujące na szkolenie, staż lub przygotowanie zawodowe dorosłych; 105 dr hab. Krzysztof Walczak Osoby podlegające obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym 12) osobami pobierającymi stypendium na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy w okresie odbywania studiów podyplomowych; 13) duchownymi; 14) żołnierzami niezawodowymi pełniącymi czynną służbę wojskową, z wyłączeniem żołnierzy pełniących służbę kandydacką; 15) osobami odbywającymi służbę zastępczą; dr hab. Krzysztof Walczak 106 Osoby podlegające obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym 16) funkcjonariuszami Służby Celnej; 17) osobami przebywającymi na urlopach wychowawczych lub pobierającymi zasiłek macierzyński albo zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego; 18) osobami pobierającymi świadczenia socjalne wypłacane w okresie urlopu oraz osobami pobierającymi zasiłek socjalny wypłacany na czas przekwalifikowania zawodowego i poszukiwania nowego zatrudnienia, 107 dr hab. Krzysztof Walczak Osoby podlegające obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym a także osobami pobierającymi wynagrodzenie przysługujące w okresie korzystania ze świadczenia górniczego albo w okresie korzystania ze stypendium na przekwalifikowanie, wynikające z odrębnych przepisów lub układów zbiorowych pracy; 19) osobami pobierającymi świadczenie szkoleniowe wypłacane po ustaniu zatrudnienia. 20) członkami rad nadzorczych wynagradzanymi z tytułu pełnienia tej funkcji. dr hab. Krzysztof Walczak 108 Osoby podlegające dobrowolnemu ubezpieczeniu społecznemu Prawo do dobrowolnego objęcia ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi przysługuje osobom, które nie spełniają warunków do objęcia tymi ubezpieczeniami obowiązkowo. 109 dr hab. Krzysztof Walczak Płatnicy składek Płatnikiem składek może być: - osoba prawna (opłacająca składki np. za pracowników czy inne osoby zatrudnione na podstawie stosunków cywilnoprawnych); - osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą i opłacająca składki za siebie; - jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej (np. powiatowy urząd pracy). 110 dr hab. Krzysztof Walczak Założenia metodologiczne wykładu Przedmiotem dalszych rozważań będą zasady ubezpieczeń społecznych osób najczęściej zatrudnianych a więc: - pracowników; - osób wykonujących pracę na podstawie umów cywilnoprawnych; - osób wykonujących samodzielną działalność gospodarczą 111 dr hab. Krzysztof Walczak Zbieg tytułów ubezpieczenia Osoby, wykonujące pracę na podstawie kilku stosunków pracy podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym ze wszystkich stosunków pracy (dotyczy to także pobierania zasiłku macierzyńskiego lub zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego). Pracownicy wykonujący na rzecz swojego pracodawcy pracę na podstawie umowy zlecenia, albo umowy o dzieło, podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym ze wszystkich tytułów. 112 dr hab. Krzysztof Walczak Zbieg tytułów ubezpieczenia Ten ostatni przypadek zachodzi również gdy pracownik wykonuje pracę na podstawie umów cywilnoprawnych zawartych wprawdzie z osobą trzecią, ale gdy praca jest świadczona na rzecz pracodawcy Wyrok SN z 6.02. 2014 r. II UK 279/13 Pracownik mający ustalone prawo do emerytury lub renty, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. 113 dr hab. Krzysztof Walczak Zbieg tytułów ubezpieczenia Pracownicy, których podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu stosunku pracy, jest niższa niż minimalne wynagrodzenie za pracę ustalone w oparciu o ustawę z dnia 10.10. 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz. U. z 2015 r., poz. 2008 ze zm.), podlegają również obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z innych tytułów 114 dr hab. Krzysztof Walczak Zbieg tytułów ubezpieczenia Osoba prowadząca kilka rodzajów działalności pozarolniczej jest objęta obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z jednego wybranego przez siebie rodzaju działalności. Działalność gospodarcza jest również realizowana poprzez zawieranie różnego rodzaju umów (np. umów o świadczenie usług), tak więc umowy zlecenia - o świadczenie usług (art. 750 KC) zawierana w celu realizacji pracy wchodzącej 115 dr hab. Krzysztof Walczak Zbieg tytułów ubezpieczenia w zakres przedmiotu działalności gospodarczej jest w istocie „prowadzeniem” działalności gospodarczej. Zatem istnieje jedynie jeden tytuł ubezpieczenia opisany w treści art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 13.10. 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. W ten sposób ubezpieczony nie mógł wykorzystać możliwości, jaką daje norma art. 9 ust. 2 cyt. ustawy. Wyrok S.A w Katowicach z 15.01. 2013 r. III AUa 781/12 116 dr hab. Krzysztof Walczak Zbieg tytułów ubezpieczenia Zleceniobiorcy mający ustalone prawo do emerytury lub renty podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, jeżeli równocześnie nie pozostają w stosunku pracy. Jednakże jeżeli umowa agencyjna, umowa zlecenia lub inna umowa o świadczenie usług, do której zgodnie z KC stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowa o dzieło, została zawarta z pracodawcą, z którym pozostają równocześnie w stosunku pracy wówczas podlegają ubezpieczeniom ze wszystkich tytułów. 117 dr hab. Krzysztof Walczak Zbieg tytułów ubezpieczenia Osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą, mające ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym do czasu ustalenia prawa do emerytury. 118 dr hab. Krzysztof Walczak Konto ubezpieczonego Na koncie ubezpieczonego w ZUS ewidencjonuje się informacje o zwaloryzowanej wysokości składek na ubezpieczenie emerytalne, z wyłączeniem składek podlegających odprowadzeniu do OFE i zewidencjonowaniu na subkoncie, na którym ewidencjonuje się informacje o zwaloryzowanej wysokości wpłaconych składek, które stanowią część albo całość składki, która wcześniej była odprowadzana do OFE. 119 dr hab. Krzysztof Walczak Imienne raporty miesięczne płatnika Płatnik składek przekazuje do ZUS imienne raporty miesięczne, po upływie każdego miesiąca kalendarzowego, w terminie ustalonym dla rozliczania składek. Ustawa określa szczegółowo w art. 41 zakres przedmiotowy raportu. Informacje zawarte w raportach, płatnik składek przekazuje ubezpieczonemu w podziale na poszczególne miesiące, za rok ubiegły w terminie do dnia 28 lutego roku następnego, na piśmie lub za zgodą ubezpieczonego - w formie dokumentu elektronicznego - w celu ich weryfikacji. 120 dr hab. Krzysztof Walczak Podstawa wymiaru składek Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe pracowników stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych. Zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy z 26.07. 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U z 2012 r., poz. 361 ze zm.) za przychody ze stosunku służbowego, stosunku pracy, … uważa się wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężną świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń, a w szczególności: 121 dr hab. Krzysztof Walczak Podstawa wymiaru składek wynagrodzenia zasadnicze, wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop i wszelkie inne kwoty niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona, a ponadto świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych. Jednakże w przychodzie nie uwzględnia się wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną oraz zasiłków. 122 dr hab. Krzysztof Walczak Podstawa wymiaru składek Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób przebywających na urlopie wychowawczym, stanowi kwota 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek, jednakże nie może być ona wyższa niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających urlop wychowawczy i nie może być niższa niż 75% kwoty minimalnego wynagrodzenia. 123 dr hab. Krzysztof Walczak Podstawa wymiaru składek Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne zleceniobiorców stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, jeżeli w umowie zlecenia określono odpłatność za jej wykonywanie kwotowo, w kwotowej stawce godzinowej lub akordowej albo prowizyjnie. W innych przypadkach podstawę wymiaru składek stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż kwota minimalnego wynagrodzenia 124 dr hab. Krzysztof Walczak Podstawa wymiaru składek Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne osób prowadzących pozarolniczą działalność stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na dany rok kalendarzowy. Składka w nowej wysokości obowiązuje od dnia 1 stycznia do dnia 31 grudnia danego roku. W 2016 r. kwota przeciętnego wynagrodzenia wynosi 4055 zł. (obwieszczenie MPiPS z 21.12. 2015 r. M.P z 2015 Nr 1292) 125 dr hab. Krzysztof Walczak Podstawa wymiaru składek Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych w okresie pierwszych 24 miesięcy kalendarzowych od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia. Powyższa zasada nie dotyczy osób które: - prowadzą lub w okresie ostatnich 60 miesięcy 126 dr hab. Krzysztof Walczak Podstawa wymiaru składek kalendarzowych przed dniem rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej prowadziły pozarolniczą działalność; - wykonują działalność gospodarczą na rzecz byłego pracodawcy, na rzecz którego przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej w bieżącym lub w poprzednim roku kalendarzowym wykonywały w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej. 127 dr hab. Krzysztof Walczak Podstawa wymiaru składek Roczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w danym roku kalendarzowym nie może być wyższa od kwoty odpowiadającej trzydziestokrotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy, określonego w ustawie budżetowej, ustawie o prowizorium budżetowym lub ich projektach Kwota ta w roku 2016 wynosi 121 650 zł 128 dr hab. Krzysztof Walczak Przychody wyłączone z podstawy wymiaru rozp. MPiPS z 18.12. 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz. U z 2015 r., poz. 2236 ze zm.) 129 dr hab. Krzysztof Walczak Przychody wyłączone z podstawy wymiaru 1) nagrody jubileuszowe (gratyfikacje), które według zasad określających warunki ich przyznawania przysługują pracownikowi nie częściej niż co 5 lat, 2) odprawy pieniężne przysługujące w związku z przejściem na emeryturę lub rentę, 3) odprawy, odszkodowania i rekompensaty wypłacane pracownikom z tytułu wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku pracy, w tym z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem 130 dr hab. Krzysztof Walczak Przychody wyłączone z podstawy wymiaru wypowiedzenia umowy o pracę lub rozwiązania jej bez wypowiedzenia, skrócenia okresu jej wypowiedzenia, niewydania w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy, 4) odszkodowania wypłacone byłym pracownikom po rozwiązaniu stosunku pracy, na podstawie umowy o zakazie konkurencji, o której mowa w art. 1012 KP, 5) wartość świadczeń rzeczowych wynikających z przepisów o bhp oraz ekwiwalenty za te świadczenia wypłacane 131 dr hab. Krzysztof Walczak Przychody wyłączone z podstawy wymiaru zgodnie z przepisami wydanymi przez RM lub właściwego ministra, a także ekwiwalenty pieniężne za pranie odzieży roboczej, używanie odzieży i obuwia własnego zamiast roboczego oraz wartość otrzymanych przez pracowników bonów, talonów, kuponów lub innych dowodów uprawniających do otrzymania na ich podstawie napojów bezalkoholowych, posiłków oraz artykułów spożywczych, w przypadku gdy pracodawca, mimo ciążącego na nim obowiązku wynikającego z przepisów o bhp, nie ma możliwości wydania pracownikom posiłków 132 dr hab. Krzysztof Walczak Przychody wyłączone z podstawy wymiaru i napojów bezalkoholowych, 6) odszkodowania za utratę lub uszkodzenie w związku z wypadkiem przy pracy przedmiotów osobistego użytku oraz przedmiotów niezbędnych do wykonywania pracy – należne od pracodawcy na podstawie art. 2371 § 2 KP, 7) ekwiwalenty pieniężne za użyte przy wykonywaniu pracy narzędzia, materiały lub sprzęt, będące własnością pracownika, 133 dr hab. Krzysztof Walczak Przychody wyłączone z podstawy wymiaru 8) wartość ubioru służbowego (umundurowania), którego używanie należy do obowiązków pracownika, lub ekwiwalent pieniężny za ten ubiór, 9) wartość finansowanych przez pracodawcę posiłków udostępnianych pracownikom do spożycia bez prawa do ekwiwalentu z tego tytułu - do wysokości nieprzekraczającej miesięcznie kwoty 190 zł, 134 dr hab. Krzysztof Walczak Przychody wyłączone z podstawy wymiaru 10)zwrot kosztów używania w jazdach lokalnych przez pracowników, dla potrzeb pracodawcy, pojazdów niebędących własnością pracodawcy - do wysokości miesięcznego ryczałtu pieniężnego albo do wysokości nieprzekraczającej kwoty ustalonej przy zastosowaniu stawek za 1 km przebiegu pojazdu - określonych w odrębnych przepisach, jeżeli przebieg pojazdu, z wyłączeniem wypłat ryczałtu pieniężnego, jest udokumentowany przez pracownika w ewidencji przebiegu pojazdu, 135 dr hab. Krzysztof Walczak Przychody wyłączone z podstawy wymiaru 11) diety i inne należności z tytułu podróży służbowej pracownika - do wysokości określonej w rozp. MPiPS z 29.01. 