Zmiana RPO WP tekst jednolity zatwierdzona przez KE
advertisement
UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY DLA WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO NA LATA 2007-2013 CCI 2007PL161PO015 przyjęty decyzją Komisji Europejskiej nr K(2010)6061 z dnia 3 września 2010 r. zmieniającej decyzję nr K(2007)4209 z dnia 4 września 2007 r. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013 POLSKA Gdańsk, wrzesień 2010 r. SPIS TREŚCI WPROWADZENIE ............................................................................................................................................. 5 I. DIAGNOZA SYTUACJI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO .............................. 7 II. ANALIZA SWOT .............................................................................................................................................. 31 III. OCENA EFEKTYWNOŚCI WSPARCIA KRAJOWEGO I ZAGRANICZNEGO DLA WOJEWÓDZTWA W LATACH 1999-2006 .......................................................................................................................................... 34 IV. OCENA I KONSULTACJE PROGRAMU .......................................................................................................... 44 V. STRATEGIA PROGRAMU ................................................................................................................................ 50 VI. OSIE PRIORYTETOWE PROGRAMU .............................................................................................................. 73 VII. KOMPLEMENTARNOŚĆ Z DZIAŁANIAMI FINANSOWANYMI W RAMACH EUROPEJSKIEJ WSPÓŁPRACY TERYTORIALNEJ ORAZ EUROPEJSKIEGO INSTRUMENTU SĄSIEDZTWA I PARTNERSTWA……….....……139 VIII.KOMPLEMENTARNOŚĆ Z DZIAŁANIAMI FINANSOWANYMI Z EUROPEJSKIEGO FUNDUSZU ROLNEGO ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH ORAZ EUROPEJSKIEGO FUNDUSZU RYBACKIEGO.............................. 141 IX. PLAN FINANSOWY PROGRAMU ................................................................................................................. 146 X. SYSTEM WDRAśANIA PROGRAMU ............................................................................................................. 151 ZAŁĄCZNIKI ...................................................................................................................................................... 173 ZAŁĄCZNIK I. INDYKATYWNY WYKAZ DUśYCH PROJEKTÓW ............................................................................................... 174 ZAŁĄCZNIK II. KONSULTACJE SPOŁECZNE PROGRAMU........................................................................................................ 175 ZAŁĄCZNIK III. OCENA ODDZIAŁYWANIA PROGRAMU NA ŚRODOWISKO ............................................................................... 181 ZAŁĄCZNIK IV. OCENA EX-ANTE (SZACUNKOWA) PROGRAMU ............................................................................................ 185 ZAŁĄCZNIK V. OCENA SKUTKÓW MAKROEKONOMICZNYCH REALIZACJI PROGRAMU ............................................................ 189 ZAŁĄCZNIK VI. WSKAŹNIKI KONTEKSTOWE PROGRAMU ..................................................................................................... 194 ZAŁĄCZNIK VII. SCHEMATY PRZEDSTAWIAJĄCE SYSTEM INSTYTUCJONALNY REALIZACJI RPO WP………………...…………………200 ZAŁĄCZNIK VIII. WYKAZ SKRÓTÓW.................................................................................................................................... 205 ZAŁĄCZNIK IX. SŁOWNIK POJĘĆ ......................................................................................................................................... 208 ZAŁĄCZNIK GRAFICZNY ..................................................................................................................................................... 216 3 WPROWADZENIE RPO WP jest jednym z instrumentów realizacji Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2007-2013 (NSRO)1. Zgodnie z zapisami NSRO, rolę Instytucji Zarządzającej RPO WP pełni Zarząd Województwa Pomorskiego, który odpowiada takŜe za przygotowanie zawartości RPO WP. RPO WP został przygotowany zgodnie z art. 32 ust. 1 Rozporządzenia Rady Nr 1083/20062 w celu wykorzystania środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach celu „Konwergencja” polityki spójności Unii Europejskiej. Prace nad Regionalnym Programem Operacyjnym dla Województwa Pomorskiego na lata 2007-2013 (RPO WP) rozpoczęły się w czerwcu 2005 roku. RPO WP uwzględnia: 1) wnioski z regionalnych konsultacji społecznych; 2) rekomendacje płynące z postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko; 3) rekomendacje płynące z oceny ex-ante (szacunkowej); 4) wyniki konsultacji międzyresortowych oraz ustaleń podjętych przez stały komitet Rady Ministrów; 5) wyniki negocjacji RPO WP z Komisją Europejską. RPO WP jest zgodny z zapisami: 1) Strategii Rozwoju Województwa Pomorskiego3; 2) Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia; 3) Strategicznych Wytycznych Wspólnoty dla spójności4. RPO WP stanowi największy w historii, skoordynowany, wieloletni i ustabilizowany finansowo program przedsięwzięć rozwojowych w województwie pomorskim. Jego celem strategicznym jest: poprawa konkurencyjności gospodarczej, spójności społecznej i dostępności przestrzennej województwa przy zrównowaŜonym wykorzystaniu specyficznych cech potencjału gospodarczego i kulturowego regionu oraz przy pełnym poszanowaniu jego zasobów przyrodniczych. RPO WP stanie się więc bardzo istotnym instrumentem wprowadzania zmian strukturalnych w regionie. Będzie on jednocześnie waŜnym narzędziem realizacji odnowionej Strategii Lizbońskiej. Na realizację celów lizbońskich przeznaczono ponad 47,0% całkowitego budŜetu Programu. Mimo dość duŜego budŜetu (ponad 1,2 mld euro), RPO WP nie moŜe być środkiem do rozwiązania wszystkich problemów regionu oraz sposobem na wykorzystanie wszystkich otwierających się przed regionem szans. Z tego punktu widzenia kluczowa będzie skuteczna koordynacja RPO WP z innymi programami realizowanymi na terenie województwa w ramach polityki spójności UE, Wspólnej Polityki Rolnej, Wspólnej Polityki Rybackiej oraz polityk i strategii krajowych. 1 2 3 4 Dokument zaakceptowany decyzją Komisji Europejskiej zatwierdzającą pewne elementy NSRO z dnia 7 maja 2007 roku. Rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1260/1999. Dokument przyjęty przez Sejmik Województwa Pomorskiego w dniu 18 lipca 2005 roku. Decyzja Rady nr 2006/702/WE z dnia 6 października 2006 roku (Dz. Urz. UE L 291 z dnia 21 października 2006 roku). 5 I.DIAGNOZA SYTUACJI SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO5 A. INFORMACJE OGÓLNE Pomorskie jest jednym z trzech województw Polski połoŜonych nad Morzem Bałtyckim. Jego powierzchnia wynosi 18 293 km2, co stanowi 5,9% obszaru Polski. Mapa nr 1. Województwo pomorskie w Europie Źródło: Opracowanie własne. Od zachodu region graniczy z województwem zachodniopomorskim, od południa z wielkopolskim i kujawsko-pomorskim, a od wschodu z warmińsko-mazurskim. Na Mierzei Wiślanej województwo graniczy z Obwodem Kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej. W skład województwa pomorskiego wchodzi 16 powiatów i 4 miasta na prawach powiatu oraz 123 gminy: 25 miejskich, 17 miejsko-wiejskich i 81 wiejskich. Stolicą województwa jest Gdańsk. Przez obszar województwa przebiegają dwa paneuropejskie korytarze transportowe nr IA (HelsinkiTallin – Ryga – Kaliningrad - Gdańsk) oraz VI (łączący Skandynawię z Europą Środkową poprzez Trójmiasto, Łódź, Warszawę i Katowice). Województwo pomorskie naleŜy do najbardziej zróŜnicowanych przyrodniczo i krajobrazowo regionów Polski. Charakteryzuje się niezwykle urozmaiconą rzeźbą terenu i duŜymi róŜnicami wysokości terenu. 5 Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej w województwie pomorskim została opracowana w oparciu o dostępne dane statystyki publicznej (dane publikowane przez GUS, Eurostat). 