Biuletyn SUTW nr 42 - Sądecki Uniwersytet Trzeciego Wieku

Fot.: A. Łopuch
BIULETYN WSPÓŁFINANSOWANY ZE ŚRODKÓW MINISTERSTWA PRACY
I POLITYKI SPOŁECZNEJ W RAMACH RZĄDOWEGO PROGRAMU NA
RZECZ AKTYWNOŚCI SPOŁECZNEJ OSÓB STARSZYCH NA LATA 2014-2020
Drodzy Słuchacze
Sądeckiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku
Uroczysta inauguracja nowego roku akademickiego 2014/2015 w Sądeckim
UTW zbiegła się z zakończeniem obchodów 10. lecia naszego Stowarzyszenia. Ponad
400 słuchaczy zapisało się na kolejny rok, aby uczestniczyć w wykładach i wielu różnorodnych zajęciach fakultatywnych oraz żeby się spotykać, rozmawiać i wspólnie
spędzać czas.
Działalność naszego Stowarzyszenia wpływa pozytywnie na rozwój aktywności,
zachowanie dobrego zdrowia i niezależności, a tym samym przyczynia się do poprawy
jakości życia starszych mieszkańców Sądecczyzny. Nabywanie nowej wiedzy, umiejętności i podnoszenie kompetencji, niezbędnych we współczesnym świecie
wzbogaca ludzi na emeryturze i urzeczywistnia ideę uczenia się przez całe życie.
Aktywność edukacyjna, jaką upowszechniamy w Sądeckim UTW, przynosi
też wymierne korzyści w postaci większego zaangażowania się osób starszych
w działalność na rzecz społeczności lokalnej naszego miasta i regionu.
Zachęcamy Państwa do lektury kolejnego Biuletynu Sądeckiego UTW, w którym
Zespół Redakcyjny prezentuje wiele interesujących materiałów o wydarzeniach,
jakie miały miejsce w naszym UTW w ostatnich miesiącach upływającego roku,
wzbogacając je jak zwykle fotografiami słuchaczy i naszych gości.
Z okazji nachodzących Świąt Bożego Narodzenia życzymy Wszystkim Państwu wspaniałych, radosnych chwil w gronie najbliższych, a w Nowym Roku 2015 dobrego
zdrowia i wszelkiej pomyślności.
Za Zarząd Sądeckiego UTW
Wiesława Borczyk
Prezes Zarządu
1
SPIS TREŚCI
CZYM JEST PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA
Piotr Obacz. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
JAK BESKIDY Z MORZA POWSTAWAŁY
dr Patrycja Wójcik-Tabol. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
SKARBY NA WYCIĄGNIĘCIE RĘKI dr Andrzej Laskowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
UTW NA I KONGRESIE GOSPODARKI SENIORALNEJ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
NIC O NAS BEZ NAS, CZYLI O STRATEGII SREBRNEJ GOSPODARKI W PRAKTYCE
Irena Cepielik. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
PORADNIK DLA OPIEKUNÓW OSÓB STARSZYCH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
MIĘDZY DWOMA WIGILIAMI
Irena Cepielik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
AKTYWNI SĄDECCY SENIORZY
Mariola Pękala-Piekarska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
CO DAJĄ NAM TAŃCE
Barbara Citak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
JESZCZE ŻYJEMY
Irena Cepielik. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
REFLEKSJE
Irena Cepielik. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
MAGICZNA NOC
Barbara Gieroń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
II OGÓLNOPOLSKA ZIMOWA SENIORIADA NA PODHALU. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
O SĄDECKIM UTW NA SPOTKANIU Z MŁODZIEŻĄ Z MOŁDAWII
Wiesława Borczyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
W ŚWIECIE ESPERANCKIM - EPOKOWE WYDARZENIE
Halina Komar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
TO BYŁA NIEZWYKŁA LEKCJA
Irena Cepielik. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
I MAŁOPOLSKIE TARGI SENIORA
Maria Baran, Rozalia Kulasik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
BYLIŚMY TAM...
Marek Winiarski. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
Z CYKLU „PODZIEL SIĘ DOBREM”
Halina Hejmej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
SĄDECZANKI ROZBIŁY BANK NAGRÓD
Halina Komar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
WYCIECZKI TURYSTYCZNE - ROK AKADEMICKI 2013/2014
Wiesław Wcześny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
WARTO PRZECZYTAĆ - LEKTURY
Rozalia Kulasik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
Wydawca:
Sądecki Uniwersytet Trzeciego Wieku w Nowym Sączu
ISSN 1899-721X
Zespół redakcyjny:
Wiesława Borczyk, Katarzyna Godek, Maria Harcuła, Antoni Łopuch, Mariola
Pękala-Piekarska, Elżbieta Pachoń, Maria Baran, Jadwiga Banach – Sekretarz
Zespołu Redakcyjnego
Współpraca: Barbara Gieroń, Maria Halina Starzyk, Irena Cepielik,
Katarzyna Borczyk, Paulina Podwika, Karina Jachimowicz, Zofia Mółka,
Maria Kowalczyk
Adres Redakcji:
Sądecki Uniwersytet Trzeciego Wieku w Nowym Sączu
33-300 Nowy Sącz, ul. Jagiellońska 18
tel./fax (+48 18) 443 57 08;
e-mail: [email protected]; www.sutw.pl
Redakcja techniczna, skład i druk:
Drukarnia NOWODRUK s.c., tel. (+48 18) 443 56 69
Zdjęcia wykorzystane w biuletynie: Bożena Adamska (s.26), Jadwiga Banach (s.16, 27 okładka), Barbara Gieroń (s. 20, 27), dablju
(s.28, 29, 30, 31), Włodzimierz Jaremczak (rozkładówka), Andrzej Laskowski (s.9, 11, okładka), T.Legutko (s. 24, okładka, rozkładówka),
Antoni Łopuch (s.3, 18, 27, okładka, rozkładówka), Joanna Majchrzak (rozkładówka), Marek Winiarski (s.25, okładka), Wanda Wcześny
(s.29, 31, rozkładówka), arch.H.Komar (s.22, 26), arch. PTT (s.28), arch. SUTW (s.15, 21), Centrum Dialogu Marka Edelmana (s.23).
2
WYKŁADY
Piotr Obacz,
Instytut Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych, UJ Kraków
CZYM JEST PSYCHOLOGIA
HUMANISTYCZNA?
(KURS „PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA”, PODSUMOWANIE ZAJĘĆ NR 1)
HUMANISTYCZNY, czyli taki, dla którego człowiek
i jego aktywność są przedmiotem badań naukowych
oraz dociekań filozoficznych;
taki, który charakteryzuje się
troską o dobro człowieka.
Piotr Obacz
– Czerpiący inspiracje z filozofii egzystencjalnej i fenomenologicznej oraz z liberalizmu;
– Akcentujący takie wartości jak: wolność, autentyczność, samorealizacja, świadomość i wiele in.
Psychologia humanistyczna zrodziła się w kontrze
do nurtów naukowych/sposobów myślenia, które umniejszały znaczenie ludzkiego subiektywnego doświadczenia, ludzkich wartości, subiektywnych znaczeń tworzonych przez jednostki, itd.
PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA (charakterystyka w odniesieniu do definicji humanizmu i pojęcia
„humanistyczny”)
Psychologia humanistyczna akcentuje ujmowanie człowieka nie z perspektywy kategorii badacza, ale samej
jednostki, albowiem działanie ludzkie jest nierozerwalnie związane z wewnętrznymi przeżyciami.
Kierunek w psychologii (ale również ruch społeczny)
charakteryzujący się:
- stawianiem człowieka i jego świata wewnętrznego
w centrum zainteresowania;
- afirmacją ludzkiej wolności, podmiotowości, niepowtarzalności, autonomii, samorozwoju;
- troską o dobro człowieka.
Na gruncie poglądów humanistycznych w psychologii
człowiek nie jest „produktem” swego otoczenia – jest
zdolny do samodzielnego kreowania siebie i należy mu
to umożliwić: aby wybierał, działał, był odpowiedzialny
za siebie, korzystał z wolności.
5 PODSTAWOWYCH POSTULATÓW PSYCHOLOGII HUMANISTYCZNEJ:
1) człowiek jest kimś więcej niż sumą swoich części
2) człowiek istnieje w środowisku ludzkim
3) człowiek jest świadomy siebie, świadomy swej świadomości, jest świadomy innych ludzi
4) człowiek dysponuje wyborem i odpowiedzialnością
za swoje czyny / za swój „los”
5) człowiek działa celowo, tj. posiada swoje własne cele,
działa intencjonalnie, szuka sensu, tworzy znaczenia
NIE-humanistyczna nauka:
• uznaje człowieka za istotę zdeterminowaną,
czyli ukierunkowaną przez nieuchronne, niedające
się przełamać prawa (np. prawa biologiczne) czy warunki (np. wpływy kulturowe i społeczne), itp.;
• bagatelizuje ludzką podmiotowość, samodzielność,
sprawczość; wewnętrzne przeżycia uznaje za mało
istotne dla badań;
• w konsekwencji – kwestionowanie wolności woli
(wolności kreowania siebie), autonomii oraz indywidualności i wyjątkowości;
• skutkiem tego jest reifikacja, czyli „urzeczowienie”,
traktowanie w badaniach człowieka jak każdego
dowolnego przedmiotu.
HUMANIZM W PSYCHOLOGII:
„(…) Nowa wizja człowieka, zdolnego do działania
i wyboru, a przez to odpowiedzialnego i wolnego”
(Jankowski, s. 6)
NA GRUNCIE PRYNCYPIÓW PSYCHOLOGII
HUMANISTYCZNEJ CZŁOWIEK JEST:
– istotą wolną
– świadomą siebie i świata
– posiadającą cele (działającą celowo)
– dysponującą wyborem
PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA – CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA:
Kierunek w psychologii:
– Kształtujący się już od XIX w., a skonkretyzowany
i umocniony w wieku XX w opozycji do psychoanalizy i behawioryzmu;
3
Zalecana literatura:
– dążącą do samoaktualizacji (realizacji swojej potencji)
– twórcą sensów
Kazimierz Jankowski, Przełom w Psychologii, Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, Warszawa 1978,
s. 5-24 – tam m.in. zasygnalizowane na zajęciach porównanie orientacji humanistycznej w psychologii, behawioryzmu i psychoanalizy; rys historyczny psychologii humanistycznej wraz z podaniem przedstawicieli
i wpływów różnych orientacji na tworzenie psychologii
humanistycznej; J. F. T. Bugental, W poszukiwaniu autentyczności, [w:] Jankowski, dz. cyt., s. 325-330 – tam
m.in. omówienie pięciu podstawowych postulatów psychologii humanistycznej.
Ý człowiek i jego (ludzkie) doświadczenie w centrum
uwagi
Ý „(…) jedynie wartości zrodzone z doświadczenia
ludzkiego mogą być ostatecznie uznane za istotne”
(Bugental w: Jankowski, s. 329)
TWÓRCY PSYCHOLOGII HUMANISTYCZNEJ
ORAZ JEJ WYBRANI PRZEDSTAWICIELE:
Charlotte Bühler, James Bugental, Victor Frankl, Sidney
Jourard, Antoni Kępiński, Ronald David Laing, Abraham
Maslow, Rollo May, Carl Ransom Rogers, Irvin Yalom I
wielu innych.
Andrzej Jastrzębski, Wielcy wizjonerzy, czyli filozofia
psychologicznie oswajana, Eneteia, Warszawa 2010 –
tam omówienie koncepcji m.in. K. Jaspersa, G. W. Allporta, V. Frankla, A. Maslowa, C. R. Rogersa, R. Maya.
ZOBRAZOWANIE POSTAWY HUMANISTYCZNEJ W PSYCHOLOGII I PSYCHIATRII:
Film pt. „Pokój z widokiem na morze”, reż. Janusz Zaorski, 1978; postać prof. Jana Leszczyńskiego (Gustaw
Holoubek).
Duane P. Schultz, Sydney Ellen Schultz, Historia współczesnej psychologii, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2008, s. 453-467 – tam krótka historia psychologii humanistycznej oraz zwięzłe omówienie
koncepcji A. Maslowa i C. R. Rogersa.
Pryncypia psychologii humanistycznej wyrażone
przez prof. Jana Leszczyńskiego (G. Holoubek):
– Samodzielne decyzje dotyczące swojego życia
– Świadomy wybór
– Zmuszanie się do dokonywania wyborów – najbardziej
ludzki dowód posiadania wolności
– Życie rozumiane jako przestrzeń wyboru; z życiem nierozerwalnie związany jest strach
– Życie jako arena bolesnych dylematów i konfliktów –
człowiek musi samodzielnie znaleźć ich rozwiązanie
– Psycholog/psychiatra – rola: partnerska pomoc w podjęciu decyzji
Słownik Języka Polskiego, wersja tradycyjna lub internetowa (PWN): http://sjp.pwn.pl/ – definicje, np. „humanizm”, „humanistyczny”.
Także: bogata literatura (artykuły naukowe) w j. angielskim – osoby zainteresowane zachęcam do kontaktu
w tej sprawie.
Polecany film:
Film pt. „Pokój z widokiem na morze”, reż. Janusz Zaorski, 1978 – zobrazowanie postawy humanistycznej:
postać prof. Jana Leszczyńskiego (Gustaw Holoubek).
dr Patrycja Wójcik-Tabol
Instytut Nauk Geologicznych, Uniwersytet Jagielloński
JAK BESKIDY Z MORZA POWSTAŁY
czad. Ku północy pagórki beskidzkie łagodnieją w strefie
pogórza i wypłaszczają się w regionie kotlin. Od południa Beskidy obrzeżone są pasmem skalic pienińskich
niczym parkanem, wysokim i zwartym w rejonie Dunajca i rzadkim dalej, ku zachodowi, gdzie pojedyncze skałki „sterczą” z dna Kotliny Orawsko-Nowotarskiej.
Beskidy to grupa pasm górskich biegnących łukiem
o łącznej długość ok. 600 km i stosunkowo niewielkiej
szerokości 50 – 70 km. Zachodnim ramieniem łuku, sięgającym doliny rzeki Beczwy (Czechy), jest Beskid Śląsko-Morawski, zaś wschodnim – ukraińskie Beskidy Połonińskie ograniczone rzeką Czeremosz. Polskie Beskidy
obejmują m.in. Beskid Śląski, Wyspowy, Sądecki, Niski
oraz Gorce, przechodzące ku wschodowi w pasma Biesz-
„... Ktoś powiedział, że Tatry to gotyk, Beskidy zaś –
barok.
4
Ów barok widzimy nie tylko w kształcie Beskidów,
lecz spotkać go można na całej tej ziemi. Skądkolwiek na
nią spojrzeć, płynie w miękkich – falistych – łagodnych
liniach, i płynie, zdawałoby się na skraj świata...”
Baseny rozszerzały się niczym współczesny Atlantyk. Na przełomie jury i kredy, 145 mln lat temu model zmienił się i wskutek aktywowania strefy sudbukcji
dno basenu pienińskiego było „wciągane” pod Tatry
i konsumowane, a skały w nim nagromadzone fałdowane
i zgniatane. Baseny beskidzkie czekał ten sam los. Schyłek rozpoczął się w późnej kredzie, gdy mikrokontynenty
ruszyły w kierunku Europy, zacieśniając baseny Karpat
fliszowych. W paleogenie około 50 mln lat temu rozpoczęło się dokowanie mikrokontynentów do krawędzi
lądu europejskiego. W miocenie (ok. 17 mln lat temu)
zakończył się główny etap kolizji mikrokontynentów.
(Gustaw Morcinek)
Oto kwintesencja krajobrazu beskidzkiego! Czy spojrzymy na kopce Beskidu Wyspowego, czy aksamitne połoniny Bieszczad, czy surowe piargi Babiej Góry, wszędzie
odnajdziemy łagodną linię, płynącą miękką falą aż po
horyzont.
Beskidy to jednak góry… i wcale nie niskie. Kwalifikują
się jako góry średnie, o wysokościach bezwzględnych,
sięgających do około 1500 m n.p.m.
Morze zniknęło, a skały, które się w nim tworzyły,
zostały zdeformowane, sprasowane i potłuczone oraz
wyciśnięte ku górze. Karpaty fliszowe już jako góry zaczęły rosnąć, wypiętrzać się. Dzisiejsze Alpy i Karpaty Zachodnie, w tym Beskidy, są na cokole kontynentu
Alcapa. Kontynenty Dacja i Tisza utworzyły Karpaty
Wschodnie i Południowe, zaś kontynent Adria to rejon
Adriatyku i Bałkanów.
CZY GÓRY, WYRASTAJĄCE W CENTRUM
KONTYNENTU, MOGŁY POWSTAĆ Z MORZA?
Przyjrzyjmy się, z czego zbudowane są Beskidy.
Skarpy przydrożne i kamieniołomy odsłaniają charakterystyczny flisz, tj. naprzemiennie ułożone warstwy
piaskowca i drobnoziarnistej skały, rozpadającej się na
płytki, zwanej łupkiem. W przekroju warstw ujawniają
się wzory – poziome lub skośne pasy i fale. To struktury sedymentacyjne, które utworzyły się w trakcie osadzania materiału ziarnowego z prądów zawiesinowych,
tzw. turbidytów i świadczą niezbicie, że skały tworzyły
się w głębokim morzu, porównywalnym ze współczesnymi oceanami. Pośród ziaren piasku i mułu w skałach
tkwią szczątki organizmów morskich. Przy odrobinie
szczęścia można trafić nawet na szkielet ryby lub zęby
rekina.
Na próżno dziś szukać w Beskidach płasko ułożonych warstw skalnych, „zastygłych” w pierwotnym ułożeniu. Powszechną strukturą „architektury” geologicznej
Beskidów jest fałd, utworzony z wygiętych plastycznie skał. Wskutek postępującej kompresji fałdy były
przewracane, nasuwane na siebie i przesuwane, często
na tak duże odległości, że dochodziło do ich „odkorzenienia”. Zaawansowana tektonika doprowadziła do rozwoju płaszczowin, które definiujemy jako zespół warstw
skalnych, silnie zdeformowanych i przemieszczonych
w poziomie wzdłuż powierzchni poślizgu, nawet o kilkadziesiąt kilometrów. W Beskidach polskich wyróżnia
się, zaczynając od południa następujące płaszczowiny: magurską, dukielską, śląską, podśląską i skolską.