2013 r. w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej (Dz. U z 2013 r., poz.167) 12)świadczenia związane z działalnością socjalną na zasadach wynikających z ustawy z 4.03. 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz. U z 2016 r., poz. 800) dr hab. Krzysztof Walczak 136 Przychody wyłączone z podstawy wymiaru 13)składniki wynagrodzenia, do których pracownik ma prawo w okresie pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, zasiłku chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego, świadczenia rehabilitacyjnego, w myśl postanowień układów zbiorowych pracy lub przepisów o wynagradzaniu, jeżeli są one wypłacane za okres pobierania tego wynagrodzenia lub zasiłku, 14)dodatki uzupełniające 80% zasiłek chorobowy wypłacane przez pracodawców - do kwoty nie przekraczającej łącznie z zasiłkiem chorobowym 100% przychodu pracownika, 137 dr hab. Krzysztof Walczak Przychody wyłączone z podstawy wymiaru 15)korzyści materialne wynikające z układów zbiorowych pracy, regulaminów wynagradzania lub przepisów o wynagradzaniu, a polegające na uprawnieniu do zakupu po cenach niższych niż detaliczne niektórych artykułów, przedmiotów lub usług oraz korzystaniu z bezpłatnych lub częściowo odpłatnych przejazdów środkami lokomocji, 138 dr hab. Krzysztof Walczak Przychody wyłączone z podstawy wymiaru 16)wartość świadczeń przyznanych zgodnie z odrębnymi przepisami przez pracodawcę na podnoszenie kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego pracownika, z wyłączeniem wynagrodzeń otrzymywanych za czas urlopu szkoleniowego oraz za czas zwolnień z części dnia pracy, przysługujących pracownikom podejmującym naukę lub podnoszącym kwalifikacje zawodowe w formach pozaszkolnych (zgodnie z rozdziałem III działu IV KP) 139 dr hab. Krzysztof Walczak Podstawa wymiaru składek Finansowanie składek Wysokość składki Ubezpieczenia Emerytalne Rentowe Chorobowe Płatnik składek Ubezpieczony 19,52% Od 1 stycznia 1999 r. 9,76% 9,76% 13% Od 1 stycznia 1999r. do 30 czerwca 2007 r. 6,50% 6,50% 10% Od 1 lipca do 31 grudnia 2007 r. 6,50% 3,50% 8% Od 1 lutego 2012 r. 6,50% 1,50% 2,45% Od 1 stycznia 1999 r. X 2,45% 140 dr hab. Krzysztof Walczak o. Stopy procentowe składek na ubezpieczenie emerytalne Stopy procentowe składki emerytalnej wynoszą: 19,52% podstawy wymiaru - w tym 12,22% bezpośrednio do ZUS, zaś w przypadku: 1) odprowadzania składki do OFE część składki na ubezpieczenie emerytalne wynosząca: a) 2,92% podstawy wymiaru składki jest odprowadzana przez ZUS do wybranego przez ubezpieczonego OFE, b) 4,38% podstawy wymiaru składki jest ewidencjonowana przez ZUS na subkoncie; 141 dr hab. Krzysztof Walczak Stopy procentowe składek na ubezpieczenie emerytalne 2) nieodprowadzania lub zaprzestania odprowadzania składki do OFE, część składki na ubezpieczenie emerytalne wynosząca 7,3% podstawy wymiaru składki jest ewidencjonowana przez ZUS na subkoncie, Jednakże część składki na ubezpieczenie emerytalne w wysokości określonej w wysokości 0,35 % podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne jest odprowadzana przez ZUS do FRD. 142 dr hab. Krzysztof Walczak Sankcje za nieodprowadzanie składek • Od nieopłaconych w terminie składek należne są od płatnika składek odsetki za zwłokę, na zasadach i w wysokości określonych w ustawie z 29.08. 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U z 2015 r., poz. 613); • W razie nieopłacenia składek lub opłacenia ich w zaniżonej wysokości ZUS może wymierzyć płatnikowi składek dodatkową opłatę do wysokości 100% nieopłaconych składek; • Zakład ma prawo do występowania z wnioskiem o założenie księgi wieczystej dla nieruchomości dłużnika zalegającego z opłatą należności z tytułu składek; 143 dr Krzysztof Walczak Sankcje za nieodprowadzanie składek • Dla zabezpieczenia należności z tytułu składek ZUS przysługuje hipoteka przymusowa na wszystkich nieruchomościach dłużnika; • Należności z tytułu składek są zabezpieczone ustawowym prawem zastawu na wszystkich będących własnością dłużnika oraz stanowiących współwłasność łączną dłużnika i jego małżonka rzeczach ruchomych oraz zbywalnych prawach majątkowych. 144 dr hab. Krzysztof Walczak Sankcje za nieodprowadzanie składek Prezes zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, który w czasie właściwym nie złożył wniosku o ogłoszenie upadłości niewypłacalnej spółki, a jedynie zrezygnował z członkostwa w zarządzie, nie może uchylić się od odpowiedzialności za publicznoprawne zaległości spółki powstałe w czasie pełnienia obowiązków członka zarządu na podstawie braku przesłanki zawinienia tylko dlatego, że zgromadzenie wspólników nie akceptowało złożenia wniosku o upadłość. Wyrok SN z 24.08. 2009 r. I UK 75/09 145 dr hab. Krzysztof Walczak Sankcje za nieodprowadzanie składek Wynikające z relacji gospodarczych ze spółką dominującą subiektywne przekonanie członka zarządu spółki zależnej o niemożliwości zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub wszczęcia postępowania układowego nie wystarcza do uwolnienia się przez niego od odpowiedzialności za zobowiązania spółki zależnej z tytułu składek. Wyrok SN z 27.05. 2009 r. II UK 373/08 146 dr hab. Krzysztof Walczak Sankcje za nieodprowadzanie składek 1. Winę lub brak winy członka zarządu sp. z o.o. w niezgłoszeniu wniosku o ogłoszenie upadłości lub o wszczęcie postępowania układowego należy oceniać w odniesieniu do chwili, w której powstał obowiązek zgłoszenia takiego wniosku, a nie do okresu późniejszego. 2. Choroba, ciąża, urlop macierzyński i urlop wychowawczy jedynego członka jednoosobowego zarządu spółki handlowej nie oznaczają same w sobie braku winy w niezgłoszeniu we właściwym czasie wniosku o ogłoszenie upadłości lub o wszczęcie postępowania układowego. Wyrok SN z 2.10. 2008 r. I UK 39/08 147 dr hab. Krzysztof Walczak Sankcje wykroczeniowe Kto, jako płatnik składek albo osoba obowiązana do działania w imieniu płatnika: • nie dopełnia obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne w przewidzianym przepisami terminie, • nie zgłasza wymaganych ustawą danych lub zgłasza nieprawdziwe dane albo udziela w tych sprawach nieprawdziwych wyjaśnień lub odmawia ich udzielenia, • udaremnia lub utrudnia przeprowadzenie kontroli, • nie dopełnia obowiązku wypłacania świadczeń z ubezpieczeń społecznych i zasiłków finansowanych z budżetu państwa albo wypłaca je nienależnie, 148 dr hab. Krzysztof Walczak Sankcje wykroczeniowe • nie prowadzi dokumentacji związanej z obliczaniem składek oraz z wypłatą świadczeń z ubezpieczeń społecznych, • nie dopełnia obowiązku przesyłania deklaracji rozliczeniowych oraz imiennych raportów miesięcznych w przewidzianym terminie, • nie stwierdza nieprawidłowości w imiennym raporcie miesięcznym w określonym terminie, • nie dopełnia obowiązku przekazywania dokumentów związanych z ubezpieczeniami społecznymi i ubezpieczeniem zdrowotnym w wymaganej formie podlega karze grzywny do 5000 złotych. 149 dr hab. Krzysztof Walczak Sankcje karne Kto, wykonując czynności w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, złośliwie lub uporczywie narusza prawa pracownika wynikające ze stosunku pracy lub ubezpieczenia społecznego, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Kto narusza przepisy prawa o ubezpieczeniach społecznych, nie zgłaszając, nawet za zgodą zainteresowanego, wymaganych danych albo zgłaszając nieprawdziwe dane mające wpływ na prawo do świadczeń albo ich wysokość, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. 150 dr hab. Krzysztof Walczak Odroczenie terminu płatności składek Ze względów gospodarczych lub innych przyczyn zasługujących na uwzględnienie ZUS może na wniosek dłużnika odroczyć termin płatności należności z tytułu składek oraz rozłożyć należność na raty, uwzględniając możliwości płatnicze dłużnika oraz stan finansów ubezpieczeń społecznych. Odroczenie terminu płatności może dotyczyć jedynie należności finansowanej przez płatnika składek i musi być zawarte w formie umowy. W takim przypadku ZUS ustala opłatę prolongacyjną na zasadach wynikających z Ordynacji podatkowej 151 dr hab. Krzysztof Walczak Umorzenie składek Należności z tytułu składek mogą być umarzane w całości lub w części przez ZUS, w przypadku ich całkowitej nieściągalności. Przy czym całkowita nieściągalność, zachodzi, gdy: - dłużnik zmarł nie pozostawiając żadnego majątku lub pozostawił ruchomości niepodlegające egzekucji na podstawie odrębnych przepisów albo pozostawił przedmioty codziennego użytku domowego, których łączna wartość nie przekracza kwoty stanowiącej trzykrotność przeciętnego wynagrodzenia i jednocześnie brak jest następców prawnych oraz nie ma 152 dr hab. Krzysztof Walczak Umorzenie składek możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie; - sąd oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości dłużnika lub umorzył postępowanie upadłościowe; - nastąpiło zaprzestanie prowadzenia działalności przy jednoczesnym braku majątku, z którego można egzekwować należności, małżonka, następców prawnych, możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie w rozumieniu Ordynacji podatkowej; - nie nastąpiło zaspokojenie należności w zakończonym postępowaniu likwidacyjnym; 153 dr hab. Krzysztof Walczak Umorzenie składek - wysokość nieopłaconej składki nie przekracza kwoty kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym; - naczelnik urzędu skarbowego lub komornik sądowy stwierdził brak majątku, z którego można prowadzić egzekucję; - jest oczywiste, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwot przekraczających wydatki egzekucyjne. 154 dr hab. Krzysztof Walczak Umorzenie składek ZUS może odmówić umorzenia z tytułu składek w przypadku wystąpienia ich całkowitej nieściągalności. Uchwała SN z 6.05. 2004 r. II UZP 6/04 Od decyzji odmawiającej umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne nie przysługuje odwołanie do sądu a jedynie prawo wniesienia wniosku do Prezesa ZUS o ponowne rozpatrzenie sprawy. Decyzja Prezesa ZUS może być zaskarżona do WSA 155 dr hab. Krzysztof Walczak Umorzenie składek Należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne ubezpieczonych będących równocześnie płatnikami składek na te ubezpieczenia mogą być w uzasadnionych przypadkach umarzane pomimo braku ich całkowitej nieściągalności. rozp. MGPiPS z 31.07. 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne (Dz. U Nr 141, poz. 1365 ze zm.) 156 dr hab. Krzysztof Walczak Świadczenia w razie choroby i macierzyństwa 157 dr hab. Krzysztof Walczak Podstawa prawna Ustawa z 25.06. 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2016 r., poz. 372 ze zm.) 158 dr hab. Krzysztof Walczak Osoby podlegające ubezpieczeniu chorobowemu obowiązkowo - pracownicy, - członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych, - osoby odbywające służbę zastępczą 159 dr hab. Krzysztof Walczak Osoby podlegające ubezpieczeniu chorobowemu dobrowolnie - osoby wykonujące pracę nakładczą (chałupnicy), - osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z KP stosuje się przepisy dotyczące zlecenia oraz osoby z nimi współpracujące, - osoby prowadzące pozarolniczą działalność oraz osoby z nimi współpracujące, jednakże przedsiębiorca w okresie zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej nie opłaca składek na ubezpieczenia 160 chorobowe. dr hab. Krzysztof Walczak Osoby podlegające ubezpieczeniu chorobowemu dobrowolnie Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe osób, które ubezpieczeniu chorobowemu podlegają dobrowolnie, nie może przekraczać miesięcznie 250% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia, o którym mowa przy ustalaniu podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. W okresie od 1.01. 2016 r. do 31.12. 2016 r. kwota ta wynosi miesięcznie 10137, 50 zł. 161 dr hab. Krzysztof Walczak Katalog świadczeń z ubezpieczenia chorobowego - zasiłek chorobowy - świadczenie rehabilitacyjne - zasiłek wyrównawczy (tylko pracownikom) - zasiłek macierzyński - zasiłek opiekuńczy - dodatkowy zasiłek opiekuńczy 162 dr hab. Krzysztof Walczak Podmioty dokonujące ustalenia prawa i wypłaty zasiłków Prawo do świadczeń z ubezpieczenia chorobowego ustalają i świadczenia te wypłacają: – płatnicy składek na ubezpieczenie chorobowe, którzy zgłaszają do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 ubezpieczonych, 163 dr hab. Krzysztof Walczak Ustalanie liczby ubezpieczonych Aby ustalić, czy płatnik składek będzie także płatnikiem zasiłków dla swoich ubezpieczonych w czasie ich zatrudnienia, należy ustalić liczbę osób zgłaszanych do ubezpieczenia chorobowego według stanu na dzień 30 listopada danego roku. Jeżeli w tym dniu płatnik składek zgłaszał do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 ubezpieczonych, oznacza to, że będzie ustalał prawo do zasiłków i dokonywał ich wypłaty w przyszłym roku kalendarzowym. 