Neurobiologia

advertisement
Neurobiologia
WYKŁAD 5
Ogólne właściwości układów recepcyjnych.
Układ czucia dotyku i bólu
Prof. dr hab. Krzysztof Turlejski
Uniwersytet im. Kard. Stefana Wyszyńskiego
Ogólne prawidłowości recepcji

Bodźcem odbieranym przez dany narząd
zmysłów jest taka forma energii, która działając
na receptor należący do tego zmysłu wywołuje w
nim pewne zmiany fizyczne (odkształcenie
mechaniczne, zmianę konformacji określonego
białka na błonie komórki), pociągające za sobą
zmianę aktywności komórki receptorowej.

Wiele istniejących rodzajów energii nie pobudza
żadnych naszych receptorów (n.p. fale radiowe,
ultradźwięki). Energii takiej nie percepujemy (nie
jest ona dla nas bodźcem).
Prawo swoistej energii bodźca
Johansena – Mullera

Podrażnienie dowolnego miejsca danej drogi
czuciowej (neuronów lub aksonów
przewodzących impulsy od określonego
receptora do mózgu) wywołuje wrażenia
psychiczne takie, jakby podrażniono sam
receptor.

A zatem, specyficzność odczuć zmysłowych
zależy od drogi, jaką jest przekazywane
pobudzenie, a nie od formy przekazu, która jest
zawsze taka sama (potencjały czynnościowe na
dendrytach i ciele komórki, potencjały iglicowe
przekazywane wzdłuż aksonu).
Świat zewnętrzny a świat
doznań
 Receptory
ulegają zmianom pod wpływem
bodźców i pobudzają komórki nerwowe.
 Neurony standardowo kodują stopień
pobudzenia.
 Szlak, po jakim przekazywane jest dane
pobudzenie określa wewnętrzną klasyfikację
bodźca jako należącego do modalności
wzrokowej, słuchowej itd.
 Rekonstrukcja obrazu świata zewnętrznego
jest operacją subiektywną.
Cechy bodźca





Swoista modalność (rodzaj energii
najłatwiej pobudzającej receptor)
Siła (natężenie działającej energii)
Czas trwania
Dynamika (szybkość zmian natężenia)
Świadomość/nieświadomość działania
bodźca
Swoistość receptorów, swoistość
bodźców
 Receptory
są specjalnymi komórkami lub
zakończeniami nerwowymi
wyspecjalizowanymi w reagowaniu na
pewien rodzaj energii.
 Bodziec swoisty jest to ten rodzaj energii,
w stosunku do którego dany receptor
wykazuje największą wrażliwość.
 Pojęcia swoistego receptora i swoistego
bodźca wzajemnie się dopełniają.
BODZIEC PROGOWY
Do pobudzenia receptora potrzebne jest działanie
bodźca o pewnym minimalnym natężeniu.
Mniejsze natężenia, nawet swoistych bodźców,
nie są odczuwane jako wrażenia.
 Dopiero po przekroczeniu pewnego minimalnego
progu natężenia (energii) bodziec powoduje
powstanie potencjału receptorowego (zmianę
potencjału komórki receptorowej).
 O takim bodźcu mówimy, że osiągnął wartość
progową i nazywamy go bodźcem progowym.

Różne układy czuciowe (percepcyjne) mają
oddzielne receptory,
drogi przewodzenia informacji
i reprezentacje w mózgu

Droga nerwowa, jaką
dotarło pobudzenie do
mózgu i struktury
aktywowane w wyniku
tego pobudzenia
określają psychiczne
odczucie rodzaju
bodźca (wrażenie
wzrokowe, słuchowe
itd.)
Ograniczenia swoistości receptorów
Swoistość receptorów nie jest bezwzględna.
 Jeśli jakiś bodziec oddziałuje na nieswoisty dla
niego receptor z dostatecznie dużą energią,
może spowodować w nim takie zmiany
potencjału, jakie powstają pod wpływem bodźca
swoistego, a co za tym idzie świadome odczucia
właściwe dla pobudzenia tego receptora.
 Przykład: uderzenie w oko powoduje wrażenia
wzrokowe („świeczki”), gdyż energia
mechaniczna o tak dużym natężeniu odkształciła
i niespecyficznie pobudziła fotoreceptory.

