Forma zajęć: ćwiczenia

Przedmiot:
Autor i realizator programu:
Ścieżka: Determinanty typowego i nietypowego rozwoju
seksualnego
prof. dr hab. Maria Beisert
dr Monika Zielona – Jenek
mgr Aleksandra Chodecka
Rok:
IV
Semestr:
7
Zaliczenie:
po sem. 7
Forma zajęć: ćwiczenia
30 godz ( w blokach: 15 x 2 godz)
I. Założenia i cele:
Ćwiczenia stanowią wspólnie z wykładem i konwersatoriami jedną merytoryczną całość, która zmierza
do przedstawienia studentom koncepcji rozwoju seksualnego człowieka podporządkowanego dwom
zasadom: ciągłości rozwoju seksualnego oraz integralności seksualności ludzkiej i innych sfer życia.
Dla realizacji tego celu wykorzystano następujące teorie:
 teorię rozwoju life-span,
 scalony, ekologiczny, model ludzkiej seksualności jako efektu interakcji czynników
biologicznych, psychologicznych i społecznych,
 teorie neopsychoanalityczne wyjaśniające naturę wzorców, norm i dążeń w zakresie
seksualności ludzkiej.
Ćwiczenia pomyślane jest jako zespół zajęć aktywizujących, podczas których wiedza zdobyta
w czasie wykładów i konwersatoriów zostaje wykorzystana dla celów aplikacyjnych. Student w ten
sposób uczy się, że w trakcie pracy w obszarze seksualności ludzkiej ( jak i w każdym innym) istnieje
konieczność odwoływania się do wybranej teorii oraz konieczność uświadamiania sobie przyczyn
wyboru określonej teorii. Z drugiej strony ma możliwość aplikowania teorii do obszaru rzeczywistych
zachowań i sprawdzenia jej użyteczności. Pokazuje to dwutorowość zależności teoria-aplikacja oraz
przydatność oparcia się na naukowych podstawach w obszarze obciążonym wpływami
ideologicznymi, stereotypami oraz w wysokim stopniu stabuizowanym.
Dobór tematów został dokonany ze względu na dwa kryteria: rozpowszechnienia i
przydatności społecznej. Znaczna ilość godzin poświęcona jest obszarowi normy, mniejsza
zachowaniom od niej odbiegającym. Ma to na celu odzwierciedlenie rzeczywistych proporcji normy i
dewiacji oraz udokumentowanie konieczności skupiania się na zachowaniach promujących zdrowie,
prewencyjnych, a w dalszej kolejności na wynikających z niej działaniach interwencyjnych. Podejście
rozwojowe służy umiejscawianiu źródeł ewentualnej dewiacji i potwierdza sensowność działań
tworzących pozytywne wzorce zachowań. Nacisk na dwa okresy w rozwoju seksualnym człowieka
(dzieciństwo i dorastanie) pokazuje znaczenie obszarów krytycznych dla zdrowego funkcjonowania w
obszarze seksualnym. Kryterium przydatności społecznej zdecydowało o włączeniu do tematyki zajęć
problematyki HIV/AIDS oraz wykorzystania seksualnego dziecka. Kontakt z tymi dwoma trudnymi
obszarami seksualności zmierza do pokazania studentom, ze istnieje konieczność odpowiadania na
nowe wyzwania społeczne (rosnąca ilość zakażeń wirusem HIV oraz rosnąca ilość ujawnionych
wykorzystań) oraz konieczność dokonania pewnych osobistych wyborów (decyzje co do ewentualnej
pracy w dziedzinie zdrowia czy w dziedzinie zaburzeń).
II. Warunki zaliczenia przedmiotu:
Zaliczenie na podstawie
- obecności na zajęciach (dopuszczalne są nieobecności na 2 zajęciach).
- pozytywnej oceny pracy zaliczeniowej.
III. Treści programowe:
Spotkanie 1
TEMAT: Miejsce potrzeby seksualnej w hierarchii wartości (cz. I).
Problemy:
 zdrowie i choroba w kontekście zdrowia seksualnego. Modele biomedyczny, psychologiczny,
socjomedyczny, socjo-ekologiczny.
1