7 Województwo charakteryzuje się jedną z najwyŜszych w kraju lesistością (lasy stanowią ok. 37% ogólnej powierzchni regionu). Na terenie województwa jest około 450 jezior o powierzchni większej niŜ 1 ha. Blisko 1/3 powierzchni województwa stanowią przyrodnicze obszary chronione (w tym 9 parków krajobrazowych, 2 parki narodowe). Pod względem liczby ludności województwo pomorskie naleŜy do przeciętnych w kraju. Na koniec 2005 roku liczba ludności w regionie wyniosła 2 199 tys. (5,8% ludności w kraju). Pomorskie jest takŜe jednym z siedmiu polskich województw, które w stosunku do roku 2000 odnotowały wzrost liczby ludności (1. miejsce wśród regionów). Województwo cechuje dobry poziom wykształcenia mieszkańców regionu - 2. miejsce w kraju pod względem udziału ludności z wykształceniem wyŜszym. Region wyróŜnia się wysoką aktywnością społeczną na tle innych województw oraz jednym z najliczniejszych w Polsce sektorów pozarządowych, skupiającym blisko 4 tys. podmiotów. Województwo pomorskie znajduje się na 2. miejscu w Polsce pod względem liczby organizacji przypadających na 10 tys. mieszkańców (blisko 17), ustępując jedynie województwu mazowieckiemu. Pomorskie jest regionem zurbanizowanym – ze wskaźnikiem 67,3% ludności zamieszkałej w miastach zajmuje 4. miejsce w kraju. Największą intensywnością uŜytkowania i zagospodarowania charakteryzuje się teren połoŜonego nad Zatoką Gdańską obszaru metropolitalnego Trójmiasta. Obszary pozametropolitalne charakteryzuje na ogół niŜsza dynamika rozwoju, wyŜsza stopa bezrobocia i słabiej rozwinięta infrastruktura, zwłaszcza na terenach wiejskich. WaŜnymi ogniwami sieci osadniczej województwa są ośrodki subregionalne: Chojnice z Człuchowem, Kwidzyn, Lębork, Malbork, Starogard Gdański, Tczew oraz Słupsk – miasto o znacznie wyŜszym potencjale niŜ inne ośrodki miejskie połoŜone poza obszarem metropolitalnym. Regionalna gospodarka naleŜy do najbardziej zróŜnicowanych w kraju. Obejmuje zarówno branŜe tradycyjne, jak i wysoko wyspecjalizowane (m.in. teleinformatyka, przemysł chemiczny). Gospodarka regionu od lat związana jest z morzem: budownictwo okrętowe i remonty statków, przeładunki, Ŝegluga, rybołówstwo i przetwórstwo ryb, turystyka. W województwie działają dwa kluczowe polskie porty morskie (Gdańsk i Gdynia), a takŜe grupa portów o znaczeniu regionalnym. Obecność portów w duŜym stopniu determinuje lokalizację branŜ komplementarnych powiązanych z przemysłami morskimi. Rolnicza przestrzeń jest bardzo zróŜnicowana zarówno pod względem jakości gleb, jak i struktury agrarnej. NajwyŜszy potencjał agroekologiczny posiadają: śuławy Wiślane i Dolina Dolnej Wisły, obszary na północy województwa (Równina Słupska, Wysoczyzna Damnicka, Wysoczyzna śarnowiecka) oraz na południu (Pojezierze Krajeńskie). Województwo pomorskie jest takŜe regionem zaangaŜowanym we współpracę międzynarodową. Rozwinięta jest zwłaszcza sieć kontaktów bałtyckich. Województwo posiada rozwiniętą infrastrukturę instytucjonalną: placówki konsularne, siedziby instytucji bałtyckich, bilateralne izby gospodarcze, zaplecze naukowo-badawcze, aktywną administrację samorządową. 8 Sytuacja makroekonomiczna i atrakcyjność inwestycyjna Dystans w poziomie rozwoju województwa pomorskiego względem Unii Europejskiej pozostaje bardzo duŜy (średni poziom PKB per capita w województwie wynosi 46,3%6 średniej dla UE-25). Stan gospodarki województwa w świetle krajowych wskaźników makroekonomicznych przedstawia się jednak względnie korzystnie. Udział województwa pomorskiego w wytworzonym produkcie krajowym brutto utrzymuje się od kilku lat na podobnym poziomie. W 2004 roku wynosił on 5,6% (7. lokata w kraju). Udział Trójmiasta w wartości PKB wytworzonego w regionie sięga ponad 50%. Pod względem PKB per capita Pomorskie zajmuje 5 pozycję w kraju, ale rozpiętość między podregionami w 2004 r. kształtowała się od 72,9% średniej krajowej w podregionie gdańskim do 143,6% w podregionie Gdańsk – Gdynia - Sopot. ZróŜnicowania te pozostają na zbliŜonym poziomie od kilku lat. Wydajność pracy mierzona wartością dodaną brutto (WDB) przypadającą na jednego zatrudnionego, wyniosła na koniec 2004 roku 106,6% średniej krajowej, co plasuje województwo pomorskie na piątym miejscu w kraju po mazowieckim, śląskim, dolnośląskim i zachodniopomorskim. Wykres nr 1. Struktura Wartości Dodanej Brutto wg sektorów ekonomicznych w 2004 r. 70% 60% 50% 40% Struktura wartości dodanej brutto w województwie jest bardzo zbliŜona do struktury krajowej. W 2004 roku udział usług w tworzeniu wartości dodanej brutto wyniósł 67,2%. Przemysł stanowił 23,8% WDB, rolnictwo zaś 3,4%. Dynamika wzrostu zarówno PKB, jak i wartości dodanej brutto w województwie w porównaniu do całego kraju uległa w ostatnim czasie nieznacznemu spowolnieniu. 30% 20% 10% 0% Rolnictwo woj. pomorskie Usługi Polska Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Produkt krajowy brutto – rachunki regionalne 2004, US w Katowicach, 2006. Region reaguje na trendy rozwiniętych gospodarek Europy w zakresie struktury gospodarki. ZauwaŜalne jest większe niŜ przeciętnie w kraju przesunięcie w strukturze zatrudnienia w kierunku sektora usług. W sektorze tym w roku 2005 pracowało 60,6% ogółu zatrudnionych – więcej niŜ średnio w Polsce (w UE-27 66,3%). Drugą pozycję zajmuje przemysł, zaś najmniej zatrudnionych jest w rolnictwie – 9,3%, co jest wartością znacznie niŜszą od średniej krajowej, która wyniosła 17,0% (kraje UE-27 – 6,1%). Stosunkowo wysoki udział pracujących w rolnictwie w porównaniu do krajów UE i ukryte bezrobocie na obszarach wiejskich stanowią jedną z barier wzrostu konkurencyjności obszarów wiejskich. 6 Przemysł i budownictwo Wykres nr 2. Struktura sektorowa pracujących w woj. pomorskim w 2005 r. 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Rolnictwo Przemysł i budownictwo Usługi województwo pomorskie Źródło: Opracowanie własne na podstawie Rocznika statystycznego województwa pomorskiego 2006, US w Gdańsku oraz danych GUS. PPS, 2004 rok. 9 Polska Region skupia 6,3% podmiotów gospodarczych kraju (7. miejsce w kraju), jednak aktywność gospodarcza mierzona liczbą podmiotów w przeliczeniu na 1 mieszkańca wyróŜnia województwo pomorskie na tle Polski. Średnio na 1000 mieszkańców regionu zarejestrowanych jest ponad 100 firm. Największe zagęszczenie podmiotów gospodarczych występuje w Trójmieście. W 2005 roku liczba podmiotów na 1000 mieszkańców wynosiła tu 129,6 w podregionie słupskim 97,6, zaś w gdańskim tylko 84,9. Firmy prywatne stanowią 96% podmiotów gospodarczych w regionie. Nakłady inwestycyjne w województwie pomorskim w 2005 roku stanowiły 5,6% ogółu nakładów inwestycyjnych w Polsce. W przeliczeniu na mieszkańca wynosiły one 3,4 tys. zł i są zbliŜone do średniej w kraju. Niski poziom inwestycji, zwłaszcza związanych z innowacjami jest czynnikiem wpływającym na spowolnienie dynamiki wzrostu gospodarczego. Utrzymanie się tej tendencji moŜe stanowić zagroŜenie dla konkurencyjności regionu7. Specyficzną cechą najsilniejszych branŜ regionalnego przemysłu (stoczniowy, rafineryjny, elektroniczny, papierniczy) jest występowanie duŜych, ale pojedynczych zakładów. Na duŜych przedsiębiorstwach oparty jest takŜe regionalny eksport – z tego względu cechuje go wysoka koncentracja towarowa. Szczególnie duŜy udział w eksporcie mają środki transportu wodnego oraz wyroby przemysłu elektronicznego. Struktura eksportowa regionu ulega jednak zmianom, a korzystną tendencją jest wzrost udziału wyrobów zaawansowanych technologicznie. Wielkość i dynamika generowanego eksportu stawia województwo w krajowej czołówce. Mimo pozytywnych cech wyróŜniających region na tle kraju, województwo pomorskie charakteryzuje przeciętny potencjał inwestycyjny8. W rankingu atrakcyjności inwestycyjnej pomorskie zajmuje 6. lokatę. Głównym czynnikiem decydującym o pozycji regionu jest wysoka gęstość instytucji otoczenia biznesu, a takŜe sprzyjająca inwestycjom oferta stref ekonomicznych. W województwie pomorskim istnieją dwie specjalne strefy ekonomiczne: Pomorska Specjalna Strefa Ekonomiczna (PSSE) i Słupska Specjalna Strefa Ekonomiczna (SSSE). PSSE naleŜy do najbardziej zapełnionych stref w kraju – stopień jej zagospodarowania wynosi ponad 70%, zaś stopień zagospodarowania Słupskiej SSE wynosi ponad 30%. WaŜnym elementem infrastruktury gospodarczej są teŜ instytucje targowowystawiennicze – naleŜą do nich Międzynarodowe Targi Gdańskie S.A.9 W regionie jednak zbyt mało jest zarówno tego rodzaju instytucji, jak i obiektów targowych, kongresowych oraz wystawienniczych. Dla atrakcyjności inwestycyjnej regionu istotna jest równieŜ jakość zasobów pracy. Jednak w województwie pomorskim wysoki poziom wykształcenia mieszkańców regionu powoduje, Ŝe inwestor nie napotyka na duŜe trudności związane z pozyskaniem odpowiednich pracowników w dziedzinach wysokospecjalistycznych. W ostatnim okresie poprawia się takŜe aktywność województwa wobec inwestorów (przede wszystkim działalność informacyjna). Jednak pod względem liczby ofert terenów atrakcyjnych inwestycyjnie (lokalizacje gotowe do przyjęcia inwestycji) Pomorskie zajmuje dopiero 9. pozycję w kraju. Istotnymi barierami na drodze dalszego zwiększenia atrakcyjności inwestycyjnej województwa pomorskiego są równieŜ: słaba dostępność transportowa oraz niski poziom bezpieczeństwa publicznego10. W najbliŜszych latach oczekuje się znacznego wzrostu poziomu wydatków inwestycyjnych. Będzie to m.in. konsekwencją transferów środków unijnych oraz przystąpienia Polski do strefy Euro. 7 MoŜe to świadczyć o wystąpieniu efektu Schumpeter’a, wiąŜącym się ze spadkiem stopnia innowacyjności w wyniku osiągnięcia silnej pozycji konkurencyjnej (na rynku krajowym) części przedsiębiorców (Źródło: “Competition and Innovation: An Inverted U Relationship” P.Aghion, N.Bloom, R.Blundell, R.Grifith, P.Howitt; 2002 r.). 