164 dr hab. Krzysztof Walczak Płatnik rozpoczynający działalność w trakcie roku Jeżeli płatnik składek nie zgłaszał nikogo do ubezpieczenia chorobowego na dzień 30 listopada poprzedniego roku kalendarzowego, ponieważ rozpoczął działalność po tej dacie, liczbę ubezpieczonych ustala się według stanu na pierwszy miesiąc, w którym dokonał takiego zgłoszenia. 165 dr hab. Krzysztof Walczak Ustalanie liczby ubezpieczonych W liczbie osób zgłaszanych do ubezpieczenia chorobowego według stanu na dzień 30 listopada uwzględnia się: - pracowników, w tym także uczniów, - osoby wykonujące pracę nakładczą, które podlegają ubezpieczeniu chorobowemu, - osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z KC stosuje się przepisy dotyczące zlecenia oraz osoby z nimi współpracujące, które podlegają ubezpieczeniu chorobowemu, 166 dr hab. Krzysztof Walczak Ustalanie liczby ubezpieczonych - osoby prowadzące działalność pozarolniczą oraz osoby z nimi współpracujące, które podlegają ubezpieczeniu chorobowemu. 167 dr hab. Krzysztof Walczak Ustalanie liczby ubezpieczonych W liczbie osób zgłaszanych do ubezpieczenia chorobowego według stanu na dzień 30 listopada nie uwzględnia się: - osób przebywających na urlopach wychowawczych, - osób przebywających na urlopach bezpłatnych, - duchownych podlegających ubezpieczeniu chorobowemu. 168 dr hab. Krzysztof Walczak Podmioty dokonujące ustalenia prawa i wypłaty zasiłków • oddziały ZUS: - ubezpieczonym, których płatnicy składek zgłaszają do ubezp. chorobowego nie więcej niż 20 ubezpieczonych, - ubezpieczonym prowadzącym pozarolniczą działalność i osobom z nimi współpracującym, - duchownym, - osobom uprawnionym do zasiłków za okres po ustaniu ubezpieczenia, - ubezpieczonym podlegającym ubezp. chorobowemu w Polsce z tytułu zatrudnienia u pracodawcy zagranicznego. 169 dr hab. Krzysztof Walczak Podmioty dokonujące ustalenia prawa i wypłaty zasiłków Wynagrodzenie przysługujące płatnikowi składek z tytułu wykonywania zadań związanych z ustalaniem prawa i wysokości świadczeń z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz ich wypłatą wynosi 0,1% kwoty prawidłowo wypłaconych świadczeń. (rozp. MPiPS z 14.12. 1998 r. w sprawie wysokości i trybu wypłaty wynagrodzenia płatnikom składek z tytułu wykonywania zadań z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. Nr 153, poz. 1005) 170 dr hab. Krzysztof Walczak Wynagrodzenie za czas choroby Oprócz zasiłków, świadczeniem pieniężnym z tytułu niezdolności do pracy z powodu choroby jest także wynagrodzenie za czas choroby określone w art. 92 KP. Wynagrodzenie to, przez łączny okres do 33 dni lub 14 dni w roku kalendarzowym, otrzymują: - pracownicy, - osoby wykonujące pracę nakładczą, - osoby odbywające służbę zastępczą. 171 dr hab. Krzysztof Walczak Wynagrodzenie za czas choroby Prawo do 14 dni wynagrodzenia za czas choroby zachowują pracownicy, którzy ukończyli 50 rok życia. Wynagrodzenie za czas choroby w wymiarze 14 dni przysługuje w roku kalendarzowym następującym po roku, w którym pracownik ukończył wiek 50 lat. 172 dr hab. Krzysztof Walczak Wynagrodzenie za czas choroby Okres 33 dni (14 dni), za które pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia za czas choroby, ustala się sumując wszystkie niezdolności do pracy w danym roku kalendarzowym (od tej, która powstała najwcześniej), niezależnie od występujących między nimi przerw. Nie ma także znaczenia, czy w danym roku kalendarzowym pracownik jest zatrudniony tylko u jednego pracodawcy, czy pracował w kilku zakładach pracy. 173 dr hab. Krzysztof Walczak Wynagrodzenie za czas choroby Wynagrodzenie, o którym mowa w art. 92 KP, przysługuje w wysokości: – co najmniej 80%, – 100%, jeżeli niezdolność do pracy: - przypada w okresie ciąży, - jest spowodowana wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy (szczegółowo uregulowany w rozp. MPiPS z 24.12. 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad oraz trybu uznawania zdarzenia za wypadek w drodze do pracy lub z pracy…. (Dz.U. z 2013 r. poz. 924) 174 dr hab. Krzysztof Walczak Wynagrodzenie za czas choroby - spowodowana jest poddaniem się badaniom lekarskim dla kandydatów do przeszczepu albo zabiegowi transplantacji. 175 dr hab. Krzysztof Walczak Wynagrodzenie za czas choroby Wynagrodzenie za czas choroby: • oblicza się na zasadach określonych dla zasiłku chorobowego, • nie podlega rozliczeniu w ciężar składek na ubezpieczenia społeczne, ponieważ jest to koszt pracodawcy. 176 dr hab. Krzysztof Walczak Odsetki za zwłokę Odsetki za opóźnienie wypłaty wynagrodzenia za czas choroby regulują przepisy KC, zaś odsetki za opóźnienie wypłaty zasiłku chorobowego przepisy rozp. MPiPS z 1.02.1999 r. w sprawie szczegółowych zasad wypłacania odsetek za opóźnienie w ustaleniu lub wypłacie świadczeń z ubezpieczeń społecznych (Dz. U Nr 12, poz. 104) 177 dr hab. Krzysztof Walczak Odsetki za zwłokę Odsetki za zwłokę w wypłacie świadczenia przez organ rentowy naliczane są za okres od dnia następującego po upływie terminu na ustalenie prawa do świadczeń lub ich wypłaty, przewidzianego w przepisach określających zasady przyznawania i wypłacania świadczeń - do dnia faktycznej wypłaty świadczeń. W przypadku jednak, gdy wypłata winna być dokonana na podstawie wydanej decyzji, moment rozpoczęcia okresu, za który naliczane są odsetki, liczony jest od dnia następującego po upływie terminu wydania decyzji. 178 dr hab. Krzysztof Walczak Odsetki za zwłokę Z kolei okres opóźnienia w wypłaceniu świadczeń okresowych liczy się od dnia następującego po ustalonym terminie ich płatności. Wyrok SA w Szczecinie z 21.02. 2013 r. III AUa 762/12 179 dr hab. Krzysztof Walczak Okres wyczekiwania Ubezpieczony nabywa prawo do zasiłku chorobowego oraz po okresie wyczekiwania. Jest to okres nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego, który wynosi dla ubezpieczonych podlegających ubezpieczeniu chorobowemu: - obowiązkowo - 30 dni - dobrowolnie - 90 dni Do okresu ubezpieczenia chorobowego wlicza się także okres podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników Uchwała SN z 29.10. 2002 r., III UZP 8/02 180 dr hab. Krzysztof Walczak Okres wyczekiwania Jeżeli niezdolność do pracy z powodu choroby zaczęła się wcześniej niż data objęcia ubezpieczeniem, zasiłek chorobowy lub wynagrodzenie chorobowe nie przysługuje za cały okres nieprzerwanej niezdolności do pracy ubezpieczonego. 181 dr hab. Krzysztof Walczak Okres wyczekiwania Do okresu wyczekiwania zalicza się poprzednie okresy ubezpieczenia chorobowego - zarówno obowiązkowego jak i dobrowolnego - jeżeli przerwa między tymi okresami nie przekracza 30 dni. Do okresów ubezpieczenia chorobowego dolicza się także poprzednie okresy ubezpieczenia, mimo że przerwa w ubezpieczeniu jest dłuższa niż 30 dni, jeżeli przerwa między okresami ubezpieczenia jest spowodowana urlopem wychowawczym, bezpłatnym lub odbywaniem czynnej służby wojskowej przez żołnierza niezawodowego. 182 dr hab. Krzysztof Walczak Okres wyczekiwania (wyjątki) Bez okresu wyczekiwania zasiłek chorobowy przysługuje: - absolwentom szkół i szkół wyższych, którzy przystąpili do ubezpieczenia chorobowego lub zostali nim objęci w ciągu 90 dni od daty ukończenia szkoły lub szkoły wyższej, - ubezpieczonym, których niezdolność do pracy została spowodowana wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy, - posłom lub senatorom, którzy przystąpili do ubezpieczenia chorobowego lub zostali nim objęci w ciągu 90 dni od daty ukończenia kadencji posła lub senatora. 183 dr hab. Krzysztof Walczak Okres wyczekiwania (wyjątki) - ubezpieczonym obowiązkowo, którzy posiadają co najmniej 10-letni okres obowiązkowego ubezpieczenia chorobowego 184 dr hab. Krzysztof Walczak Okres zasiłkowy Okres wypłaty zasiłku chorobowego (także wynagrodzenia za czas choroby i zasiłku chorobowego), tzw. okres zasiłkowy, wynosi maksymalnie: • 182 dni, • 270 dni w przypadku, gdy niezdolność do pracy: - jest spowodowana gruźlicą albo - przypada na okres ciąży. 185 dr hab. Krzysztof Walczak Okres zasiłkowy I. Okres niezdolności do pracy stwierdzonej zaświadczeniem lekarskim wlicza się do okresu zasiłkowego, choćby pracownik w czasie zwolnienia faktycznie wykonywał pracę. II. O dacie powstania niezdolności do pracy decyduje dzień określony w zwolnieniu lekarskim jako termin jej wystąpienia, a nie faktycznie zaprzestanie wykonywania pracy przez pracownika. Wyrok SN z 23.09. 1999 r., II UKN 119/99 186 dr hab. Krzysztof Walczak Zasiłek chorobowy - zliczanie okresu zasiłkowego Do jednego okresu zasiłkowego wlicza się okresy niezdolności do pracy spowodowanej: - tą samą lub różnymi chorobami, jeżeli między tymi okresami nie występują przerwy, - tą samą chorobą, jeżeli pomiędzy ustaniem poprzedniej, a powstaniem ponownej niezdolności do pracy przerwa nie przekracza 60 dni. 187 dr hab. Krzysztof Walczak Okres wyczekiwania – zasady zaliczania Do okresu zasiłkowego nie wlicza się okresów niezdolności do pracy z powodu choroby przypadających w okresie wyczekiwania. 188 dr hab. Krzysztof Walczak Zasiłek chorobowy po ustaniu ubezpieczenia chorobowego Jeżeli ubezpieczony zachoruje w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego i choruje nadal, bez przerwy, po jego ustaniu, to zasiłek chorobowy za okres po ustaniu ubezpieczenia wypłaca oddział ZUS właściwy według miejsca zamieszkania tej osoby, za każdy dzień niezdolności do pracy z powodu choroby. Za okres choroby powstałej po ustaniu ubezpieczenia zasiłek chorobowy przysługuje jeżeli niezdolność do pracy: - powstała w ciągu 14 dni od dnia ustania ubezpieczenia, - trwała nieprzerwanie co najmniej 30 dni. 189 dr hab. Krzysztof Walczak Zasiłek chorobowy po ustaniu ubezpieczenia chorobowego Za okres choroby powstałej po ustaniu ubezpieczenia zasiłek chorobowy przysługuje także, gdy niezdolność do pracy: - powstała w ciągu 3 miesięcy od dnia ustania ubezpieczenia, - trwała nieprzerwanie co najmniej 30 dni, jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana chorobą zakaźną lub inną chorobą, której objawy chorobowe ujawniają się po okresie dłuższym niż 14 dni. 190 dr hab. Krzysztof Walczak Zasiłek chorobowy - wysokość Zasiłek chorobowy przysługuje w wysokości: • 80% podstawy wymiaru, • 70% podstawy wymiaru za okres pobytu w szpitalu, • 100% podstawy wymiaru, jeżeli niezdolność do pracy (w tym także za okres pobytu w szpitalu): - przypada w okresie ciąży, - powstała wskutek wypadku w drodze do pracy lub z pracy, - powstała wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów lub zabiegowi przeszczepu. 191 dr hab. Krzysztof Walczak Zasiłek chorobowy – obniżenie wysokości Zaświadczenie lekarskie stwierdzające niezdolność do pracy z powodu choroby (ZUS ZLA), ubezpieczony ma obowiązek dostarczyć płatnikowi składek nie później niż w ciągu 7 dnia od daty jego otrzymania. Za dzień otrzymania zaświadczenia uważa się dzień jego wystawienia przez lekarza leczącego. Przy ustalaniu terminu 7 dni nie uwzględnia się dnia, w którym ubezpieczony otrzymał zaświadczenie lekarskie. Jeżeli ostatni dzień 7-dniowego terminu przypada na dzień ustawowo wolny od pracy albo w sobotę, uznaje się, że zaświadczenie lekarskie zostało dostarczone w terminie, jeżeli zostało dostarczone w najbliższym dniu roboczym 192 dr hab. Krzysztof Walczak Zasiłek chorobowy – obniżenie wysokości Niedotrzymanie przez ubezpieczonego terminu na złożenie zaświadczenia lekarskiego powoduje obniżenie zasiłku chorobowego (ale nie wynagrodzenia chorobowego) o 25%. Nie stosuje się obniżenia zasiłku o 25 %, jeżeli niedostarczenie zaświadczenia lekarskiego nastąpiło z przyczyn niezależnych od ubezpieczonego. 193 dr hab. Krzysztof Walczak Zasiłek chorobowy - brak prawa Zasiłek chorobowy nie przysługuje: - za okresy niezdolności do pracy, w których ubezpieczony na podstawie przepisów o wynagradzaniu zachowuje prawo do wynagrodzenia (dotyczy to obecnie sędziów i prokuratorów) - za okresy niezdolności do pracy przypadającej w czasie urlopu bezpłatnego, urlopu wychowawczego, tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności. 194 dr hab. Krzysztof Walczak Zasiłek chorobowy pozbawienie prawa Ubezpieczony traci prawo do zasiłku chorobowego: - za cały okres niezdolności do pracy, jeżeli zostanie stwierdzone, że sfałszował zaświadczenie lekarskie, - za cały okres niezdolności do pracy, jeżeli niezdolność ta spowodowana została w wyniku umyślnego przestępstwa lub wykroczenia popełnionego przez ubezpieczonego, - za okres pierwszych 5 dni niezdolności do pracy, która została spowodowana nadużyciem alkoholu. 195 dr hab. Krzysztof Walczak Zasiłek chorobowy – pozbawienie prawa - za cały okres niezdolności do pracy, jeżeli wykorzystuje zwolnienie lekarskie niezgodnie z jego celem albo w czasie orzeczonej niezdolności do pracy wykonuje pracę zarobkową, chyba, że pracownik wykaże że wykonywanie pracy, od której się nie powstrzymał, nie jest niezgodne z celem zwolnienia Wyrok SN z 10.10. 1998 r., II UKN 367/98 Zasady przeprowadzania kontroli określone są w rozp. MPiPS z 27.07. 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy oraz formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich (Dz. U. nr 65, poz. 743). 