holistyczna koncepcja zdrowia jako płaszczyzna opisu i wyjaśnień zachowań seksualnych,
zdrowie seksualne jako efekt prawidłowego funkcjonowania człowieka w różnych jego sferach
(fizycznej, intelektualnej, emocjonalnej, społecznej, duchowej, osobowościowej)
analiza własnych koncepcji zdrowia seksualnego studentów
Spotkanie 2
TEMAT: Miejsce potrzeby seksualnej w hierarchii wartości (cz. II).
Problemy:
 proces wychowania seksualnego jako proces zaangażowany w osiąganiu zdrowia w zakresie
wieloaspektowej seksualności ludzkiej,
 elementy wychowania seksualnego wykorzystywane dla osiągania zdrowia i realizowania
zadań rozwojowych na każdym etapie linii życia ludzkiego:
Spotkanie 3
TEMAT: Tabu seksualne.
Problemy:
 tabu seksualne - pojęcie
 powstawanie tabu seksualnego, drogi przekazywania go wychowywanemu dziecku,
znaczenie komunikacji werbalnej i niewerbalnej w uczeniu tabu w rodzinie,
 rodzaje tabu seksualnego (tabu językowe, międzypokoleniowe, tabu odrębnej płci), jego
przejawy,
 analiza przypadków - komunikacja tabu seksualnego w interakcjach dziecko - dorosły w
rodzinie i poza nią (rodzaj, przejawy, analiza komunikatów kierowanych do dziecka różnymi
kanałami).
Spotkanie 4
TEMAT: Rozwój seksualny małego dziecka.
Problemy:
 rozwój psychoseksualny dziecka w kontekście jego ogólnego rozwoju (rozwój w sferze
fizyczne, poznawczej, emocjonalnej, społecznej), znaczenie poszczególnych sfer rozwoju dla
seksualności dziecka,
 przejawy dziecięcej seksualności, ich rola i znaczenie:

masturbacja dziecięca

zainteresowanie i zabawy seksualne z rówieśnikami

pytania o seksualność kierowane do dorosłych

obserwacja zachowań seksualnych zwierząt.
Spotkanie 5
TEMAT: Rozwój seksualny w okresie późnego dzieciństwa.
Problemy:
 rozwój psychoseksualny dziecka a nowe kompetencje okresu późnego dzieciństwa,
 znaczenie podjęcia edukacji szkolnej dla rozwoju seksualnego dziecka
 okres latentny w rozwoju psychoseksualnym – czy można rzeczywiście mówić o utajeniu?
 przejawy dziecięcej seksualności, ich rola i znaczenie dla rozwoju.
Spotkanie 6
TEMAT: Rozwój seksualny w okresie adolescencji.
Problemy:
 rozwój psychoseksualny adolescenta a rozwój pozostałych funkcji,
 przejawy seksualności w okresie dojrzewania, ich rola i znaczenie w rozwoju:

masturbacja

młodzieńcze związki

inicjacja seksualna,
 źródła wiedzy młodzieży o ich seksualności i czekających ich / toczących się zmianach, jakość
przekazów edukacyjnych
 analiza przypadków – sytuacje i jakość edukacji seksualnej w okresie szkolnym.
Spotkanie 7
TEMAT: Wychowanie i edukacja seksualna (cz.I).
2
Problemy:
 cele i zadania wychowania seksualnego (wg Instytutu Seksuologii Polskiego Towarzystwa
Seksuologicznego),
 wychowanie seksualne a kontekst kulturowy,
 zasady edukacji seksualnej stosowane wobec dzieci na poszczególnych etapach rozwoju,
Spotkanie 8
TEMAT: Wychowanie i edukacja seksualna (cz.II).
Problemy:
 dostosowanie procesu uczenia norm i wartości przydatnych w scalonym modelu seksualności
w odniesieniu do: kryzysów i zadań rozwojowych, wydarzeń krytycznych mających miejsce w
życiu dziecka,
 analiza wydawnictw z zakresu wychowania seksualnego małych dzieci wydanych w różnych
krajach, znaczenie kontekstu kulturowego w edukacji seksualnej małego dziecka (analiza
treści werbalnej oraz treści przekazywanych w ilustracjach, proponowane modele
seksualności, dozwolone i objęte zakazem zachowania seksualne, wartości),
Spotkanie 9
TEMAT: Zachowania prozdrowotne i seksualne w aspekcie HIV/AIDS (cz. I).
Problemy:
 etiologia i patogeneza AIDS – podsumowanie i rewizja podstawowej wiedzy
 zachowania ryzykowne i bezpieczne z punktu widzenia ryzyka zarażenia HIV,
 sytuacja epidemiologiczna w Polsce (dane PZH)
 wiedza Polaków nt. HIV/AIDS (badania Izdebskiego)
 prezerwatywa jako środek zmniejszający ryzyko zarażenia HIV; czynniki sprzyjające i
blokujące używanie prezerwatyw w kontaktach seksualnych
 kształtowanie postaw prozdrowotnych w zakresie seksualności w procesie wychowania
seksualnego w rodzinie i innych instytucjach.
Spotkanie 10
TEMAT: Zachowania prozdrowotne i seksualne w aspekcie HIV/AIDS (cz. II).
Problemy:
 zachowania seksualne Polaków w kontekście HIV/AIDS (badania Izdebskiego),
 znaczenie rozpoznania możliwości i gotowości grup do przyjęcia ofert edukacyjnych w
projektowaniu i wdrażaniu projektów promujących zachowania prozdrowotne w zakresie
HIV/AIDS,
 tradycyjne i niekonwencjonalne formy pracy z różnymi grupami społecznymi (edukacja, pomoc
medyczna i psychologiczna, streetworking),
 projektowanie oddziaływań profilaktycznych dla konkretnych grup odbiorców ofert– praca w
grupach.
Spotkanie 11
TEMAT: Wczesna interwencja psychologiczna w zakresie seksualności dziecka (cz. I).
Problemy:
 edukacja jako oddziaływanie na rzecz wspierania rozwoju seksualnego,
 rodzaje i funkcje pytań młodzieży,
 normy opisujące zgodne i niezgodne z celem rozwojowym zachowania seksualne dziecka i
dorastającego.
Spotkanie 12
TEMAT: Wczesna interwencja psychologiczna w zakresie seksualności dziecka (cz. II).
Problemy:
 typowych i nietypowych zachowania seksualne - analiza przypadków (określanie istotnych
obszarów dla diagnozy i podejmowania ewentualnych działań interwencyjnych)
 interwencja jako działanie skierowane na system, zaburzające dotychczasowe jego
funkcjonowanie,
 korzyści i straty związane z podjęciem określonego rodzaju interwencji (analiza przypadków,
praca w grupach),
 problemy etyczne związane z podejmowaną interwencją.
3
Spotkanie 13
TEMAT: Rozwojowe i zaburzone mechanizmy uruchamiane przez ofiary wykorzystań (cz. I).
Problemy:
 podstawowe symptomy wykorzystań seksualnych w różnych sferach funkcjonowania dziecka