8 Na podstawie „Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski 2006” - praca zbiorowa pod red. T.Kalinowskiego, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk 2006 r. 9 Pod względem liczby wystawców na imprezach MTG S.A. znajdują się na 3. pozycji po targach w Poznaniu i Kielcach. 10 Województwo pomorskie nadal zajmuje 1.miejsce w kraju pod względem liczby przestępstw stwierdzonych na 10 tys. mieszkańców, mimo poprawy sytuacji w tym zakresie (spadku przestępczości i wzrostu wykrywalności w 2006 r.). 10 Jak najlepsze wykorzystanie środków europejskich pozwoli na wzrost konkurencyjności regionu i uniknięcie negatywnych efektów gospodarczych, jakie mogą dotknąć mało konkurencyjne gospodarki po wejściu do Unii Walutowej. Biorąc pod uwagę profil i tendencje w pomorskiej gospodarce naleŜy zauwaŜyć, iŜ województwo ma duŜe szanse na szybki - w skali kraju - rozwój gospodarczy. Zwiększenie wydatków na sferę B+R, lepsze wyposaŜenie infrastrukturalne regionu oraz pogłębienie współpracy naukowo-badawczej z państwami Regionu Morza Bałtyckiego11 moŜe indukować endogeniczny wzrost gospodarczy. Wykres nr 3. Czynniki wzrostu PKB w Polsce do roku 2020 - prognozy 6 5 4 3 2 1 0 W okresie do 2020 roku prognozuje się tempo wzrostu PKB rzędu 5%, które zgodnie z obecnym trendem wynikać będzie w głównej mierze ze wzrostu produktywności czynników 12 wytwórczych . Wzrost gospodarczy w województwie pomorskim moŜe mieć zgodnie z powyŜszym cechy wzrostu bezzatrudnieniowego. 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 PRACA KAPITAŁ TFP PKB Źródło: Opracowanie własne na podstawie prognozy makroekonomicznej na lata 2005-2020 Ministerstwa Gospodarki i Pracy (http://www.mgip.gov.pl). Wykres nr 4. Relacja eksportu oraz importu do PKB (w Polsce) - prognozy 60 50 Zgodnie z charakterystyką kraju, prognozuje się dalszy wzrost eksportu i importu związany z międzynarodową kooperacją firm oraz zmieniającymi się preferencjami konsumentów. ZagroŜeniem dla regionalnej gospodarki jest krajowa tendencja do pogłębiania się deficytu handlowego13 do 2015 roku, ze względu na eksportowe aspiracje województwa. 40 30 20 10 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 import/PKB DuŜe znaczenie ma zatem wysiłek ukierunkowany na budowę konkurencyjności produktowej i technologicznej regionu. 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 eksport/PKB Źródło: Opracowanie własne na podstawie prognozy makroekonomicznej na lata 2005-2020 Ministerstwa Gospodarki i Pracy (http://www.mgip.gov.pl). Kluczowe obszary polityki regionalnej Region cechuje dwudzielność potencjału i poziomu rozwoju gospodarczego, poziomu i warunków Ŝycia ludności oraz dynamiki procesów transformacji występujący pomiędzy aglomeracją trójmiejską 11 “State Of The Region Report: The Baltic Sea Region – Top Of Europe In Global Competition”; Baltic Development Forum; 2006. 12 Total Factor Productivity – TFP, wartość rezydualna modelu wzrostu gospodarczego Roberta Solowa. 13 „Trendy gospodarki światowej w roku 2006 oraz prognozy na lata 2007-2008”, Ministerstwo Gospodarki, styczeń 2007 r. 11 2020 a pozostałym obszarem województwa, zwłaszcza obszarami wiejskimi. Wynika to ze struktury gospodarczej województwa do lat dziewięćdziesiątych XX wieku, a przede wszystkim z prowadzenia gospodarki rolnej w ramach Państwowych Gospodarstw Rolnych na znacznej części obszaru województwa. Po rozwiązaniu PGR-ów, na obszarach wiejskich wzrosło bezrobocie strukturalne i wystąpiły braki w potencjale dla endogenicznego wzrostu gospodarczego. Jednym ze skutków tej sytuacji jest znaczne przestrzenne rozmieszczenie produkcji i koncentracja przedsiębiorczości na terenie i wokół duŜych miast, co znajduje swoje odzwierciedlenie w poziomie dochodów i PKB w poszczególnych subregionach. Istotne jest więc podejmowanie działań prowadzących do równowaŜenia jego rozwoju poprzez dąŜenie do osiągnięcia spójności wewnętrznej województwa w aspekcie terytorialnym, społecznym i gospodarczym. NajwaŜniejszymi w skali województwa obszarami prowadzenia polityki rozwoju oraz budowania atrakcyjności inwestycyjnej i konkurencyjności regionu są: 14 • obszar metropolitalny Trójmiasta, w którym koncentruje się potencjał społeczno-gospodarczy regionu; największym problemem jest tu: niedostateczny stopień harmonizacji rozwoju, na który składa się: 1) brak zintegrowanego systemu transportu zbiorowego i koordynacji planowania przestrzennego; 2) słaba dostępność do portów od strony lądu i związany z tym nie w pełni wykorzystywany potencjał portów morskich; 3) ograniczona przepustowość Portu Lotniczego w Gdańsku; 4) słabe – mimo obecności waŜnych instytucji kultury – zaplecze infrastrukturalne dla organizacji wielkich wydarzeń kulturalnych i sportowych; 5) wzmoŜony proces suburbanizacji; • ośrodki subregionalne i miasta powiatowe, które stanowią potencjalne bieguny wzrostu gospodarczego i rozwoju społecznego na rozwijających się wolniej niŜ metropolia obszarach województwa; największy problem stanowią tu nie dość mocne więzi gospodarcze, społeczne i infrastrukturalne pomiędzy tymi ośrodkami a ich otoczeniem – z jednej strony, a takŜe więzi pomiędzy tymi ośrodkami a obszarem metropolitalnym – z drugiej; • zdegradowane obszary miejskie (mieszkaniowe, usługowe, poprzemysłowe, powojskowe, pokolejowe, portowe i przyportowe oraz inne, w tym zdegradowane ekologicznie), które wymagają rewitalizacji i nadania nowych funkcji społecznych i gospodarczych; problemem, zwłaszcza w duŜych miastach, jest degradacja całych dzielnic miejskich, wynikająca m.in. z utraty, bądź znacznego ograniczenia dotychczasowej bazy ekonomicznej; na obszarach tych występuje zarówno degradacja społeczna (utrzymujące się długotrwałe bezrobocie, niskie dochody mieszkańców, niski poziom wykształcenia, występujące patologie społeczne), jak i degradacja majątku trwałego (substancji mieszkaniowej oraz majątku o wartości kulturowej); występująca degradacja przestrzeni miejskich znacznie obniŜa atrakcyjność miast województwa; • obszary wiejskie o ubogiej infrastrukturze technicznej i społecznej, słabo rozwiniętej sieci lokalnych instytucji wspierania przedsiębiorczości, często pozbawione dostępu do waŜniejszych korytarzy transportowych, charakteryzujące się wysokim strukturalnym bezrobociem i niskim poziomem wykształcenia ludności, a takŜe śuławy Wiślane – obszar, który oprócz aktywizacji społeczno-gospodarczej wymaga stosowania skomplikowanych zabiegów agrotechnicznych i zabezpieczeń przed powodzią; • obszary nadmorskie, w których sytuacje problemowe wynikają z narastających konfliktów przestrzennych na styku morza i lądu związanych z róŜnymi typami działalności skoncentrowanymi na tych obszarach; duŜa gęstość zaludnienia14 oraz atrakcyjność tych obszarów sprawia, Ŝe najbardziej dynamicznie rozwijającą się gałęzią gospodarowania stała się turystyka, co jednak nie idzie w parze z odpornością środowiska – moŜliwości inwestowania na nowych, niekonfliktowych środowiskowo obszarach są tam mocno ograniczone; • obszary połoŜone wzdłuŜ korytarzy transportowych, które mają duŜe moŜliwości wielofunkcyjnego rozwoju opartego m.in. na nowoczesnych gałęziach produkcji, usług oraz turystyce. W gminach nadmorskich mieszka 40% mieszkańców regionu. 