Percepcja dynamiki bodźca
Oprócz bezwzględnej siły bodźca, bardzo ważna
jest jego dynamika (szybkość zmiany).
 Tylko niektóre receptory reagują na działającą na
nie energię w sposób ciągły (toniczny).
 Większość receptorów reaguje w sposób
dynamiczny (fazowy).
 Receptory odpowiadające fazowo, reagują silnie
na zmiany siły bodźca (jego zwiększenie lub
zmniejszenie), natomiast szybko przestają
reagować na bodziec o niezmiennym natężeniu.

Subiektywna wielkość wrażenia zmysłowego
rośnie proporcjonalnie do przyrostu siły
bodźca (Stevens).
Prawo Webera – Fechnera:
Receptory fazowe zaczynają reagować na zmianę siły
bodźca dopiero, gdy ta siła zmieni się o określony,
procent jego aktualnego poziomu (dla układu
wzrokowego wartość progowa zmiany to 1%). Zatem, aby
odczuć kolejne zmiany siły bodźca, zmiany te muszą
rosnąć w postępie geometrycznym.
Siła reakcji receptorów (mierzona częstością generacji
potencjałów czynnościowych we włóknach nerwowych
od nich idących) jest wprost proporcjonalna do
logarytmu z intensywności bodźca.
Kodowanie bodźca
Niezależnie od rodzaju oddziałującej energii,
przekroczenie jej progu zawsze powoduje
najpierw czasową, stopniowaną zmianę
potencjału błonowego komórki receptorowej.
 Potencjał ten jest proporcjonalny do siły bodźca
(w skali logarytmicznej).
 Zatem, receptor koduje bodziec za pomocą
wielkości wygenerowanego potencjału
czynnościowego, nazywanego potencjałem
generacyjnym receptora.
 Komórki receptorowe nie generują potencjałów
iglicowych (spajków), jak inne neurony.

Transformacja potencjału
receptorowego na serię potencjałów
czynnościowych neuronu
Powstanie potencjału generacyjnego komórki
receptorowej zmienia potencjał błonowy
dendrytu lub aksonu neuronu kontaktującego
się z receptorem.
 Ta zmiana powoduje powstanie w neuronie
potencjałów czynnościowych, które
rozprzestrzeniają się w kierunku ciała komórki.
 Jeśli wzrasta intensywność bodźca, to rośnie też
wielkość potencjału czynnościowego.
 Mówimy, że nastąpiła transformacja (przemiana)
bodźca na elektryczny potencjał czynnościowy
receptora a następnie neuronu, będący
sygnałem przenoszącym pewną informację.

Transdukcja bodźca
Jeśli potencjał czynnościowy powstały pod wpływem
bodźca w zakończeniu neuronu kontaktującym się z
receptorem przekroczy pewną wielkość progową, to w
neuronie generowany jest potencjał iglicowy (lub seria
takich potencjałów).
 Każdy potencjał iglicowy ma taką samą wielkość, a
informacja o sile bodźca kodowana jest częstotliwością
genercji tych potencjałów.
 Potencjały iglicowe są dalej przewodzone włóknami
nerwowymi do odpowiednich struktur ośrodkowego
układu nerwowego.
 Różnica między kodowaniem przy pomocy potencjałów
czynnościowych i iglicowych jest taka, jak między
przekazem radiowym czy telewizyjnym analogowym i
cyfrowym.

Adaptacja receptorów

We wszystkich receptorach (z wyjątkiem bólowych)
występuje zjawisko adaptacji. Po pewnym czasie działania
bodźca o niezmiennej sile, potencjał przez nie
generowany zmniejsza się. W związku z tym, reakcja na
ten bodziec jest coraz słabsza.
Wyróżnia się receptory szybko i wolno się adaptujące.
 Do szybko adaptujących się (fazowych) należą np.
mechanoreceptory wrażliwe na dotyk i ucisk oraz mało
czułe fotoreceptory siatkówki (czopki, widzenie barwne).
 Do receptorów wolno adaptujących się należą
termoreceptory oraz wysoko czułe fotoreceptory siatkówki
(pręciki, adaptacja do ciemności).