(objawy fizyczne, emocjonalne, w funkcjonowaniu społecznych, obrazie Ja)
 zróżnicowanie symptomów związane z wiekiem ofiary nadużycia,
 model czterech dynamicznych czynników traumatyzujących Finkelhora i Brownie jako
przykład wyjaśnienia mechanizmów powstawania zaburzeń funkcjonowania dziecka
wykorzystanego seksualnie.
Spotkanie 14
TEMAT: Rozwojowe i zaburzone mechanizmy uruchamiane przez ofiary wykorzystań (cz. II).
Problemy:
 zasady zbierania informacji o zjawisku wykorzystania na przypadku dziecka przedszkolnego,
 skutki wykorzystań i czynniki je modyfikujące, analiza przypadku dzieci przedszkolnego
wykorzystanego seksualnie (informacje o ich funkcjonowaniu przed i po doświadczeniu
wykorzystania, rysunki, obserwacje ze szkoły i przedszkola);
 mechanizmy zaprzeczeń uruchamianych przez sprawców, ich identyfikacja w wypowiedziach
sprawców wykorzystań na różnym etapie toczących się przeciwko nim postępowań.
Spotkanie 15
TEMAT: Rozwojowe i zaburzone mechanizmy uruchamiane przez ofiary wykorzystań (cz. III).
Problemy:
 zasady zbierania informacji o zjawisku wykorzystania na przykładzie dziecka dojrzewającego,
 skutki wykorzystań i czynniki je modyfikujące, analiza przypadku dziecka w okresie
dojrzewania wykorzystanego seksualnie (informacje o ich funkcjonowaniu przed i po
doświadczeniu wykorzystania, rysunki, wypowiedzi z terapii, obserwacje ze szkoły);
 mechanizmy zaprzeczeń uruchamianych przez sprawców, ich identyfikacja w wypowiedziach
sprawców wykorzystań na różnym etapie toczących się przeciwko nim postępowań.
IV. Literatura:
Literatura obowiązkowa:
Beisert, M. (1992). Seks twojego dziecka. Poznań: Wydawnictwo K. Domke.
Beisert, M. (2006). Seksualność w cyklu życia człowieka (r.1-6). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe
PWN.
Glaser, D., Frosh, S.(1995). Dziecko seksualnie wykorzystane. Warszawa: PZWL.
Heszen – Niejodek, I. (2000). Psychologia zdrowia. W: J. Strelau (red.). Psychologia. Podręcznik
akademicki. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Izdebski, Z. (2005). Wiedza i zachowania na temat HIV i AIDS oraz zachowania seksualne – rok
2005. Materiał dostępny na stronie internetowej www.aids.gov.pl (zakładka prace badawcze –
badania społeczne)
Kasperek, E. (1999). Zachowania prozdrowotne nauczycieli. Poznań. (rozdz. 1. Współczesne
koncepcje zdrowia i choroby).
Literatura uzupełniająca:
Beisert, M. (2004). Kazirodztwo. Rodzice w roli sprawców. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe
Scholar.
Beisert, M. (2000). Dorastanie - pomost ku dorosłości. W: J. Miluska (red.). Psychologia
rozwiązywania problemów szkolnych. Poznań: Wydawnictwo Bonami.
Haffner, D. (2002). Jak rozmawiać z dziećmi o sprawach intymnych. Warszawa: Diogenes.
Herman, J.L. (1999). Przemoc. Uraz psychiczny i powrót do równowagi. Gdańsk: Gdańskie
Wydawnictwo Psychologiczne.
Izdebski, Z.(1992). Seksualizm dzieci i młodzieży w Polsce. Zielona Góra: Wydawnictwo WSP.
Krajowe Centrum ds. AIDS (2006). Badanie efektywności kampanii reklamowej „Rodzina razem
przeciw AIDS”. Materiał dostępny na stronie internetowej www.aids.gov.pl (zakładka prace
badawcze – badania społeczne)
Pospiszyl, I.(1993). Przemoc w rodzinie. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
4
Shapiro, S. (1995). Wychowanie seksualne. Warszawa: Fundacja im. Stefana Batorego.
Starowicz, Z.(2000). Seksuologia sądowa. Warszawa: PZWL.
5