12 B. ZASOBY LUDZKIE I ZAGADNIENIA SPOŁECZNE Struktura demograficzna Gęstość zaludnienia w regionie jest zbliŜona do średniej krajowej i wynosi 120 osób/km2 (ale wyŜsza od średniej w UE15), przy czym występują silne zróŜnicowania wewnątrzregionalne (Trójmiasto wraz z obszarem metropolitalnym skupia 55% mieszkańców województwa). Pomorskie jest jednym z nielicznych polskich regionów, które odnotowują dodatni przyrost naturalny16, choć jego tempo maleje. Od kilku lat województwo pomorskie, jako jedno z nielicznych w Polsce, odnotowuje takŜe dodatnie saldo migracji. Ludność województwa pomorskiego jest relatywnie młodsza niŜ reszta Polski. Mimo systematycznego zmniejszania się liczebności grupy osób w wieku przedprodukcyjnym, stanowi ona nadal wysoki odsetek mieszkańców (21,8% przy średniej w kraju – 20,6%17). Jednak zjawisko prostej zastępowalności pokoleń charakterystyczne jest jedynie dla gmin wiejskich środkowo-północnej części województwa. W najwaŜniejszych ośrodkach województwa, tj. Gdańska, Gdyni, Sopotu i Słupska występuje zaś tendencja „starzenia się” ludności. Według prognoz demograficznych tendencja ta będzie się pogłębiać. W najbliŜszych latach naleŜy bowiem liczyć się z dalszym wzrostem przeciętnej długości Ŝycia, spadkiem umieralności przy jednoczesnym spadku współczynnika dzietności kobiet. Zmiany w strukturze ludności sprawią, Ŝe niektóre problemy społeczne ulegną zaostrzeniu. Szczególnie duŜe zmiany moŜna zaobserwować w grupie osób w wieku produkcyjnym. W latach 1995 - 2005 wzrosła o około 129 tys. poziomu 64,3%), prognoz do 2010 r. jeszcze o ok. 50 tys. osób. grupa ta osób (do a według wzrośnie Wejście na regionalny rynek pracy tak duŜej liczby osób stanowi powaŜne wyzwanie dla województwa, wiąŜe się bowiem z koniecznością utworzeni a duŜej liczby nowych, trwałych miejsc pracy. Wykres nr 5. Struktura ludności według w województwie pomorskim (stan i prognozy) wieku obecny 1 600 1 400 1 200 1 000 800 600 400 200 0 1995 2000 2005 2010 2020 W wieku przedprodukcyjnym W wieku produkcyjnym W wieku poprodukcyjnym Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. 15 W 2005 r. średnia gęstość zaludnienia w UE-27 wynosiła 114 osób/km2. Wynosi on 2,2 ‰, przy -0,1 ‰ w kraju i 0,6 w UE-27 (dane za 2005 rok). 17 Dane z końca 2005 roku. 16 13 2030 Poziom wykształcenia ludności Wykształcenie ludności jest atutem województwa pomorskiego. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań z 2002 roku wykazał, Ŝe województwo pomorskie zajmuje 2. miejsce w kraju pod względem udziału mieszkańców z wyŜszym wykształceniem - dyplomami ukończenia studiów wyŜszych legitymuje się około 11% mieszkańców. Mimo, Ŝe struktura wykształcenia Pomorzan na tle kraju wygląda korzystnie, to wciąŜ istnieje duŜy dystans w stosunku do krajów UE, dla których średnia oscyluje wokół 20%. Ponadto wykształceniem podstawowym ukończonym lub nieukończonym zawodowym legitymuje się około 30% mieszkańców. Wykres nr 6. Studenci szkół wyŜszych w województwie pomorskim 1995/1996 1999/2000 2000/2001 2001/2002 2002/2003 2003/2004 2004/2005 2005/2006 0 20 000 Państwowe Gorsza sytuacja jest na wsi, gdzie około 40% ludności posiada zaledwie wykształcenie podstawowe, zaś wyŜsze tylko 4,2% mieszkańców. 40 000 60 000 80 000 100 000 Niepaństwowe Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Następuje jednak dynamiczny proces uzupełniania wykształcenia. W ostatnich latach odnotowuje się wzrost liczby osób podejmujących naukę na poziomie wyŜszym18 oraz wzrost liczby absolwentów gimnazjów, którzy kontynuują naukę w szkole średniej, kończącej się egzaminem maturalnym. W regionie funkcjonuje 1867 szkół19, co stanowi 5,4% szkolnictwa krajowego. Pod względem liczebności oddziałów (klas) województwo plasuje się powyŜej średniej krajowej, natomiast pod względem wyposaŜenia szkół w pracownie szkolne (w tym komputerowe) oraz sale gimnastyczne – poniŜej średniej w kraju. Ponadto stan techniczny wielu placówek edukacyjnych jest niezadowalający. Problem stanowi równieŜ zróŜnicowana jakość kształcenia oraz zróŜnicowany dostęp do edukacji na kaŜdym jej poziomie. Najsilniejsze dysproporcje w tym względzie występują między obszarami miejskimi i wiejskimi, co jest szczególnie widoczne w zakresie szkolnictwa wyŜszego. W województwie pomorskim funkcjonuje 28 szkół wyŜszych (6,3% liczby placówek w kraju), a takŜe 3 filie i oddziały zamiejscowe oraz 7 punktów konsultacyjnych. Infrastruktura szkolnictwa wyŜszego koncentruje się w Trójmieście20 i Słupsku. W ostatnich latach, w związku z rosnącym zapotrzebowaniem, w większych miastach województwa powołano nowe uczelnie lub uruchomiono filie juŜ istniejących21. W szkołach wyŜszych zatrudnionych jest 6,0 % akademickiej kadry krajowej. Efektem ogólnej poprawy dostępu do edukacji na poziomie wyŜszym jest dynamiczny wzrost liczby studentów. Łącznie w roku akademickim 2005/2006 w województwie pomorskim studiowało ponad 100 tys. osób (5,2% liczby studentów w kraju). Nadal jednak liczba studentów na 10 tys. ludności, wynosząca 455,5, jest znacząco niŜsza od wskaźnika ogólnopolskiego (508,4), stawiając województwo na 8. miejscu w kraju22. Znacznemu wzrostowi populacji studentów nie towarzyszy dostatecznie szybki rozwój infrastruktury uczelnianej, zwłaszcza dydaktycznej. 18 Liczba studentów w porównaniu z 1995 rokiem podwoiła się. Informacja dotyczy wszystkich rodzajów szkół: od podstawowych do policealnych. 20 W Trójmieście funkcjonuje 19 spośród wszystkich pomorskich szkół wyŜszych. 21 Lukę pod tym względem stanowi jedynie środkowo-zachodnia część województwa (Bytów, Miastko). 22 Jednak wskaźnik skolaryzacji w kraju i w regionie przyjmuje jedne z najwyŜszych wartości w UE. 19 14 Oferta szkół i instytucji szkoleniowych świadczących usługi edukacyjne stale się rozszerza, wychodząc naprzeciw pojawiającym się potrzebom. Intensywnie rozwija się rynek usług edukacyjnych dla osób dorosłych, jednak poziom uczestnictwa w kształceniu ustawicznym jest stosunkowo niski w porównaniu do krajów UE23. Istotne dla województwa pomorskiego w budowaniu innowacyjności i konkurencyjności regionu jest zapewnienie lepszego dostępu do edukacji o wysokiej jakości, dostosowanej do potrzeb rynku, a takŜe wzmocnienie i pogłębienie współpracy środowisk naukowych z przedsiębiorcami. Rynek pracy i poziom Ŝycia mieszkańców Sytuacja na pomorskim rynku pracy jest rezultatem zmian, jakie miały miejsce od początku transformacji polskiej gospodarki na początku lat 90-tych XX-ego wieku. Wyraziły się one znacznym spadkiem zatrudnienia i pojawieniem duŜego bezrobocia o charakterze długookresowym. Szczególnie wysoki wzrost liczby bezrobotnych nastąpił w latach 1998-200324. Restrukturyzacja zaowocowała znaczną przewagą likwidacji miejsc pracy w sektorze prywatnym nad ich tworzeniem. Po 1998 roku powstało o 80% mniej miejsc pracy w sektorze prywatnym, niŜ w okresie wzrostu w latach 19941997, przy jednoczesnym wzroście wydajności pracy. Od 2004 roku sytuacja ulega systematycznej poprawie – utrzymuje się tendencja spadkowa liczby bezrobotnych, następuje równieŜ stopniowy wzrost liczby pracujących. Pomimo trwałego wzrostu gospodarczego, regionalny rynek pracy nadal charakteryzuje się niskim poziomem zatrudnienia, zarówno na tle UE, jak i kraju. W 2005 roku wskaźnik zatrudnienia wyniósł 43,5% wobec 45,2% w Polsce25 i 51,7% w UE-27, zaś liczba pracujących – 667,0 tys. osób, co stanowi 5,3% ogółu zatrudnionych w kraju. Aktywność ekonomiczna mieszkańców województwa pomorskiego w 2005 roku wynosiła 53,6% przy średniej w kraju – 54,9% (zaś w UE – 69,7%)26. Stopa bezrobocia w województwie pomorskim od kilku lat jest wyŜsza niŜ średnia w kraju, wynosząc 15,5% w grudniu 2006 roku (w kraju 14,9%, w UE-25 – ok. 8%). Region charakteryzuje się silnym przestrzennym zróŜnicowaniem poziomu bezrobocia. NajniŜsze bezrobocie występuje w duŜych miastach oraz powiatach połoŜonych w bezpośrednim sąsiedztwie Trójmiasta. NajwyŜsze bezrobocie odnotowywane jest natomiast w powiatach połoŜonych wzdłuŜ granic regionu. Są to przede wszystkim obszary byłych PGR-ów. RóŜnica pomiędzy najwyŜszą i najniŜszą stopą bezrobocia odnotowaną w grudniu 2006 roku w powiatach województwa wynosiła 28,9 punktu procentowego (powiat nowodworski 33,9%, Sopot – 5,0%). Wykres nr 7. Bezrobocie rejestrowane w województwie pomorskim (w %) 250 000 22 200 000 20 150 000 18 100 000 16 500 00 14 12 0 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 XI 2006 Bezrobotni Stopa bezrobocia w województwie Stopa bezrobocia w Polsce Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Szczególnie trudna sytuacja dotyczy obszarów wiejskich. Mieszkańcy wsi stanowią prawie 47% ogółu bezrobotnych27. Niskie kwalifikacje zawodowe charakteryzujące większość mieszkańców wsi oraz ich 23 Zgodnie z celami Strategii Lizbońskiej na 2010 rok, co najmniej 12,5% ludzi w wieku 25-64 lat powinno uczestniczyć w dokształcaniu, w 2005 roku wskaźnik ten w regionie wynosił 5,7%, średni w kraju 5,2%. 