196 dr hab. Krzysztof Walczak Zasiłek chorobowy – pozbawienie prawa Jeżeli okoliczności te zostały stwierdzone, a zwolnienie lekarskie obejmuje okres pobytu w szpitalu i okres po wypisaniu ze szpitala, ubezpieczony nie traci prawa do zasiłku chorobowego za okres pobytu w szpitalu. 197 dr hab. Krzysztof Walczak Zasiłek chorobowy dokumentacja rozp. MPiPS z 10.11. 2015 r. w sprawie trybu i sposobu orzekania o czasowej niezdolności do pracy, wystawiania zaświadczenia lekarskiego oraz trybu i sposobu sprostowania błędu w zaświadczeniu lekarskim (Dz. U z 2015, poz. 2013) rozp. MRPiPS z 8.12. 2015 r. w sprawie zakresu informacji o okolicznościach mających wpływ na prawo do zasiłków z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa lub ich wysokość oraz dokumentów niezbędnych do przyznania i wypłaty zasiłków (Dz. U. z 2015 r., poz. 2205) 198 dr hab. Krzysztof Walczak Zasiłek chorobowy dokumentacja I. Zaświadczenie lekarskie o chorobie pracownika jest tylko środkiem dowodowym poświadczającym, że nieobecność w pracy jest usprawiedliwiona. Środek ten może być podważony, ale gdy nie zostanie to skutecznie uczynione należy przyjąć, że nieobecność stwierdzona zaświadczeniem jest usprawiedliwiona. II. Zaświadczenie lekarskie o niezdolności do pracy z powodu choroby pracownika jest środkiem dowodowym podlegającym ocenie sądu. Wyrok SN z 26.01. 2000 r. I PKN 493/99 199 dr hab. Krzysztof Walczak Świadczenie rehabilitacyjne - prawo i okres wypłaty Świadczenie rehabilitacyjne przysługuje ubezpieczonemu, który po wyczerpaniu pełnego okresu zasiłkowego (182 dni lub 270 dni), jest nadal niezdolny do pracy, a jego dalsze leczenie lub rehabilitacja rokują odzyskanie zdolności do pracy. Świadczenie rehabilitacyjne może być przyznane maksymalnie na okres 12 miesięcy (1 miesiąc = 30 dni). 200 dr hab. Krzysztof Walczak Świadczenie rehabilitacyjne – wysokość Świadczenie rehabilitacyjne przysługuje w wysokości: - 90% podstawy wymiaru zasiłku chorobowego - za okres pierwszych 3 miesięcy, - 75% podstawy wymiaru zasiłku chorobowego - za pozostały okres, - 100% podstawy wymiaru zasiłku chorobowego - jeżeli niezdolność do pracy przypada na okres ciąży, wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. Przy czym te dwa ostatnie przypadki zachodzą na zasadach określonych przepisami ustawy wypadkowej. 201 dr hab. Krzysztof Walczak Świadczenie rehabilitacyjne – brak prawa Świadczenie rehabilitacyjne nie przysługuje osobie uprawnionej do: - emerytury, - renty z tytułu niezdolności do pracy, - zasiłku dla bezrobotnych, - zasiłku przedemerytalnego, - świadczenia przedemerytalnego, - urlopu dla poratowania zdrowia (nauczyciele), - świadczenia kompensacyjnego (nauczyciele) 202 dr hab. Krzysztof Walczak Świadczenie rehabilitacyjne – brak prawa Świadczenie rehabilitacyjne nie przysługuje w czasie: - urlopu bezpłatnego, - urlopu wychowawczego, - tymczasowego aresztowania albo odbywania kary pozbawienia wolności. 203 dr hab. Krzysztof Walczak Świadczenie rehabilitacyjne – pozbawienie prawa Ubezpieczonego można pozbawić prawa do świadczenia rehabilitacyjnego, jeżeli: - w okresie pobierania świadczenia wykonuje pracę zarobkową, - przyznane świadczenie wykorzystuje niezgodnie z jego celem, - zostanie stwierdzone, że niezdolność do pracy została spowodowana w wyniku umyślnego przestępstwa lub wykroczenia popełnionego przez ubezpieczonego. 204 dr hab. Krzysztof Walczak Zasiłek wyrównawczy Zasiłek wyrównawczy przysługuje wyłącznie ubezpieczonemu będącemu pracownikiem ze zmniejszoną sprawnością do pracy, którego miesięczne wynagrodzenie uległo obniżeniu wskutek poddania się rehabilitacji zawodowej. O potrzebie przeprowadzenia rehabilitacji zawodowej orzeka wojewódzki ośrodek medycyny pracy lub lekarz orzecznik ZUS. Rehabilitacja zawodowa jest prowadzona w zakładowym lub międzyzakładowym ośrodku rehabilitacji zawodowej lub u pracodawcy na wyodrębnionym stanowisku pracy, dostosowanym do potrzeb adaptacji lub przyuczenia do określonej pracy 205 dr hab. Krzysztof Walczak Zasiłek wyrównawczy Prawo do zasiłku wyrównawczego powstaje od dnia, w którym pracownik podjął rehabilitację, a ustaje z dniem jej zakończenia i przesunięcia do innej pracy. Zasiłek ten nie może być jednak wypłacany dłużej niż przez 24 miesiące. Prawo do zasiłku wyrównawczego ustaje w przypadku stwierdzenia przez lekarza orzecznika ZUS, że z uwagi na stan zdrowia pracownika dalsza rehabilitacja stała się niecelowa. 206 dr hab. Krzysztof Walczak Zasiłek macierzyński - prawo Zasiłek macierzyński przysługuje ubezpieczonej, która w okresie ubezpieczenia chorobowego albo w okresie urlopu wychowawczego: - urodziła dziecko, - przyjęła dziecko w wieku do 7 roku życia (10 roku życia w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego) i wystąpiła do sądu opiekuńczego w sprawie jego przysposobienia, 207 dr hab. Krzysztof Walczak Zasiłek macierzyński - prawo - przyjęła na wychowanie w ramach rodziny zastępczej (z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej) dziecko w wieku do 7 roku życia (10 roku życia w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego). 208 dr hab. Krzysztof Walczak Zasiłek macierzyński - wymiar 20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie, 31 tygodni w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie, 33 tygodni w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie, 35 tygodni w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie, 37 tygodni w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie. 209 dr hab. Krzysztof Walczak Przyjęcie dziecka na wychowanie Pracownik, który przyjął dziecko na wychowanie i wystąpił do sądu z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka lub przyjął dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej, ma prawo do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego i zasiłku macierzyńskiego w wymiarze: 210 dr hab. Krzysztof Walczak Przyjęcie dziecka na wychowanie 20 tygodni w przypadku przyjęcia jednego dziecka, 31 tygodni w przypadku jednoczesnego przyjęcia dwojga dzieci, 33 tygodni w przypadku jednoczesnego przyjęcia trojga dzieci, 35 tygodni w przypadku jednoczesnego przyjęcia czworga dzieci, 37 tygodni w przypadku jednoczesnego przyjęcia pięciorga i więcej dzieci, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez nie 10 roku życia. 211 dr hab. Krzysztof Walczak Przyjęcie dziecka na wychowanie Minimalny wymiar urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego i okres wypłaty zasiłku macierzyńskiego w razie przyjęcia na wychowanie dziecka w wieku do ukończenia 7 lat albo odpowiednio 10 lat, wynosi 9 tygodni. Jeżeli zatem dziecko kończy 7 (10) lat w pierwszych 9 tygodniach korzystania przez pracownicę z urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, to urlop ten przysługuje jej w wymiarze nie krótszym niż 9 tygodni. 212 dr hab. Krzysztof Walczak Urlop rodzicielski • wymiar w tygodniach dla obojga rodziców: 26 + (6 albo 8) = 32 albo 34 • możliwość łączenia jednoczesnego korzystania z urlopu i zasiłku przez oboje rodziców • udzielany jednorazowo albo w częściach – nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia • podział na maksymalnie 4 części tego urlopu przypadające bezpośrednio jedna po drugiej • zasada bezpośredniości nie dotyczy 16 tygodni urlopu rodzicielskiego 213 dr hab. Krzysztof Walczak Urlop rodzicielski • Generalnie żadna z części urlopu nie może być krótsza niż 8 tygodni, jednakże: 1. Pierwsza część urlopu rodzicielskiego w przypadku: urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie nie może być krótsza niż 6 tygodni, przyjęcia przez pracownika na wychowanie dziecka w wieku do 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, do 10 roku życia, nie może być krótsza niż 3 tygodnie; 2. Pozostała do wykorzystania część urlopu jest krótsza niż 8 tygodni. 214 dr hab. Krzysztof Walczak Urlop rodzicielski Pracownik może łączyć urlop rodzicielski z pracą u pracodawcy udzielającego tego urlopu, w wymiarze nie wyższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy. Pracodawca uwzględnia wniosek, chyba że jest to niemożliwe ze względu na organizacje pracy lub jej rodzaj a o przyczynie odmowy informuje pracownika na piśmie. W takiej sytuacji wymiar urlopu rodzicielskiego będzie wydłużony proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy wykonywanej przez pracownika w trakcie łączenia korzystania z tego urlopu (lub jego części) z pracą maksymalnie do 64 tygodni lub do 68 tygodni. 215 dr hab. Krzysztof Walczak Prawo do zasiłku w czasie trwania urlopów Miesięczny zasiłek wynosi: - jeden wniosek składany po porodzie: cały okres opieki nad dzieckiem (macierzyński i rodzicielski) 80% podstawy wymiaru zasiłku. W tym przypadku, w razie zmiany planów dotyczących kontynuowania opieki nad dzieckiem, pracownik ma prawo do jednorazowego wyrównania. 216 dr hab. Krzysztof Walczak Prawo do zasiłku w czasie trwania urlopów - wnioski sukcesywne: urlop macierzyński 100% podstawy wymiaru, a urlop rodzicielski: 100% podstawy wymiaru - za okres do: a) 6 tygodni urlopu rodzicielskiego, w przypadku korzystania z uprawnienia na jedno dziecko; b) 8 tygodni urlopu rodzicielskiego, w przypadkach, korzystania z uprawnień na więcej niż jedno dziecko; c) 60% podstawy wymiaru zasiłku - za okres urlopu rodzicielskiego przypadający po okresach, o których mowa powyżej. 217 dr hab. Krzysztof Walczak Urlop ojcowski • w wymiarze 2 tygodni • uprawnienie ściśle związane z pracownikiem-ojcem wychowującym dziecko • nieskorzystanie z uprawnienia powoduje jego wygaśniecie • przysługuje nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 2 roku życia • udzielany na pisemny wiążący pracodawcę wniosek pracownika, składany w terminie nie krótszym niż 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu • urlop fakultatywny 218 dr hab. Krzysztof Walczak Zasiłek opiekuńczy - prawo Zasiłek opiekuńczy przysługuje bez okresu wyczekiwania ubezpieczonym podlegającym ubezpieczeniu chorobowemu obowiązkowo i dobrowolnie, w związku z nieobecnością w pracy z powodu konieczności sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem lub innym członkiem rodziny. Zasiłek opiekuńczy przysługuje z tytułu opieki nad: 1) zdrowym dzieckiem w wieku do lat 8, 2) chorym dzieckiem w wieku do lat 14, 3) innym chorym członkiem rodziny, w tym nad dzieckiem, które ukończyło 14 lat. 219 dr hab. Krzysztof Walczak Opieka nad zdrowym dzieckiem do lat 8 Zasiłek opiekuńczy z tytułu opieki nad dzieckiem zdrowym do lat 8 przysługuje w przypadku: - nieprzewidzianego zamknięcia przedszkola, żłobka lub szkoły, do których dziecko uczęszcza, - porodu lub choroby małżonka ubezpieczonego, stale opiekującego się dzieckiem, jeżeli poród lub choroba uniemożliwia temu małżonkowi sprawowanie opieki, - pobytu małżonka ubezpieczonego, stale opiekującego się dzieckiem, w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej. 220 dr hab. Krzysztof Walczak Zasiłek opiekuńczy opieka nad dzieckiem Prawo do zasiłku opiekuńczego z tytułu opieki nad dzieckiem przysługuje obojgu rodzicom. Zasiłek wypłaca się tylko jednemu z rodziców - temu, który wystąpi z wnioskiem o jego wypłatę. Za dzieci uważa się: - dzieci własne ubezpieczonego lub jego małżonka, - dzieci przysposobione, - dzieci obce przyjęte na wychowanie i utrzymanie. 221 dr hab. Krzysztof Walczak Zasiłek opiekuńczy - opieka nad dzieckiem W przypadku, gdy rodzice dziecka do lat 8 oboje pracują i prowadzą wspólnie gospodarstwo domowe oraz opiekują się tym dzieckiem, to w razie choroby i pobytu matki dziecka w szpitalu oraz sprawowaniu w tym czasie osobistej opieki nad dzieckiem przez ojca dziecka przysługuje zasiłek opiekuńczy ojcu dziecka także wtedy, gdy pozostaje z matką dziecka w faktycznym związku małżeńskim (konkubinat) Wyrok SN z 16.12. 1978 r. II UR 18/78 222 dr hab. Krzysztof Walczak Zasiłek opiekuńczy - opieka nad członkiem rodziny Za członków rodziny, nad którymi opieka uprawnia do zasiłku opiekuńczego, uważa się: - małżonka, - rodziców, - teściów, - dziadków, - wnuki, - rodzeństwo, - dzieci w wieku powyżej 14 roku życia. 223 dr hab. Krzysztof Walczak Zasiłek opiekuńczy - wysokość i okres wypłaty Zasiłek opiekuńczy przysługuje w wysokości 80% podstawy wymiaru zasiłku, nie dłużej niż przez okres: - 60 dni w roku kalendarzowym - z tytułu opieki nad dziećmi, - 14 dni w roku kalendarzowym - z tytułu opieki nad chorym członkiem rodziny, w tym nad dzieckiem w wieku powyżej 14 roku życia. Łączny okres wypłaty zasiłku z tytułu opieki nad dziećmi i innymi członkami rodziny, niezależnie od liczby osób uprawnionych do zasiłku i bez względu na liczbę dzieci i członków rodziny wymagających opieki, nie może przekroczyć w roku kalendarzowym 60 dni. 224 dr hab. Krzysztof Walczak Dodatkowy zasiłek opiekuńczy od 1.01. 2009 r. Od 1.01. 2009 r., dla ubezpieczonego – ojca dziecka, przewidziano prawo do dodatkowego zasiłku opiekuńczego w wymiarze do 8 tygodni, tj. do 56 dni, w czasie korzystania przez pracownicę z urlopu macierzyńskiego w okresie 8 tygodni po porodzie i jej pobytu w szpitalu. Dodatkowy wymiar zasiłku opiekuńczego przysługuje niezależnie od dotychczasowego zasiłku w wymiarze 60 dni z tytułu opieki nad dzieckiem lub chorym członkiem rodziny i nie jest związany z rokiem kalendarzowym. 