Podział receptorów ze względu na
typ specyficznego bodźca
Mechanoreceptory - reagują na różne formy odkształceń
mechanicznych
 Chemoreceptory – reagują na obecność określonych
jonów lub związków chemicznych
 Fotoreceptory – reagują na pobudzenie energią
elektromagnetyczną o pewnej, wąskiej charakterystyce
(długość fali 0.4-0.8 mikrometra)
 Termoreceptory – reagują na poziom drgań cieplnych
otoczenia i dynamikę tych zmian. Istnieją odrębne
receptory zimna i ciepła.
 Receptory bólowe (nocyceptory) – reagują na wiele
rodzajów bodźców, jeśli maja one natężenie, które może
uszkodzić, lub uszkadza tkanki organizmu.

Czucie eksteroceptywne
Receptory skórne
W skórze znajdują się liczne zakończenia nerwowe
kontaktujące się z receptorami różnej modalności:
- mechanoreceptorami reagującymi na ucisk,
rozciąganie, wibracje; na dotyk są wrażliwe tzw. ciałka
Meissnera i receptory okołowłosowe (ciałka Paciniego);
- termoreceptorami reagującymi na ciepło lub zimno;
- receptorami bólowymi reagującymi na różne bodźce o
dużym natężeniu, które mogą uszkodzić tkankę (bodźce
bólowe).
 Niektóre z tych receptorów adaptują się wolno, inne
szybko.
 Wąsy (wibrysy) niektórych zwierząt (gryzoni, fok) mają
bardzo dużo mechanoreceptorów w cebulkach
włosowych i przekształciły się w wyspecjalizowane
organy zmysłu czucia.

Receptory skórne
Mechanoreceptory
skóry są wrażliwe
na ściskanie,
rozciaganie albo
wibracje
Tarczka Merkela
Ciałko Paciniego
(otorbione)
Wolne zakończenie
Nerwowe (ból)
Ciałko
Meissnera
(otorbione) Ciałko
Ruffiniego
Położenie receptorów skóry
Receptory
bólowe
Komórki
Merkela
Receptory
zimna
Ciałko
Meissnera
Warstwa
podstawna
naskórka
A
Receptory
ciepła
A
A
A
C
C
NASKÓREK
Warstwa
brodawkowa
skóry właściwej
SKÓRA
WŁAŚCIWA
Zakończenie
Ruffiniego
A
C
Ciałko Paciniego
Różnice wrażliwości czucia
skóry różnych części ciała




Gęstość rozmieszczenia receptorów czuciowych w skórze
różnych części ciała jest bardzo różna. Także ich czułość na
bodźce może być różna. Dlatego różne okolice skóry
wykazują duże różnice wrażliwości na bodźce mechaniczne.
Najwrażliwsze są opuszki palców, czubek nosa oraz wargi.
Najmniej wrażliwa jest skóra ramion, ud i pleców.
Żeby wywołać odczucie dotknięcia działając na skórę
czubka nosa wystarczy ją ucisnąć z siłą 2g/mm2. Aby
spowodować podobny efekt psychiczny działając na skórę
ramienia, trzeba ją ucisnąć z niemal 20-krotnie większą siłą.
U człowieka minimalna odległość, przy jakiej dwa bodźce
działające jednocześnie na powierzchnię ciała są
odczuwane jako odrębne, a nie jako jeden bodziec, waha
się w zależności od okolicy ciała od 1 do 12 mm
(najmniejsza – wargi i palce, największa – plecy).
Receptory czucia głębokiego
(proprioceptory)