Najpełniejszy zapis historii geologicznej basenu Karpat fliszowych zachował się w płaszczowinie śląskiej.
W rejonie Cieszyna występują skały (Formacja wapieni
cieszyńskich), które dokumentują etap jurajskiego spredingu – rozciągania dna basenu, któremu towarzyszył
wulkanizm (skały typu bazaltów, zwane cieszynitami).
Warstwy istebniańskie, budujące m.in. Skałki Brodzińskiego, powstawały już na etapie zwężania basenu i sedymentacji turbidytowej. Czarne łupki, z których pochodzi karpacka ropa tworzyły się z kolei w schyłkowym
etapie ewolucji basenu, gdy ten był basenem płytkim,
izolowanym i cuchnącym, zapewne od nadmiaru rozkładającej się substancji organicznej.
Rys. 1
Historia morza, którego ślady odnajdujemy w Beskidach, sięga 200 mln lat wstecz. Wówczas na Ziemi był
jeden superkontynent – Pangea, który właśnie zaczął się
rozpadać na mniejsze lądy. W strefie podzwrotnikowej
utworzył się ocean Tetyda, w północnej części którego
wyodrębniły się baseny pieniński, magurski i protośląski. Na ich dnie przez kolejne dziesiątki milionów
lat powstawały skały znane nam z Beskidów i Pienin.
Skały występujące w okolicach Nowego Sącza należą
w głównej mierze do płaszczowiny magurskiej. Wierzchowiny Beskidu Sądeckiego oraz Gorców zbudowane
5
asfaltu. Koszty tych napraw sięgają nawet 300 tys. złotych rocznie (inf. z 2012 r.).
są z gruboławicowych piaskowców jasnoszarych i popielatych, wietrzejących w odcieniach żółto-brunatnych,
należących do formacji magurskiej. Piaskowce te są eksploatowane m.in. w kamieniołomie Klęczany i znajdują
powszechne zastosowanie jako kruszywo.
Osuwisko to rodzaj ruchów masowych, które charakteryzują się wyraźnym poślizgiem masy górotworu
wzdłuż strefy osłabienia określanej jako powierzchnia
poślizgu. Osuwisko staje się aktywne, gdy powierzchnie warstwowania są nachylone w tym samym kierunku
co zbocze, gdy skarpa jest zbudowana z gruntów ilastych (zwłaszcza w strefie powierzchni poślizgu) oraz
gdy w obrębie skarpy panuje wysokie ciśnienie porowe.
W takich warunkach przy niskim kącie tarcia wewnętrznego może dojść do powstania osuwiska nawet przy niewielkim nachyleniu terenu. Prędkość przemieszczania
się osuwisk waha się od paru milimetrów do kilkudziesięciu kilometrów na godzinę. Dlatego osuwiska mogą
być wydarzeniami katastrofalnymi. Gdy powierzchnia
poślizgowa, Beskidzie Sądeckim jest to warstwa margielu, zwanego potocznie siwuchą, znajduje się płytko, jest
szansa wzmocnić stok specjalistycznymi kotwami. Jeśli
powierzchnia poślizgu znajduje się głęboko, człowiek
i technika są bezradne wobec sił natury.
Po nasunięciu się płaszczowin następowało stopniowe dźwiganie masywu Beskidów i jednoczesna jego erozja oraz rozcinanie przez doliny rzeczne. Na tym etapie
rzeźba gór nabiera ostatnich szlifów. Tworzą się przełomy rzeczne (np. przełom Popradu), łagodzony jest profil.
Spłaszczenia grzbietów i stoków występujące na różnych
wysokościach, określane jako poziomy zrównania (wg
L. Starkela), są świadectwem kolejnych epizodów wydźwigania gór, po których następowała intensywna denudacja, czyli ścinanie elewacji i zasypywanie zagłębień.
Najstarszy beskidzki poziom zrównania tworzył się
w miocenie 10 – 5 mln lat temu. Zaznacza się on w obrębie wierzchowin, ok. 400 m nad dnami dolin. Przykładem
jest babiogórski Diablak i Cyl w Beskidzie Żywieckim.
W pliocenie zrównanie następowało dwukrotnie: poziom
śródgórski powstał 4,5 mln lat temu i poziom pogórski 3 mln lat temu. Oba można prześledzić w Beskidzie Makowskim na przykładzie Chełmu i Trzebuńskiej Góry.
Współcześnie tworzy się przydolinny poziom zrównania,
występujący na wysokości do 100 m nad dnami dolin.
GOŚCIE Z PODZIEMIA
Krynica-Zdrój jest największym karpackim uzdrowiskiem. Występujące tu wody lecznicze to wody kwasowęglowe (zawierające dwutlenek węgla, niezwiązany
w ilości od 250 do 1000 mg/dm3) i szczawy (zawierające dwutlenek węgla, niezwiązany w ilości powyżej 1000
mg/dm3) reprezentujące przeważnie typ HCO3-(Ca)-(Mg)-(Na), różniąc się między sobą wzajemnym stosunkiem poszczególnych kationów. Wody są ujmowane
z 5 źródeł naturalnych i 18 otworów wiertniczych. Rejon
uzdrowiska usytuowany jest na pograniczu dwóch bloków tektonicznych, oddzielonych od siebie dyslokacją
krynicką, dodatkowo przeciętą uskokami poprzecznymi.
Skomplikowana budowa geologiczna podłoża rzutuje na
Ogromną rolę w kształtowaniu rzeźby Beskidów odegrało zlodowacenie plejstoceńskie. Lądolód skandynawski „wsparł” się na Karpatach. Nie wyklucza się także
rozwoju małych lodowców górskich. W tych warunkach
surowego klimatu zachodziło intensywne wietrzenie skał
(tzw. zamróz), sprzyjające powstaniu gołoborzy i osuwisk. Spektakularne gruzowiska zdobią stoki Lubonia
Wielkiego i Babiej Góry. Stanowią one niemą pamiątkę
minionych dziejów w przeciwieństwie do osuwisk, które ustawicznie i aktywnie modelują rzeźbę Beskidów.
W 2010 roku Sztab Kryzysowy Starostwa Powiatowego
w Nowym Sączu odnotował blisko 500 osunięć gruntu
w powiecie nowosądeckim.
W maju bieżącego roku, po kilku dniach ulewnych
opadów na Sądecczyźnie, znów uaktywniły się liczne
osuwiska. Osuwisko w Królowej Górnej podmyło torowisko linii kolejowej prowadzącej na Słowację. Państwowa służba geologiczna sugerowała ograniczenie
tonażu samochodów ciężarowych na odcinku drogi krajowej nr 75 pomiędzy Łososiną Dolną a Tęgoborzem,
ponieważ ruszyło osuwisko na górze Just. Zbocze góry
Just jest czynnym osuwiskiem. Średnio kilka razy w roku
uzupełniane są ubytki i spękania w nawierzchni, równane poprzeczne garby, powstające wskutek spełzywania
Rys. 2
6
zróżnicowany skład chemiczny szczaw z poszczególnych ujęć.
ki w Lesie” nad Muszynką zlokalizowana jest inna mofeta, której wydajność zbliżona do wydajności mofety
w Złockiem jest oceniana na kilkanaście tys. m3 na dobę.
Rozwój krynickich szczaw zaczyna się od deszczu.
Wody opadowe infiltrują eoceńskie piaskowce fliszu
karpackiego. Dochodzi tu do mieszania z wodami, które
napływają z dalej położonych obszarów zasilania w obrębie zlewni potoku Kryniczanka. Wody, wykorzystując
system szczelin, przenikają w głąb podłoża, przeważnie
do głębokości około 200 m, gdzie spotykają się z CO2
migrującym z większych głębokości. Po nasyceniu wody
stają się bardziej agresywne (są słabym kwasem węglowym) i ługują składniki mineralne ze skał, np. wapń, magnez, sód, żelazo. Zmineralizowane wody wypływają na
powierzchnię, korzystając ze spękań w strefach uskokowych.
Naturalne zjawisko wykorzystano na potrzeby turystyki i jako lokalną atrakcję udostępniono zwiedzającym w październiku 2011 roku. Mofeta zyskała drugie
życie, po wielu latach zapomnienia, w jakie zapadła po
pierwszej fali fascynacji w latach sześćdziesiątych XX
w. Wówczas znajdowała się tu Stacja terenowa Zakładu
Badań nad Algami krakowskiego Instytutu Zootechniki.
Prowadzono hodowlę glonów na paszę dla zwierząt domowych, a także, nieoficjalnie – jako składnik prowiantu
astronautów. Cały projekt objęty był tajemnicą. Wydajność suchej masy wynosiła w granicach 6–13 g/m2/dobę,
w sumie możliwy był uzysk 50 kg na dobę.
Szacuje się, iż wody ujmowane obecnie, pochodzą
z opadów atmosferycznych w okresie ostatniego zlodowacenia, przebywały więc pod ziemią przynajmniej
10 tysięcy lat.
Pochodzenie podziemnych gazów, głównie CO2, nadal nie zostało rozstrzygnięte. Geneza bywa wiązana
z procesami metamorfizmu wapieni, znajdujących się
w podłożu Karpat na głębokości 10 do 20 km. Przyjmuje
się także koncepcję głęboko pogrzebanej pod Karpatami
strefy subdukcji, gdzie skorupa kontynentalna kontaktuje
się ze skorupą typu oceanicznego.
Dwutlenek węgla odpowiada nie tylko za mineralizację wód podziemnych. Częściowo wydobywa się na
powierzchnię w suchych ekshalacjach, zwanych mofetami. Mofeta im. Prof. H. Świdzińskiego w Muszynie jest
największa i najefektowniejsza w Polsce, wyjątkowa na
skalę europejską. Mofeta wydala dziennie ok. 15 000 m3
CO2.
ZŁOWROGIE OBLICZE TEKTONIKI
Tektonika, której zawdzięczamy otwarcie dróg migracji podziemnych fluidów (w tym wód mineralnych),
niestety ma także mroczne oblicze. Siły, które spowodowały sfałdowanie i wypiętrzenie Beskidów, nadal działają, dlatego w regionie zdarzają się trzęsienia ziemi.
W latach 1992 i 1993 w rejonie Krynicy Górskiej mieszkańcy doświadczyli skutków wstrząsów o magnitudzie
4.4. Szyby w oknach drżały, kołysały się żyrandole,
w kilku budynkach popękały tynki. Przed dziesięcioma laty, 30 listopada 2004 r. w godzinach wieczornych
na Podhalu miało miejsce trzęsienie ziemi o magnitudzie
4.9. Epicentrum znalazło się 10 km na NW od Zakopanego. Wstrząs został zarejestrowany przez wszystkie
polskie i większość europejskich stacji sejsmicznych.
W Skrzypnem, Czerwiennem, Rstułowie, Sierockiem,
Bystrem i Zakopanem ludzie odczuli pod stopami
wstrząsy. Poprzedził je pomruk, czy wręcz huk spod
ziemi. Przesuwały się meble, drżały i dzwoniły szyby,
trzeszczały smrekowe płazy drewnianych ścian i waliły
się kominy.
Rys. 3
Usytuowana jest w dnie bagnistego koryta potoku
Złockiego. W kilkunastu punktach, na powierzchni
ok. 25 m2, nieustannie wydobywają się bąble CO2. Wkopane w grunt modrzewiowe tuby umożliwiają wsłuchanie
się w rytmiczny „oddech ziemi”, zwany też Dychawką –
cyklicznie uwalniane porcje gazu, któremu towarzyszy
głuchy pomruk, przypominający głębokie westchnienie.
W Skrzypnem skala zniszczeń była największa. Potrzaskane zostały witraże kościoła parafialnego. Budynek Zespołu Szkół im. Św. Królowej Jadwigi został wyłączony z użytku na dwa dni, póki nie upewniono się,
że nie zostały naruszone elementy konstrukcyjne. Szczę-
W Tyliczu, na terenie ośrodka wypoczynkowego „Dom7
śliwie bilans strat zamknął się na bałaganie (przewrócone
meble, zawartość półek i szafek wyrzucona na podłogę,
stłuczone doniczki) i powierzchownych usterkach.
W marcu 2013 roku o godzinie 22:23 ziemia na Podhalu zatrzęsła się ponownie. Wstrząs o sile 3,2 stopnia
nie spowodował żadnych zniszczeń, jednak poważnie
przestraszył mieszkańców i turystów. Przez kilka sekund
odczuwano drżenie wszystkich przedmiotów, kołysały się żyrandole, lżejsze przedmioty spadały z regałów.
Epicentrum trzęsienia znajdowało się w okolicach Frydmana, Krempachów i Nowej Białej, nieco na zachód od
Jeziora Czorsztyńskiego.
Materiały źródłowe:
Ciężkowski W., Reśko D. , Schmalz A., Szarek W. 1999. Projekt celowy Komitetu Badań Naukowych „Ochrona złoża wód
leczniczych w Krynicy wraz z optymalizacją metod wydobycia
wody i dwutlenku węgla”. Przegląd Geologiczny, 47: 547-548
Csontos, L., Voros, A., 2004. Mesozoic plate tectonic reconstruction of the Carpathian region. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology 210, 1–56.
Książkiewicz M. 1972 - Budowa geologiczna Polski. T. 4, Tektonika. Cz. 3, Karpaty. Wyd. Geol., Warszawa.
Oszczypko, N. Ślączka, A. Żytko, K. 2008 - Regionalizacja
tektoniczna Polski-Karpaty zewnętrzne i zapadlisko przedkarpackie. Przegląd Geologiczny, 56: 927—935.
Rajchel J., Rajchel L., Cisek J. 2013 - Mofeta z Tylicza
w płaszczowinie magurskiej Karpat zewnętrznych. Przegląd Geologiczny, vol. 61: 541-547.
www.nowysacz.naszemiasto.pl
http://www.pgi.gov.pl
Rys. 1. Sfałdowane Beskidy po kolizji mikrokontynentów
(http://www.geo.uw.edu.pl/agp/table/pdf/55-3/jurewicz.pdf)
Rys. 2. Model koncepcyjny powstawania wód w rejonie Krynicy (za Ciężkowski i in., 1999).
1. Zwierciadło wód podziemnych, 2. Kierunki przepływu,
3. Źródła wód zwykłych, 4. Źródła szczaw, 5. Granica występowania wód zwykłych i mineralnych, 6. Strefa formowania
się wód metamorficznych, 7. Strefa formowania się szczaw
chlorkowych – zuberów, 8. Dopływ CO2 z głębi, 9. Przestrzeń
występowania wód nasyconych CO2, 10. Mofety, 11. Dwutlenek węgla w glebie, 12. Uskoki.
Rys. 3. A-B. MOFETA w Złockiem. Pomnik przyrody nieożywionej im. Prof. Henryka Świdzińskiego (http://www.muszyna.pl), B. fot. E. Mrózek (http://www.powiat.nowy-sacz.pl).
C. Dychawka (http://www.rowerempogorach.pl). D. Mofeta
w Tyliczu (fot. BK, http://www.odkryjtylicz.pl)
Rys. 4. Trzęsienie ziemi na Podhalu (Instytut Geofizyki
Polskiej Akademii Nauk, Zakład Sejsmologii i Fizyki Wnętrza
Ziemi)
Rys. 4
8
dr Andrzej Laskowski
Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Katedra Historii Gospodarczej i Społecznej
SKARBY NA WYCIĄGNIĘCIE RĘKI - CZ.II
ARCYDZIEŁA SZTUKI OGRODOWEJ
Z LISTY ŚWIATOWEGO DZIEDZICTWA UNESCO:
PARK KRAJOBRAZOWY W BAD MUSKAU
Dziełem sztuki ogrodowej o niewiele mniej imponujących rozmiarach jest Park Mużakowski, usytuowany po obu stronach Nysy Łużyckiej, należący po części
do Niemiec, a po części do Polski (il. 1), znajdujący się
w obrębie dwóch sąsiadujących ze sobą gmin, odpowiednio: Bad Muskau (Mużaków) i Łęknicy. Pierwsza
z nich pochwalić się może średniowieczną metryką, jednak jej szczególny rozkwit wiąże się z odkryciem wód
leczniczych i tym samym osiągnięciem przez nią w XIX
wieku statusu uzdrowiska (il. 2). Niemal równocześnie,
jeszcze przed połową XIX stulecia, zaczęły tu powstawać pierwsze kopalnie węgla brunatnego. Efektem ogólnego ożywienia, jakie tu zapanowało, było uruchomienie
linii kolejowych, budowa mostu kolejowego na Nysie
Łużyckiej oraz powstanie rozbudowanej sieci kolei wąskotorowej obsługującej okoliczne kopalnie (w okresie
międzywojennym funkcjonowało ich aż 13). Przemysł
wydobywczy legł również u początków Łęknicy, gdzie
zrazu znajdowała się osada górnicza, od 1956 roku funkcjonowało osiedle, a w 1969 roku miejscowości nadano
prawa miejskie. Po II wojnie światowej w obu nadgranicznych miejscowościach wydobywano węgiel brunatny, rozwijał się przemysł szklarski i ceramiczny. Upadek
przemysłu po 1989 roku starano się w Łęknicy zrekompensować, rozwijając usytuowane tuż przy przejściu granicznym targowisko oraz stawiając na rozwój turystyki.
roku na wiosnę (od 1994 roku) Święto Parku Mużakowskiego.
Park Mużakowski zrealizowany został w 1. połowie XIX wieku wedle idei ówczesnego właściciela
Mużakowa, księcia Ludwiga Heinricha Hermana
von Pückler-Muskau (1785-1871). Podobnie jak park
w Wörlitz, Park Mużakowski powstał pod wpływem fascynacji Anglią i jej romantycznymi ogrodami. Fascynacja
ta zaszła tak daleko, iż książę Ludwig stał się na kontynencie europejskim ważnym autorytetem w zakresie
zakładania ogrodów, cenionym m.in. przez Johana Wolfganga Goethego i Heinricha Heinego. Korzystano z jego
rad przy zakładaniu parków w Babelsbergu i Glienicke
– słynnych, XIX-wiecznych ogrodów w rejonie Berlina
i Poczdamu. Wszystko to było konsekwencją jego trzech
podróży do Anglii i doświadczeń zdobytych przy zakładaniu parku w Mużakowie (il. 4 i 5). Tutejsze dobra (będące dobrami dziedzicznymi jego matki) objął w posiadanie w 1811 roku, by po 4 latach zarządzania majątkiem
przystąpić do zakładania parku. Proces ten rozpoczął
od … wystosowania listu do mieszczan z Muskau, zapowiadając w nim zamiar utworzenia parku naturalistycznego. Wedle jego idei park miał połączyć w jedną całość
miasto, podmiejskie wsie, wy- 27
stępujące na tym
terenie rolnictwo
i przemysł, łąki,
rzeki i stawy, i stać
się idealnym wyrazem połączenia
w jedno: natury,
kultury, techniki
i ducha. Realizacja tego na wskroś
romantycznego
projektu zajęła mu
wiele lat.