225 dr hab. Krzysztof Walczak Dodatkowy zasiłek opiekuńczy od 1.01. 2009 r. Oprócz ubezpieczonego – ojca dziecka z dodatkowego zasiłku opiekuńczego może skorzystać także inny ubezpieczony członek najbliższej rodziny, jeżeli przerwie zatrudnienie lub inną działalność zarobkową w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Dodatkowy zasiłek opiekuńczy przysługuje odpowiednio ubezpieczonym innym niż pracownicy. 226 dr hab. Krzysztof Walczak Podstawa wymiaru zasiłków dla pracowników Podstawę wymiaru zasiłków stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone pracownikowi za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy Za wynagrodzenie pracownika uważa się jego przychód stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu potrąconych przez pracodawcę składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe. 227 dr hab. Krzysztof Walczak Podstawa wymiaru zasiłków dla pracowników Jeżeli niezdolność do pracy powstała przed upływem 12 miesięcy kalendarzowych zatrudnienia, podstawę wymiaru ustala się przyjmując przeciętne miesięczne wynagrodzenie za pełne miesiące kalendarzowe zatrudnienia. 228 dr hab. Krzysztof Walczak Podstawa wymiaru zasiłków dla pracowników - stawka dzienna Za jeden dzień orzeczonej niezdolności do pracy (nie wyłączając dni ustawowo wolnych od pracy) ubezpieczonemu przysługuje zasiłek w wysokości jednej trzydziestej części wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru zasiłku. 229 dr hab. Krzysztof Walczak Choroba przed upływem 1 miesiąca zatrudnienia Jeżeli pracownik zachorował przed upływem pierwszego miesiąca kalendarzowego zatrudnienia, do podstawy wymiaru należy przyjąć: - wynagrodzenie miesięczne określone w umowie o pracę, jeżeli otrzymuje wynagrodzenie w stałej miesięcznej wysokości, - uzupełnione wynagrodzenie, jeżeli otrzymuje wynagrodzenie zmienne 230 dr hab. Krzysztof Walczak Podstawa wymiaru zasiłków wynagrodzenie zmienne Jeżeli pracownik, otrzymujący zmienne wynagrodzenie, był nieobecny w pracy z przyczyn usprawiedliwionych w miesiącach, z których wynagrodzenie uwzględnia się w podstawie wymiaru zasiłków, wynagrodzenie to należy uzupełnić ustalając w ten sposób wynagrodzenie, które osiągnąłby gdyby pracował pełny miesiąc. Uzupełnienie wynagrodzenia polega na podzieleniu kwoty wynagrodzenia za przepracowane dni przez liczbę tych dni i pomnożeniu przez liczbę dni, które pracownik miał obowiązek w tym miesiącu przepracować. 231 dr hab. Krzysztof Walczak Podstawa wymiaru zasiłków – wyłączenie wynagrodzenia W podstawie wymiaru zasiłków uwzględnia się – po uzupełnieniu wynagrodzenie za miesiące, w których pracownik przepracował co najmniej połowę obowiązującego go czasu pracy. Z podstawy wymiaru zasiłków wyłącza się wynagrodzenie za miesiące, w których pracownik nie przepracował co najmniej połowy obowiązującego go czasu pracy. 232 dr hab. Krzysztof Walczak Podstawa wymiaru po długotrwałych nieobecnościach Jeżeli bezpośrednio przed zachorowaniem pracownik był przez cały okres, z którego ustalana jest podstawa wymiaru (12 miesięcy) na urlopie wychowawczym, bezpłatnym lub odbywał czynną służbę wojskową, podstawę wymiaru zasiłku stanowi wynagrodzenie za miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy: – w stałej miesięcznej wysokości określonej w umowie o pracę lub – przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone pracownikom zatrudnionym na takim samym lub podobnym stanowisku pracy, jeżeli pracownik otrzymuje wynagrodzenie zmienne. 233 dr hab. Krzysztof Walczak Podstawa wymiaru zasiłków – premie, nagrody, dodatki Przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego nie uwzględnia się składników wynagrodzenia, do których pracownik zachowuje prawo w okresie pobierania tego zasiłku zgodnie z postanowieniami układów zbiorowych pracy lub przepisami o wynagradzaniu, jeżeli są one wypłacane za okres pobierania tego zasiłku. 234 dr hab. Krzysztof Walczak Sposób wliczania składników miesięcznych, kwartalnych i rocznych Składniki wynagrodzenie przysługujące za okresy miesięczne, wlicza się do podstawy wymiaru zasiłków w kwocie wypłaconej pracownikowi za miesiące kalendarzowe, z których wynagrodzenie przyjmuje się do podstawy wymiaru zasiłków. Składniki wynagrodzenia przysługujące za okresy kwartalne uwzględnia się w podstawie wymiaru zasiłku w wysokości 1/12 kwot wypłaconych za 4 kwartały poprzedzające miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. 235 dr hab. Krzysztof Walczak Sposób wliczania składników miesięcznych, kwartalnych i rocznych Składniki roczne uwzględnia się w podstawie wymiaru w wysokości 1/12 kwoty wypłaconej za rok poprzedzający miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Składniki wynagrodzenia przysługujące do określonego terminu uwzględnia się w podstawie wymiaru tylko do tego terminu. 236 dr hab. Krzysztof Walczak Umowa zlecenia zawarta z własnym pracownikiem Wynagrodzenie z tytułu umowy zlecenia zawartej z własnym pracownikiem traktuje się jak wynagrodzenie za pracę i uwzględnia w podstawie wymiaru zasiłku: - w kwocie faktycznie wypłaconej, - jeżeli zostało wypłacone za okres, z którego wynagrodzenie uwzględnia się w podstawie wymiaru, powinno być uwzględnione w podstawie wymiaru zasiłku tylko w czasie trwania umowy, a wyłączone z podstawy wymiaru zasiłku przysługującego za okres po terminie, do którego umowa była zawarta. 237 dr hab. Krzysztof Walczak Wynagrodzenie za godziny nadliczbowe Wynagrodzenie za godziny nadliczbowe uwzględnia się w podstawie wymiaru zasiłku w kwocie faktycznie wypłaconej. 238 dr hab. Krzysztof Walczak Podstawa wymiaru – ponowne ustalenie Podstawy wymiaru zasiłku nie ustala się na nowo, jeżeli między okresami pobierania zasiłków - zarówno tego samego rodzaju, jak i innego rodzaju - nie ma przerw albo przerwa jest krótsza niż 3 miesiące kalendarzowe. Zasady tej nie stosuje się, gdy w przerwie w pobieraniu zasiłków – bez względu na czas jej trwania – nastąpiła zmiana wymiaru czasu pracy. W takim przypadku podstawę wymiaru kolejnego zasiłku stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie ustalone dla nowego wymiaru czasu pracy. 239 dr hab. Krzysztof Walczak Podstawa wymiaru zasiłków dla niepracowników Podstawę wymiaru zasiłku przysługującego ubezpieczonemu innemu niż pracownik, stanowi przychód za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Za przychód w tym przypadku uważa się kwotę stanowiącą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71% podstawy wymiaru składki na to ubezpieczenie. 240 dr hab. Krzysztof Walczak Przedawnienie roszczeń Roszczenie o wypłatę zasiłku chorobowego, wyrównawczego, macierzyńskiego i opiekuńczego przedawnia się po upływie 6 miesięcy od ostatniego dnia okresu, za który zasiłek przysługuje. Jeżeli jednak niezgłoszenie roszczenia nastąpiło z przyczyn niezależnych od osoby uprawnionej, termin ten liczy się od dnia, w którym ustała przeszkoda uniemożliwiająca zgłoszenie roszczenia. Przedawnienie prawa do wynagrodzenie chorobowego wynosi 3 lata od dnia w którym roszczenie stało się wymagalne. 241 dr hab. Krzysztof Walczak Świadczenia z tytułu wypadków i chorób zawodowych 242 dr hab. Krzysztof Walczak Podstawa prawna Ustawa z 30. 10. 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. z 2015, poz. 1242 ze zm.) Ustawa z 30.10. 2002 r. o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach (Dz. U z 2013 r., poz. 737) 243 dr hab. Krzysztof Walczak Pojęcie wypadek przy pracy Nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą: 1) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych; Zgodnie z wyrokiem SN z 11.2.1999 r. II UKN 465/98, wypadkiem przy pracy jest również wypadek, jakiemu uległ pracownik w czasie i miejscu pracy wskutek awarii sprzętu będącego własnością pracodawcy przy wykonywaniu polecenia bezpośredniego przełożonego, który w ramach dodatkowo prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej przyjął 244 dr hab. Krzysztof Walczak Pojęcie wypadek przy pracy ustne zlecenie wykonania usługi na rzecz spółki zależnej od pracodawcy; 2) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia; ochrona pracownika, obejmuje także działania pracownika wykraczające poza zakres jego zwykłych czynności wynikających ze stosunku pracy, a fakt, że były one podjęte bez wiedzy pracodawcy, nie ma znaczenia dla tej ochrony Wyrok SN z 21.10.1998 r. II UKN 264/98 245 dr hab. Krzysztof Walczak Pojęcie wypadek przy pracy Nie jest wypadkiem przy pracy zdarzenie nagłe wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło po odsunięciu pracownika od wykonywania pracy, w czasie, gdy samowolnie przebywał na terenie zakładu pracy i nie był w dyspozycji pracodawcy. Wyrok SN z 13.11. 1998 r. II UKN 298/98 246 dr hab. Krzysztof Walczak Pojęcie wypadek przy pracy Wykonywanie czynności na rzecz i dla korzyści innego podmiotu niż pracodawca może pozostawać w związku czasowym i miejscowym z pracą, lecz nie jest wykonywaniem czynności na rzecz pracodawcy. Stanowi zatem zerwanie związku funkcjonalnego z pracą i nie spełnia cech wypadku przy pracy. Wyrok SN z 2.10. 2009 r. II PK 108/09 247 dr hab. Krzysztof Walczak Pojęcie wypadek przy pracy 3) w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy Wprawienie się pracownika w stan nietrzeźwości w czasie odbywania drogi z miejsca wykonywania obowiązków wynikających ze stosunku pracy do siedziby pracodawcy środkiem lokomocji należącym do pracodawcy i kierowanym przez innego pracownika nie wyłącza pozostawania pracownika 248 dr hab. Krzysztof Walczak Pojęcie wypadek przy pracy w dyspozycji pracodawcy w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 3 ustawy z 30.10.2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Wyrok SN z 24.10. 2007 r. I UK 127/07 249 dr hab. Krzysztof Walczak Pojęcie wypadek przy pracy 1. Wypadkiem przy pracy jest tylko taki wypadek, który pozostaje w związku z pracą, przez co należy rozumieć pozostawanie w związku czasowym, miejscowym lub funkcjonalnym z pełnioną pracą. 2. Wypadek, jakiemu uległ pracownik w czasie meczu piłkarskiego, zorganizowanego przez pracodawcę, biorąc w nim udział dobrowolnie, poza zakresem obowiązków wynikających z umowy o pracę, będąc na czas meczu zwolnionym z obowiązku świadczenia pracy, nie stanowi wypadku przy pracy. Wyrok SN z 5.03. 2014 r. II UK 354/13 250 dr hab. Krzysztof Walczak Pojęcie wypadek przy pracy Udział w pogrzebie byłego współpracownika jest wykonywaniem przez zatrudnionego "czynności w interesie zakładu pracy", a więc doznany podczas lub w związku z tym wypadek, stanowi wypadek przy pracy niezależnie od tego, czy poszkodowany reprezentował zakład, czy też uczestniczył w ceremonii jako członek załogi Wyrok SN 15.7.1998 r. II UKN 123/98 251 dr hab. Krzysztof Walczak Pojęcie wypadek zrównany z wypadkiem przy pracy Wypadek, któremu pracownik uległ: 1) w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż określone powyżej, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań, 2) podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony, 3) przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe. 252 dr hab. Krzysztof Walczak Pojęcie nagłości Przyjmuje się, że zdarzenie nagłe ma miejsce w przypadku, gdy czas jego trwania nie przekracza jednej zmiany roboczej, chociaż nie należy w praktyce tej granicy czasowej traktować jako sztywnej (np. praca w godzinach nadliczbowych), a ocena nagłości powinna być dokonana z uwzględnieniem wszystkich okoliczności danego wypadku. 253 dr hab. Krzysztof Walczak Zawał serca Zawał serca może być uznany za wypadek przy pracy, jeżeli został spowodowany silnym przeżyciem psychicznym pracownika, które powstało wskutek nawarstwienia się szczególnie niekorzystnych okoliczności mających związek z pracą. Wyrok SN z 2.10.1997 r. II UKN 248/97 Stres psychiczny związany z wykonywaniem obowiązków pracowniczych, który organizm ludzki jest w stanie znieść bez istotnego uszczerbku dla zdrowia nie jest przyczyną zewnętrzną wypadku przy pracy. Wyrok SN z 30.07. 1997 r. II UKN 192/97 254 dr hab. Krzysztof Walczak Dokumentacja wypadkowa rozp. RM z 1.07. 2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (Dz. U. Nr 105, poz. 870) rozp. MGiP z 16.09. 2004 r. w sprawie wzoru protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy (Dz. U Nr 227, poz. 2298) rozp. MPiPS z 7.01. 2009 r. w sprawie statystycznej karty wypadku przy pracy (Dz. U. Nr 14, poz. 80 ze zm.) 255 dr hab. Krzysztof Walczak Dokumentacja wypadkowa rozp. MPiPS z 24.12. 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad oraz trybu uznawania zdarzenia za wypadek w drodze do pracy lub z pracy, sposobu jego dokumentowania, wzoru karty wypadku w drodze do pracy lub z pracy oraz terminu jej sporządzania (Dz. U z 2013 r., poz 924 ze zm.) rozp MPiPS z 19.12. 