24 Liczba bezrobotnych w latach 1998-2003 podwoiła się, wynosząc na koniec 2003 roku 191,5 tys. osób, do listopada 2006 r. spadła do 125,6 tys. 25 Wg BAEL. 26 Wg BAEL. Zgodnie z celami Strategii Lizbońskiej wskaźnik aktywności ekonomicznej powinien oscylować wokół poziomu 70%. 27 Na obszarach wiejskich występuje ponadto bezrobocie ukryte. 15 mała mobilność zawodowa i przestrzenna powodują, Ŝe tworzenie miejsc pracy na obszarach wiejskich oraz redukcja juŜ istniejącego tam wysokiego bezrobocia stanowi bardzo powaŜne wyzwanie dla regionu. W 2005 roku blisko 70% osób zarejestrowanych w regionie jako bezrobotne, stanowiły osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym lub podstawowym. Obserwowany proces podnoszenia poziomu wykształcenia mieszkańców województwa zostanie niebawem odzwierciedlony na regionalnym rynku pracy. Wpływ wykształcenia na wskaźnik zatrudnienia najbardziej widoczny będzie w najmłodszej grupie wiekowej. Zgodnie z prognozą wzrost wskaźnika zatrudnienia w kraju w grupie osób w wieku do 25 lat w okresie 2002-2020 wyniesie 15-25%. Prawie 65% zarejestrowanych bezrobotnych to osoby długotrwale bezrobotne. W chwili obecnej czynnikiem pogłębiającym nierównowagę na rynku pracy jest silna presja demograficzna. Skutkuje to szczególnie niekorzystnym zjawiskiem bezrobocia wśród osób w wieku do 25 lat, które stanowią ponad 1/5 ogółu zarejestrowanych bezrobotnych. Wykres nr 8. Wzrost wskaźnika zatrudnienia 2002-2020 (%) w Polsce prognozy Źródło: Projekcja rynku pracy na lata 2004-2020 Ministerstwa Gospodarki i Pracy. Długoterminowe prognozy rynku pracy w Polsce wskazują na wzrost zatrudnienia związany m.in. ze spadkiem liczby ludności. Biorąc pod uwagę dodatni przyrost naturalny w województwie pomorskim, moŜna zakładać mniej optymistyczne prognozy wzrostu zatrudnienia w regionie. Dodatkowo zagroŜeniem dla regionu jest tzw. bezzatrudnieniowy wzrost gospodarczy. Znaczącą przyczyną niezadowalającej sytuacji na rynku pracy są wysokie koszty pracy wynikające z obciąŜeń podatkowych i parapodatkowych, co ma niekorzystny wpływ w szczególności na popyt na pracowników z niskimi kwalifikacjami. Z wysokim bezrobociem wiąŜe się ubóstwo i wykluczenie społeczne. Wzrost ubóstwa po 1990 roku dokonał się przy poprawie przeciętnej sytuacji materialnej mieszkańców regionu. Województwo cechuje z jednej strony wyŜszy niŜ średnio w kraju dochód rozporządzalny na 1 osobę w gospodarstwach domowych, z drugiej zaś – wyŜszy od średniej krajowej odsetek ludności objętej pomocą społeczną. Stopa ubóstwa28 w Pomorskiem była najwyŜsza w 2002 roku (16,9% gospodarstw), obecnie maleje (12,6%). Występujące w regionie róŜnice w poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego między miastem a wsią znajdują swoje odzwierciedlenie w zasięgu ubóstwa. Relatywnie najczęściej w biedzie Ŝyją rodziny na wsi oraz w małych miasteczkach, najrzadziej zaś - mieszkańcy duŜych miast. Sukcesywnie w województwie pomorskim wzrasta liczba osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej. W 2005 roku pomocą ze środków finansowych gmin, powiatów i wojewody objęto ponad 160 tys. osób. Słaba kondycja materialna znacznej części rodzin oraz zamieszkiwanie poza aglomeracjami miejskimi powoduje trudności w dostępie do waŜnych obszarów Ŝycia społecznego, brak dostępu do informacji, dóbr i usług. Wymusza to zmianę stylu Ŝycia, pogłębiając patologiczne zachowania i wpływając na rozmiar zjawiska przestępczości w regionie. 28 Udział gospodarstw o dochodach poniŜej wartości szacowanego corocznie „koszyka” minimum socjalnego. 16 Stan zdrowotny ludności Stan zdrowia społeczeństwa województwa pomorskiego jest gorszy od przeciętnego w kraju. Prawie 14%29 społeczeństwa regionu to osoby niepełnosprawne. Od szeregu lat jednostką chorobową najczęściej występującą wśród mieszkańców regionu są choroby układu sercowo - naczyniowego. Stanowią one ok. 45% przyczyn wszystkich zgonów i charakteryzują się jedną z najwyŜszych dynamik wzrostu w skali kraju. PowaŜny problem zdrowotny i społeczny w województwie pomorskim stanowią takŜe choroby nowotworowe. Od 2001 roku w regionie odnotowuje się tendencje wzrostowe zachorowalności na nowotwory30, w tym na nowotwory złośliwe. Zgony z powodu chorób nowotworowych stanowią ok. 29% wszystkich zgonów w województwie (w Polsce – 24,3%, natomiast w krajach UE–27/25 ok.18 %). Odnotowuje się równieŜ wzrost zachorowalności na cukrzycę. Niepokojącym zjawiskiem jest takŜe wyŜszy niŜ w pozostałych częściach kraju współczynnik zapadalności na niektóre choroby zakaźne. Wysoka zachorowalność, a takŜe umieralność mieszkańców na choroby cywilizacyjne, moŜe być czynnikiem obniŜającym atrakcyjność regionu dla potencjalnych inwestorów, dla których czynnik ludzki jest waŜnym kryterium decydującym o lokalizacji działalności produkcyjnej czy usługowej. Stan zdrowia mieszkańców regionu znajduje teŜ swoje odzwierciedlenie w nienajlepszych wskaźnikach zatrudnienia i wskaźnikach aktywności ekonomicznej ludności w województwie pomorskim. W 2005 roku w województwie funkcjonowało 69 jednostek lecznictwa zamkniętego, w tym 37 szpitali ogólnych oraz 530 przychodni31, w tym 133 publicznych. Na 1 ambulatoryjny zakład opieki zdrowotnej w regionie przypada 203132 mieszkańców, co pod względem obciąŜenia placówek plasuje województwo blisko średniej krajowej. W stosunku do lat ubiegłych spadła liczba łóŜek w szpitalach ogólnych, a takŜe uległ skróceniu czas pobytu pacjenta, przy jednoczesnym wzroście liczby hospitalizowanych osób. Dostępność usług medycznych w województwie pomorskim mierzona liczbą personelu medycznego (lekarzy, stomatologów, farmaceutów, pielęgniarek) jest wyŜsza od średniej krajowej i zbliŜona do poziomu krajów UE (głównie za sprawą obecności Akademii Medycznej w Gdańsku). Niepokojący jest rosnący odpływ wykwalifikowanej kadry medycznej, zarówno lekarzy jak i pielęgniarek, związany z otwarciem unijnego rynku pracy. Podniesienie zdrowotności mieszkańców wiąŜe się przede wszystkim z koniecznością poprawy dostępu do specjalistycznych usług medycznych oraz do badań profilaktyczno-diagnostycznych, zwłaszcza dla mieszkańców małych miast i obszarów wiejskich. Stan infrastruktury opieki zdrowotnej wymaga w wielu przypadkach natychmiastowej modernizacji, a takŜe wyposaŜenia w specjalistyczny sprzęt i aparaturę. Przestarzałe jednostki opieki medycznej na obszarach wiejskich nie są w stanie spełnić standardów jakości nowoczesnej medycyny. Poprawy wymaga zwłaszcza opieka kardiologiczna i onkologiczna. Kultura i sport Ponadlokalne obiekty kultury występujące w województwie pomorskim to przede wszystkim: muzea, teatry, sale koncertowe, galerie, zespoły kin, biblioteki. Dostępność do instytucji kultury, a takŜe stopień korzystania z nich, wykazuje znaczne zróŜnicowanie między miastem a wsią. W ostatnich latach obserwuje się ubytki w sieci instytucji kultury (głównie na wsi) oraz zmniejszanie liczby odbiorców kultury, dodatkowo sprzęŜone z malejącymi wydatkami na działalność tych instytucji. W szczególności dotkliwa jest likwidacja bibliotek i punktów bibliotecznych – w stosunku do 2000 29 Dane Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 roku. Województwo zajmuje pierwsze miejsce w kraju pod względem zachorowalności na choroby nowotworowe. 31 Łącznie z placówkami medycyny pracy. Najwięcej zakładów zlokalizowana jest w Trójmieście (195), w Słupsku (34) oraz w miastach liczących powyŜej 40 tys. mieszkańców (od 10 do 17). 32 Zakłady opieki zdrowotnej łącznie z praktykami lekarskimi. 