Oprócz receptorów skórnych, informacji sensorycznych
dostarczają również receptory z głębiej położonych tkanek
ciała.
W mięśniach i ścięgnach są specjalne receptory
przekazujące informację o stopniu rozciągnięcia i dynamice
zmian napięcia mięśni i ścięgien oraz o sile nacisku na
stawy.
Pobudzenie z proprioreceptorów już na poziomie rdzenia
kręgowego jest używane do korygowania siły skurczu
mięśni lub postawy ciała za pomocą odruchów rdzeniowych.
W wielu tkankach (n. p. otrzewna, opona twarda mózgu) są
wolne zakończenia nerwowe, które przekazują do układu
nerwowego czucie bólu i temperatury.
Receptory głębokie przekazują pobudzenie do rdzenia
kręgowego przez korzonki grzbietowe (czuciowe).
Nerwy czaszkowe

Kolory:

Biały –
czuciowe
Czerwony –
ruchowe
Żółty –
mieszane.
I - nerw węchowy

II - nerw wzrokowy
III - nerw okoruchowy 
IV - nerw bloczkowy
V - nerw trójdzielny
VI - nerw odwodzący
VII - nerw twarzowy
VIII - nerw przedsionkowo ślimakowy
IX - nerw językowo-gardłowy
X - nerw błędny
XI - nerw dodatkowy
XII - nerw podjęzykowy.

U wszystkich kręgowców
występuje 12 par nerwów
czaszkowych, zawsze tych
samych i wychodzących z
homologicznych miejsc u
podstawy mózgu.
Nerw trójdzielny
Ten najważniejszy nerw czuciowy głowy dzieli się na
trzy gałązki (nerwy)
Nerw oczny (czuciowy)
Nerw szczękowy (czuciowy)
Nerw żuchwowy (czuciowy i ruchowy)
Neurony czuciowe – w jądrach
czuciowych; Neurony ruchowe –
śródmózgowie i most
Drogi przekazywania informacji
czuciowej do rdzenia kręgowego
Bruzda pośrodkowa tylna
Zwoje czuciowe są położone w obrębie korzonków grzbietowych rdzenia
kręgowego. Aksony tych komórek rozgałęziają się na dwie gałązki: dolną
dochodzącą przez korzonek grzbietowy i odpowiedni nerw do receptorów
i górną, docierającą przez korzonek grzbietowy do rdzenia kręgowego.
Informacja z receptorów dociera wzdłuż tych aksonów do neuronów rdzenia
kręgowego w kilku sąsiadujących segmentach oraz do jąder czuciowych
pnia mózgu.
U człowieka jest 31 par
nerwów rdzeniowych:
Szyjne
nerwy szyjne C1-C8 (8 par)
nerwy piersiowe Th1-Th12 (12
par)
nerwy lędźwiowe L1-L5 (5 par)
nerwy krzyżowe S1-S5 (5 par)
nerwy guziczne Co1 (1 para)
Piersiowe
Lędźwiowe
Krzyżowe
Gruziczna
U wszystkich ssaków jest 8 par
nerwów szyjnych (wyjątkiem
jest leniwiec). Liczba
segmentów innych odcinków
rdzenia kręgowego może się
różnić (najbardziej zmienna jest
w odcinku ogonowym).
Drogi czuciowe rdzenia kręgowego
Kolaterale aksonów komórek zwojów czuciowych podążają przez sznury tylne
do rdzenia przedłużonego, gdzie kończą się w jądrach: smukłym
(dolna część ciała) i klinowatym (górna część ciała).
Drogi wstępujące sznurów tylnych
rdzenia kręgowego
Tą drogą docierają do mózgu
czucie skórne dotyku, oraz
propriocepcja ruchowa
(z mięśni, stawów i ścięgien)
Neuron IV – w korze somatosensorycznej
(czuciowej)
Neuron III – we wzgórzu (jądro
brzuszne tylne)
TU NASTEPUJE SKRZYŻOWANIE DRÓG,
LEWEJ I PRAWEJ
Neuron II – w rdzeniu przedłużonym (jądra
smukłe i klinowate)
Neuron I – w zwojach czuciowych rdzenia
kregowego i przedłużonego
Drogi wstępujące sznurów
przednio-bocznych Czucie bólu,
ciepła i zimna
Neuron IV – w korze czuciowej mózgu
Neuron III – we wzgórzu
(jądro brzuszno-boczne)
Krótsze drogi:
droga rdzeniowo-siatkowata,
droga rdzeniowa-pokrywowa,
droga rdzeniowo-oliwkowa
(do móżdżku)
Skrzyżowanie aksonów następuje
w rdzeniu przedłużonym.
Neuron II – w blaszkach rogu tylnego
Skrzyżowanie dróg
rdzeniowo-wzgórzowych
Neuron I – w zwojach rdzeniowych
Korowy i móżdżkowy system
propriocepcji i regulacji ruchu
Zarówno kora mózgu
jak i kora móżdżku
dają projekcje
do jąder mostu (jest to
część pnia mózgu).
Kora mózgu steruje
ruchami świadomie
zaplanowanymi.