Znakomitą bazą dla tego rozwoju stał się obejmujący
obie miejscowości rozległy park krajobrazowy, będący
wybitnym dziełem sztuki ogrodowej. Dzięki mozolnej
pracy partnerów po obu stronach granicy, prowadzonej
konsekwentnie od blisko ćwierćwiecza, nie tylko odzyskuje on swój blask, ale i stanowi znakomity owoc dobrosąsiedzkich stosunków między oboma krajami. Jego
rola jako turystycznej atrakcji niepomiernie wzrosła
w 2004 roku, kiedy to – na wniosek przedstawicieli obu
krajów – wpisany został na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO (il. 3). Fakt ten znacząco zwiększył
liczbę przybywających tu turystów, co z kolei pozwoliło
na intensyfikację prac przy przywracaniu parku do dawnej świetności. Sporym magnesem przyciągającym do
Łęknicy (i Mużakowa) jest również organizowane tu co
W tym czasie zdołał m.in. otrzymać
9
Fot. A. Laskowski
stojącą w ruinie rezydencję, udostępnioną dziś dla turystów. Szczęśliwie dla parku, dzięki wstąpieniu Polski
do Unii Europejskiej i podpisaniu traktatu z Schengen,
granica dzieląca Polskę i Niemcy przestała praktycznie
istnieć, co sprawiło, iż Park Mużakowski stał się wielkim beneficjentem i zarazem symbolem tych wydarzeń,
można go bowiem swobodnie zwiedzać na całym jego
obszarze, po obu stronach Nysy Łużyckiej. Służą temu
m.in. przerzucone nad nią, zrekonstruowane dawne parkowe mosty. Dzięki wspólnym działaniom obu stron istnieje realna szansa powrotu całego założenia do dawnej
świetności.
tytuł książęcy (1822) i wydać niezwykle ważne dla rozwoju sztuki ogrodowej w Europie pięciotomowe dzieło
zatytułowane Szkice o ogrodnictwie w krajobrazie z opisem ich praktycznego zastosowania w Muskau (1834).
W urzeczywistnianiu swej idei był tak zapamiętały,
iż stanął na granicy bankructwa i dzieło swego życia zmuszony był w końcu sprzedać (stało się to w 1845 roku).
Co więcej, za sprawą swych liberalno-demokratycznych
poglądów (którym dawał wyraz m.in. w publikowanych
pod pseudonimem książkach), stał się w Prusach niemalże persona non grata.
Wspomniany rok 1845 i sprzedaż posiadłości przez
księcia Ludwiga szczęśliwie nie zakończyły dobrego okresu w jego dziejach. Kolejny właściciel, książę
Fryderyk Niderlandzki, powierzył opiekę nad parkiem
uczniowi swego poprzednika, Eduardowi Petzoldowi,
który doprowadził do rozbudowy terenów parkowych
zgodnie z ideą założyciela, zakładając m.in. arboretum.
Od 1883 roku do końca II wojny światowej właścicielami parku byli hrabiowie von Arnim, którzy sprawili, iż centralna, nadrzeczna część parku została w 1931
roku objęta ochroną prawną, otrzymując status rezerwatu przyrody. Traumatyczny dla parku i rezydencji okazał się dopiero rok 1945: w wyniku działań wojennych
zniszczona lub uszkodzona została większość budowli
parkowych, a sam park został po wojnie przedzielony
na dwie części granicą polsko-niemiecką, ustanowioną
na Nysie Łużyckiej. Dawny majątek ziemski z rezydencją
i areałem w warunkach socjalistycznej gospodarki narzuconej Polsce i NRD został właściwie skazany na zagładę.
Zlokalizowane po niemieckiej stronie obiekty mieszkalne i ich zaplecze gospodarcze nie podniosły się z upadku,
którego symbolem stał się pozbawiony przez pół wieku dachów pałac księcia Ludwiga. Po polskiej stronie
park eksploatowały jako teren leśny Lasy Państwowe,
a na łąkach i polach uprawnych gospodarował miejscowy
PGR. Piękny książęcy park miejscami dziczał i zarastał,
gdzie indziej bywał bezmyślnie trzebiony…
Wróćmy jednak do początków parku. Kilkakrotnie
powiększany, zajmuje on obecnie obszar około 700 hektarów (różne źródła podają rozbieżne dane w tym względzie, zawsze jednak zamykają jego wielkość w przedziale od 400 do 1000 hektarów). Przy jego tworzeniu
i pielęgnacji pracowało równocześnie około 200 osób,
zatrudnionych w różnych częściach parku. Wśród osób,
które bezpośrednio współpracowały z założycielem przy
jego dziele wymienić należy przede wszystkim najwybitniejszego architekta epoki Karla Friedricha von
Schinkla (1781-1841), czołowego architekta krajobrazu
Petera Josepha Lenné (1789-1866) (w czasie wizyty
w Mużakowie w 1832 roku pełniącego funkcję dyrektora królewskiego ogrodu w Sanssouci) i przez cały czas
kierującego wszystkimi pracami w parku Jacoba Heinricha Rehdera (1790-1852).
Komponując na tym terenie park, wykorzystano naturalne, specyficzne formy terenu, ukształtowanego przez
lodowiec, ciągnące się na obszarze o 40 kilometrach
długości i 3-4 kilometrach szerokości, zwane Łukiem
Mużakowskim. Ten geologiczny twór o kształcie podkowy otwartej ku północy składa się z zalesionego ciągu
płaskich wzniesień (il. 6), między którymi licznie występują małe jeziorka. Natura i naturalne formy terenu
stały się punktem wyjścia do działań, jednakże – zgodnie
z ówczesną modą – realizując ideę księcia odważnie ingerowano w zastany krajobraz, m.in. zmieniając przebieg koryta rzeki oraz wprowadzając daleko idące korekty zadrzewienia.
Korzystny zwrot sytuacji nastąpił u schyłku lat
osiemdziesiątych XX wieku. W 1988 roku podjęta została współpraca polskich i niemieckich konserwatorów
zabytków, mająca na celu kompozycyjne zintegrowanie
parku i przywrócenie mu dawnej świetności. W 1989
roku podpisano umowę polsko-niemiecką o podjęciu
wspólnych działań na rzecz jego rekonstrukcji i ochrony.
Po stronie niemieckiej dla utrzymania parku powołana
została fundacja „Fürst-Pückler-Park Bad Muskau”, po
stronie polskiej opiekę sprawuje nad nim od lat pracownia terenowa Narodowego Instytutu Dziedzictwa. W ramach zakrojonych na szeroką skalę prac odbudowano
Jądro całego założenia pałacowo-parkowego znajduje się dzisiaj po stronie niemieckiej. Stanowią je przede
wszystkim trzy budowle o charakterze rezydencjonalnym. Najstarsza z nich, tzw. Stary Zamek, powstała
w miejscu średniowiecznego zamku, wielokrotnie przebudowywanego i przekształcanego. Jego dzisiejszy
kształt ustalił się około roku 1700 (il. 7). Prosta bryła,
oszczędny detal, wysoki dach i białe elewacje sprawiają, iż budynek ten, stojąc nieco na uboczu, nie odgrywa
10
dów przeznaczanych na utrzymanie i dalszą rewaloryzację Parku Mużakowskiego, jego zieleni i infrastruktury.
25
Przestrzeń samego parku urzeka swym bezpretensjonalnym pięknem. Ogromną rolę odgrywa w niej woda,
nie tylko w postaci będącej osią układu i płynącej tu meandrami bądź rozgałęziającej się na kilka nurtów Nysy
Łużyckiej, ale i w formie licznie przecinających park kanałów, malowniczo prezentujących się o różnych porach
roku i dnia (il. 15 i 16), w kilku miejscach urozmaiconych wodospadami. Niezwykłą atmosferę, jaką tworzą
kanały podkreślają dodatkowo liczne mosty, jak chociażby Most Fuksji, przykuwający uwagę oryginalną
i wyrazistą kolorystyką swych balustrad, świetnie skontrastowaną nie tylko z wszechobecną zielenią parku,
ale także z jej sezonowymi mutacjami i uzupełnieniami
(il. 17). Widoczne w parku z roku na rok nowe inwestycje, mające na celu przywrócenie go do dawnej świetności, sprawiają, iż w niepamięć odchodzą straszące jeszcze
niedawno w samym jego centrum, na poły zrujnowane,
przęsła mostów łączących oba brzegi Nysy Łużyckiej
(il. 18). Dzisiaj, przez długie lata sztucznie podzielone
granicą państwową, obie części Parku Mużakowskiego
są już – dzięki odtworzeniu i udostępnieniu zwiedzającym dawnych przepraw – na powrót zintegrowane.
Fot. A. Laskowski
dzisiaj istotnej roli w kompozycji całego założenia. Marginalne jest również znaczenie wzniesionego w owym
czasie tzw. Domu Kawalerskiego. Budynek ten, jako
jedyny z obiektów mieszkalnych zespołu, przetrwał bez
szwanku II wojnę światową, a następnie (jeszcze do niedawna) użytkowany był jako sanatorium. Dzięki uskutecznionym w ostatnich latach kompleksowym pracom
konserwatorskim odzyskał właśnie odpowiedni wygląd
(il. 8). Główne miejsce w kompozycji parku przypada
tzw. Nowemu Zamkowi, którego bryła narastała stopniowo w wyniku kolejnych rozbudów, a który obecny
kształt przybrał w 3. ćwierci XIX wieku, otrzymując jednolity kostium stylowy w duchu tzw. renesansu północnego (il. 9). Źródłem inspiracji dla takiej transformacji
budynku był przebudowany kilkanaście lat wcześniej,
usytuowany na północ od Berlina, zamek w Schwerinie,
na którego architekturze wzorowało się wiele rezydencji
niemieckich 3. i 4. ćwierci XIX stulecia. Jego charakterystyczny, różowo-czerwony kolor sprawia, iż obiekt ten
jest doskonale widoczny z różnych punktów parku. Zamek ten poważnie ucierpiał w okresie II wojny światowej
i przez równe pół wieku pozostawał bez dachów, okien
i drzwi, w stanie daleko posuniętej ruiny. Podjęta w 1995
roku odbudowa dobiegła już zasadniczo końca i dzisiaj
zamek udostępniany jest zwiedzającym (il. 10). Szczególnie godne polecenia jest wejście na jedną z jego wież,
skąd roztaczają się świetne widoki na Staw Zamkowy
(il. 11) i znaczne połacie Parku Mużakowskiego (il. 12).
Widać stąd również pokaźne zaplecze gospodarcze całego kompleksu, w którym szczególną uwagę przykuwa
okazała oranżeria o śnieżnobiałych ścianach, stylizowana na neogotycki pawilon (il. 13) oraz usytuowane wokół rozległego, prostokątnego dziedzińca, równie starannie co oranżeria odrestaurowane, budynki gospodarcze
o formach architektonicznych harmonizujących z architekturą Nowego Zamku (il. 14). Znajdujące się w części
z nich współczesne zaplecze gastronomiczne stanowi
sprawną machinę, pozwalającą na generowanie docho-
Część parku usytuowana po jego stronie należącej
do Polski, choć powierzchniowo większa, zawsze posiadała mniej obiektów kubaturowych, a te które tu wzniesiono, nie osiągnęły takiego znaczenia, jak obiekty rezydencjonalne czy gospodarcze na drugim brzegu. Tym
niemniej reprezentują one ciekawe przykłady architektury
parkowej, niemal w zupełności podporządkowanej zieleni
i publicznemu charakterowi parku. Te, które ocalały, poddane zostały w ostatnich latach kompleksowym pracom
konserwatorskim. Niedawno stało się to udziałem Mostu
Arkadowego, zbudowanego już za czasów kolejnego po
księciu Ludwigu właściciela parku, Fryderyka Niderlandzkiego. Pięć arkad tego ceglanego mostu pozwala na
wygodne pokonanie głębokiego wąwozu i bezkolizyjne
ominięcie romantycznie wijącej się jego dnem Ścieżki
Sary (il. 19). W podobnej stylistyce utrzymany jest neogotycki Wiadukt (il. 20), przerzucony nad wąwozem
w formie ostrołukowej bramy wiodącej przybyszów
w głąb parku, której nadano formy jednoznacznie zaczerpnięte z architektury militarnej. Obiekty te, ukryte
w głębi parkowej zieleni, są mniej eksponowane
niż podobny stylistycznie i przerzucony nad kolejnym
wąwozem Most Królewski (pierwotnie: Most Książęcy), nazwany tak na cześć przyszłego króla Prus Fryderyka Wilhelma IV (1795-1861).
11
Obiekt ten jest doskonale widoczny z wielu punktów zachodniej części parku, co było w pełni świadomym działaniem.
tejszym parku, w porośniętej zielenią piramidzie usytuowanej na wyspie (il. 26). W 1884 roku przeniesiono tam
również szczątki jego żony Lucie, zmarłej trzydzieści lat
wcześniej (il. 27), która znacząco przyczyniła się do powstania parku w Muskau. Istniejący do dzisiaj i dostępny dla publiczności park w Branitz to kolejne arcydzieło XIX-wiecznego ogrodnictwa, które warto włączyć
w program zwiedzania polsko-niemieckiego pogranicza.
Wspomniana piramida jest wprawdzie najważniejszą, ale
zaledwie jedną z wielu tutejszych atrakcji. Ale to już temat na odrębną opowieść…
Książę Ludwig w swoich teoretycznych rozważaniach o ogrodach zalecał, aby z rezydencji można
było zawsze widzieć kaplicę grobową, przypominającą
o nieuchronności śmierci. Ideę tą pragnął wcielić w życie także u siebie, zlecając przygotowanie stosownych
projektów Karlowi Friedrichowi Schinklowi. Opracowana przezeń, neoromańska koncepcja kaplicy (mającej
też pełnić funkcję świątyni dla lokalnej społeczności) nie
doczekała się jednak realizacji. Do idei budowy kaplicy powrócił dopiero jeden z kolejnych właścicieli parku,
powierzając zaprojektowanie budynku Juliusowi Karlowi Raschdorffowi (1823-1914) i nadając mu funkcję kaplicy grobowej rodu von Arnim. Dzięki temu park wzbogacił się o dzieło wybitnego niemieckiego architekta
2. połowy XIX wieku, który sławę zdobył jako projektant
berlińskiej katedry ewangelickiej, podziwianej do dzisiaj
przez rzesze turystów odwiedzających stolicę Niemiec.
Niestety, w Łęknicy dzieła tego już nie ma – zostało
wysadzone w powietrze u progu nowego, powojennego ładu. Skromnym jego śladem jest jedynie tablica pamiątkowa informująca o lokalizacji kaplicy, ufundowana
w 2001 roku i umieszczona u stóp skromnego krzyża.
Spis ilustracji:
Park Mużakowski:
1. Nysa Łużycka na skraju Parku Mużakowskiego, z ustawionymi
na obu brzegach słupami granicznymi. Fot. A. Laskowski, 2014.
2. Jeden z XIX-wiecznych budynków uzdrowiskowych w Bad
Muskau. Fot. A. Laskowski, 2011.
3. Tablice informacyjne przy wjeździe do Parku Mużakowskiego na
niemieckim brzegu Nysy Łużyckiej. Fot. A. Laskowski, 2010.
4. Tzw. Kamień Pücklera ze zrekonstruowanym medalionem z wizerunkiem twórcy parku, księcia Ludwiga Heinricha Hermana
von Pückler-Muskau. Fot. A. Laskowski, 2014.
5. Panorama parku spod Kamienia Pücklera. W dolinie widoczna
Nysa Łużycka, a w głębi – Nowy Zamek. Fot. A. Laskowski,
2010.
6. Łąki Parku Mużakowskiego w dolinie Nysy Łużyckiej.
Fot. A. Laskowski, 2014.
7. Stary Zamek. Fot. A. Laskowski, 2010.
8. Dom Kawalerski bezpośrednio po pracach konserwatorskich.
Fot. A. Laskowski, 2014.
9. Nowy Zamek od strony Stawu Zamkowego. Stan po odbudowie.
Fot. A. Laskowski, 2014.
10.Fragment górnej kondygnacji reprezentacyjnego holu Nowego
Zamku. Stan po odbudowie. Fot. A. Laskowski, 2010.
11. Widok z wieży Nowego Zamku na zaplecze gospodarcze rezydencji. Fot. A. Laskowski, 2010.
12.Widok z wieży Nowego Zamku na centralną część Parku
Mużakowskiego. Fot. A. Laskowski, 2010.
13.Neogotycka oranżeria. Fot. A. Laskowski, 2010.
14.Dziedziniec zaplecza gospodarczego rezydencji. Fot. A. Laskowski, 2010.
15.Zachód słońca nad jednym z kanałów. Fot. A. Laskowski, 2010.
16.Malowniczy wodospad na skraju Jeziora Dębów. Fot. A. Laskowski, 2014.
17.Most Fuksji nieopodal rezydencji. Fot. A. Laskowski, 2012.
18.Zrujnowane filary Mostu Angielskiego, obecnie odbudowanego.
Fot. A. Laskowski, 2010.
19.Most Arkadowy i Ścieżka Sary. Fot. A. Laskowski, 2012.
20.Wiadukt. Fot. A. Laskowski, 2012.
21.Parkowa ścieżka w rejonie Mostu Arkadowego. Fot. A. Laskowski, 2012.
22.Jedna ze ścieżek w zachodniej części parku. Fot. A. Laskowski,
2010.
23.Park we mgle. Fot. A. Laskowski, 2010.
24.Konny wóz dla turystów we wschodniej części parku.