30 17 roku w 2005 roku ich liczba zmniejszyła się o 7,5 % (obecnie jest ich 346), a na obszarach wiejskich o 10 % (obecnie – 202). Pogarszanie dostępu do kultury na wsi związane jest takŜe z postępującym spadkiem liczby wiejskich domów kultury, klubów, świetlic oraz ograniczaniem działalności przez pozostałe instytucje. Liczne placówki animacji działalności kulturalnej w regionie, wcześniej samorządowe, zostały skomercjalizowane. Spadkowi oferty kulturalnej niektórych dziedzin towarzyszy wzrost oferty w innych sferach (np. przedstawienia i koncerty). Charakterystyczna dla większości instytucji kultury w województwie, w szczególności na wsi i w małych miastach, jest dekapitalizacja ich substancji materialnej i wyposaŜenia. Wymagają one gruntownych modernizacji i nowego wyposaŜenia. W lepszej sytuacji są instytucje kultury podległe samorządowi województwa lub resortowi kultury, jak teŜ samorządom duŜych miast. Większość obiektów stanowiących bazę sportową województwa pomorskiego wymaga modernizacji, szczególnie w małych miastach i na obszarach wiejskich. Brak odpowiedniej infrastruktury sportowej ogranicza mieszkańcom regionu dostęp do zajęć sportowo-rekreacyjnych i aktywnych form spędzania czasu wolnego. W regionie brakuje takŜe obiektów sportowych umoŜliwiających organizację duŜych cyklicznych imprez o znaczeniu krajowym i międzynarodowym, które pozwoliłyby podnieść prestiŜ regionu i stymulować rozwój społeczno-gospodarczy. W najbliŜszych latach oczekuje się zintensyfikowania procesu uzupełniania i modernizacji infrastruktury kulturalnej i sportowej, zwłaszcza lokalnej (m.in. ośrodki kultury, hale i sale gimnastyczne), co przyczyni się do zwiększenia moŜliwości integracji społecznej poprzez kulturę. WaŜne jest powiązanie tej infrastruktury z ogólnie dostępną infrastrukturą turystyczną i rekreacyjną, generującą ruch turystyczny oraz miejsca pracy. Bezpieczeństwo Województwo pomorskie, ze względu na koncentrację ludności w miastach, a takŜe przygraniczne połoŜenie oraz znaczenie gospodarcze i turystyczne, jest regionem o wysokim zagroŜeniu przestępczością. W latach 90’ liczba przestępstw systematycznie rosła, a rok 2002 był pierwszym, w którym odnotowano ich niewielki spadek (tendencja spadkowa nadal utrzymuje się). WciąŜ jednak region charakteryzuje się najwyŜszym w kraju wskaźnikiem przestępczości33. Dzieje się tak za sprawą Trójmiasta, gdzie stwierdza się ponad 50% wszystkich odnotowanych na Pomorzu przestępstw. Zjawisko przestępczości jest stymulowane bezrobociem, patologiami społecznymi i majątkowym rozwarstwieniem społeczeństwa. W duŜych miastach problem wysokiej przestępczości dotyka przede wszystkim zdegradowane obszary (dzielnice) miejskie. Poprawa stanu bezpieczeństwa jest dla Pomorza sprawą szczególnie waŜną. Zapewnienie większego bezpieczeństwa mieszkańcom, inwestorom i turystom stanowi bowiem istotny warunek pełnego wykorzystania duŜego potencjału regionu. Ze względu na występowanie duŜych skupisk ludności, obecność zakładów duŜego ryzyka, rosnący lawinowo ruch samochodowy przy złej droŜności ciągów komunikacyjnych, a takŜe ze względu na wysokie zagroŜenie katastrofami ekologicznymi (powodzie, transport morski, przeładunki i przetwórstwo materiałów ropopochodnych) oraz wysokie ryzyko poŜarów lasów w okresie letnim, w województwie pomorskim odnotowuje się duŜą ilość interwencji słuŜb ratowniczych. Skuteczność podejmowanych akcji jest jednak w znacznym stopniu utrudniona przez złą dostępność numeru 112, rozproszenie centrów zgłoszeniowych i brak pokrycia województwa łącznością radiową. WzmoŜona ilość interwencji słuŜb ratownictwa medycznego w województwie pomorskim spowodowana jest m.in. wysoką zachorowalnością mieszkańców na choroby układu sercowo33 Liczba przestępstw stwierdzonych na 10 tys. mieszkańców w województwie pomorskim w 2005 roku wyniosła 453, przy średnim w kraju 362. 18 naczyniowego, które stanowią jedną z najczęstszych przyczyn zgonów w regionie. Częste są równieŜ zgony młodzieŜy i osób w wieku produkcyjnym spowodowane czynnikami zewnętrznymi (wypadki). W tych warunkach słuŜby ratownicze, niedoposaŜone w sprzęt, bez jednolitego systemu łączności i centralnego ośrodka koordynacji zapewniają dostępność i zdolność niesienia pomocy w czasie 8 min. jedynie na 12% powierzchni województwa w przypadku ratownictwa medycznego, na 35% powierzchni – w przypadku ratownictwa gaśniczego i technicznego oraz na 4% powierzchni – w zakresie ratownictwa chemicznego i ekologicznego. Tym samym, dostępność do ratownictwa w województwie pomorskim zdecydowanie odbiega od standardów europejskich. Poprawę sytuacji moŜna osiągnąć poprzez budowanie zintegrowanego systemu ratownictwa, który – w oparciu o wysokokwalifikowaną kadrę, nowoczesny sprzęt ratowniczy i wielofunkcyjny system łączności – skoordynuje działania wszystkich jednostek, a takŜe umoŜliwi natychmiastowe podejmowanie skutecznych akcji ratowniczych. C. INFRASTRUKTURA WARUNKUJĄCA KONKURENCYJNOŚĆ I SPÓJNOŚĆ REGIONU Infrastruktura transportowa Na system transportowy województwa pomorskiego składają się wszystkie rodzaje transportu lądowego, wodnego i powietrznego (drogi samochodowe, linie kolejowe, drogi wodne Ŝeglowne, porty morskie, port lotniczy i lotniska). W 2004 r. Parlament Europejski i Rada zaakceptowały (decyzja nr 884/2004/WE z dnia 29 kwietnia 2004 r.) wspólnotowe wytyczne dotyczące rozwoju transeuropejskiej sieci Mapa nr 2. Układ sieci transportowej województwa pomorskiego Źródło: Opracowanie własne na podstawie informacji Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad oraz Zarządu Dróg Wojewódzkich w Gdańsku. transportowej (TEN-T), określając jednocześnie priorytetowe projekty mające znaczenie dla rozwoju całej Unii Europejskiej. Na liście priorytetowych projektów określonych w Załączniku II do Decyzji, znalazły się trzy inwestycje zlokalizowane na terenie województwa pomorskiego. Są to: • autostrady morskie (poz. 21) – autostrada Morza Bałtyckiego; • oś kolejowa Gdańsk-Warszawa/ Bratysława-Wiedeń (poz. 23) – kolej Gdańsk-WarszawaKatowice; • oś drogowa Gdańsk-Brno/Bratysława-Wiedeń (poz. 25) – autostrada Gdańsk-Katowice. Dostępność transportowa województwa pomorskiego, mimo korzystnego połoŜenia na skrzyŜowaniu dwóch korytarzy transportowych, jest niska na tle innych centralnych i południowych regionów Polski i UE. Wynika ona z ukształtowania sieci infrastruktury transportowej i jakości jej funkcjonowania. Niska jakość infrastruktury transportowej nie zapewnia właściwej jakości obsługi przewozów 19 pasaŜerskich i towarowych, a występujące w związku z tym utrudnienia nie zachęcają do lokowania inwestycji na terenie województwa. Obecny zły stan infrastruktury transportowej podnosi koszty prowadzenia działalności gospodarczej, obniŜa efektywność i konkurencyjność firm zlokalizowanych w regionie, a tym samym zmniejsza atrakcyjność regionu dla inwestorów zagranicznych. Zły stan infrastruktury negatywnie wpływa takŜe na jakość Ŝycia mieszkańców. Problemem jest równieŜ niska wewnątrzregionalna spójność transportowa. Zwłaszcza obszary powiatów połoŜonych w zachodniej, a takŜe południowo-wschodniej części regionu wymagają poprawy dostępności i jakości połączeń transportowych z ośrodkami gospodarczymi województwa, głównie z aglomeracją trójmiejską. Słabość powiązań transportowych pomiędzy Trójmiastem a najwaŜniejszymi ośrodkami aktywności gospodarczej ogranicza moŜliwość dyfuzji procesów rozwojowych z obszaru metropolitalnego na pozostałe obszary województwa. Mapa nr 3. Dostępność transportowa drogowa województwa pomorskiego na tle innych regionów UE Źródło: ESPON Project 1.2.1Transport services and networks: territorial trends and basic supply of infrastructure for territorial cohesion, ESPON Programme, 2004. Mapa nr 4. Spójność transportowa województwa Znacznie lepiej powinny być dostępne takŜe tereny atrakcyjne turystycznie w regionie. Niezmiernie istotnym wyzwaniem jest równieŜ poprawa jakości sieci transportowej samego Trójmiasta, stanowiącego główny węzeł transportowy regionu oraz poprawa efektywności funkcjonowania zbiorowego transportu miejskiego (liczba pasaŜerów transportu zbiorowego w województwie systematycznie spada)34. Źródło: Opracowanie własne na podstawie informacji Wydziału InŜynierii Lądowej i Środowiska PG, Katedra InŜynierii Drogowej (stan na grudzień 2004r.). Od wielu lat w odniesieniu do obsługi pasaŜerskiej w województwie pomorskim wskazuje się potencjalne lokalizacje najwaŜniejszych węzłów integracyjnych (przystanki, dworce kolejowe), jednak nadal Ŝadna z tych lokalizacji nie ma formuły „park and ride”. 