Móżdżek automatycznie reguluje napięcie mięśni, co
umozliwia automatyczne utrzymanie postawy ciała i
optymalizację wykonania ruchu, a także sterowanie
ruchami powtarzalnymi (n.p. kroczenie)
Drogi z jąder móżdżku
Kora móżdżku wysyła
aksony do jąder
móżdżku.
Jądra móżdżku dają
projekcje do:
-jądra zębatego
- jądra wierzchu
(wysuniętego)
- wzgórza,
- jądra czerwiennego
- rdzenia kręgowego
Projekcja czuciowa ze wzgórza do
kory nowej
Jądro brzuszno-boczne wzgórza
otrzymuje pośrednią projekcję
czuciową z rdzenia kręgowego
i bezpośrednią z rdzenia
przedłużonego.
Aksony komórek jądra brzusznobocznego wzgórza unerwiają
pierwotną okolicę czuciową kory
nowej (okolica S1).
Projekcja ta jest
somatotopową
reprezentacją
przeciwległej strony ciała.
Somatotopowa reprezentacja czuciowa
w okolicy somatosensorycznej
człowieka i „homunkulus”
Reprezentacje czuciowe
powierzchni ciała w korze czuciowej
królika, kota, małpy i człowieka.
Wielkość przedstawionej na rysunku części ciała
jest proporcjonalna do powierzchni jej reprezentacji
w korze somatosensorycznej mózgu.
Zaburzenia czucia
Jeśli korzonki czuciowe rdzenia kręgowego i
przedłużonego zostaną przecięte lub ich
neurony ulegną degeneracji, to występuje
uczucie pozbawienia własnego ciała.
 Odwrotnością tego uczucia jest odczucie
istnienia „kończyny fantomowej” po utracie
kończyny.
 Plastyczność korowa może prowadzić do
przemieszczonych percepcji (n.p. po dotknięciu
twarzy powstaje uczucie dotykania amputowanej
kończyny).

BÓL
Ból jest nieprzyjemnym wrażeniem zmysłowym,
powstającym w wyniku działania bodźców mogących
uszkodzić, lub uszkadzających tkanki.
 Ewolucyjnie, ból jest jednym z najstarszych zmysłów.
Receptory bólowe spotykamy u wszystkich zwierząt
kręgowych.
 Kiedy dowolny bodziec działa z dużą siłą, odczucie dotyku,
ucisku, ciepła lub zimna zmienia się w odczucie bólu.
 W skórze i w większości innych tkanek są rozmieszczone
wolne zakończenia nerwowe, będące receptorami
rejestrującymi ból.
 Zakończeń takich nie ma w tkance ośrodkowego układu
nerwowego.
 Odczucie bólu zmusza organizm do działania mającego na
celu uniknięcie bodźców uszkadzających.
 Aksony zakończeń bólowych są bardzo cienkie, a ich
szybkość przewodzenia potencjałów jest niska. Ich
aktywność ma charakter toniczny, receptory słabo adaptują
się z upływem czasu.