Fot. A. Laskowski, 2014.
25.Powóz z turystami w zachodniej części parku. Fot. A. Laskowski,
2014.
26.Piramida w parku w Branitz – miejsce pochówku księcia Ludwiga, twórcy Parku Mużakowskiego. Fot. A. Laskowski, 2014.
27.Pamiątkowy kamień na wysepce w parku w Branitz, informujący
o pochówku pary książęcej w usytuowanej na sąsiedniej wyspie
piramidzie. Fot. A. Laskowski, 2014.
Ograniczoną liczbę budowli w tej części parku
w znacznej mierze rekompensuje wspaniała przyroda,
która jest tu urokliwym patchworkiem łąk, polan, zaskakujących swym przebiegiem alei drzew, ukrytych
w zagajnikach jeziorek, rozległych pól uprawnych,
wzbogaconym istnieniem wielu atrakcyjnych punktów
widokowych, z których wiele wyznaczonych zostało
jeszcze za czasów założyciela parku.
Przemierzaniu ogromnych połaci Parku Mużakowskiego służą – po części odtworzone i świetnie utrzymane – ścieżki, wijące się meandrami wśród łąk, wąwozów
i drzew (il. 21 i 22). Przez rozległe łąki są one poprowadzone na tyle subtelnie, iż giną w porannej mgle (il. 23).
Współcześnie turyści mogą poruszać się po nich pieszo
lub rowerami, a chcącym jeszcze bardziej poczuć ducha
XIX stulecia gospodarze z obu stron Nysy proponują
skorzystanie z kameralnych środków transportu – wozów i powozów ciągnionych przez konie (il. 24 i 25).
Nie sposób zamknąć owego tematu, nie informując
o dalszych losach twórcy Parku Mużakowskiego. Otóż
po wymuszonej okolicznościami sprzedaży Muskau,
książę Ludwig osiadł w Branitz koło Cottbus, gdzie już
w 1846 roku podjął prace przy … zakładaniu kolejnego,
rozległego parku. Kiedy w 1871 roku umarł tu w osamotnieniu (w wieku 86 lat), pochowany został w tam12
JESTEŚMY OBECNI
UNIWERSYTETY TRZECIEGO WIEKU
NA
I KONGRESIE GOSPODARKI SENIORALNEJ
29 PAŹDZIERNIKA 2014 R., WARSZAWA (PAŁAC PRYMASOWSKI)
ciego Wieku, przedstawiciele biznesu, instytucji kształcących specjalistów i domów opieki.
29 października 2014 r. odbył się pierwszy w Polsce
Kongres Gospodarki Senioralnej. Gospodarzami Kongresu byli: Marzena Rudnicka, prezes Krajowego Instytutu Gospodarki Senioralnej i Robert Gwiazdowski, prezydent Centrum im. Adama Smitha. Kongres był objęty
patronatami honorowymi Ministerstwa Gospodarki oraz
Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej. Związek Miast
Polskich i Wojewoda Opolski także objęli patronatami
pierwszy Kongres Gospodarki Senioralnej.
Prezes Ogólnopolskiej Federacji Stowarzyszeń UTW
i Sądeckiego UTW, Wiesława Borczyk została zaproszona
do wzięcia udziału w debacie „Zmiany w strukturze
demograficznej – nowe wyzwania biznesowe”,
w której uczestniczyli również: Michał Szczerba, Poseł na
Sejm RP, przewodniczący Komisji Polityki Senioralnej;
Ryszard Wilczyński, Wojewoda Opolski; Witold
Sencio, Dyrektor Zarządzający Pionu Rozwoju Biznesu
i Sprzedaży, Bank Pocztowy; prof. Bolesław Samoliński,
przewodniczący Rady ds. Polityki Senioralnej przy
Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej. Moderatorem
był dr hab. Robert Gwiazdowski, przewodniczący
Rady Krajowego Instytutu Gospodarki Senioralnej,
prezydent Centrum im. Adama Smitha.
W Kongresie wzięło udział blisko 200 osób – gości
i panelistów – z całej Polski i zagranicy, m.in. przedstawiciele urzędów centralnych i administracji samorządowej, partnerów społecznych, Polskiej Agencji Rozwoju
Przedsiębiorczości, przedstawiciele licznych organizacji
pozarządowych, w tym środowiska Uniwersytetów Trze-
NIC O NAS BEZ NAS,
CZYLI
O STRATEGII„SREBRNEJ GOSPODARKI”
W PRAKTYCE
Z prognoz OECD (Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju) wynika, że Polska jest, po Japonii, drugim na świecie najszybciej starzejącym się społeczeństwem. Ujemny przyrost naturalny oraz wydłużanie się
długości życia Polaków spowodują w najbliższych latach- jak przewidują eksperci- stały wzrost liczby osób
w przedziałach 65-74, 75-79, 80- 84, 85-89, 90 +.
Z pięciu milionów obywateli po 60 roku życia w chwili
obecnej liczba ta za 15 lat wzrośnie prawdopodobnie do
ośmiu milionów. Zmieniająca się sytuacja demograficzna postawiła przed naszym krajem wyzwanie, związane
z zaplanowaniem i prowadzeniem polityki na rzecz zdrowego i aktywnego starzenia się społeczeństwa. Przewiduje się, że może być konieczne powołanie resortu zajmującego się problemami seniorów.
Po pilotażowym rządowym projekcie na rzecz aktywności społecznej osób starszych na lata 2012- 2013, w lutym
2013 roku powstała Rada ds. Polityki Senioralnej jako
organ pomocniczy przy Ministrze Pracy i Polityki Społecznej. 24 grudnia 2013 roku rząd przyjął Pakiet dla seniorów, w skład którego weszły: Program na Rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2014- 2020,
Założenia długofalowej polityki senioralnej w Polsce na
lata 2014-2020, Program Solidarność pokoleń- działania dla zwiększenia aktywności zawodowej osób w wieku
50+. Cele to, m.in.: włączenie osób starszych w życie
lokalnych społeczności, podtrzymywanie ich aktywności
po zakończeniu kariery zawodowej i wykorzystanie ich
potencjału w relacjach z młodszym pokoleniem. Działania będą skoncentrowane na różnych obszarach życia seniorów: zdrowie, samodzielność, aktywność edukacyjna,
13
obywatelska, wolontariat, usługi społeczne i opiekuńcze,
itp. Lokalne polityki senioralne i programy działania na
rzecz seniorów powinny sukcesywnie powstawać w każdym samorządzie wojewódzkim, powiatowym i gminnym.
• 18 449 06 87);
• w Administracji swojego Osiedla;
• w sekretariacie SUTW z adresem: dla Zarządu.
Ja postanowiłam zrobić to tutaj, może ktoś przeczyta.
Oto moje propozycje i refleksje:
Małopolska była pierwszym regionem w kraju, który
podjął się przygotowania dokumentu, poświęconego starzejącemu się społeczeństwu w kontekście regionalnym.
Zespół ekspertów pod kierunkiem prof. Stanisławy Golimowskiej (niektórzy z nas spotkali się z panią profesor w WSB NLU na wykładzie o srebrnej gospodarce)
opracował dokument Wyzwania Małopolski w kontekście starzenia się społeczeństwa. Podejście strategiczne.
Opracowanie zakłada integrację działań na rzecz osób
starszych i promowanie „srebrnej gospodarki”. Zwrócono w nim uwagę na rolę gmin i powiatów, które orientując
się na potrzeby mieszkańców, powinny tworzyć warunki
do różnych form aktywności seniorów, (np. centra) oraz
wykorzystywać szanse gospodarcze dla rozwoju sektora usług, adresowanych do osób starszych (usługi opiekuńcze, rehabilitacyjne, profilaktyczne). Przyjmuje się,
że niektóre usługi mogą być realizowane przez samych
seniorów. Małopolska Rada ds. Polityki Senioralnej powstała 27 lutego 2014 roku (pisała o niej w 39 numerze
naszego Biuletynu Maria Baran). Mamy w jej składzie
dwie przedstawicielki: Prezes SUTW i Ogólnopolskiej
Federacji Stowarzyszeń UTW, Wiesławę Borczyk i Martę Mordarską, b. Radną Województwa Małopolskiego.
• Trzeba zorganizować szkolenie z zakresu wolontariatu dla grup osób, które o tym myślą, ale nie są pewne,
co mogłyby robić. To powinny być warsztaty z możliwością poznania specyfiki różnych form pomocy
(opieka nad chorym, korepetycje dla ucznia, prowadzenie zajęć świetlicowych, itd.).
• Byłoby pożądane stworzenie zielonej linii do miejsca
dyżurujących osób, gotowych wysłuchać i wesprzeć
osoby przeżywające momenty załamania, depresji,
traumy po stracie bliskiej osoby. Grupa chętnych do
dyżurowania pewnie by się znalazła wśród słuchaczy
SUTW.
• Marzy mi się świetlica, centrum dla seniorów, gdzie
w określone dni można zagrać w brydża, podyskutować o przeczytanych książkach, wymienić się ciuchami lub innymi przedmiotami, itp.
I jeszcze uwaga. Mam wrażenie, że pomyślność programów zależeć będzie od tego, czy poszczególne organizacje potrafią zrezygnować z niezdrowej rywalizacji pod
hasłem Kto lepszy i wspólnie zrealizują niektóre zadania.
Prezydent Nowego Sącza powołał Sądecką Radę Seniorów w czerwcu 2013 roku. O jej ambitnych planach
mogliśmy przeczytać w numerze Seniora, dodatku do
Dobrego Tygodnika Sądeckiego. Bardzo obiecująco odbieramy zamiar stworzenia centrum aktywności seniora, świetlic środowiskowych i Sądeckiej Karty Seniora.
Może nawet (nie ma tego w planie, ale pamiętamy obietnicę Prezydenta) SUTW dostanie jakiś lokal na zajęcia
naszych sekcji? Nie mamy bezpośredniego wpływu na
przeorganizowanie służby zdrowia z myślą o osobach
starszych (większa liczba geriatrów), podobnie jak na
pomoc społeczną czy organizację agroturystyki, ale możemy śledzić zamiary i oceniać ich trafność w odniesieniu do ludzi trzeciego wieku. Zachęcam, by to robić.
Irena Cepielik
PORADNIK DLA
OPIEKUNÓW OSÓB
STARSZYCH
1 października 2014 r. na stronie internetowej Pełnomocnika Rządu do Spraw Równego Traktowania,
Minister Małgorzaty Fuszary, uruchomiony został
odrębny dział „Poradnik dla opiekunów osób starszych”.
Jest to informator dla osób, które opiekują się swoimi bliskimi – znajdują się tam informacje o przysługujących prawach; lista instytucji, do których można
zwracać się o pomoc; wykaz poradni/szpitali geriatrycznych, porady, artykuły, itp. Poradnik będzie na
bieżąco aktualizowany.
Co może każdy z nas? Możemy na pewno zgłaszać
swoje propozycje zadań, zastrzeżenia i wnioski:
• do sądeckiej Rady Seniorów na dyżurach jej członków w pierwszy czwartek miesiąca (budynek MOPS,
ul. Żywiecka 13);
Poniżej link do strony:
• w Urzędzie Miasta do Zespołu Pełnomocnika Prezydenta ds. Społecznych (ul.Jagiellońska 14, tel. 18
http://www.rownetraktowanie.gov.pl/poradnik-dla-opiekunow-osob-starszych-0
14
MIĘDZY DWOMA WIGILIAMI…
Kamysz). Model prywatnych i publicznych inwestycji
w usługi dla osób starszych wypracowano na Kongresie Gospodarki Senioralnej w Warszawie. Dla
nas szczególne znaczenie w tej kwestii miała dwudniowa konferencja w Urzędzie Marszałkowskim
w Krakowie pn. Srebrna gospodarka w Małopolsce. Na
spotkaniu rozpoczynającym Forum III Wieku minister,
Kosiniak-Kamysz poinformował o kwocie przeznaczonej na realizację programu ASOS 2014- 2020 - 280 milionów i zapowiedział uruchomienie pilotażowego programu budowy centrów WIGOR od przyszłego roku.
40 milionów, które przeznaczył rząd w roku 2014
na dofinansowanie działań na rzecz seniorów
w organizacjach pożytku publicznego, przełożyło się
w naszym uniwersytecie na wiele atrakcyjnych zajęć,
którymi objęto po raz pierwszy także zapisujących się
dopiero do uczelni. Z tych funduszy opłacono warsztaty
kosmetyczne, fotograficzne, podróżnicze, psychologiczne, plastyczne, literacko-sceniczne, teatralno-muzyczne,
rękodzieła artystycznego oraz naukę języka francuskiego
i niemieckiego. Środki przekazane przez województwo
umożliwiły uruchomienie wielorakich zajęć ruchowych
(aqua aerobic, zdrowy kręgosłup, pilates, body ball,
taniec, nordic walking, gimnastyka ogólnorozwojowa).
Zajęcia trwały także w czasie wakacyjnej przerwy.
Fot. Arch. Kancelarii Premiera
Prezes Wiesława Borczyk na spotkaniu wigilijnym
u Premiera RP Donalda Tuska
Prawie rok temu Prezes Wiesława Borczyk uczestniczyła w wigilijnym spotkaniu Premiera RP Donalda
Tuska z przedstawicielami Uniwersytetów III Wieku.
Dzień był szczególny ze względu na polską tradycję dnia
poprzedzającego noc Bożego Narodzenia. Podkreślał to
nastrój sali z pięknie przystrojoną choinką i wigilijne tradycyjne potrawy, podane gościom. Premier połamał się
z zebranymi opłatkiem i złożył bardzo „rodzinne” życzenia, podkreślając, że rodzina jest kompletna dopiero
z najstarszymi jej członkami - seniorami rodzin. Spotkanie było również okazją do przekazania informacji
o przyjęciu (zaledwie kilkadziesiąt minut wcześniej),
przez Radę Ministrów, pakietu uchwał na rzecz seniorów. (Program Aktywności Społecznej Osób Starszych
na lata 2014-2020, Założenia Długofalowej Polityki
Senioralnej na lata 2014-2020, Program Solidarność
Pokoleń - działania dla zwiększenia aktywności zawodowej osób w wieku 50+). Dokumenty opublikowano
w Monitorze Polskim 4 lutego 2014 roku. Znamy je,
bo obecna na spotkaniu Pani Prezes wielokrotnie je nam
przybliżała. Przed kolejną Wigilią możemy już ocenić,
co zyskaliśmy dzięki temu programowi w ciągu minionego roku.
Warto również wspomnieć, że części naszych słuchaczy udało się skorzystać z programów realizowanych
z tych właśnie środków przez inne instytucje pożytku
publicznego. Dwie nasze grupy brały udział w dwudniowych szkoleniach Wolontariat Seniorów w Starym Sączu,
zorganizowanych przez stowarzyszenie Sursum Corda;
ta instytucja także była fundatorem bonu kulturalnego
w programie Kulturalny Senior (bezpłatna wejściówka do muzeum, kina, kawiarni). KANA w programie
Centrum Edukacji Senioralnej zaproponowała seniorom
kursy komputerowe, naukę języka angielskiego i trzy
ciekawe wycieczki.
Nie uda się już zaprzeczyć, że troska o seniorów w naszym województwie (przodującym w wygrywaniu środków na projekty) jest wyraźnie zauważalna. Jeżeli dodamy do tego zniżki i bonusy, wynikające z Sądeckiej
i Małopolskiej Karty Seniora i porównamy to wszystko
z sytuacją sprzed lat dziesięciu, zobaczymy jak bardzo
nasza sytuacja jest inna. Konsekwentnie przywraca się
nam godne miejsce w życiu społeczeństwa.
A zyskaliśmy wiele. Stworzono podstawę prawną
do zakładania w każdej gminie Rad Seniorów, powstały
więc w większości sądeckich miejscowości. Już w styczniu odbył się Kongres Zdrowego Starzenia, na którym
szczególną uwagę poświęcono konieczności zreformowania służby zdrowia pod potrzeby ludzi starych. (Brali
w nim udział ministrowie: Zdrowia -Bartosz Arłukowicz
oraz Pracy i Polityki Społecznej -Władysław Kosiniak-
Irena Cepielik
15
PROJEKTY
AKTYWNI SĄDECCY SENIORZY
d/ Zajęcia językowe (język niemiecki, język francuski), organizowane po to, aby seniorzy wśród osób
w swoim przedziale wiekowym nie obawiali się zabierać głosu w obcym języku.
f/ Warsztaty dziennikarskie - przybliżyły problematykę związaną z podstawami dziennikarstwa prasowego
i gatunkami dziennikarskimi. Warsztaty obejmowały
następujące moduły:
-prawno-prasowe,
-podstawowe reguły budowania informacji,
-cechy artykułu publicystycznego,
-przeprowadzanie wywiadów,
-podstawy reportażu, recenzji i felietonów.
Fot. J. Banach
Wiceprezes SUTW Mariola Pękala-Piekarska z wizytą na zajęciach
tanecznych prowadzonych przez Edytę Warzechę
Dobiega końca realizacja projektu „Aktywni Sądeccy
Seniorzy”, dofinansowanego ze środków Ministerstwa
Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych
na lata 2014 -2020. Projekt spotkał się z ogromnym zainteresowaniem ze strony słuchaczy Sądeckiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku. Różnorodność zajęć zaskoczyła
wielu z zainteresowanych. Projekt składał się z następujących bloków:
Efekt finalny: „Dobry Tygodnik Sądecki Senior” –
miesięcznik, dodatek do DTS, tworzony przez uczestników warsztatów, tematycznie dotyczący spraw
lokalnych, interesujących dla grupy wiekowej seniorów.
g/ Warsztaty psychologiczne obejmowały dyskusje
w grupie – wymiana zdań wśród beneficjentów z jednoczesną weryfikacją nabytej wiedzy teoretycznej,
ćwiczenia indywidualne, polegające na rozwiązywaniu przygotowanych testów osobowościowych, dotyczących określenia swoich mocnych stron, zasobów
jednostkowych tkwiących w człowieku.
1. Blok edukacyjny. W ramach bloku przewidziane zostały następujące działania:
a/ Wykłady umożliwiające słuchaczom pogłębianie
wiedzy dotyczącej interesujących ich zagadnień oraz
wymianę poglądów z wykładowcami. Poruszały aktualne problemy zdrowotne, psychologiczne, społeczne i geograficzno - przyrodnicze. Przeznaczone były
dla wszystkich słuchaczy UTW oraz innych niezrzeszonych osób starszych z terenu powiatu nowosądeckiego i miasta Nowego Sącza.