34 Transport autobusowy miejski, poza Trójmiastem występuje w miastach powiatowych: Słupsk, Starogard Gdański, Tczew, Malbork, Lębork, Kościerzyna, Chojnice, Wejherowo, Pruszcz Gdański i Kwidzyn. Miejski transport autobusowy, z wyjątkiem Kościerzyny i Kwidzyna, pełni równieŜ funkcję transportu zamiejskiego – jego działalność wykracza na teren sąsiednich gmin. 20 Porty morskie i lotniska w województwie pomorskim to potencjalne węzły transportu intermodalnego. Pełne rozwinięcie tych funkcji jest silnie uwarunkowane zarówno ich infrastrukturą wewnętrzną, jak i jakością zewnętrznych połączeń drogowych i kolejowych z tymi węzłami. Drogi wodne śródlądowe charakteryzują się bardzo złym stanem techniczno-eksploatacyjnym, niedostosowanym do posiadanego taboru wodnego i potrzeb nowoczesnej Ŝeglugi śródlądowej. Ze względu na zły stan, ich wykorzystanie jest marginalne, zarówno dla transportu, jak i turystyki. Dla poprawy zewnętrznej i wewnętrznej dostępności transportowej województwa niezbędne jest pełniejsze wykorzystanie sieci o znaczeniu krajowym. Układ regionalny powinien być znacznie lepiej powiązany z siecią krajową i transeuropejską, m.in. poprzez dojazdy do dróg ekspresowych, do autostrady A1 oraz głównych magistrali kolejowych. Istotna będzie takŜe budowa obwodnic miast i infrastruktury centrów logistycznych. Sieć drogowa województwa liczy ponad 19,5 tys. km i obejmuje: 8 dróg krajowych, 69 dróg wojewódzkich oraz drogi powiatowe i gminne. Pomorskie naleŜy do województw charakteryzujących się jedną z niŜszych gęstości sieci dróg o utwardzonej nawierzchni35. W ostatnich latach nie zaszły Ŝadne istotne zmiany w hierarchizacji sieci drogowej województwa pod względem funkcjonalno-technicznym. Nadal brak jest dróg o najwyŜszym standardzie technicznym, a przewaŜająca część dróg w regionie jest niskiej jakości i wymaga modernizacji (49% długości dróg wojewódzkich wymaga modernizacji lub wzmocnienia nawierzchni, kolejne 30,5% wymaga odnowy nawierzchni; natomiast stan 57% dróg krajowych w województwie uznaje się za zadowalający i dobry). Odczuwalny jest takŜe niezadowalający stan techniczny obiektów inŜynieryjnych (mostów, wiaduktów), infrastruktury towarzyszącej oraz infrastruktury związanej z bezpieczeństwem i organizacją ruchu. PowaŜną barierą rozwojową jest ponadto niewystarczająca przepustowość niektórych odcinków dróg oraz brak tras obwodowych dla ruchu tranzytowego. Wzrost motoryzacji i nienadąŜające za tym zmiany w całej sieci transportowej powodują narastanie problemów transportowych. Konsekwencją tej sytuacji jest zwiększający się poziom zagroŜenia bezpieczeństwa ruchu drogowego. W roku 2005 w regionie zanotowano 3064 wypadki, w których zginęło 266 osób36. Około 70% zabitych w wypadkach zginęło na miejscu zdarzenia. Spowodowane jest to między innymi zbyt długim czasem dojazdu słuŜb ratowniczych do miejsca zdarzenia oraz niewystarczającą ilością sprzętu ratownictwa technicznego umoŜliwiającego szybkie dotarcie do poszkodowanego. Szacunkowe straty materialne i społeczne wypadków drogowych w województwie pomorskim w 2004 roku wyniosły około 1,8 mld zł. Sieć kolejowa, ze względu na zmniejszenie przewozów towarowych i pasaŜerskich systematycznie ulega skróceniu. Obecnie długość eksploatowanych linii kolejowych w województwie pomorskim wynosi 1308 km37. Występują znaczne róŜnice w gęstości sieci kolejowej. NajniŜsza gęstość występuje w środkowo-zachodniej części województwa (powiat bytowski). Około 72% pomorskiej sieci kolejowej to linie jednotorowe, zaś linie zelektryfikowane stanowią 35%. 684 km to linie o znaczeniu państwowym. Przez obszar województwa przebiegają linie kolejowe będące elementami Transeuropejskiej Sieci Transportowej (TEN-T): linia E-65 (Gdynia – Warszawa - Zebrzydowice), CE-65 (Katowice - Tczew) i linia Gdynia-Kaliningrad. Linie te objęte są umowami międzynarodowymi AGC i AGTC. Wszystkie powiaty województwa pomorskiego (z wyjątkiem bytowskiego, a takŜe nowodworskiego, gdzie zawieszono wyłącznie przewozy pasaŜerskie) mają zapewnioną podstawową całoroczną obsługę transportem kolejowym. Nadal jednak, w porównaniu z innymi środkami transportu, przewozy 35 W 2005 roku wynosiła 62,9km/100km2, przy średniej w kraju 81,2km/100 km2. Informacja Zarządu Dróg Wojewódzkich w Gdańsku 2005. 36 W 2005 r. w województwie na 100 tys. osób w wypadkach drogowych zginęło 12 osób, w kraju 14 osób, w UE-27 – 9. 37 Gęstość - 7,2 km/100 km2 przy średniej dla UE ok. 5 km/100 km2. 21 kolejowe nie stanowią dostatecznie konkurencyjnej oferty przewozowej. Następuje szybka dekapitalizacja linii kolejowych i taboru oraz zamykanie kolejnych linii słuŜących przewozom regionalnym. Zły stan techniczny infrastruktury kolejowej przyczynił się do wprowadzenia znacznych ograniczeń prędkości na niektórych odcinkach. Ponadto standard wielu stacji, dworców i przystanków kolejowych jest niski, co nie sprzyja pozytywnemu postrzeganiu regionalnego transportu kolejowego zarówno przez mieszkańców, jak i turystów licznie odwiedzających województwo. Konieczne jest więc podjęcie działań mających na celu powstrzymanie degradacji infrastruktury kolejowej. Transport lotniczy w ostatnich latach charakteryzował się wysoką dynamiką wzrostu przewozów. Dominujące znaczenie dla obsługi pasaŜerów ma Port Lotniczy im. Lecha Wałęsy w Gdańsku. W latach 1991-2005 wielkość przeładunków w porcie wzrosła dwunastokrotnie, a liczba odprawianych pasaŜerów ponad ośmiokrotnie38. Prognozy wzrostu przewozów w transporcie lotniczym wskazują na potrzebę rozbudowy portu lotniczego i uruchomienia innych lotnisk województwa o charakterze komplementarnym, dotychczas niewykorzystywanych przez lotnictwo cywilne (np. Gdynia - Oksywie, Słupsk - Redzikowo). W województwie pomorskim znajduje się 12 portów morskich39. Porty w Gdańsku i Gdyni to jedne z czterech portów w Polsce o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej. Są one umiejscowione na mapie Europejskiej Sieci Transportowej (TEN-T), a korzystna lokalizacja predysponuje je do pełnienia roli węzłów początkowych lub końcowych autostrad morskich. W ostatnich latach obserwuje się systematyczny wzrost obrotów ładunkowych w portach morskich, jednak udział największych portów regionu nie jest na tyle wysoki, na ile wskazywałyby ich moŜliwości przeładunkowe oraz potencjał gospodarczy Polski i Regionu Morza Bałtyckiego. W głównych portach morskich województwa, tj. w Gdańsku i Gdyni, rozbudowywane są terminale i specjalistyczne bazy przeładunkowe. W celu usprawnienia powiązań portów z siecią drogową prowadzone są prace inwestycyjne. Brak jest natomiast jakościowych zmian infrastruktury transportu wodnego. Infrastruktura ochrony środowiska W ostatnim dziesięcioleciu w województwie pomorskim nastąpiło istotne zmniejszenie negatywnego oddziaływania człowieka na środowisko i poprawa jego stanu. Jakość powietrza na przewaŜającej części obszaru województwa utrzymuje się poniŜej dopuszczalnych norm. Są jednak miejsca, gdzie dla niektórych zanieczyszczeń stęŜenia średnioroczne pozostają na wysokim niezmienionym poziomie lub wzrastają. W 2005 roku w województwie pomorskim zanotowano przekroczenia dopuszczalnych poziomów substancji w powietrzu w 4 strefach ze względu na pył zawieszony PM 10, tj. w aglomeracji trójmiejskiej, powiecie kościerskim, tczewskim i wejherowskim. Obszary te zakwalifikowane zostały jako strefy wymagające opracowania naprawczych programów ochrony powietrza. Głównym źródłem pyłu PM 10 jest ruch drogowy oraz spalanie węgła (w tym tzw. niska emisja). Wzrasta równieŜ problem hałasu komunikacyjnego przy głównych trasach transportowych. Jest to spowodowane wzrostem natęŜenia ruchu samochodowego oraz wydłuŜeniem godzin szczytu komunikacyjnego. Szczególnie obciąŜone hałasem są centra miast w otoczeniu gęstej zabudowy oraz ciągi dróg krajowych. Poprawił się stan sanitarny wód przybrzeŜnych, umoŜliwiając pełniejsze ich wykorzystanie dla potrzeb turystyki i rekreacji. Stan czystości wód śródlądowych poprawia się w wolniejszym tempie. Część powierzchniowych wód śródlądowych wraz z Zalewem Wiślanym wykazuje nadal niezadowalający stan czystości pod względem sanitarnym i fizykochemicznym. Cieki wpływające do Zatoki Gdańskiej i Puckiej wnoszą nadal duŜe ładunki związków biogennych. Główną przyczyną 38 39 W 2005 roku przewieziono 3,5 mln ton ładunków, a wielkość ruchu pasaŜerskiego w porcie wynosiła 668 tys. Gdańsk, Gdynia, Hel, Władysławowo, Puck, Jastarnia, Kąty Rybackie, Krynica Morska, Piaski, Ustka, Łeba, Rowy. 22 jeszcze zbyt wysokiego zanieczyszczenia rzek jest odprowadzanie niedostatecznie oczyszczonych