2002 r. w sprawie trybu uznawania zdarzenia powstałego w okresie ubezpieczenia wypadkowego za wypadek przy pracy, kwalifikacji prawnej zdarzenia, wzoru karty wypadku i terminu jej sporządzenia (Dz. U. z 2013 r., poz. 1618 ze zm.) 256 dr hab. Krzysztof Walczak Dokumentacja wypadkowa Pracodawca jest obowiązany przechowywać protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy wraz z pozostałą dokumentacją powypadkową przez 10 lat. 257 dr hab. Krzysztof Walczak Dokumentacja wypadkowa Żądanie pracownika dotyczące ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy ma charakter niematerialny, w związku z czym, nie ulega przedawnieniu na podstawie art. 291 KP. Tak więc pracodawca nie może odmówić powołania zespołu powypadkowego, powołując się na upływ czasu. Niedokonanie przez poszkodowanego pracownika niezwłocznego zgłoszenia pracodawcy wypadku nie uzasadnia odmowy uznania zdarzenia za wypadek przy pracy Wyrok SN z 6.11. 1998 r. II UKN 290/98 258 dr hab. Krzysztof Walczak Pojęcie choroba zawodowa Za chorobę zawodową uważa się chorobę, wymienioną w wykazie chorób zawodowych, znajdującym się w załączniku do rozp. RM z 30.06. 2009 r. w sprawie chorób zawodowych (Dz. U z 2013 r., poz. 1367 ze zm.), jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że została ona spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy. 259 dr hab. Krzysztof Walczak Pojęcie choroba zawodowa Rozpoznanie choroby zawodowej u pracownika lub byłego pracownika może nastąpić w okresie jego zatrudnienia w narażeniu zawodowym albo po zakończeniu pracy w takim narażeniu, pod warunkiem wystąpienia udokumentowanych objawów chorobowych w okresie ustalonym w wykazie chorób zawodowych. 260 dr hab. Krzysztof Walczak Pojęcie choroba zawodowa Dla rozpoznania i stwierdzenia choroby zawodowej nie jest wystarczające figurowanie schorzenia w wykazie chorób zawodowych. Konieczne jest bowiem ustalenie związku przyczynowego między stwierdzonym schorzeniem a oddziaływaniem szkodliwych czynników, na które narażony był pracownik. Wyrok WSA w Białymstoku z 27.09. 2011 r. II SA/Bk 296/11 261 dr hab. Krzysztof Walczak Pojęcie choroba zawodowa 1. Sam fakt zapadnięcia na chorobę wymienioną w wykazie chorób zawodowych nie jest wystarczającą przesłanką do uznania jej za chorobę zawodową, jeżeli nie pozostaje w związku przyczynowym z warunkami występującymi w środowisku pracy bądź, gdy takiego związku nie można wywieść w wysokim stopniu prawdopodobieństwa. Wyrok WSA w Warszawie z 23.02. 2012 r. VII SA/Wa 2857/11 262 dr hab. Krzysztof Walczak Pojęcie choroba zawodowa rozp. MZ z 1.08. 2002 r. w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób (Dz. U z 2013 r., poz. 1379 ze zm.) 263 dr hab. Krzysztof Walczak Pojęcie choroba zawodowa 2. Nie można przyjąć, iż brak dokumentacji medycznej z całego okresu zatrudnienia oraz pozostałych ocen narażenia zawodowego, ma istotny wpływ na wynik sprawy i dezawuuje wydane w sprawie orzeczenia lekarskie, jeśli zarówno organ, jak i jednostki medyczne orzekające w sprawie znały przebieg pracy zawodowej strony. Wyrok NSA z 15.06. 2012 r. II OSK 748/12 264 dr hab. Krzysztof Walczak Świadczenia z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej • zasiłek chorobowy; • świadczenie rehabilitacyjne - dla ubezpieczonego, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy; • zasiłek wyrównawczy - dla ubezpieczonego będącego pracownikiem, którego wynagrodzenie uległo obniżeniu wskutek stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu; 265 dr hab. Krzysztof Walczak Świadczenia z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej • jednorazowe odszkodowanie - dla ubezpieczonego, który doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu (Za stały uszczerbek na zdrowiu uważa się takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu nierokujące poprawy. Za długotrwały uszczerbek na zdrowiu uważa się takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu na okres przekraczający 6 miesięcy, mogące ulec poprawie). 266 dr hab. Krzysztof Walczak Świadczenia z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej rozp. MPiPS z 18.12. 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad orzekania o stałym lub długotrwałym uszczerbku na zdrowiu, trybu postępowania przy ustalaniu tego uszczerbku oraz postępowania o wypłatę jednorazowego odszkodowania (Dz. U. z 2013 r., poz. 954 ze zm.) 267 dr hab. Krzysztof Walczak Świadczenia z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej Jednorazowe odszkodowanie przysługuje w wysokości 20% przeciętnego wynagrodzenia za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. Jeżeli wskutek pogorszenia się stanu zdrowia stały lub długotrwały uszczerbek na zdrowiu będący następstwem wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, który był podstawą przyznania jednorazowego odszkodowania, ulegnie zwiększeniu co najmniej o 10 punktów procentowych, jednorazowe odszkodowanie zwiększa się o 20% przeciętnego wynagrodzenia za każdy procent uszczerbku na zdrowiu przewyższający procent, według którego 268 dr hab. Krzysztof Walczak Świadczenia z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej ustalone było to odszkodowanie. Jednorazowe odszkodowanie ulega zwiększeniu o kwotę stanowiącą 3,5-krotność przeciętnego wynagrodzenia, jeżeli w stosunku do ubezpieczonego została orzeczona całkowita niezdolność do pracy oraz niezdolność do samodzielnej egzystencji wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. 269 dr hab. Krzysztof Walczak Świadczenia z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej • jednorazowe odszkodowanie - dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty; Jeżeli do jednorazowego odszkodowania uprawniony jest tylko jeden członek rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty, przysługuje ono w wysokości: 1) 18-krotnego przeciętnego wynagrodzenia, gdy uprawnionymi są małżonek lub dziecko; 2) 9-krotnego przeciętnego wynagrodzenia, gdy uprawniony jest inny członek rodziny. 270 dr hab. Krzysztof Walczak Świadczenia z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej Jeżeli do jednorazowego odszkodowania uprawnieni są równocześnie: 1) małżonek i jedno lub więcej dzieci - odszkodowanie przysługuje w wysokości ustalonej powyżej, zwiększonej o 3,5-krotne przeciętne wynagrodzenie, na każde dziecko; 2) dwoje lub więcej dzieci - odszkodowanie przysługuje w wysokości określonej powyżej, zwiększonej o 3,5-krotne przeciętne wynagrodzenie, na drugie i każde następne dziecko. 271 dr hab. Krzysztof Walczak Świadczenia z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej Jeżeli obok małżonka lub dzieci do jednorazowego odszkodowania uprawnieni są równocześnie inni członkowie rodziny, każdemu z nich odszkodowanie przysługuje w wysokości 3,5-krotnego przeciętnego wynagrodzenia, niezależnie od odszkodowania przysługującego małżonkowi lub dzieciom. obwieszczenie MRPiPS z 26.02. 2016 r. w sprawie wysokości kwot jednorazowych odszkodowań z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej (M.P z 2016 r., poz. 206) 272 dr hab. Krzysztof Walczak Świadczenia z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej • renta z tytułu niezdolności do pracy - dla ubezpieczonego, który stał się niezdolny do pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej; Renta nie może być niższa niż: 1) 80% podstawy jej wymiaru - dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy; 2) 60% podstawy jej wymiaru - dla osoby częściowo niezdolnej do pracy; 3) 100% podstawy jej wymiaru - dla osoby uprawnionej do renty szkoleniowej. 273 dr hab. Krzysztof Walczak Świadczenia z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej • renta szkoleniowa - dla ubezpieczonego, w stosunku do którego orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie spowodowaną wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową; • renta rodzinna - dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty uprawnionego do renty z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej; • dodatek do renty rodzinnej - dla sieroty zupełnej; • dodatek pielęgnacyjny; 274 dr hab. Krzysztof Walczak Świadczenia z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej • pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne w zakresie określonym ustawą. Zasiłek chorobowy i świadczenie rehabilitacyjne z ubezpieczenia wypadkowego przysługują w wysokości 100% podstawy wymiaru 275 dr hab. Krzysztof Walczak Świadczenia Treści art. 237[1] KP nie można interpretować w taki sposób, że stanowi on przepis szczególny w stosunku do przepisów prawa cywilnego dotyczących odpowiedzialności deliktowej, wyłączający ich stosowanie w przypadku otrzymania przez pracownika, który uległ wypadkowi przy pracy świadczeń na podstawie ustawy z 2002 r. o świadczeniach pieniężnych z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Pracodawca może bowiem odpowiadać za szkodę wyrządzoną pracownikowi wskutek wypadku przy pracy na zasadach ogólnych, w szczególności na podstawie 276 dr hab. Krzysztof Walczak Świadczenia art. 415 KC i nast., które regulują odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną zawinionym i bezprawnym działaniem o charakterze czynu niedozwolonego. Odesłanie do przepisów ustawy o świadczeniach pieniężnych z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych nie oznacza, że w obecnym stanie prawnym pracownik wskutek wyrządzonej mu przez pracodawcę szkody nie może dochodzić roszczeń na podstawie przepisów prawa cywilnego od pracodawcy. Wyrok SA w Krakowie z 3.06. 2013 r. III APa 12/13 277 dr hab. Krzysztof Walczak Emerytury i renty 278 dr hab. Krzysztof Walczak Podstawa prawna Ustawa z 17.12. 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (Dz.U. z 2016 r. poz. 887 ze zm.) Ustawa z 28.08. 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (Dz. U z 2016 r., poz. 291 ze zm.) Ustawa z 21.11. 2008 r. o emeryturach kapitałowych (Dz. U z 2014 r., poz. 1097) Ustawa z 19.12. 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U z 2015 r, poz. 965 ze zm.) dr hab. Krzysztof Walczak 279 Sposoby finansowania Świadczenia mogą być finansowane z bieżącej składki (metoda repartycyjna na bazie niepisanej umowy pokoleniowej) lub z uzbieranego kapitału (metoda kapitałowa). Obecnie najczęściej stosowane są systemy mieszane. Metoda repartycyjna przeważa w bazowych systemach emerytalnych zaś kapitałowa w dodatkowych 280 dr hab. Krzysztof Walczak Rodzaje świadczeń 1) emerytura, w tym emerytura częściowa; 2) renta z tytułu niezdolności do pracy, w tym renta szkoleniowa; 3) renta rodzinna; 4) dodatek pielęgnacyjny; 5) dodatek do renty rodzinnej dla sieroty zupełnej; 6) zasiłek pogrzebowy. 281 dr hab. Krzysztof Walczak Okresy składkowe i nieskładkowa Przy ustalaniu prawa do emerytury i renty i obliczaniu ich wysokości uwzględnia się, z pewnymi wyjątkami następujące okresy: 1) składkowe, 2) nieskładkowe, które uwzględnia się w wymiarze nieprzekraczającym 1/3 udowodnionych okresów składkowych. 282 dr hab. Krzysztof Walczak Okresy składkowe 1) ubezpieczenia; 2) opłacania składek na ubezpieczenie społeczne w wysokości określonej w ustawie systemowej; 3) zaliczone do okresów ubezpieczenia społecznego duchownych: a) okresy pozostawania duchownymi przed 1.07. 1989 r., pod warunkiem opłacania składek na ubezpieczenie społeczne za cały okres podlegania temu ubezpieczeniu, 283 dr hab. Krzysztof Walczak Okresy składkowe b) okresy przebywania duchownych na misjach oraz okresy prowadzenia przez duchownych działalności duszpasterskiej wśród Polonii, między 14.11. 1991 r. a 1.01. 1999 r. 4) czynnej służby wojskowej w Wojsku Polskim lub okresy jej równorzędne albo okresy zastępczych form tej służby; 5) działalności kombatanckiej, działalności równorzędnej z tą działalnością, a także okresy zaliczane do okresów tej działalności oraz okresy podlegania represjom wojennym i okresu powojennego, określone w przepisach o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego; 284 dr hab. Krzysztof Walczak Okresy składkowe 6) pełnionej w Polsce służby: a) w Policji (Milicji Obywatelskiej), b) w UOP, ABW i Agencji Wywiadu, Służbie Kontrwywiadu Wojskowego i Służbie Wywiadu Wojskowego oraz CBA (w organach bezpieczeństwa publicznego), c) w Straży Granicznej, d) w Służbie Więziennej, e) w Państwowej Straży Pożarnej, f) w Służbie Celnej, g) w Biurze Ochrony Rządu; 285 dr hab. Krzysztof Walczak Okresy składkowe 7) pobierania zasiłku macierzyńskiego; 8) osadzenia w więzieniach lub innych miejscach odosobnienia na terytorium Polski na mocy skazania albo bez wyroku po 31.12.1956 r. za działalność polityczną; 9) zatrudnienia za granicą osób, które w tym czasie nie były obywatelami polskimi, jeżeli osoby te powróciły do kraju po 22.07. 1944 r. i zostały uznane za repatriantów; 10) świadczenia pracy po 1956 r. na rzecz organizacji politycznych i związków zawodowych, nielegalnych w rozumieniu przepisów obowiązujących do kwietnia 1989 r. 286 dr hab. Krzysztof Walczak Okresy składkowe Za okresy składkowe uważa się również przypadające przed 15.11. 