Receptory skóry
Receptory
bólowe
Komórki
Merkela
Receptory
zimna
Ciałko
Meissnera
Warstwa
podstawna
naskórka
A
Receptory
ciepła
A
A
A
C
C
NASKÓREK
Warstwa
brodawkowa
skóry właściwej
SKÓRA
WŁAŚCIWA
Zakończenie
Ruffiniego
A
C
Ciałko Paciniego
Dwa rodzaje receptorów i włókien przewodzących czucie bólu:
A-delta (zmielinizowane) – ból ostry i receptory zimna
C (niezmielinizowane) – ból przewlekły i receptory ciepła.
Rozmieszczenie receptorów
bólowych w narządach
Bardzo dużo receptorów bólowych jest w
okostnej, w miazdze zębów, w otrzewnej oraz w
oponie twardej mózgu.
 Średnie zagęszczenie receptorów bólowych
występuje w skórze.
 Natomiast w tkance nerwowej ośrodkowego
układu nerwowego nie ma receptorów
bólowych.
 Zatem operacje chirurgiczne na mózgu nie
wymagają znieczulania samej tkanki mózgu, a
jedynie okostnej i opony twardej.

Generowanie potencjału w wolnym
zakończeniu nerwowym (bólowym)
Zakończenia nerwów bólowych
Kanały sodowe
napięciowo zależne
Na+
Neuron
czuciowy
Na+
Potencjał
czynnościowy
Na+
Włókno C
(cienkie)
Na+
Na+
Zakończenie
nerwowe
Na+
Ca2+
NGF uwrażliwia nocyceptor
Na+
Ca2+
Receptor TrkA
Kanały TRP
Receptor bólowy
(nocyceptor)
Pobudzenie nocyceptora
Otwarcie kanału utworzonego przez jedno z białek TRP aktywuje
zakończenia bólowe lub czucia temperatury
Kanały TRP





TRP – transient receptor potential – fazowy potencjał
receptorowy.
Istnieje wiele typów kanałów TRP, tworzonych przez
odmienne białka. Większość z nich składa się z 6-ciu
elementów przebijających błonę komórkową. Ułożone
razem, tworzą obudowę kanału. Oba końce białka są po
stronie wewnątrzkomórkowej.
Podjednostki kanałów TRP są kodowane przez co
najmniej 33 różne geny. Kanały te są w błonach
komórkowych większości komórek ciała.
Zależnie od typu białka, reagują na nacisk, rozciągnięcie,
temperaturę lub obecność różnych związków
chemicznych.
Różne kanały TRP są elementem aktywującym receptory
bólu, gorąca, ciepła, zimna, mechanoreceptory, receptory
wzrokowe i receptory smaku.
Aktywacja różnych białek receptorowych TRP w
zakończeniach nerwowów czuciowych jest zależna
od temperatury.
TRPV2
TRPV1
60
50
próg bólu
40
TRPV3
TRPV4
TRPM8
czucie bólu
30
temperatura ciała
czucie temperatury
20
TRPA1
Różne białka receptorowe
TRP są aktywowane w
różnych zakresach
temperatury.
10
0
czucie bólu
Te same zakończenia mogą
przewodzić czucie temperatury
lub bólu, zależnie od
aktywowanego białka
receptorowego.
Ból „szybki” i „wolny”
Włókna A - ból „ostry”
Włókna C - ból „przewlekły”
Dwa różne rodzaje włókien nerwowych
przewodzą czucie bólu.
Włókna zmielinizowane A-delta przewodzą czucie bólu ostrego
(szybkiego). Jest on często związany z uszkodzeniami mechanicznymi.
Włókna nie zmielinizowane C wolno przewodzą czucie bólu chronicznego.
Jest on często związany ze zmianami patologicznymi.
Brak adaptacji receptorów
bólowych