CO DAJĄ NAM TAŃCE?
To wspaniała forma aktywności ruchowej. Przy muzyce w rytmie salsy, czy walca zapominamy o naszym
wieku, dolegliwościach, problemach. Bawimy się
wspaniale dzięki zajęciom, które rewelacyjnie prowadzi pani Edyta. Dzięki niej tańczymy tango argentyńskie i flamenco. Marzyłam o tym od dawna, ale dopiero teraz jest to możliwe.
b/ Seminaria z zakresu fizjoterapii. Poprowadzili je
specjaliści, omawiając m.in. znaczenie fizjoterapii
i jej zadań w rehabilitacji osób ze schorzeniami układu krążenia, oddechowego, nerwowego i ruchu.
Wspólne zajęcia taneczne scaliły naszą grupę, bardzo
się lubimy, śmiejemy się, jesteśmy dla siebie grupą
wsparcia, ale na wesoło. Taniec jest dla nas też formą terapii. Jeżeli radzimy sobie z trudnym układem
tanecznym, to w innych sprawach też się nam uda.
c/ Językoznawstwo. Seniorzy zgłębiali semantykę,
fonologię, czy składnię, przez co ćwiczyli swój umysł
i pamięć.
Barbara Citak
16
WYSTĘP ZESPOŁU
TEATRALNEGO
Fot. A. Łopuch
T. Legutko
pod kierunkiem
Jerzego F. Michalaka
MCK SOKÓŁ, 6.11.2014 r.
Elżbieta Pachoń
Anna Warcholik, Elżbieta Sojka
Zofia (Janina)Sus
Łucja Ryniewicz
Jolanta Kieres
Kazimiera Olszewska
Maria Harcuła
Maria Baran
Maria Harcuła, Elżbieta Pachoń
WYKŁADY AUDYTORYJNE I SPECJALISTYCZNE
Obchody Światowego Dnia Osteoporozy, 6.11.2014r.
Fot. A. Łopuch
T. Legutko
dr n.med. Ewa Kucharska,
Centrum Leczenia
Osteoporozy w Krakowie
lek med. Irena Wieczorek
Grupa baletowa Adagio z Pałacu Młodzieży w Nowym Sączu,
prowadząca Urszula Baziak
Konferencja „Jak wyprzedzić smutek”, 16.10.2014 r.
Maciej Zdziarski - Prezes
Instytutu Łukasiewicza,
lek med. Anita Orzeł-Nowak,
dr n.med. Krzysztof Walczewski,
lek.med. Anna Szczepanik-Dziadowicz,
Maria Wawszczak, psycholog
Wykłady specjalistyczne w sekcjach
lek med. Wojciech Stąporek
Zenon Remi
Piotr Droździk
Bogusław Kołcz
Zygmunt Berdychowski
Piotr Obacz,UJ
Magdalena Ponurkiewicz
dr Ewa Koszowska, UJ
lek.med. Robert Bakałarz
INAUGURACJA ROKU AKADEMICKIEGO 2014/15
MCK SOKÓŁ, 9.10.2014 r.
Fot. A. Łopuch
T. Legutko
Wiesława Borczyk - Prezes Ogólnopolskiej Federacji
Stowarzyszeń UTW i Sądeckiego UTW
Słowa roty ślubowania odczytuje Elżbieta Pachoń,
Czł. Zarządu SUTW, wspólnie z nowymi słuchaczami
Teodorą Żarnowską i Wacławem Janikiem.
W głębi chór Scherzo pod batutą Andrzeja Citaka.
prof. dr hab. Mikołaj Spodaryk
- wykład inauguracyjny
"Jak rozumieć starość"
Prezes FORUM POLSKIEJ FARMACJI Zbigniew Witalis wręczył
Prezes Wiesławie Borczyk wyróżnienie DIAMENTY FARMACJI
Sala MCK SOKÓŁ
w Nowym Sączu
Starosta Nowosądecki, Jan Golonka
WYCIECZKI AUTOKAROWE
z Wiesławem Wcześnym
Niedziela Palmowa, Zakliczyn, Sandomierz - 13.04.2014 r.
Fot. Joanna Majchrzak
„... I ÓSMEGO DNIA BÓG STWORZYŁ STRAŻAKA”
Bardejov, Bardejowskie Kupele, Stará Ľubovňa - 27.07.2014 r.
Demianowska Jaskinia Lodowa, Czerwony Klasztor - 17.08.2014 r.
Fot. Wanda Wcześny
Fot. Włodzimierz Jaremczak
h/ Warsztaty dotyczące Unii Europejskiej. Celem
warsztatów było uzyskanie informacji o wszelkich
przeszkodach, które mogą napotykać w życiu codziennym obywatele europejscy, którzy mieszkają,
uczą się, pracują, robią zakupy lub podróżują w Unii
Europejskiej.
Zajęcia ruchowe, były szczególnie cenne dla takich,
jak ja osób, które mają dolegliwości, wynikające ze
zwyrodnień kręgosłupa oraz stawów rąk i nóg. Udało mi się dostać na ćwiczenia na zdrowy kręgosłup,
prowadzone przez panią Marzenę Długopolską,
w Ośrodku Rehabilitacji na Plantach. Muszę przyznać,
że zdecydowanie lepiej się czuję. Jestem wdzięczna
tym wszystkim przedstawicielom UTW, którzy opracowali projekt i zdobyli pieniądze na te zajęcia.
i/ Warsztaty prawno-obywatelskie - obejmowały zagadnienia związane z prawem spadkowym, unikaniem pułapek w umowach, prawami konsumenta,
reklamacjami.
2. Blok kulturalny. W ramach tego bloku przewidziane
zostały następujące działania:
Irena Cepielik
a/ Warsztaty teatralno-muzyczne - forma kreatywnego warsztatu muzyczno- teatralnego, uwzględniającego rozmaite formy aktywności muzycznej, aktorskiej;
kształcenie wrażliwości emocjonalnej.
b/ Warsztaty plastyczne. Regionalne dziedzictwo kulturalne to w dużej mierze malarstwo klasyczne, malarstwo na szkle, rzeźba, ikonografia i inne. Aby przybliżyć te formy sztuki, słuchaczom Sądeckiego UTW
zorganizowane zostały warsztaty plastyczne.
c/ Warsztaty decupage. Kurs był przeznaczony szczególnie dla osób początkujących: dla osób, które jeszcze nie zapoznały się z techniką klasycznego decoupage, nie umiały malować i niekoniecznie mają
zdolności plastyczne. Seniorzy mogli nauczyć się, jak
przygotować swój warsztat profesjonalnego decoupażysty.
d/ Warsztaty fotograficzne. Celem kursu było przybliżenie podstawowej wiedzy teoretycznej i praktycznej z dziedziny fotografii cyfrowej i analogowej, ze
szczególnym uwzględnieniem wykształcenia w sobie
sztuki „fotografowania widzenia”. Uczestnicy warsztatów mieli możliwość zaprezentowania swoich prac
podczas wystawy.
e/ Warsztaty literacko - sceniczne skierowane dla
osób zainteresowanych zarówno prozą, jak i poezją,
które piszą do szuflady i potrzebują pewnej pomocy,
opinii, czy też wskazówek oraz dla chcących zacząć
pisać.
f/ Warsztaty rękodzieła. Zajęcia objęły takie elementy
jak: haft, koronkę, bukieciarstwo czy bibułkarstwo.
Są to umiejętności w czasach nam współczesnych
niemal zapomniane i dlatego warto podejmować trud
uczenia i przypominania tych technik tworzenia.
w wieku starszym jest podnoszenie stanu zdrowia, zachowanie sprawności fizycznej i ogólnej aktywności
życiowej oraz wyhamowywanie procesów inwolucyjnych. Racjonalne stosowanie ćwiczeń fizycznych
w wieku starszym skutecznie przeciwdziała procesom
starzenia się oraz umożliwia podtrzymywanie sprawności ruchowej, tak niezbędnej w wieku podeszłym
w życiu codziennym, co także wywiera korzystny
wpływ na sferę psychiczną.
3. Blok sportowy. W ramach bloku przewidziane zostały następujące działania:
a/ Zajęcia gimnastyczne. Zadaniem gimnastyki
17
b/ Zajęcia taneczne. Celem zajęć było zapoznanie
się z podstawowymi zasadami tańca towarzyskiego. Przyswojenie kroków i figur. Uczenie zdolności
wyrażania emocji poprzez taniec. Doskonalenie poczucia rytmu i estetyki ruchu. Możliwość spędzenia
aktywnie i twórczo wolnego czasu.
c/ Pilates. Spokojny, płynny trening całego ciała
przy muzyce relaksującej, wykonywany wg. metody
J. Pilatesa. Istotą ćwiczeń było rozciąganie, spinanie
i rozluźnianie mięśni. Metoda ta pozwala wysmuklić
sylwetkę, zapobiega i niweluje bóle kręgosłupa i stawów, napięcia mięśniowe.
d/ Aguaerobik. W wodzie ćwiczymy mięśnie nie obciążając stawów. Gimnastyka była łagodna dla kręgosłupa. Regularny udział w zajęciach w wodzie,
zapewnia poprawę kondycji fizycznej i dobre samopoczucie. Opóźnia także procesy starzenia, pozwala
odzyskać wigor i energię, jest też idealnym rozwiązaniem dla osób z nadwagą i otyłością, a także chorobami kości i artretyzmem. Zajęcia miały też zbawienny
wpływ na psychikę seniorów- wyzwalają produkcję
endorfiny zwanej hormonem szczęścia.
e/ Body ball - specjalny program zajęć fitness prowadzony przy użyciu piłek o średnicy 65 cm. Zajęcia
z piłką powodowały wzmacnianie prawie wszystkich
mięśni. Trening pomagał rozwijać wytrzymałość, po-
aktywną postawę wśród seniorów oraz korzyści płynące z ich aktywizacji społecznej.
prawia ogólną kondycje organizmu.
f/ Nordic walking był ciekawą i przyjemną formą odpoczynku, zalecaną szczególnie seniorom. Podczas
Nordic Walking osoba uprawiająca ten rodzaj aktywności angażuje do pracy aż 90% mięśni ciała. Pracują
one zupełnie inaczej niż podczas zwykłego marszu.
4. Blok wydawniczy. W ramach bloku zostaną wydane
następujące publikacje:
a/ Biuletyn Sądeckiego UTW w nakładzie 700 egz.–
2 wydania, Publikacja ma za zadanie promować
b/ Cykl dziewięciu dodatków Senior do gazety
Dobry Tygodnik Nowosądecki. Dobry Tygodnik
Sądecki to bezpłatna gazeta, która swoim zasięgiem obejmuje Nowy Sącz, Limanową, Stary Sącz,
Łącko, Grybów, Krynicę Zdrój, Muszynę, Bobową
i Piwniczną i wychodzi w 17 000 egz.
Mariola Pekala-Piekarska
Koordynator projektu
Z ŻYCIA SĄDECKIEGO UTW
JESZCZE ŻYJEMY
JEDENASTA INAUGURACJA ROKU AKADEMICKIEGO
W SĄDECKIM UNIWERSYTECIE III WIEKU
9 października był dniem słonecznym i ciepłym. Sala
MCK SOKÓŁ, w której tradycyjnie zebrali się słuchacze
starzy i nowi, była wypełniona po brzegi. Nie było żadnego wolnego miejsca ani na parterze, ani na balkonach.
To kolejny już rok, kiedy przybywa chętnych i wielu spóźnionych odchodzi z przysłowiowym kwitkiem.
Liczba słuchaczy w tym roku akademickim przekroczyła
400, więc każda z czterech sekcji: psychologiczna, kulturoznawcza, geograficzno- przyrodnicza oraz medyczna
i profilaktyki zdrowia ma nadkomplet studentów.
roty ślubowania, które w imieniu nowych powtórzyli
za kol. Elżbietą Pachoń, Teodora Żarnowska i Wacław
Janik. „Gaudeamus igitur” - kolejny hymn w wykonaniu
chóru Scherzo pod dyrekcją Andrzeja Citaka - śpiewała
wspólnie z nim cała sala. Pani Prezes, Wiesława Borczyk
poinformowała o planach uczelni i odczytała życzenia
pani Zdzisławy Zacłony - przewodniczącej Rady Programowo - Naukowej SUTW. Niezawodny, jak zawsze,
Starosta Nowosądecki, Jan Golonka złożył życzenia osobiście.
Hymn „Gaude Mater Polonia”, rozpoczynający uroczystość, od razu wprowadził niezwykle podniosły nastrój. W kompletnej ciszy wsłuchiwaliśmy się w słowa
Wykład inauguracyjny pod tytułem „Jak rozumieć
starość?” wygłosił prof. dr hab. med. Mikołaj Spodaryk
z Uniwersyteckiego Szpitala Dziecięcego w Krako-
Fot. T. Legutko
18
strujący chwile życia osób dojrzałych, świadomych ceny
każdej minuty życia. Melancholia i radość obok zadumy
i pewności wyniesionej z doświadczeń, odrobina frywolności i smutek pożegnań - takie emanujące z utworów
uczucia i refleksje zilustrowały, towarzyszące nam na
co dzień wołanie: JESZCZE ŻYJEMY, MOŻECIE
WYKORZYSTAĆ NASZ POTENCJAŁ.
wie. Dawno nas nikt tak nie poruszył, jak ten prelegent.
O problemach wieku starszego, wciąż nie rozumianych
nie tylko przez społeczeństwo, ale i ich najbliższych,
mówił ze śmiertelnie poważną miną, budząc salwy śmiechu przykładami ubezwłasnowolniania seniorów w różnych sytuacjach, przez ludzi różnych profesji. Jeszcze
żyjemy – zaproponował hasło dla naszych działań, które przywrócą nam godność i uświadomią nasze miejsce
i rolę w społeczności miasta i województwa.
Gorąco dziękujemy: Elżbiecie Pachoń, Malinie Harcule, Elżbiecie Sojce, Marysi Baran, Ani Warcholik, Łucji Ryniewicz, Kazi Olszewskiej, Joli Kieres i Zosi Sus
za piękne i głębokie interpretacje tekstów. Mistrzowi Jerzemu gratulujemy rozbudzenia talentów naszych koleżanek i wspaniałych tekstów własnych. Prosimy, by nas
Pan nie opuścił. Czekamy przecież wszyscy na następne
Wasze występy. Dzięki takim chwilom można poczuć
się człowiekiem spełnionym i szczęśliwym. A to bardzo
ważne w życiu seniora.
Artystyczny występ naszych koleżanek, przygotowany pod kierownictwem pana Jerzego Michalaka, zdawał
się być natychmiastową odpowiedzią na apel pana doktora. Z wierszy, m.in. Bolesława Leśmiana, Jana Twardowskiego, Jana Brzechwy, Mariana Załuckiego, Reimera
Kerna, Juliana Tuwima, Tadeusza Śliwiaka, Katarzyny
Grocholi oraz tekstów piosenek Marka Grechuty, Janusza
Kofty i Wojciecha Młynarskiego, wzbogaconych utworami autorstwa samego reżysera, powstał scenariusz, ilu-
Irena Cepielik.
REFLEKSJE...
Umarłych wieczność dotąd trwa,
dokąd pamięcią się im płaci…
.
( W. Szymborska, „Rehabilitacja”).
Jak co roku, całymi rodzinami pędzimy od cmentarza do
cmentarza, od grobu do grobu, by dla krewnych, przyjaciół i znajomych płonęły w Zaduszki „światełka do
Nieba”. Wielu pewnie przeraża to, że żywa od pokoleń
tradycja pamięci o zmarłych staje się powoli kolejnym
rutynowym zadaniem do zaliczenia. W gesty zapalania zniczy i ustawiania kwiatów wkrada się pośpiech,
charakterystyczna właściwość naszych czasów. Niewielu udaje się stanąć dłużej nad mogiłą, by pomyśleć
o spoczywającej w niej osobie. Zaduma zresztą czasami też może być trudna, bo niektórzy z nas nie zawsze
potrafią złożyć w całość życiorysy dziadków, dalszych
krewnych, a nawet rodziców. Często więcej wiemy o bohaterach, czy ludziach sukcesu w różnych dziedzinach,
bo takie informacje powtarzają media, publikują książki.
O tak zwanych szarych, zwykłych ludziach nie pisze się
w gazetach, rzadko pokazuje się ich w telewizji. A przecież także ich miała na myśli nasza noblistka Wisława
Szymborska, pisząc w wierszu „O śmierci bez przesady”: nie ma takiego życia/które by choć przez chwilę/ nie
było nieśmiertelne. Oznacza to, że każdy człowiek zdąży w swoim życiu zrobić coś, co zasługuje na to, by go
nie zapomnieć. Czasem będzie to trud wychowania gromadki dzieci, wolontariat na rzecz chorych, oddanie komuś swojego organu, inicjatywy społeczne w lokalnym
środowisku lub „ tylko” ciepło i dobroć, dzięki którym
wszystkim wokół chciałoby się żyć. Jeżeli w tej grupie
mieszczą się nasi bliscy zmarli, mamy obowiązek zadbać
o ich nieśmiertelność. Musimy starać się gromadzić wiedzę o ich życiu, najlepiej wtedy, gdy jeszcze żyją. Trzeba
zachęcać młodszych członków rodziny do odwiedzania
krewnych, rozmawiać, pytać, zapisywać dla wnuków.
Doskonale temu służą wspomnienia przy świątecznym
stole, odwiedzanie miejsc ważnych dla starszego pokolenia, analizowanie rodzinnych dokumentów i fotografii.
Tak nie tylko zdobywa się wiedzę o historii rodzinnej,
tak rodzą się więzi, które mają moc ocalającą w ciężkich
sytuacjach. Z poczucia bliskości i serdeczności wywodzi się nie tylko poczucie bezpieczeństwa, także świadomość swojego miejsca we własnej i ludzkiej rodzinie.