1991 r. okresy, za które została opłacona składka na ubezpieczenie społeczne albo za które nie było obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne: 1) zatrudnienia po ukończeniu 15 lat życia: a) na obszarze Państwa Polskiego - w wymiarze nie niższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy, jeżeli w tych okresach pracownik pobierał wynagrodzenie lub zasiłki z ubezpieczenia społecznego: chorobowy, macierzyński lub opiekuńczy albo rentę chorobową, 287 dr hab. Krzysztof Walczak Okresy składkowe b) obywateli polskich za granicą - w polskich przedstawicielstwach dyplomatycznych i urzędach konsularnych, w stałych przedstawicielstwach przy ONZ i w innych misjach lub misjach specjalnych, a także w innych polskich placówkach, instytucjach lub przedsiębiorstwach, do których zostali delegowani lub skierowani; dotyczy to również członków rodziny delegowanego lub skierowanego tam pracownika, którzy podjęli zatrudnienie w tych placówkach w czasie pobytu za granicą, 288 dr hab. Krzysztof Walczak Okresy składkowe c) obywateli polskich za granicą - w organizacjach międzynarodowych, zagranicznych instytucjach i w zakładach, do których zostali skierowani w ramach współpracy międzynarodowej lub w których byli zatrudnieni za zgodą właściwych władz polskich; zgoda nie jest wymagana w stosunku do pracowników, którzy wyjechali za granicę przed 9.05. 1945 r., d) obywateli polskich za granicą - u innych pracodawców zagranicznych, jeżeli w okresie pracy za granicą były opłacane składki na ubezpieczenie społeczne w Polsce; 289 dr hab. Krzysztof Walczak Okresy składkowe 2) pracy przymusowej: a) wykonywanej na rzecz hitlerowskich Niemiec w okresie II wojny światowej, b) wykonywanej na obszarze ZSRR w okresie od 17.09. 1939 r. do 31.12.1956 r., c) wykonywanej na rozkaz władz alianckich do 31.12.1945 r., d) wykonywanej w kopalniach węgla, kamieniołomach, zakładach pozyskiwania i wzbogacania rud uranu oraz batalionach budowlanych podczas odbywania służby wojskowej w Wojsku Polskim; 290 dr hab. Krzysztof Walczak Okresy składkowe 3) zatrudnienia młodocianych na obszarze Państwa Polskiego na warunkach określonych w przepisach obowiązujących przed 1.01. 1975 r.; 4) pracy wykonywanej w czasie odbywania na obszarze Państwa Polskiego kary pozbawienia wolności, kary aresztu za wykroczenie oraz w czasie tymczasowego aresztowania – w wymiarze czasu pracy nie niższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy określonego dla takiej pracy; 5) niewykonywania pracy po ustaniu zatrudnienia, jeżeli za te okresy na podstawie przepisów KP zostało wypłacone wynagrodzenie lub odszkodowanie; 291 dr hab. Krzysztof Walczak Okresy składkowe 6) czasowego pozostawania bez pracy na obszarze Państwa Polskiego z powodu niemożności jej otrzymania lub niemożności podjęcia szkolenia zawodowego, w tym okresy pobierania zasiłków z funduszu aktywizacji zawodowej, zasiłków dla bezrobotnych oraz zasiłków szkoleniowych wypłaconych z FP; 6a) niewykonywania pracy przed dniem 4.06. 1989 r. na skutek represji politycznych; 7) sprawowania mandatu posła lub senatora; 8) internowania na podstawie art. 42 dekretu z 12.12. 1981 r. o stanie wojennym (Dz.U. Nr 29, poz. 154, ze zm.); 292 dr hab. Krzysztof Walczak Okresy składkowe 9) wykonywania działalności twórczej lub artystycznej na obszarze Państwa Polskiego: a) objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego, za które opłacono składkę na ubezpieczenie społeczne lub w których ubezpieczony był zwolniony od opłacania składki, b) przypadającej przed dniem 1.01. 1974 r., uznane przez Komisję do Spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców, działającą przy ministrze właściwym do spraw kultury, pod warunkiem że twórca lub artysta opłacał składki na ubezpieczenie społeczne po dniu 31.12. 1973 r.; 293 dr hab. Krzysztof Walczak Okresy składkowe 10) pracy adwokatów wykonywanej na obszarze Państwa Polskiego: a) objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego, za które opłacono składkę na ubezpieczenie społeczne lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki, b) przed dniem objęcia obowiązkiem ubezpieczenia społecznego z tego tytułu; 294 dr hab. Krzysztof Walczak Okresy składkowe 11) wykonywania na obszarze Państwa Polskiego pracy nakładczej: a) objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki, b) przed dniem objęcia obowiązkiem ubezpieczenia z tego tytułu, jeżeli w tych okresach osoba wykonująca taką pracę uzyskiwała wynagrodzenie w wysokości co najmniej połowy obowiązującego najniższego wynagrodzenia, określonego na podstawie przepisów KP; 295 dr hab. Krzysztof Walczak Okresy składkowe 12) pracy na obszarze Państwa Polskiego w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych i w innych spółdzielniach zrzeszonych w Centralnym Związku Rolniczych Spółdzielni Produkcyjnych, w zespołowych gospodarstwach rolnych spółdzielni kółek rolniczych zrzeszonych w KZRKiOR oraz pracy na rzecz tych spółdzielni: a) objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki, b) przed dniem objęcia obowiązkiem ubezpieczenia społecznego z tego tytułu; 296 dr hab. Krzysztof Walczak Okresy składkowe 13) pracy na obszarze Państwa Polskiego wykonywanej na rzecz jednostek gospodarki uspołecznionej na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia oraz współpracy przy wykonywaniu takiej umowy: a) objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego i okresy kontynuowania tego ubezpieczenia, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki, b) wykonywanej przed dniem 1 stycznia 1976 r., jeżeli umowa odpowiadała warunkom ubezpieczenia obowiązującym w tym dniu; 297 dr hab. Krzysztof Walczak Okresy składkowe 14) pozarolniczej działalności gospodarczej na obszarze Państwa Polskiego: a) objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego i okresy kontynuowania tego ubezpieczenia, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki, b) prowadzonej przed dniem objęcia obowiązkiem ubezpieczenia z tego tytułu, jeżeli prowadzenie działalności gospodarczej odpowiadało warunkom ubezpieczenia; 298 dr hab. Krzysztof Walczak Okresy składkowe 15) współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej na obszarze Państwa Polskiego objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego oraz okresy kontynuowania tego ubezpieczenia, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki; 16) ubezpieczenia społecznego duchownych na obszarze Państwa Polskiego, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki; 299 dr hab. Krzysztof Walczak Okresy składkowe 17) pobierania stypendium sportowego z tytułu wyczynowego uprawiania sportu na obszarze Państwa Polskiego po ukończeniu 15 roku życia, z wyjątkiem okresów pobierania stypendium przez osoby uczące się lub studiujące w systemie studiów dziennych. 300 dr hab. Krzysztof Walczak Emerytura dla osób urodzonych po 31.12. 1948 Podstawę obliczenia emerytury, stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury, zwaloryzowanego kapitału początkowego oraz kwot środków zewidencjonowanych na subkoncie. Emerytura z Funduszu nie może być niższa od kwoty odpowiadającej wysokości emerytury z Funduszu i okresowej emerytury kapitałowej przysługującej w dniu poprzedzającym osiągnięcie wieku. 301 dr hab. Krzysztof Walczak Emerytura dla osób urodzonych po 31.12. 1948 Komunikat Prezesa ZUS z 15.02. 2016 r. w sprawie kwoty najniższej emerytury i renty, dodatku pielęgnacyjnego i dodatku dla sierot zupełnych oraz kwot maksymalnych zmniejszeń emerytur i rent (M.P. z 2016 r. poz 168) Kwoty najniższej emerytury i renty wynoszą: a) 882,56 zł miesięcznie - emerytura, renta rodzinna i renta dla osób całkowicie niezdolnych do pracy, b) 676,75 zł miesięcznie - renta dla osób częściowo niezdolnych do pracy 302 dr hab. Krzysztof Walczak Wysokość emerytury Emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego Komunikat Prezesa GUS z 25.03. 2016 r. w sprawie tablicy średniego dalszego trwania życia kobiet i mężczyzn (M.P z 2016 r., poz. 291) 303 dr hab. Krzysztof Walczak Waloryzacja składek Waloryzację składek przeprowadza się corocznie, od dnia 1 czerwca każdego roku, poczynając od waloryzacji za rok 2000. Waloryzacja składek polega na pomnożeniu zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego składek przez wskaźnik waloryzacji. W wyniku przeprowadzonej waloryzacji stan konta nie może ulec obniżeniu. 304 dr hab. Krzysztof Walczak Waloryzacja składek Prezes GUS ogłasza, w formie komunikatu, w Monitorze Polskim, w terminie do dnia 15 maja każdego roku, wskaźnik rocznej waloryzacji. Zgodnie z Komunikatem z 13.05. 2016 r. (M.P. z 2016 poz. 449) wskaźnik ten wynosi 104,37. 305 dr hab. Krzysztof Walczak Waloryzacja składek Przy ustalaniu wysokości emerytury kwota składek i środków zewidencjonowanych na subkoncie po dniu 31 stycznia roku, za który przeprowadzono ostatnią roczną waloryzację składek i środków, jest waloryzowana kwartalnie. Prezes ZUS ogłasza, w formie komunikatu, w Monitorze Polskim, w terminie do 25 dnia miesiąca poprzedzającego termin waloryzacji, wskaźnik kwartalnej waloryzacji za poprzedni kwartał. Zgodnie z Komunikatem z 18.08. 2016 r. (M.P z 2016, poz. 803) wskaźnik za II kwartał 2016 r. wynosi 101,09%. 306 dr hab. Krzysztof Walczak Podział składek na subkoncie Zwaloryzowane kwoty składek i środków zewidencjonowane na subkoncie, podlegają podziałowi w razie rozwodu, unieważnienia małżeństwa albo w przypadku śmierci osoby, dla której ZUS prowadzi subkonto, na zasadach określonych w przepisach o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych. Podział o którym mowa powyżej jest dokonywany w przypadku, gdy rozwód, unieważnienie małżeństwa albo śmierć nastąpiły nie później niż w dniu: 307 dr hab. Krzysztof Walczak Podział składek na subkoncie 1) złożenia wniosku o emeryturę z tytułu osiągnięcia normalnego wieku emerytalnego lub też emerytury częściowej; 2) nabycia prawa do emerytury z tytułu osiągnięcia normalnego wieku emerytalnego, jeżeli złożenie takiego wniosku nie jest wymagane lub 3) osiągnięcia wieku uprawniającego do normalnej emerytury przez osoby, które miały ustalone prawo do okresowej emerytury kapitałowej do dnia poprzedzającego osiągnięcie tego wieku. 308 dr hab. Krzysztof Walczak Emerytura częściowa Ubezpieczonym, którzy nie osiągnęli ustawowego wieku emerytalnego, przysługuje emerytura częściowa, jeżeli spełnili łącznie następujące warunki: 1) mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 35 lat dla kobiet i 40 lat dla mężczyzn; 2) osiągnęli wiek wynoszący co najmniej 62 lata dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn. Wysokość emerytury częściowej wynosi 50% kwoty emerytury podstawowej i nie podlega podwyższeniu do kwoty najniższej emerytury. 309 dr hab. Krzysztof Walczak Emerytura dla osób urodzonych przed 01.01. 1949 r. Ubezpieczonym urodzonym przed 01.01. 1949 r. przysługuje emerytura, jeżeli spełnili łącznie następujące warunki: 1) osiągnęli wiek emerytalny kobieta 60 lat a mężczyzna generalnie 65 lat 2) mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn. 310 dr hab. Krzysztof Walczak Wcześniejsza emerytura dla osób urodzonych przed 01.01. 1949 r. Ubezpieczonym urodzonym przed 01.01. 1949 r., którzy nie osiągnęli normalnego wieku emerytalnego, mogą przejść na emeryturę: 1) kobieta - po osiągnięciu wieku 55 lat, jeżeli ma co najmniej 30-letni okres składkowy i nieskładkowy albo jeżeli ma co najmniej 20-letni okres składkowy i nieskładkowy oraz została uznana za całkowicie niezdolną do pracy; 311 dr hab. Krzysztof Walczak Wcześniejsza emerytura dla osób urodzonych przed 01.01. 1949 r. 2) mężczyzna - po osiągnięciu wieku 60 lat, jeżeli ma co najmniej 35-letni okres składkowy i nieskładkowy albo jeżeli ma co najmniej 25-letni okres składkowy i nieskładkowy oraz został uznany za całkowicie niezdolnego do pracy. 312 dr hab. Krzysztof Walczak Podstawa wymiaru emerytur wg starych zasad i rent Podstawę wymiaru emerytury i renty stanowi przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne na podstawie przepisów prawa polskiego w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę lub rentę 313 dr hab. Krzysztof Walczak Podstawa wymiaru emerytur wg starych zasad i rent Jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru składek w okresie pozostawania w stosunku pracy wskazanym do ustalenia podstawy wymiaru emerytury i renty, za podstawę wymiaru składek przyjmuje się kwotę obowiązującego w tym okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników, proporcjonalnie do okresu podlegania ubezpieczeniu i wymiaru czasu pracy 314 dr hab. Krzysztof Walczak Renta z tytułu niezdolności do pracy Renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnił łącznie następujące warunki: 1) jest niezdolny do pracy; 2) ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy. Warunek ten nie jest wymagany od ubezpieczonego, którego niezdolność do pracy jest spowodowana wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy (rozp. MPiPS z 24.12. 