Wolne zakończenia nerwów, które są receptorami
bólowymi, mają wysoki próg reakcji i na słabsze bodźce
nie reagują wcale.
Jednak kiedy bodziec stale przekracza wartość progową,
to działają tonicznie, to znaczy w ogóle się nie adaptują
się, albo adaptują się bardzo słabo. Dotyczy to zwłaszcza
receptorów na włóknach C.
Zatem ból jest odczuwany w sposób ciągły, organizm stale
dostaje informacje o działaniu bodźca bólowego.
Gdyby było inaczej (gdyby receptory bólowe adaptowały
się do bodźca), mogłoby dojść do trwałych uszkodzeń
tkanek w wyniku dalszego oddziaływania na nie
czynników uszkadzających.
Drogi przekazywania bodźców
bólowych do mózgu
Impulsy elektryczne powstałe w wyniku bólu i
odczucia różnicy temperatur są przewodzone
przez aksony zwojów czuciowych do rdzenia
kręgowego.
 Komórki rdzenia kręgowego pobudzone przez
aktywność tych aksonów przekazują informację
bólową po swoich aksonach, biegnących w
sznurach przednich i bocznych rdzenia, do rdzenia
przedłużonego
 Następnym etapem drogi bólowej jest projekcja z
rdzenia przedłużonego do odpowiednich jąder
wzgórza, a ostatnim projekcja ze wzgórza do kory
czuciowej.

Projekcje bólowe wolnych
zakończeń nerwowych
Aksony komórek rdzenia
kręgowego
przewodzących czucie
bólu i temperatury
otoczenia do mózgu
przebiegają w szlakach
bocznych i przednich, nie
grzbietowych, jak
projekcja pozostałych
receptorów czuciowych.
Automatyczne odruchy bólowe
Ponieważ bodźce bólowe sygnalizują działanie czynników
potencjalnie lub w rzeczywistości uszkadzających, to
niezwykle istotna jest szybka i reakcja na te sygnały.
 Toteż drogi (łuki odruchowe) szeregu bardzo silnych,
zupełnie nieuświadomionych odruchów na bodźce bólowe
(na przykład odruch cofnięcia kończyny) przebiegają
całkowicie w obrębie rdzenia kręgowego, a ich wykonanie
nie wymaga udziału świadomości. Występują one także
po przerwaniu rdzenia kręgowego w jego dolnej części.
Zanikają dopiero w najgłębszej fazie narkozy.
 Takie odruchy działają bardzo szybko i całkowicie
automatycznie, a informacja o bólu i wykonanym ruchu
dopiero z pewnym odroczeniem dociera do mózgu.
 Odruchy te są często podstawą rehabilitacji po
przerwaniu rdzenia kręgowego, gdyż sparaliżowana
kończyna wykonuje odruchowe reakcje pod wpływem
delikatnego szczypania czy uciskania.

Jądra
śródblaszkowe
Jądra linii
pośrodkowej
Jądro
łukowate
podwzgórza
Drogi percepcji bólu
KORA MÓZGU
Jądra czuciowe
wzgórza
ŚRÓDMÓZGOWIE
MOST
Ból „wolny”
Ból „szybki”
C
A
50°C
RDZEŃ KRĘGOWY
Zakręt zaśrodkowy
Zakręt
obręczy
Emocjonalna
ocena bólu
Jądro łukowate
podwzgórza
(Reakcja
hormonalna)
(Lokalizacja bólu)
PAG
Istota szara
Okołokomorowa
(obronne
odruchy bólowe)
Neurotransmitery uczestniczące w
przekaźnictwie bólowym
Przekaźnikiem używanym przez synapsy neuronów
przewodzących informacje o bólu jest krótki peptyd, tzw.
„substancja P” (od ang. pain – ból).
 Jednocześnie w jądrach rdzenia przedłużonego
przetwarzających informacje bólowe są neurony
wydzielające inne peptydy, endorfiny, enkefaliny i
dynorfinę („wewnętrzne morfiny”), o silnym działaniu
przeciwbólowym.
 Są one pod silną kontrolą układów generujących emocje i
neuromodulatorów (serotonina, noradrenalina), które
mogą znacznie zmodyfikować percepcję bólu.
 Endorfiny kontrolują psychiczne odczucie siły bólu, które
wobec tego może się znacznie różnić w zależności od
stanu emocjonalnego, nastawienia lub koncentracji uwagi.
 Ostateczna ocena bodźców bólowych dokonuje się w
korze czuciowej mózgu. W sumie, ból jest odczuciem
subiektywnym.