Jeżeli zatem chcemy, by pokolenie naszych wnuków nie
ograniczyło listopadowej tradycji do pustych gestów, zadbajmy o ich edukację rodzinną. To będzie także istotny wkład w nasze „życie po życiu”. Już niedługo święta
Bożego Narodzenia, doskonała okazja, by taką naukę
rozpocząć. Myślę, że my seniorzy, pełni werwy i pomysłów, mamy możliwości i szanse, by zmierzyć się z tym
problemem. Czy nie sądzicie, że warto podjąć ten trud?
Irena Cepielik
19
MAGICZNA NOC
Nadchodziła noc i na ciemniejącym niebie
pojawiła się ogromniejąca chmura. Przysłoniła
pierwszą gwiazdę, rozsypała białe śnieżne płatki.
Zdążały teraz niespiesznie w stronę ziemi, a porywane wiatrem zmieniały powietrzne kierunki wirowały, nagle unosiły się, jakby chciały powrócić do chmurnej pierzyny, ale w końcu opadały
i otulały bielą pola, drogi, drzewa i domy.
Najmniejszy, spóźniony płatek śniegu frunął
powolutku i zaglądał w oświetlone okna strzelistego wieżowca. Nieznany świat fascynował i zastanawiał. Wiele mieszkań jaśniało odświętnym
pięknem. Wokół zasłanych białymi obrusami
i zastawionych potrawami stołów zasiadali luFot. B. Gieroń
dzie. Pod udekorowanymi choinkami piętrzyły
się kolorowe paczuszki. Płonęły żyrandole i świece, migotały choinkowe lampki. Czasami ktoś grał na pianinie, czasami ludzie coś śpiewali. Niekiedy w mniej
odświętnym pomieszczeniu płatek śniegu zauważał samotną postać. Nader często - migoczący w ciemnościach monitor, płomień jednej świecy, czasami blask kocich, psich czy ludzkich oczu.
Ostatni wigilijny płatek opadł na ucho, stojącego przy pustym żłobie zwierzęcia. Z pobliskiego kościoła dobiegł
śpiew …. Cicha noc, święta noc pokój niesie ludziom ….
Kim jesteś, co się tutaj dzieje - zapytał płatek śniegu. Dzisiaj jest Wigilia Bożego Narodzenia. Za chwilę pojawi
się na świecie Dzieciątko Jezus, zostanie złożone w żłóbku i jak co roku w ludzkich sercach pojawi się na chwilę
wzruszenie i miłość. Ja natomiast jestem osłem. To na moim grzbiecie powszechnie witany i pozdrawiany wjedzie
do Jerozolimy Jezus, Zbawiciel Chrześcijan. Gdy odda za nich życie, odkupi ich winy i zmartwychwstanie, będą
mogli jak co roku w tę świętą noc uczestniczyć w radości Świąt Bożego Narodzenia.
A kiedy osioł zakończył swoją opowieść, zauważył, że po płatku śniegu pozostała jedynie niewielka łza.
Barbara Gieroń
ZAPRASZAMY!!!
II OGÓLNOPOLSKA ZIMOWA SENIORIADA na PODHALU
RABKA – ZDRÓJ, 2/3 marca 2015
Prawo startu mają tylko Studenci Uniwersytetów Trzeciego Wieku - rocznik 1965 i starsi.
GRUPY WIEKOWE : 50+, 60+, 70+, 80+ ..i ...wcześniejsze
Konkurencje (punktowane do klasyfikacji UTW)
• „Kręgle curlingowe” na lodzie - Indywidualna --- Podział: K/M
• Biegi narciarskie lub biegi z nartami - Indywidualna --Podział : K/M i grupy wiekowe
• Slalom narciarski-- Indywidualna-- Podział: K/M i grupy wiekowe
• Rzut „śnieżkami do celu”.-- Indywidualna -- Podział: K/M
• Zjazd na dętkach -- Indywidualna -- Podział: K/M
• Turniej Brydżowy (Start o 9.00!!!) -- Zespołowa (1 para) -- Bez podziału
• Błyskawiczny turniej szachowy -- Indywidualna -- Bez podziału
Konkurencja (niepunktowana do klasyfikacji UTW): Nordic Walking połączony z konkursem wiedzy -Zespołowa (drużyny 3 osobowe) -- Bez podziału
Zapisy przyjmowane są w sekretariacie Sądeckiego UTW do dnia 20 stycznia 2015r.
20
O SĄDECKIM UTW NA SPOTKANIU
Z MŁODZIEŻĄ Z MOŁDAWII
cach i dziadkach, dla których chciałaby
utworzyć takie organizacje, jakie działają w Polsce i współpracować z osobami
starszymi. Były też pytania, czy Sądecki UTW mógłby się podjąć współpracy
przy organizacji UTW i klubów seniora
w Mołdawii. Wiesława Borczyk zadeklarowała, że Sądecki UTW nie odmówi
pomocy, bo mamy już wiele doświadczeń współpracy z polskimi UTW, które
działają za granicą, a także pomagaliśmy
utworzyć UTW w Stryju na Ukrainie.
Fot. Arch. SUTW
Uczestnicy spotkania w Zespole Szkół Społecznych „Splot” w Nowym Sączu
W sobotę, 12 lipca br. na zaproszenie pani dr Alicji
Derkowskiej, założycielki Zespołu Szkół Społecznych
„Splot” w Nowym Sączu i Małopolskiego Towarzystwa
Oświatowego, Wiesława Borczyk, Prezes Sądeckiego
UTW uczestniczyła w spotkaniu z młodzieżą z Mołdawii - uczniami, studentami i absolwentami uczelni wyższych, którzy przyjechali do naszego miasta w ramach
projektu pn. „Dniestr, młodzież i demokracja”.
Pani dr Alicja Derkowska oraz
anglistka Julie Boudreaux (tłumaczka)
zadeklarowały także w ramach Małopolskiego Towarzystwa Oświatowego
współpracę z Sądeckim UTW i młodymi liderami NGO z Mołdawii.
W czasie wizyty studyjnej w Nowym Sączu młodzi
Mołdawianie odwiedzili Stowarzyszenie Sursum Corda,
Stowarzyszenie Nadzieja oraz Fundację Sądecką.
Wiesława Borczyk
A jednak są ludzie, których udało nam sie „zarazić”
działaniem na rzecz ludzi starszych. Tym razem z Mołdawii. Pisze pani dr Alicja Derkowska:
Są to młodzi, ambitni ludzie z trzynastu miejscowości, rejonu Ialoveni (pol. Jalowenii), oddalonego od Kiszyniowa, stolicy Mołdawii o ok. 10 km. Są aktywni, cenieni za
inicjatywę i wkład pracy na rzecz środowiska lokalnego
- mówiła Alicja Derkowska. - Zapoznajemy ich z działalnością trzeciego sektora w Nowym Sączu, żeby wiedzieli, co mogą zrobić u siebie, aby utrwalać demokrację w
Republice Mołdawii i czynić życie mieszkańców lepszym.
Droga Pani Wiesławo,
Kilka dni temu wróciłyśmy z Julie z wizyty w Mołdowie, gdzie spotkałyśmy się z Marią Bivol, która tak
Panią zainteresowała podczas ich wizyty w Nowym
Sączu. Mariola Bivol - jest prezesem NGO Alternativa w Costesti w Mołdawii. Proszę sobie wyobrazić,
że ona po powrocie istotnie zorganizowała w swojej
miejscowości Klub Seniorek, w którym młodzież uczy
się od starszych pań piosenek, przyrządzania tradycyjnych potraw i innych ciekawych rzeczy, a w zamian
uczy ich np. korzystania z komputera i ze Skype’a.
Cała ta mieszana wiekowo grupa zjawiła się na organizowanym przez nas Festiwalu Inicjatyw Lokalnych
i pięknie ubrana dała koncert pieśni ludowych.
W czasie prezentacji o działalności Sądeckiego UTW
i współpracy sądeckich seniorów z młodym pokoleniem,
goście z Mołdawii wykazali duże zainteresowanie tematem uniwersytetów trzeciego wieku i klubów seniora.
Zadawali wiele pytań i mówili o tym, że w Mołdawii jest
coraz więcej starszych ludzi, bo młodzi wyjeżdżają na
studia i do pracy za granicę. Szczególnie jest to poważny
problem w małych miastach i na wsiach.
Spotkanie przebiegało w bardzo serdecznej i miłej atmosferze. Młodzież z Mołdawii mówiła o swoich rodzi-
21
W ŚWIECIE ESPERANCKIM
– EPOKOWE WYDARZENIE!
20 listopada 2014 został uczyniony pierwszy krok w kierunku uznania języka Esperanto za Niematerialne
Dziedzictwo Kulturowe świata: na początek – został on wpisany na Listę Narodowego Instytutu Dziedzictwa,
co otwiera nam drogę do podobnych działań w innych państwach Europy i świata!
w Sofii. Te właśnie fakty pozwalają nam mieć nadzieję
na uznanie Esperanta za godne umieszczenia na Liście
Niematerialnego Światowego Dziedzictwa Kulturowego
w nieodległym czasie.
W ten sposób została
usunięta przeszkoda,
która uniemożliwiała
nam realizację wielu europejskich i globalnych
inicjatyw środowiska
esperanckiego. Stałym
argumentem przeciwko naszym postulatom
i wnioskom kierowanym do instytucji UE
lub ONZ było twierdzenie, że Esperanto
jest niczyje, nie należy
Ludwik Zamenhof
do nikogo i to uniemożliwia podmiotowe traktowanie tego zjawiska. Teraz
uznała je Polska, zaraz zaczną takie same starania państwa sąsiedzkie, zaczniemy już od 2015 r w krajach Grupy Wyszehradzkiej, a potem dalej i dalej…
Głównym inicjatorem krajowego sukcesu byli Przewodniczący Parlamentarnej Grupy Wspierajacej Esperanto,
prof.dr hab.inż. Edmund Wittbrodt oraz założyciel polskiej sekcji organizacji Europa-Demokracja-Esperanto,
Kazimierz Krzyżak, z którymi współpracuje Sądeckie
Centrum Edukacji Międzykulturowej.
A ponieważ większość członków CEM stanowią słuchacze SUTW – więc jest to nasze wspólne Święto, na które
zapraszamy 11-13 grudnia 2014r! Świętować będziemy:
- 155 lat od urodzin Ludwika Zamenhofa
- 60-lecie Rezolucji UNESCO w Montevideo
- 2 lata od powstania Parlamentarnego Zespołu Wspierającego Esperanto
- Wpisanie Esperanto na Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego NID
Tak pokażemy wartość globalną naszego ruchu, a uznanie go za godne do wpisu na Listę Dziedzictwa Kulturowego Świata UNESCO będzie tylko kwestią czasu.
Halina Komar
Prezes Centrum Edukacji Międzykulturowej
UEA
(Światowy
Związek
Esperanto) z Rotterdamu jest
z UNESCO w partnerstwie konsultacyjnym, posiada oficjalne stosunki z ONZ (ma swoich przedstawicieli w biurach ONZ w Nowym
Yorku i Genewie), współpracuje
z Radą Europy.
Równe 60 lat temu, w grudniu 1954, Rezolucja UNESCO
z Montevideo uznała Zamenhofa
za „Symbol Ludzkiego Braterstwa”, a Esperanto za wartość kulturową, podkreślając jego zasługi
dla kulturalnej i intelektualnej wymiany międzynarodowej, służące
zbliżeniu narodów. Podobne cechy Esperanto zostały zaznaczone
w Rezolucji UNESCO w 1985r.
22
TO BYŁA NIEZWYKŁA LEKCJA
Zupa rybna w Odessie to świetny monodram Sebastiana Rysia, którego dziadek Zbigniew, kurier AK, był
w 1940 roku organizatorem akcji uwolnienia ze szpitala w Nowym Sączu legendarnego emisariusza, Jana
Karskiego.(Romualda Kozielskiego). Niezwykłość tego
spektaklu polega na podjęciu przez autorów próby zrozumienia, dlaczego heroiczne wysiłki kuriera, dostarczającego na Zachód udokumentowaną wiedzę o Holocauście, nie spotkały się z właściwym odzewem.
Już pierwsza opowiedziana scena kłótni o prawo do
stolika Karskiego, toczona między Polakami w Odessie,
bez litości odsłania naszą narodową skłonność do wietrzenia wszędzie spisków i rozstrzygania sporów bijatyką. Amerykanie i Anglicy zostali tu pokazani jako ludzie
dbający o własne tylko interesy, co nie przeszkodziło
im w wykorzystaniu Polaków na najtrudniejszych odcinkach frontu i oszukaniu w układach. Ich zajęci rozrywkami wodzowie nie umieją się od nich odciąć, nawet
słuchając mrożącej krew w żyłach relacji. Pragmatyczni
do bólu przedstawiciele klasy przedsiębiorców nie cofną
się przed sprofanowaniem dla zdobycia zysków najświętszej sprawy. („Karski- Express-Holiday”). Brak wiary
w altruizm i nieopłacany humanizm każe słuchającym
wątpić, podejrzewać fantazjowanie, pozostawić fakty do
sprawdzenia. Emerytowany gestapowiec, wspominający
przesłuchanie i torturowanie schwytanego kuriera obnaża osobowość sadysty, który tęskni do zadawania bólu
i nie umie przeżyć ucieczki więźnia. Mamy też możliwość wglądu w przeżycia Hitlera w momentach zbliżającej się klęski, co daje autorom asumpt do pokazania
istoty nazizmu, opętania chorą ideą, uniemożliwiającą
rozumienie realiów rzeczywistości.
Oskarżenie Zachodu za zaniechanie w sprawie raportu Karskiego, okazuje się jednak wcale nieoczywiste.
Ja się im nie dziwię – stwierdza monologujący i wylicza:
Czy my wierzymy w masowe mordowanie Tutsi albo
w masakry dokonywane w Syrii? Czy nie odpychamy
tych wiadomości jako nieprawdopodobnych po epoce
ludobójstwa, czy nie chcielibyśmy zobaczyć na własne
oczy, by uwierzyć? Myślę, że w tym właśnie wezwaniu
do sprzeciwu wobec zbrodni, które wciąż „doskonalone” odradzają się w różnych miejscach na ziemi, leży
wartość tego spektaklu. Rok Jana Karskiego ogłoszony
uchwałą naszego Sejmu dobiega końca. Nigdy jednak
nie wolno nam zapomnieć, czego uczy narody historia
tego dzielnego kuriera Polski Podziemnej.
Fot. Centrum Dialogu Marka Edelmana
Spektakl oparty na książce Jacka Rysia „Blizny wolności” opracował tekstowo Szymon Bogacz, a wyreżyserowała Julia Mark. Mimo że podtytuł monodram
o Janie Karskim sugeruje poznanie bohatera, nie jego
biografia jest tu najważniejsza. W godzinnym występie
pana Sebastiana są tylko szczątkowe, ale istotne dla roli,
jaką odegrał Bohater, informacje: przebyte szlaki kurierskie, wpadka w ręce gestapo, straszliwe tortury, które
popychają kuriera do próby samobójstwa, nieprzeciętne talenty Karskiego (wybitna pamięć, znajomość kilku
języków, brawurowa odwaga). Akcja umiejscowiona
w odeskiej restauracji na brzegu Morza Czarnego przenosi się, dzięki zabiegowi wchodzenia aktora w różne role,
w rozmaite miejsca na świecie i odsłania mechanizmy
polityki międzynarodowej, osobowości władców, mentalność różnych narodów. Wykorzystane obrazy prezentacji multimedialnej ilustrują przybliżane fakty: sceny
z getta, francuskie kawiarnie z czasów istnienia państwa
Vichi, występy dla Niemców w okupowanej Polsce.
Jesteśmy ogromnie wdzięczni zarządzającym Małopolskim Centrum Kultury za podarowane słuchaczom
Uniwersytetu III Wieku wejściówki na ten monodram.
Wspaniała gra aktora, stworzona przy pomocy scenografii, atmosfera wspomnień i bliski naszym niepokojom temat, złożyły się na to, że przeżyliśmy głęboko ten
spektakl i długo jeszcze będziemy w myślach do niego
wracać. Dziękujemy!
Irena Cepielik
23
I MAŁOPOLSKIE TARGI SENIORA
Ponad 20 lat temu w kalendarzu pojawiła się data, która może stanowić okazję do świętowania i celebrowania dojrzałego i starszego wieku. 1-go października obchodzony jest Międzynarodowy Dzień Osób Starszych.
Dzień ten ustanowiony został 14 grudnia 1990r. przez Zgromadzenie Ogólne ONZ. Po raz pierwszy z tej okazji
w Nowym Sączu zorganizowano „I Małopolskie Targi Seniora” oraz konferencję pod tytułem „Być seniorem”.
Dwudniowy projekt „Małopolskie Targi dla Seniora”,
zrealizowany był przez stowarzyszenie dla Miasta oraz
Fundację Silver Economy, w ramach Programu Fundusz
Inicjatyw Obywatelskich (i dofinansowany przez ten
fundusz), pod honorowym patronatem Ministra Pracy
i Polityki Społecznej oraz Prezydenta Miasta Nowego
Sącza.
I Małopolskie Targi Seniora rozpoczęły się 1 października w Hali Widowiskowo - Sportowej Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji w Nowym Sączu i trwały dwa dni.
50 firm i stowarzyszeń wystawiło swoją ofertę dla seniorów, w tym m. in. Sądecki Uniwersytet Trzeciego Wieku.
Począwszy od zdrowia i bezpłatnych porad medycznych,
badania wzroku i słuchu, poprzez rehabilitację, zdrową
żywność i wyposażenie domu seniora, porady kosmetyczne i indywidualne porady dietetyka, aż po warsztaty edukacyjne z psychologii, prawa, medycyny i sztuki,
konferencje i seminaria warsztatowe oraz „Spotkania
Seniora z kulturą”.
Fot. Arch. SUTW
Stoisko Sadeckiego UTW
przysiąść w kawiarence przy kawie i miłej rozmowie,
czy też wziąć udział w prowadzonych warsztatach.
Tak było w pierwszym dniu targów.
W drugim dniu projektu w Miasteczku Galicyjskim
odbyła się konferencja pod tytułem „Być Seniorem”.
Bardzo uroczystym akcentem na początku konferencji
było złożenie gratulacji Pani Annie Oleksy - Prezesowi
Stowarzyszenia Przyjaciele Serca i Życia za otrzymany
tytuł „Seniorki Roku 2013” województwa małopolskiego.