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad oraz trybu uznawania zdarzenia za wypadek w drodze do pracy lub z pracy, sposobu jego dokumentowania, ….. (Dz. U. z 2013 r., poz. 924 ze zm.) 315 dr hab. Krzysztof Walczak Renta z tytułu niezdolności do pracy 3) niezdolność do pracy powstała w okresach określonych w ustawie, albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów. Tego warunku nie musi spełniać osoba jeżeli udowodni okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolna do pracy. 316 dr hab. Krzysztof Walczak Wysokość renty dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy - 24% kwoty bazowej (która wynosi 100% przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim roku kalendarzowym pomniejszonego o potrącone od ubezpieczonych składki na ubezpieczenia społeczne, oraz - po 1,3% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów składkowych; - po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych; 317 dr hab. Krzysztof Walczak Wysokość renty dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy - po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresu brakującego do pełnych 25 lat okresów składkowych oraz nieskładkowych, przypadających od dnia zgłoszenia wniosku o rentę do dnia, w którym rencista osiągnąłby wiek emerytalny 318 dr hab. Krzysztof Walczak Wysokość renty dla osoby częściowo niezdolnej do pracy Renta dla osoby częściowo niezdolnej do pracy wynosi 75% renty dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy. 319 dr hab. Krzysztof Walczak Renta szkoleniowa Osobie, spełniającej warunki do uzyskania renty, w stosunku do której orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie, przysługuje renta szkoleniowa przez okres 6 miesięcy. Okres 6 miesięcy, ulega wydłużeniu na czas niezbędny do przekwalifikowania zawodowego, nie dłużej niż o 30 miesięcy. Przedłużenie prawa do renty, następuje na podstawie wniosku starosty. 320 dr hab. Krzysztof Walczak Renta szkoleniowa Jednakże okres 6 miesięcy może ulec skróceniu, jeżeli przed upływem tego okresu starosta zawiadomi organ rentowy: 1) o braku możliwości przekwalifikowania do innego zawodu; 2) o tym, że osoba zainteresowana nie poddaje się przekwalifikowaniu zawodowemu. Renta szkoleniowa wynosi 75% podstawy wymiaru renty. 321 dr hab. Krzysztof Walczak Renta rodzinna Renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń. 322 dr hab. Krzysztof Walczak Renta rodzinna Do renty rodzinnej uprawnieni są: • dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione; • przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, z wyłączeniem dzieci przyjętych na wychowanie i utrzymanie w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka; • małżonek (wdowa i wdowiec); • rodzice. 323 dr hab. Krzysztof Walczak Renta rodzinna Renta rodzinna wynosi: • dla jednej osoby uprawnionej - 85% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu; • dla dwóch osób uprawnionych - 90% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu; • dla trzech lub więcej osób uprawnionych - 95% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu. 324 dr hab. Krzysztof Walczak Dodatek pielęgnacyjny Dodatek pielęgnacyjny przysługuje osobie uprawnionej do emerytury lub renty, jeżeli osoba ta została uznana za całkowicie niezdolną do pracy oraz do samodzielnej egzystencji albo ukończyła 75 lat życia. Osobie uprawnionej do emerytury lub renty przebywającej w zakładzie opiekuńczo-leczniczym lub w zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym dodatek pielęgnacyjny nie przysługuje, chyba że przebywa poza tą placówką przez okres dłuższy niż 2 tygodnie w miesiącu. 325 dr hab. Krzysztof Walczak Dodatek pielęgnacyjny Komunikat Prezesa ZUS z 15.02. 2016 r. w sprawie kwoty najniższej emerytury i renty, dodatku pielęgnacyjnego i dodatku dla sierot zupełnych oraz kwot maksymalnych zmniejszeń emerytur i rent (M.P. z 2016 r. poz 168) Kwota dodatku: pielęgnacyjnego wynosi - 208,67 zł miesięcznie, dla sierot zupełnych - 392,20 zł miesięcznie; 326 dr hab. Krzysztof Walczak Dodatek dla sierot zupełnych Jeżeli do renty rodzinnej uprawniona jest sierota zupełna, przysługuje jej dodatek dla sierot zupełnych. 327 dr hab. Krzysztof Walczak Przedawnienie prawa do renty i emerytury Prawo do świadczeń emerytalnych i rentowych nie ulega przedawnieniu, nie można się tego prawa zrzec ani przenieść na inną osobę 328 dr hab. Krzysztof Walczak Zasiłek pogrzebowy Zasiłek pogrzebowy przysługuje w razie śmierci: 1. ubezpieczonego; 2. osoby pobierającej emeryturę lub rentę; 3. osoby, która w dniu śmierci nie miała ustalonego prawa do emerytury lub renty, lecz spełniała warunki do jej uzyskania i pobierania; 4. członka rodziny osoby wymienionej w pkt 1 i 2. Zasiłek pogrzebowy przysługuje w wysokości 4000 zł. 329 dr hab. Krzysztof Walczak Zasiłek pogrzebowy Prawo do zasiłku pogrzebowego przysługuje także w razie śmierci małżonka pozostającego w separacji w rozumieniu art. 614 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Uchwała SN z 17.01. 2012 r. I UZP 8/11 330 dr hab. Krzysztof Walczak Zasiłek pogrzebowy Prawo do zasiłku pogrzebowego wygasa w razie niezgłoszenia wniosku o jego przyznanie w okresie 12 miesięcy od dnia śmierci osoby, po której zasiłek przysługuje. Jeżeli zgłoszenie wniosku o zasiłek pogrzebowy w terminie określonym powyżej było niemożliwe z powodu późniejszego odnalezienia zwłok lub zidentyfikowania osoby zmarłej albo z innych przyczyn całkowicie niezależnych od osoby uprawnionej, prawo do zasiłku pogrzebowego wygasa po upływie 12 miesięcy od dnia pogrzebu. 331 dr hab. Krzysztof Walczak Otwarte Fundusze Emerytalne Ustawa z 28.08. 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (Dz. U z 2016 r., poz. 291 ze zm.) II filar to OFE, które są zarządzane przez PTE. Każdy pracownik, który podejmował pracę na podstawie umowy o pracę i urodził się po dniu 31.12.1968 r. miał obowiązek przystąpić do OFE. Pracownik musiał podjąć decyzję w sprawie wyboru OFE w ciągu 7 dni od dnia powstania obowiązku ubezpieczenia. Natomiast, jeżeli pracownik sam nie wybrał OFE, do którego chciał przystąpić, to w drodze losowanie ZUS sam wybierał i przypisywał któryś z funduszy. 332 dr hab. Krzysztof Walczak Otwarte Fundusze Emerytalne Zgodnie z ustawą z 6.12. 2013 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych (Dz. U. z 2013 r., Nr 1717) członkowie OFE do 31.07. 2014 r. musieli zdecydować, czy chcą pozostać w OFE. Chęć pozostania w OFE należało zgłosić do ZUS, natomiast brak zgłoszenia oznaczał rezygnację z OFE, a przyszłe składki będą przekazywane w całości do ZUS. 333 dr hab. Krzysztof Walczak Otwarte Fundusze Emerytalne 3.02. 2014 r. umorzono 51,5% aktywów zapisanych na rachunkach członków OFE i przekazano do ZUS. Wyżej wymienione aktywa zaewidencjonowano na subkontach w ZUS, natomiast w OFE pozostało 48,5% wartości aktywów przed umorzeniem. 334 dr hab. Krzysztof Walczak Otwarte Fundusze Emerytalne OFE można w każdym czasie zmieniać bezpłatnie. W przypadku zmiany OFE, obecny fundusz przenosi zgromadzone środki do innego, nowego funduszu za pośrednictwem wypłaty transferowej. Jednakże rzeczywiste przeniesienie środków dokonywane jest tylko cztery razy w roku, tj. na koniec lutego, maja, sierpnia i listopada. 335 dr hab. Krzysztof Walczak III Filar III filar systemu emerytalnego w Polsce jest dobrowolnym źródłem finansowania emerytury. Oznacza to, iż jest dostępny dla wszystkich, gromadzenie w nim składek nie jest obowiązkowe. III filar ma również charakter kapitałowy, co oznacza, iż składki gromadzone na indywidualnych kontach zarządzane są przez instytucje finansowe. 336 dr hab. Krzysztof Walczak III Filar III filar to wszelkie formy zabezpieczenia przyszłości, indywidualne lub zbiorowe, niezależne od ubezpieczenia społecznego”. Można do niego zaliczyć - PPE, czyli Pracownicze Programy Emerytalne; - IKE, czyli Indywidualne Konta Emerytalne; - IKZE, czyli Indywidualne Konta Zabezpieczenia Emerytalnego; - Inne indywidualne ubezpieczenia na życie. 337 dr hab. Krzysztof Walczak III Filar Ustawodawca, aby zachęcić przyszłych emerytów do samodzielnego oszczędzania wprowadził m.in. zwolnienie z 19% podatku dochodowego od zysków kapitałowych inwestycji prowadzonych w ramach III filaru (IKE, IKZE, PPE), a także możliwość odliczenia dokonanych wpłat od podstawy opodatkowania (IKZE). 338 dr hab. Krzysztof Walczak PPE PPE to grupowa, zorganizowana i dobrowolna forma systematycznego gromadzenia środków na przyszłą emeryturę. PPE może zostać utworzony przez pracodawcę w celu gromadzenia oszczędności na emeryturę dla zatrudnionych pracowników. PPE może zostać stworzony jako program zakładowy przez jednego pracodawcę lub jako program międzyzakładowy przez kilku pracodawców. 339 dr hab. Krzysztof Walczak PPE Prawo do uczestnictwa w PPE przysługuje pracownikowi, który jest zatrudniony u danego pracodawcy, nie krócej niż 3 miesiące, chyba że umowa zakładowa stanowi inaczej. Do PPE nie może przystąpić pracownik, który ukończył 70 rok życia. Prawo do uczestnictwa w programie przysługuje również osobie fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą, wspólnikowi spółki cywilnej, jawnej, spółki partnerskiej oraz komandytowo-akcyjnej i komandytowej odpowiadającemu bez ograniczenia, który podlega obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, jeżeli te osoby lub spółki prowadzą program dla swoich pracowników. 340 dr hab. Krzysztof Walczak PPE PPE mogą być prowadzone w jednej z czterech form: - pracowniczego funduszu emerytalnego, - umowy o wnoszenie przez pracodawcę składek pracowników do funduszu inwestycyjnego, - umowy grupowego ubezpieczenia na życie pracowników z zakładem ubezpieczeń w formie grupowego ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, - zarządzania zagranicznego 341 dr hab. Krzysztof Walczak PPE Pracodawca co miesiąc wpłaca składki podstawowe na rzecz uczestników programu. Składka podstawowa nie może przekroczyć 7% wynagrodzenia uczestnika. Wysokość składki podstawowej ustala się: - procentowo od wynagrodzenia albo - w jednakowej kwocie dla wszystkich uczestników albo - procentowo od wynagrodzenia, z określeniem maksymalnej kwotowej wysokości tej składki. 342 dr hab. Krzysztof Walczak PPE Poza składką podstawową, pracownicy mogą wpłacać na własne konto w programie składki dodatkowe, które są potrącane z wynagrodzenia pracownika po jego opodatkowaniu. Jednakże suma składek dodatkowych wniesionych przez uczestnika do jednego programu w ciągu roku kalendarzowego nie może przekroczyć kwoty odpowiadającej czteroipółkrotności przeciętnego prognozowanego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok, określonego w ustawie budżetowej, ustawie o prowizorium budżetowym343 dr hab. Krzysztof Walczak PPE lub w ich projektach, jeżeli odpowiednie ustawy nie zostały uchwalone. W 2016 r. limit ten wynosi 18 247,50 zł. 344 dr hab. Krzysztof Walczak IKE Wyodrębniony zapis w rejestrze uczestników funduszu inwestycyjnego, wyodrębniony rachunek papierów wartościowych lub inny rachunek, na którym zapisywane są instrumenty finansowe niebędące papierami wartościowymi oraz rachunek pieniężny służący do obsługi takich rachunków w podmiocie prowadzącym działalność maklerską, lub wyodrębniony rachunek w ubezpieczeniowym funduszu kapitałowym, wyodrębniony rachunek bankowy w banku, wyodrębniony rachunek IKE w dobrowolnym funduszu emerytalnym, prowadzone na zasadach określonych ustawą 345 dr hab. Krzysztof Walczak IKE Wpłaty na IKE w roku kalendarzowym nie mogą przekroczyć kwoty trzykrotności przeciętnego miesięcznego prognozowanego wynagrodzenia w danym roku kalendarzowym w gospodarce narodowej, określonego w ustawie budżetowej lub w ustawie o prowizorium budżetowym lub w ich projektach, jeżeli odpowiednie ustawy nie zostały uchwalone. W 2016 r. limit ten wynosi 12 165,00 zł. 346 dr hab. Krzysztof Walczak IKZE Wyodrębniony zapis w rejestrze uczestników funduszu inwestycyjnego, wyodrębniony rachunek papierów wartościowych lub inny rachunek, na którym zapisywane są instrumenty finansowe niebędące papierami wartościowymi oraz rachunek pieniężny służący do obsługi takich rachunków w podmiocie prowadzącym działalność maklerską, lub wyodrębniony rachunek w ubezpieczeniowym funduszu kapitałowym, wyodrębniony rachunek bankowy w banku, wyodrębniony rachunek IKZE w dobrowolnym funduszu emerytalnym, prowadzone na zasadach określonych ustawą 347 dr hab. Krzysztof Walczak IKZE Atutem IKZE jest to, iż środki wpłacane w danym roku na IKZE można odliczyć od podstawy opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych i pomniejszać płacony podatek. Dodatkowo, wypłaty z konta IKZE, po osiągnięciu ustawowego wieku 65 lat, są teraz opodatkowane jedną, zryczałtowaną 10% stawką podatku. Limit wpłat na IKZE w 2016 r. wynosi 4 866.00 zł 348 dr hab. Krzysztof Walczak Indywidualne ubezpieczenia na życie Obecnie na rynku finansowym istnieje kilka rodzajów indywidualnych ubezpieczeń na życie. Są to: - ubezpieczenie na życie i dożycie; - ubezpieczenie na dożycie; - ubezpieczenie na wypadek śmierci; - ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym; - ubezpieczenia posagowe. 349 dr hab. Krzysztof Walczak