OŚRODKI
HAMUJĄCE
ODCZUWANIE
BÓLU
KORA MÓZGU
Stres
Emocje
Jądro łukowate
podwzgórza
Istota szara
okołowodociągowa
PEPTYDY
OPIOIDOWE
-endorfina
Enkefaliny,
dynorfiny
ŚRÓDMÓZGOWIE
Jądra szwu
Przednio-brzuszna
część opuszki
Dynorfiny
MOST
Drogi hamujące ból
obwodowo
Co powoduje wydzielanie endorfin

Stres (stąd zjawisko analgezji spowodowanej stresem)
 Śmiech a także myślenie o śmiechu
 Seks, orgazm
 Długi, intensywny wysiłek fizyczny i udział w rywalizacji
sportowej powodują wydzielanie endorfin i wywołują
„euforię biegacza”
 Niedotlenienie, które również ma udział w euforii
biegacza.
 Niektóre przyprawy (najbardziej - pikantne, n.p. chili).
Efekt ten stwierdzono także u szczurów.
 Czekolada, wanilia
 Efekt placebo
 Akupunktura
Czasowe zniesienie czucia bólu
wywołane silnym urazem



Działanie bardzo silnych bodźców mechanicznych
(uderzeń, urazów) paradoksalnie sprawia, że w
dotkniętym nimi obszarze zakończenia i receptory
bólowe przestają na jakiś czas działać, ponieważ są cały
czas w stanie pełnej depolaryzacji i nie generują
potencjałów czynnościowych, a więc nie przekazują
kolejnych sygnałów bólowych.
Dlatego też, często przez kilkadziesiąt minut po ciężkiej
traumie nie ma odczucia bólu z uszkodzonego obszaru i
na przykład można zeszyć rozdartą skórę bez żadnego
znieczulenia.
Jest to częsty przypadek po wypadkach
komunikacyjnych i w zranieniach odniesionych na wojnie.
Nawet osoby, które w takich okolicznościach straciły
kończynę, przez pewien czas zachowują się tak, jakby
nic je w tym momencie nie bolało. Czucie bólu (bardzo
silnego) wraca dopiero po pewnym czasie.
Wstępujące drogi czucia bólu
i zstępujące projekcje redukujące
ból (antynocyceptywne)
BÓL TRZEWNY
W receptorach rozmieszczonych w narządach
wewnętrznych powstaje tzw ból trzewny.
 Może on być odczuwany jako "głęboki"
(pochodzący "z głębi"), albo "powierzchowny",
rzutowany (inaczej przeniesiony), czyli odbierany
tak, jakby pochodził z tkanek zewnętrznych.
 Jest to związane z nakładaniem się projekcji
bólowych z powierzchni ciała i narządów
wewnętrznych w obrębie jednego segmentu
rdzeniowego, lub kilku segmentów.
 Dlatego też, częstym objawem przy
niedokrwieniu serca jest ból odczuwany tak,
jakby powstał w skórze przednio-wewnętrznej
strony lewego ramienia lub w dolnej części
mostka.

Rzutowane bólu trzewnego
na powierzchnię ciała
Przepona
Serce
Wątroba i
drogi żółciowe
Przełyk
Jelito cienkie
Żołądek
Jelito grube
Nerki i moczowody
Pęcherz
moczowy
Bóle fantomowe
Ból fantomowy jest to odczucie bólu wyraźnie
zlokalizowane w określonej części kończyny
(palcach, kolanie) - która jednak nie istnieje, bo
została amputowana.
 Bóle te powstają, gdyż część aksonów komórek
zwojów czuciowych, przewodzących czucie bólu
nie obumiera po operacji czy wypadku, lecz
tworzy zakończenia w skórze kikuta kończyny.
Pobudzenie tych zakończeń przekazywane do
kory powoduje odczucie bólu zlokalizowanego w
nieistniejącej części kończyny.

Pytania
 1.
Co wiesz na temat ogólnych praw
recepcji bodźców?
 2. Opisz główne struktury układu
nerwowego zaangażowane w percepcję
czuciową i ich funkcje.
 3. Opisz znane ci odruchy bólowe i
zaburzenia czucia bólu.
Download