Była też okazja do uzyskania Nowosądeckiej i Małopolskiej Karty Seniora i wiele innych atrakcji. Nie sposób
jednak wszystkich wymienić. Słowem – dla każdego coś
dobrego. A na stoiskach bogactwo różnych ofert. Tłoczno było również przy punktach bezpłatnego pomiaru
składu ciała, glukozy, czy też ciśnienia. Panie po siedemdziesiątych urodzinach zapisywały się na bezpłatną
mammografię.
W ramach konferencji były prelekcje, referaty związane z problematyką, dotyczącą seniorów, prezentowane
przez osoby, które ze szczególnym zaangażowaniem
zajmują się właśnie tymi sprawami. Gościem konferencji była Małgorzata Marcińska – Wiceminister Pracy
i Polityki Społecznej. Ponadto prelekcje wygłosiła
prof. dr hab. Zdzisława Zacłona z PWSZ , dr Jolanta Perek – Białas z UJ i Szkoły Głównej Handlowej,
lek. med. Elżbieta Zając, Małgorzata Szlązak z Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej, Jacek Woźniak –
dyrektor departamentu polityki regionalnej w Urzędzie
Marszałkowskim oraz Marta Mordarska - pełnomocnik
prezydenta ds. społecznych, radna wojewódzka.
Ciekawie było przy stanowisku z napisem „Moje Pasje – III Młodość”, gdzie animatorka kultury z MOK,
Małgorzata Stobierska opowiadała o realizowaniu pasji
seniorów, organizując z zainteresowanymi mini warsztaty darmowe, mające na celu wyzwalanie pasji poprzez
działanie, twierdząc: „Nie ma ludzi nieutalentowanych.
Wielu nie wie o tym, że ma talent. Potrzeba działania
– dramy, aby wyzwolić w sobie pasje”. Z interesującą
ofertą wystąpiła Nowosądecka Grupa Ratownicza. Młodzi ratownicy medyczni proponowali zabezpieczenia
imprez, szkolenia pierwszej pomocy, pokazy medyczne
i transport medyczny. Instruktor Nordic Walking uczył
prawidłowego chodu z kijkami. Podczas Targów można
też było pokosztować różnego rodzaju soków owocowych, ziołowych herbat, ekologicznych ciastek i chleba,
Podarunkiem dla osób starszych, które wcześniej dokonały zgłoszenia do udziału w projekcie, był bilet na spektakl pod tytułem „Edukacja Rity”. Wieczorem, 1 października w Miejskim Ośrodku Kultury pełna widownia
podziwiała występ Tomasza Mędrzaka i Agnieszki Sitek
z Teatru TM z Warszawy.
Maria Baran, Rozalia Kulasik
24
BYLIŚMY TAM...
Sekcja przyrodniczo-geograficzna 26 maja zorganizowała, dla słuchaczy SUTW, wycieczkę do Krakowa,
a w jej programie znalazło się: zwiedzanie Centrum Św. Jana Pawła II, Ogrodu Botanicznego oraz Muzeum
Bursztynu.
lekcji ulegał zmianom w zależności od sytuacji politycznej kraju i warunków rozwoju nauki w Uniwersytecie
Jagiellońskim. Pod koniec XVIII w. zbiory obejmowały
ok. 3 tys. okazów roślin, głównie użytkowych. W 1806
r. ukazał się pierwszy katalog roślin Catalogus plantarum (wydawnictwo kontynuowane do dnia dzisiejszego
jako Index seminum Universitatis Iagellonicae). Kolekcja podupadła na początku XIX w. Odbudowana została
w latach dwudziestych, w okresie kierownictwa Alojzego Estreichera (1786-1852). Zbiory liczyły wówczas
ok. 4 tys. taksonów, powstało wiele nowych kolekcji,
m.in. dział systematyki roślin, grupy geograficzne i alpinarium. Piękny majowy ogród pożegnaliśmy i spacerem poszliśmy do rynku Krakowskiego, a ściślej na ulicę
Jana 2, gdzie mieści się Muzeum Bursztynu.
Przewodnik po Sanktuarium - Kościół Dolny Relikwiarz krwi Jana Pawła II, którą lekarze z rzymskiej kliniki Gemelli przekazali osobistemu sekretarzowi
Papieża, Kardynałowi Stanisławowi Dziwiszowi, została zamknięta w szklanej szkatule i umieszczona wewnątrz marmurowego ołtarza, znajdującego się pośrodku
ośmiobocznej świątyni. W głównym ołtarzu widnieje obraz przedstawiający Jana Pawła II w otoczeniu polskich
świętych, wyniesionych przez Papieża Polaka na ołtarze.
Są to m.in.: Jan z Dukli, Rafał Kalinowski, Kinga, Brat
Albert, Królowa Jadwiga, Siostra Faustyna Kowalska,
Edyta Stein, Maksymilian Maria Kolbe, bp Józef Pelczar, Siostra Urszula Ledóchowska. Kościół otaczają
oratoria związane z kultem maryjnym Jana Pawła II. Ich
ściany zdobią obrazy przedstawiające wizyty Ojca Świętego w sanktuariach maryjnych całego świata. Sklepienie
świątyni z belek, ułożonych w formie ośmioramiennej
gwiazdy nawiązuje do postaci Najświętszej Maryi Panny
Gwiazdy Morza – Stella Maris. Na posadzce z tureckiego i hiszpańskiego marmuru zostały umieszczone herby
Jana Pawła II, Benedykta XVI i Kard. Stanisława Dziwisza.
W samym sercu Krakowa na powierzchni ponad 250 m2
stworzono nowoczesną Bursztynową Komnatę. W jej
eleganckich wnętrzach eksponaty wypożyczone z PAN
Muzeum Ziemi w Warszawie, opowiadają fascynującą
historię bursztynu, a w sklepie muzealnym tradycja miesza się z nowoczesnością – od klasycznych bursztynowych korali, poprzez zachwycająco kobiece naszyjniki
czy bransolety, po unikatowe rzeźby i przedmioty użytkowe.
Po zwiedzeniu sanktuarium przejechaliśmy do Ogrodu
Botanicznego. Ogród Botaniczny Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, założony w 1783 r., jest obecnie Zwiedzenie Muzeum było ostatnim punktem programu
najstarszy w Polsce. Od ponad dwustu lat odgrywa dużą wycieczki. Potem była jeszcze godzinna przerwa i porolę w rozwoju nauki, edukacji i kultury jako miejsce ba- wrót do Nowego Sącza.
dań, inspiracji artystycznych oraz „żywe muzeum” flory
Marek Winiarski
świata, odwiedzane co roku przez tysiące
osób. Powstał z inicjatywy Komisji Edukacji Narodowej jako zakład pomocniczy katedry chemii i historii naturalnej.
Pierwszym dyrektorem był Jan Jaśkiewicz (1749-1809). Obszar, obejmujący
początkowo ok. 2,4 ha zakomponowano
jako park barokowy typu francuskiego,
w obrębie którego urządzono kolekcje roślin leczniczych oraz ozdobnych.
Na sadzawce, pochodzącej z dawnego
starorzecza Wisły, wzniesiono w 1856
r. sztuczną wyspę. Obszar Ogrodu powiększano kilkukrotnie. Swą obecFot. M. Winiarski
ną powierzchnię ok. 9,6 ha uzyskał
w latach pięćdziesiątych XX w. Stan koW Ogrodzie Botanicznym w Krakowie
25
Z CYKLU „PODZIEL SIĘ DOBREM”...
Sekcja Kulturoznawstwa 28. lisopada2014 r. zorganizowała, dla słuchaczy
SUTW, kolejny wyjazd edukacyjny do Krakowa. Zwiedziliśmy Muzeum Mehoffera, gdzie przewodniczka Joanna Świtała oprowadziła nas po Domu Mehoffera, obrazowo przedstawiając nam jego historię. Zachwyciliśmy się klimatem jego wnętrza, obrazami, witrażami.
Później szybkim marszem przez uliczki Krakowa udaliśmy sie na Wawel. Tutaj Pani Bożena Adamska oprowadziła nas po komnatach, Katedrze i Grobach
Królewskich. Zwiedziliśmy również Muzeum Katedralne i zobaczyliśmy obraz Leonarda da Vinci „Dama z Gronostajem”. W wolnym czasie po godzinie 15-ej udaliśmy sie spacerkiem w stronę Sukiennic, które ukazały nam się
w pełnej krasie, oświetlone iluminacjami świątecznymi.
Drugim dobrem organizowanym z tego cyklu są grupowe wyjścia na Trans
-Operę do MCK SOKÓŁ. Wybitni artyści przenoszą nas w Świat Magii i Czaru.
Halina Hejmej
Fot. B. Adamska
SĄDECZANKI ROZBIŁY BANK NAGRÓD
Centrum Edukacji Międzykulturowej w Nowym Sączu jest koordynatorem międzynarodowego projektu GRUNDTVIG, w którym uczestniczą DE+NL+ PL+HU: „Wielokulturowość i wielojęzyczność Europy – jak o tym uczyć?”
W ramach projektu Grundtvig oraz w związku ze świętem wielojęzyczności Europy (z inicjatywy Rady Europy, od 13 lat, 26 października to Europejski Dzień
Języków), odbyło się na Węgrzech seminarium kulturoznawcze, realizowane w Balatonszarszo i Budapeszcie.
Podczas niezwykle bogatego programu seminaryjnego,
dokładnie ilustrującego kulturę i obyczajowość Regionu Południowego Balatonu, znalazł się także czas na
zwiedzanie niezwykłego „żyjącego skansenu” – wioski
Buzsak, kąpieli w termalnym, powulkanicznym jeziorze
w uzdrowisku Heviz, udział w Paradzie Święta Winobrania w Zalakaros i ulicznej zabawie, w której najaktywniejszą grupą byli właśnie Polacy.
co roku wybiera właśnie esperanto). Laszlo zaproponował nam przyśpieszone warsztaty haftu węgierskiego,
po których do konkursu dla uczestników przystąpili nawet mężczyźni!
Niepokonane okazały się jednak Sądeczanki, zagarniając główne nagrody! Najlepsze w tym gronie międzynarodowym były: Joanna Galara – I miejsce, Wanda
Śmigielska – II miejsce, Krystyna Buczowska – III miejsce. Wszystkie otrzymały ręcznie haftowane serwety,
a laureatka dodatkowo – butelkę Tokaja. Wszystkie one
są esperantystkami z naszego Klubu Esperanto w MOK
i wszystkie – słuchaczkami Sądeckiego Uniwersytetu
Trzeciego Wieku. Gratulacje!
Halina Komar
Nie zabrakło specjalności kuchni węgierskiej (poprzedzonych naukową prelekcją o węgierskiej sztuce kulinarnej), ani muzyki w przepastnych piwnicach winnych,
ani cygańskiej muzyki z tańcami w gościńcu SZEGED
w centrum Budapesztu…
Organizator tego seminarium – to Szilvasi Laszlo, prezes Kulturalnego Związku Esperantystów na Węgrzech
i właściciel najlepszej Szkoły Językowej w tym mieście
(wspomnieć należy, że na Węgrzech Esperanto jest językiem równoprawnym z innymi językami narodowymi,
używanym do zaliczania egzaminów maturalnych i dyplomowych na studiach wyższych – 5-6 tys. zdających
Fot. Arch. H. Komar
Laureatki konkursu w drodze powrotnej
26
Samorządy sekcji 2014/15
SEKCJA PSYCHOLOGICZNA
Starosta - Jan Królikowski
Wicestarosta - Zbigniew Soliński
Członek Sądu Koleżeńskiego - Wiktor Czartoryski
Rada Programowa Sekcji: Maria Jaskierska,
Halina Kasprzycka, Maria Kubarek,
Jolanta Stafin, Krzysztof Rundstuk
Opiekun: Jolanta Kieres, Członek Zarządu SUTW
Fot. A. Łopuch
SEKCJA KULTUROZNAWSTWA
Starosta - Wacław Janik
Wicestarosta - Edward Maler
Członek Sądu Koleżeńskiego - Teresa Kurzajewska
Rada Programowa Sekcji: Irena Cepielik,
Małgorzata Ogorzały, Maria Ziobro,
Barbara Gieroń, Halina Hejmej, Róża Kulasik
Opiekun: Elżbieta Pachoń, Członek Zarządu SUTW
Fot. B. Gieroń
SEKCJA GEOGRAFICZNO-PRZYRODNICZA
Starosta - Marek Winiarski
Wicestarosta - Władysław Szwenik
Członek Sądu Koleżeńskiego - Anna Zygmunt
Rada Programowa Sekcji: Józef Migacz,
Zofia Pychyrek, Maria Kozik, Ewa Merha,
Elżbieta Hudzik
Opiekun: Bogumiła Oleksy, Członek Zarządu SUTW
Fot. J. Banach
SEKCJA MEDYCZNA I PROF. ZDROWIA
Starosta - Lucyna Bocheńska – Kuleta
Wicestarosta - Tadeusz Legutko
Członek Sądu Koleżeńskiego - Maria Dzieślewska
Rada Programowa Sekcji: Leopold Kalarus,
Michalina Czapla, Henryka Boratyńska,
Danuta Steczyszyn, Janina Bocheńska
Opiekun: Krystyna Nosal, Członek Zarządu SUTW
Fot. A. Łopuch
27
POLSKIE TOWARZYSTWO TATRZAŃSKIE
ODDZIAŁ „BESKID” W NOWYM SĄCZU
- KOŁO PRZEWODNIKÓW
BESKIDZKICH I TERENOWYCH
WYCIECZKI TURYSTYCZNE – ROK AKADEMICKI 2013/2014
10 LAT WSPÓŁPRACY PTT - SUTW 2004- 2014
Polskie Towarzystwo Tatrzańskie Oddział „Beskid”
Koło Przewodników Beskidzkich i Terenowych w ramach współpracy z Sądeckim Uniwersytetem Trzeciego
Wieku w roku akademickim 2013/2014 zorganizowało
dla słuchaczy i sympatyków 9 wycieczek: (w tym 5 pieszo-rowerowe, 1 górska i 3 autokarowe).
We wszystkich formach wyjazdów wzięło udział 215
uczestników.
Fot. dablju
Tradycyjnie, jak w latach ubiegłych, wędrowaliśmy Nowosądeckimi Szlakami Spacerowymi PTT, które składają się z 5 odcinków o łącznej długości 52.5 km. Otaczają
one Kotlinę Sądecka i miasto Nowy Sącz, przebiegając
łagodnymi wzniesieniami Beskidu Wyspowego, Pogórza
Rożnowskiego oraz Beskidu Niskiego. Szlaki te umożliwiają turystom niezależnie od ich wieku i kondycji na
odbywanie łatwych wycieczek górskich. Najwyższymi górami tych szlaków są: Białowodzka Góra (614 m
n.p.m) z rezerwatem „Białowodzka Góra - Zamczysko”,
nazywanym przez turystów „Małą Sokolicą”, Dąbrowska Góra (583 m n.p.m) ze wspaniałymi widokami na
Jezioro Rożnowskie i Pogórze Rożnowskie. Najwyższą
„górą” w granicach administracyjnych miasta Nowego
Sącza z widokiem na Kotlinę Sądecką i okoliczne pasma
górskie jest Majdan (499 m n.p.m). Zorganizowano również wycieczką górską w Beskid Sądecki.
15 grudnia 2013 r. (niedziela) – Szlak Spacerowy PTT,
nr 1 „zachodni” - znaki czerwone, Trzetrzewina – Szcząb,
szlak PTT, nr 2 - znaki zielone, Szcząb - Chełmiec.
W wycieczce wzięło udział 18 osób, którą zakończono
ogniskiem obok pięknej, nowej wiaty w Lesie Chełmieckim.
Przewodnicy: Maciej Zaremba oraz Wiesław Wcześny
Fot. dablju
11 listopada 2013 r. (poniedziałek) –Szlak Spacerowy
PTT, nr 3 „wschodni”- znaki zielone, Nowy Sącz - Chruślice (przekaźnik) - Januszowa - Librantowa - Kuminowiecka Góra (543 m n.p.m) - Librantowa. W świąteczny poniedziałek wzięło udział 10 osób (w tym dwie na
rowerach), przy pięknej pogodzie podziwiano panoramy
Beskidów i Pogórza Rożnowskiego. Na Kuminowieckiej
Górze, czekało na uczestników rozpalone ognisko przez
gospodarza Pana Stefana Sowę, przy którym pieczono
kiełbaski. Gospodarz uraczył nas wspaniałym „sokiem”
aroniowym oraz marynowanymi grzybami. Przy ognisku
śpiewaliśmy patriotyczne pieśni. Wycieczkę zakończyliśmy w Librantowej.
12 Stycznia 2014 r. (niedziela) – wycieczka górskaGłówny Szlak Beskidzki - znaki czerwone, Beskid
Sądecki - Pasmo Jaworzyny Krynickiej: Rytro - Cyrla
- Rytro. W wycieczce w pięknej zimowej scenerii uczestniczyło 8 osób.
Przewodnik: Maciej Zaremba
Przewodnik – Wiesław Wcześny
Fot. Arch. PTT
28
16 marca 2014 r. (niedziela) - Szlak Spacerowy PTT,
nr 4 „południowy” - znaki czerwone, Nawojowa - Majdan. Ze względu na pogodę - zimno, deszcz, zmieniono
trasę wycieczki na Nawojowa - Lasek Trzycieski - Ścieżka przyrodnicza. W wyciecze wzięło 7 osób, którą zakończono ogniskiem.
W wycieczce wzięło udział 56 osób. Każdy z uczestników otrzymał obszerny biuletyn wycieczkowy PTT,
opracowany przez przewodników PTT Tadeusza i Wiesława Wcześny.
Przewodnik: Wiesław Wcześny
Przewodnik: Wiesław Wcześny
Fot. dablju
Fot. Wanda Wcześny
3 maja 2014 r. (sobota) - Szlak Spacerowy PTT, nr 3znaki zielone, Dąbrowa Góra - Dąbrowska Góra - Kuminowiecka Góra - Libranotwa.
13 kwietnia 2014 r. (Niedziela Palmowa) - wycieczka
autokarowa.
Dziewiąta już tradycyjna wycieczka dla słuchaczy i sympatyków SUTW, na konkurs palm wielkanocnych. Zakliczyn-Sandomierz (śladami serialowego Ojca Mateusza).
Tradycyjna świąteczna 3-majowa wycieczka, w której
wzięło udział 11 osób. Na Dąbrowskiej Górze przy kapliczce upamiętniającej pobyt na Sądecczyźnie papieża,
Świętego Jana Pawła II, uczestnicy modlili się, śpiewając ulubioną pieśń świętego „Barkę”. Na Kuminowickiej Górze rozpalono ognisko, do którego dołączyli się
gospodarze: Pan Stefan Sowa z małżonką, częstując nas
wspaniałym „sokiem” sosnowo-pigwowym. Wycieczkę
zakończono w Librantowej.
Trasa wycieczki liczyła ok. 410 km i wiodła z Nowego
Sącza przez Zakliczyn - Tarnów-Mielec - TarnobrzegSandomierz.
W Zakliczynie, leżącym nad Dunajcem w powiecie tarnowskim o godzinie 9:30 uczestniczyliśmy w uroczystej
mszy świętej w kościele parafialnym pw. Świętego Idziego, na której zostaliśmy powitani przez Ks. Proboszcza
Pawła Mikulskiego.
Przewodnik: Wiesław Wcześny
Kościół ten mimo starej metryki pochodzi z XVIII w.
Zbudowany był w latach 1739-1768 r. po pożarze, który
zniszczył poprzednią (lecz nie pierwszą) świątynię. Kościół w stylu barokowym zbudowano obok murowanej
kaplicy, pochodzącej z przełomu XVI / XVII w.
Po przyjeździe do Sandomierza, pięknego historycznego miasta, leżącego nad Wisłą i tam, gdzie San domierza do Wisły. Z miejscowym przewodnikiem uczestnicy
wycieczki zwiedzili: Bramę Opatowsko-Gotycką, Bramę Wjazdową do miasta z drugiej połowy XIV w., przebudowaną w XVI w., zwieńczoną renesansową attyką,
rynek z zbytkowanymi kamieniczkami i ratuszem, trasę
podziemną „Lochy Sandomierskie” - powstałe od XIII
do XVI w. oraz Bazylikę Katedralną pw. Narodzenia
NPM- jest to gotycki halowy kościół z XIV w., z powodu
niskiego stanu wody na Wiśle nie było możliwości rejsu statkiem. W drodze powrotnej w autokarze odbył się
konkurs palm dla najmłodszych uczestników wycieczki.
Fot. dablju
1 czerwca 2014 r. (niedziela)- Szlak Spacerowy PTT,
nr 5- znaki niebieskie, Dąbrówka Polska-Majdan.
Kolejna tradycyjna już 10-ta wycieczka, zorganizowana
na zakończenie Roku Akademickiego SUTW, w której
wzięło udział 20 osób. W Dąbrówce Polskiej Ks. Proboszcz Józef Janas, barwnie zaznajomił uczestników
z historią zabytkowego kościółka pw. świętego Rocha,
zbudowanego z drzewa modrzewiowego na przełomie
29
Bardejów - miasto powiatowe w północo-wschodniej
Słowacji, leżące w historycznym regionie Szarysz, nad
rzeką Topl’a. Miasto bardzo stare, pierwsza zmianka historyczna pochodzi z 1241 roku. Założone zostało przez
niemieckich osadników ze Śląska w XIV w. W Bardejowie zwiedziliśmy najważniejsze zabytki, jak: mury
obronne, najlepiej zachowane na Słowacji z XIV i XVw.,
z bramami, basztami i barbakanem, rynek z ratuszem,
oraz najważniejszy, najstarszy renesansowy zabytek na
Słowacji- kościół pw. Świętego Idziego (Dom Sv. Egida) z XIV w. , rozbudowany w połowie XV w. wielokrotnie przebudowany, ale zachował gotycki charakter.
Z wieży roztacza się widok na zabytkowe centrum i okolice. W 2002 roku podniesiony przez papieża Świętego
Jana Pawła II do rangi bazyliki mniejszej. Świątynia ta
jest wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
Wnętrze świątyni jest niezwykle bogate, posiada aż 11
późnogotyckich ołtarzy z tryptykami, co stanowi ewenement w skali europejskiej.
XVI i XVII w. , znajdującego się na Szlaku Architektury Drewnianej Małopolski. Na miejscowym cmentarzu,
odwiedziliśmy grób śp. Stanisława Smagi, nauczyciela,
przewodnika i alpinisty, który w 1998 roku zginął w Andach. Na trasie wycieczki na terenie byłej strzelnicy zapłonęło ognisko, przy którym pieczono kiełbaski i inne
specjały.
Przewodnicy: Maciej Zaremba i Wiesław Wcześny
Fot. dablju
Bardejowskie Kąpiele - Najstarsze słowackie uzdrowisko, oaza ciszy i spokoju, usytuowane u podnóża masywu Stebnickiej Magury w malowniczej dolinie Beskidu Niskiego. Istniejące już w połowie XIII w. Rozwój
uzdrowiska to koniec XVIII w. i cały wiek XIX. Idąc
przez uzdrowisko do pomnika Elżbiety, małżonki Cesarza Franciszka Józefa, popijając wodę mineralną ze źródeł, podziwialiśmy urok tej miejscowości.
Na godzinę 15:00 mieliśmy rezerwację na Zamek Stara
L’ubowna, który zwiedzaliśmy z słowacką przewodniczką. Hrad L’ubowna (Zamek Lubowelski) jest dominantą
Miasta Stara L’ubowna, został zbudowany na początku
XIV w. Najważniejsze wydarzenie w dziejach zamku
miało miejsce w 1412 roku, kiedy to władcy Węgier
i Polski podpisali traktat pokojowy. W tym to samym
roku Król Węgierski, Zygmunt Luksemburczyk przekazał polskiemu Królowi Władysławowi Jagielle w zastaw
za 37 tys. Kóp praskich groszy, Lubowlański Zamek i 16
miast Spiskich. W 1772 roku za panowania Cesarzowej
Marii Teresy, skończyły się polskie rządy nad zamkiem
i częścią ziem Spisza. Ostatnim właścicielem zamku do
roku 1945 był Jan hr. Zamojski. Po zakończeniu zwiedzania i odpoczynku wyjechaliśmy o godzinie 18:00 do
Nowego Sącza.
Fot. dablju
20 lipca 2014 r. (niedziela)-Słowacja wycieczka autokarowa.
Łomnica-Łomnicki Szczyt (2634 m n.p.m).
Wycieczka zorganizowana z rezerwacją wyjazdu kolejką
linową na szczyt, nie odbyła się z powodu małej ilości
zgłoszeń. Zapraszam w 2015 roku.
27 lipca 2014 r. (niedziela) - Słowacja, wycieczka autokarowa.
Bardejów - Bardejowskie Kąpiele-Stara L’ubowna
Zamek.
Pogoda wspaniała, trasa wycieczki liczyła ok. 250 km,
wiodła z Nowego Sącza-Stary Sącz-Barcice (w miejscowym kościele msza święta. Nie mogliśmy uczestniczyć
we mszy świętej u SS Klarysek, ponieważ rynek i okolice klasztoru były wyłączone z ruchu, gdyż J.Sthur kręcił
sceny do „Rewizora” M.Gogola - Muszyna-Zdrój (wymiana autokaru)-Leluchów Most Wyszehradzki- Bardejów- Bardejowskie Kąpiele- Circ- Stara L’ubowna- Zamek.
Mimo kłopotów technicznych z autokarem-wymiany na
inny w Muszynie program wycieczki, w której uczestniczyło 51 osób, został zrealizowany. Większość uczestników mogła po raz pierwszy zwiedzić te piękne miejsca,
leżące tak blisko Nowego Sącza.
Każdy uczestnik otrzymał obszerny biuletyn wycieczko-
30
Narodowy Pomnik Kultury Słowacji. Obecnie w części klasztoru znajduje się muzeum. Najbardziej znanym
mnichem był Cyprian, który pełnił obowiązki lekarza,
cyrulika, zielarza i aptekarza. Skatalogował i opisał blisko 300 gatunków roślin w Pieninach i Tatrach, znany
był pod przydomkiem „latający mnich”.
wy PTT, opracowany przez Tadeusza i Wiesława Wcześny.
Przewodnik: Wiesław Wcześny
Po relaksującym spacerze, zwiedzaniu muzeum i podziwianiu piękna Pienin- Trzech Koron znad Dunajca o godzinie 18:00 wyjechaliśmy do Nowego Sącza.
W wycieczce uczestniczyło tylko 35 osób, każdy uczestnik otrzymał obszerny biuletyn wycieczkowy PTT, opracowany przez Tadeusza i Wiesława Wcześny.
Przewodnik: Wiesław Wcześny
Fot. Wanda Wcześny
17 sierpnia 2014 r. (niedziela) - Słowacja wycieczka
autokarowa.
77 wycieczka zorganizowana przez PTT dla SUTW.
Demianowska
Klasztor.
Dolina-Jaskinia
Lodowa-Czerwony
Trasa wycieczki liczyła ponad 400 km z Nowego Sącza
- Stary Sącz (msza święta u SS Klarysek) - Nowy Targ
- Jabłonka - Chyżne - Rużenberok - Demianowska Dolina - Liptowski Mikularz - Poprad - Czerwony Klasztor
- Łysa nad Dunajcem.
Fot. dablju
10 lat Sądeckiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku to
10 lat współpracy z Kołem Przewodników Beskidzkich i Terenowych PTT Odział „Beskid” w Nowym
Sączu. Przez ten okres zorganizowaliśmy 77 wycieczek turystycznych, a to 59 pieszych (w tym 22 pieszo-rowerowych) oraz 18 autokarowych.
Rezerwacja zwiedzania Jaskini Lodowej na godzinę
13:00.
Demianowska Jaskinia Lodowa to część ciągu jaskiń Demianowskich, znajdująca się na obszarze Niżnych Tatr.
Wejście na wysokości 740 m n.p.m, długość jaskini 1900
m do zwiedzania udostępniona tylko 540 m. Woda przenikając przez wapienne skały, tworzy wapienne i lodowe
stalaktyty, stalagmity i stalagnaty, a na dnie jaskini tworzy się lód podłogowy. Jaskinia Lodowa jest pierwszą
ze znanych jaskiń na świecie, bo znana już była w 1299
roku, a udostępniona do zwiedzania w latach 80-tych
XIX w.
Wycieczki te były bardzo atrakcyjną formą czynnego wypoczynku, na których uczestnicy mogli poznać
i podziwiać kulturę, przyrodę i zabytki Polski i Słowacji.
Każda wycieczka była miłym spotkaniem koleżeńskim. We wszystkich formach tego aktywnego wypoczynku wzięło udział łącznie 1624 uczestników.
Przejazd autokarem pod Tatrami przez Poprad do Czerwonego Klasztoru. Czerwony Klasztor to kompleks
klasztorny na Słowacji nad Dunajcem na pograniczu
Pienin i Magury Spiskiej. Został w 1319 roku ufundowany przez Węgierskiego magnata Kokosza Berzewiczego
- a budowę rozpoczęto w 1330 roku. Klasztor początkowo zamieszkany był przez mnichów z zakonu Kartuzów,
później przez Kamedułów, którzy rozbudowali klasztor.
Zakon ten działał do lat 80-tych XVIII w., został skasowany przez władze austryjackie. W latach 1952-1968
przeprowadzono generalny remont, a obiekt uznano jako
W imieniu Koła Przewodników PTT Odział „Beskid”
w Nowym Sączu serdecznie dziękuje uczestnikom
wycieczek i jednocześnie zapraszamy na wycieczki
w roku Akademickim 2014/2015.
Serdecznie dziękuję Zarządowi Sądeckiemu Uniwersytetu Trzeciego Wieku za przyznanie mi Honorowej
Odznaki 10-lecia SUTW
Wiesław Wcześny
Przewodnik PTT Nowy Sącz
Przewodnik PTTK Odział Krynica
31
WARTO PRZECZYTAĆ:
LEKTURY
Książka pt. UMRZEĆ, BY STAĆ SIĘ SOBĄ. Podróż
od choroby, przez otarcie się o śmierć, do prawdziwego
uzdrowienia, autorstwa Anity Moorjani, wydana przez
Studio Astropsychologii Jeszcze Lepsze Jutro, to Bestseller New Jork Timesa.
ki – Wracaj i żyj bez lęku, bądź sobą, żyj według swojej
prawdy.
Wróciła 3 lutego, po około 30 godzinach od momentu wejścia w śpiączkę. I zmieniła się. Zaczęła inaczej
postrzegać świat. Zmieniły się jej priorytety. Dostrzegła magię życia. Znalazła sposób na uzdrowienie ciała
i umysłu.
Publikacja składa się z III części.
W części I autorka opowiada o sobie. Urodziła się
w Singapurze, w tradycyjnej hinduskiej rodzinie, na styku trzech kultur: hinduskiej, angielskiej i chińskiej oraz
trzech języków. Kiedy miała dwa lata, zamieszkała z rodzicami w Hongkongu. I tam mieszka do tej pory. Tam
też uzyskała brytyjskie wykształcenie. Różnorodności
tych trzech kultur zawdzięczała szersze spojrzenie na
wiele spraw. Już wtedy pojawiły się pierwsze lęki, wynikające z różnic kulturowych. Zastanawiała się m. in.,
dlaczego zasady dla kobiet są inne niż dla mężczyzn.
Chciała się uczyć. Uświadomiono jej jednak, że w hinduskiej kulturze kobieta mniej wykształcona i młodsza
będzie bardziej usłużna w małżeństwie, a małżeństwo to
związek nie tylko z mężczyzną, ale i z całą jego rodziną.
Lęki z dzieciństwa i później z dorosłości zaowocowały
chorobą. Diagnoza: Rak.
Część III - Jest zatytułowana „Co zrozumiałam”
i stanowi jakby podsumowanie dwóch poprzednich części. Autorka wspomina o tym, co zrozumiała podczas
śpiączki, walcząc z zaawansowanym rakiem i o spokojnym powrocie dzięki boskiemu uzdrowieniu. Dzieli się
swoimi spostrzeżeniami z czytelnikami, twierdząc, że
jej intencją jest pomagać, a nie przekonywać….. ,jest
bardzo wiele dróg do uzdrowienia. Sugeruję,aby każdy
wybrał tę, która wydaje się być prawidłowa właśnie dla
niego i która do niego najbardziej przemawia…… Jeśli
chodzi o szukanie własnej ścieżki , dla każdej osoby jest
inna odpowiedź. Jedynym uniwersalnym rozwiązaniem,
jakie mogę podać, jest to, aby KOCHAĆ SIEBIE BEZWARUNKOWO I BYĆ SOBĄ, NIE LĘKAJĄC SIĘ.
Swoje przemyślenia i spostrzeżenia Anita Moorjani kończy pytaniami, które najczęściej zadają jej słuchacze
podczas konferencji na całym świecie, kiedy opowiada o
swoim doświadczeniu bliskim śmierci - NDE: near Heath experience. Odpowiada na nie zrozumiałymi i prostymi słowami, radzi śmiać się jak najwięcej w ciągu dnia i
najlepiej śmiać się z siebie.
Część II – W tej części autorka opowiada o swojej
drodze ku śmierci ……i z powrotem. W stanie śpiączki odwieziono ją do szpitala 2 lutego 2006 roku. Tak
wspomina ten dzień: Pomimo śpiączki byłam całkowicie
świadoma wszystkiego, co działo się wokół mnie. Czułam powagę sytuacji i emocjonalną gorączkę moich bliskich, kiedy w pośpiechu wieźli mnie do szpitala.
Książka jest oparta na faktach, zawiera dokumentację
medyczną lekarzy onkologów, co czyni ją wiarygodną.
Warto ją przeczytać, choćby dlatego, żeby zastanowić się
nad własnym życiem, pamiętać , że kluczem do swojego
zdrowia jest wg słów autorki: „bezwarunkowa miłość do
siebie samej i nikt nie jest naprawdę zły, a zło jest wytworem naszych lęków”.
Rozalia Kulasik
W śpiączce Anita słyszała, co mówią lekarze, co myślą
jej bliscy, widziała brata mieszkającego w Indiach, który
lecąc samolotem, martwił się, czy zastanie ją przy życiu.
W tym innym świecie czuła się bardzo dobrze. I wtedy
stanęła przed wyborem – zostać czy wrócić. Usłyszała
bowiem głos zmarłych przed kilku laty ojca i przyjaciół-
WARTO ZOBACZYĆ:
http://www.federacjautw.pl
http://www.tvpkrakow.pl
http://www.korzenieiskrzydla.pl
http://www.mowes.pl
http://www.sutw.pl
http://www.utw.pl
http://www.edukacja.senior.pl
http://www.senior.pl
http://www.grundtvig.org.pl
http://www.pozytek.gov.pl
http://www.ngo.pl
http://www.rops.krakow.pl
http://www.seniorzywakcji.pl
http://www.eiro.pl
http://www.dziadkowietoskarb.pl/uniwersytety-trzeciego-wieku
http://www.tvp.pl/krakow/tematy-dnia/wideo/o-aktywizacji-seniorow-7-ix-2012/8458426
http://www.facebook.com/ForumTrzeciegoWieku
http://www.forumtrzeciegowieku.pl
http://senioralna.tv/20130910413/pelna-relacja-z-forum-w-nowym-saczu
32
MAŁOPOLSKIE TARGI SENIORA
W NOWYM SĄCZU
1 października 2014r.
Fot.: T. Legutko
Uroczysta inauguracja Małopolskich Targów
Seniora, dokonana przez Prezydenta Miasta Nowego Sącza,
Ryszarda Nowaka w Hali Widowiskowo - Sportowej MOSiR
Fot.: T. Legutko
SESJA FOTOGRAFICZNA W PLENERZE
Z PIOTREM DROŹDZIKIEM
Fot.: P. Droździk
Fot.: J. Banach
WARSZTATY TANECZNE
Z EDYTĄ WARZECHĄ
Fot.: J. Banach
Fot.: J. Banach
WYCIECZKA DO OGRODU BOTANICZNEGO W KRAKOWIE
Fot.: M. Winiarski
PARK KRAJOBRAZOWY W BAD MUSKAU, NIEMCY
str. 8
Fot.: Andrzej Laskowski
4
9
6
7
2
5
1
3
23
24
26
1
22
14
11
12
17
19
15
20
21
8
18
21
10
16