ścieków wytworzonych przez przemysł, gospodarkę komunalną, zanieczyszczenia z gospodarstw wiejskich, a takŜe spływy powierzchniowe. Ponad 3/4 ludności województwa pomorskiego jest obsługiwane przez oczyszczalnie ścieków40. Wszystkie miasta województwa są skanalizowane oraz wyposaŜone w oczyszczalnie ścieków41. Wśród oczyszczalni miejskich 95,5% to obiekty typu biologicznego i z podwyŜszonym usuwaniem biogenów. Stopień skanalizowania gmin wiejskich jest znacznie niŜszy. Wzrostowi konsumpcji wody z wodociągów grupowych nie zawsze towarzyszy adekwatny rozwój systemów kanalizacyjnych, zakończonych odpowiednio sprawnymi oczyszczalniami ścieków. O ile odsetek ludności korzystającej z sieci wodociągowej wynosi w miastach 97,2% (w Polsce 94,4%), to wskaźnik ten na obszarach wiejskich wynosi około 80%, a w gospo- darstwach rolnych tylko ok. 70%. W przypadku ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej dysproporcja jest znacznie większa i wynosi odpowiednio 92% (miasta) oraz 33% (wieś). Dysproporcje w wyposaŜeniu obszarów wiejskich w podstawową infrastrukturę ochrony środowiska obniŜają atrakcyjność gospodarczą i osiedleńczą tych obszarów oraz niekorzystnie wpływają na stan środowiska. Wykres nr 9. Stosunek długości sieci do sieci wodociągowej kanalizacyjnej 50% 40% 30% 20% 10% 0% 1999 2000 Polska ogółem 2001 2002 2003 Województwo ogółem 2004 2005 Obszary wiejskie w województwie Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Około 80% zuŜywanej wody pobierane jest z ujęć podziemnych. Dobrą jakość, wymagającą najczęściej prostego uzdatniania lub rzadziej - dokładniejszych procesów uzdatniania, posiada ponad 2/3 badanych zasobów wód podziemnych. Reszta, najczęściej na obszarze śuław, w dolinie Wisły i miejscami w strefie nadmorskiej wymaga przed wprowadzeniem do sieci wodociągowej złoŜonego uzdatniania. Gospodarka odpadami komunalnymi w województwie pomorskim polega głównie na ich unieszkodliwianiu poprzez składowanie, często w miejscach niedostosowanych do obowiązujących przepisów. Stanowi to silne zagroŜenie dla wszystkich komponentów środowiska. Większość składowisk w regionie wymaga znacznego dofinansowania, w celu dostosowania do obowiązujących wymagań prawnych lub zamknięcia i rekultywacji. Selektywne zbieranie odpadów komunalnych, wprowadzane w większości gmin województwa, nie przynosi jeszcze zadowalających efektów. W roku 2005 odpady wyselekcjonowane stanowiły zaledwie ok. 2,9% ogólnej masy odpadów komunalnych. Niski jest udział odpadów poddawanych recyklingowi – w 2005 roku na obszarze województwa pomorskiego recyklingowi poddanych zostało ok. 3,3% odpadów komunalnych (oraz ok. 9% odpadów innych niŜ komunalne). Bardzo niski (ok. 0,1%) jest udział odpadów komunalnych podlegających kompostowaniu. Pomimo istnienia na terenie województwa pomorskiego sieci składowisk odpadów komunalnych oraz dynamicznie rozwijających się podmiotów gospodarczych zajmujących się ich zbiórką, w dalszym 40 41 W województwie pomorskim działa 224 komunalnych oczyszczalni ścieków. Odsetek ludności miast korzystającej z kanalizacji ściekowej wynosił 92,3%. 23 ciągu obserwuje się zjawisko porzucania odpadów w miejscach do tego nieprzystosowanych42. Ponadto region boryka się z problemem unieszkodliwiania tej części odpadów niebezpiecznych, jakimi są odpady medyczne.43 Rozwiązania wymaga równieŜ problem zagospodarowania osadów ściekowych (efekt uboczny działalności oczyszczalni), narastający w miarę wzrostu ilości i przepustowości oczyszczalni ścieków oraz efektywności procesów oczyszczenia. Północno-wschodnia część województwa pomorskiego wraz z Półwyspem Helskim, a takŜe doliny rzek Przymorza naraŜone są na duŜe niebezpieczeństwo powodzi. Największe zagroŜenia znacznych przestrzeni i ludności oraz moŜliwość duŜych strat materialnych występują na śuławach, w dolinie Wisły oraz depresyjnych i przydepresyjnych obszarach Gdańska. MoŜe tam dochodzić do kumulacji róŜnych przyczyn wywołujących powodzie opadowe, roztopowe, zatorowe i sztormowe. Podejmowane w ostatnich latach prace na rzecz modernizacji infrastruktury ochrony przed powodzią nie poprawiły w znaczący sposób bezpieczeństwa w tym zakresie. Przeprowadzenia gruntownych remontów i modernizacji wymaga większość urządzeń ochrony przeciwpowodziowej44. W pasie środkowym województwa pogłębia się zjawisko suszy. Poziom retencjonowania wód rośnie w wolnym tempie. Mała zdolność retencyjna gleb znacznej części obszaru województwa i zadawniony proces opadania jezior powodują spadek lustra wód gruntowych poniŜej dopuszczalnego poziomu. Powstrzymanie tego zjawiska moŜe zapewnić budowa obiektów małej retencji. Infrastruktura energetyczna. Energetyka odnawialna Z energii elektrycznej korzysta 100% mieszkańców województwa. Region zajmuje 3. miejsce w kraju pod względem jednostkowego zuŜycia energii. W gospodarce elektroenergetycznej główny problem, zwłaszcza na terenach wiejskich, stanowi niezadowalający stan rozdzielczych sieci średniego i niskiego napięcia (takŜe urządzeń do jego transformacji) oraz wysoka awaryjność linii kablowych. Stan zaopatrzenia województwa w energię cieplną pod względem funkcjonalnym jest zadowalający. W ostatnich latach w województwie nastąpiło znaczne zmniejszenie zapotrzebowania na ciepło, mimo rozwoju budownictwa mieszkaniowego oraz rozwoju przemysłowego, wynikające m.in. z prowadzonych przedsięwzięć termomodernizacyjnych istniejących obiektów. Jednak, pomimo intensyfikacji działań termomodernizacyjnych, w województwie nadal istnieją duŜe potrzeby w tym zakresie. Odsetek mieszkańców korzystających z centralnego ogrzewania jest wysoki – ponad 81%. Znaczący jest teŜ odsetek mieszkańców korzystających z ogrzewania sieciowego – ponad 45% (w miastach prawie 60%). Istotnym mankamentem systemu zaopatrzenia w ciepło jest bardzo wysoki udział węgla i niska efektywność procesu wytwarzania energii cieplnej. Ciągle teŜ stosunkowo wysoki jest odsetek mieszkańców korzystających z ogrzewania piecowego. Problemem w energetyce cieplnej jest znaczny stopień zuŜycia istniejących źródeł ciepła i systemów przesyłowych, pomimo prowadzonych sukcesywnie prac modernizacyjnych. Do produkcji energii cieplnej wykorzystywane są takŜe gaz ziemny i biomasa. Wobec wysokich zasobów i moŜliwości, jakie posiada region, rozwój gospodarki energetycznej powinien być oparty w maksymalnie moŜliwym stopniu (tzn. przy zachowaniu technicznego i ekonomicznego uzasadnienia) na odnawialnych źródłach energii, zapewniając minimalizację kosztów i niekorzystnych skutków środowiskowych związanych z wytwarzaniem energii. 42 Tylko w 2004 roku zinwentaryzowano 270 tzw. „dzikich” wysypisk, z czego 217 zlikwidowano. Odpady medyczne spalano w 13 instalacjach (które zostały zamknięte 1 stycznia 2006 r.). 44 Modernizacji lub odbudowy wymaga ok. 28% ogólnej długości wałów i ok. 44% długości wałów objętych utrzymaniem, ok. 60% długości rzek i potoków, ok. 25% ogólnej ilości stacji pomp oraz ok. 30% budowli hydrotechnicznych. 43 24 W województwie pomorskim wykorzystywano dotychczas przede wszystkim energię rzek i biomasy. Łączna produkcja energii z odnawialnych źródeł stanowi ok. 5 % ogółu energii wyprodukowanej na terenie województwa, znacznie mniej niŜ średnio w krajach UE45. Zwraca to uwagę na konieczność promowania tych źródeł. Potrzebna jest równieŜ modernizacja i rozbudowa sieci energetycznej słuŜącej do odbioru wyprodukowanej energii. Największe nadzieje na wykorzystanie jako odnawialnego źródła energii wiązane są z biomasą. Ocenia się, Ŝe z istniejących i potencjalnych zasobów biomasy moŜna pokryć ok. 19% zapotrzebowania województwa na ciepło. Z uwagi na korzystne połoŜenie (wybrzeŜe Bałtyku) w regionie obserwuje się wzrost zainteresowania inwestorów energetyką wiatrową. Dotychczas na terenie województwa powstało 8 elektrowni wiatrowych, lecz ich udział w bilansie energetycznym województwa jest znikomy. W województwie wysoki jest takŜe potencjał energii wody. Nie jest on jednak dostatecznie wykorzystywany zarówno ze względów ekonomicznych, jak i ekologicznych. Ponadto moŜliwe jest równieŜ wykorzystanie energii słońca (Pomorskie naleŜy do najbardziej nasłonecznionych regionów w Polsce) oraz energii geotermalnej. Dywersyfikacja produkcji energii, a takŜe produkcja energii w oparciu o źródła odnawialne pozwoli na osiągnięcie wyŜszego poziomu bezpieczeństwa energetycznego regionu oraz uniknięcie negatywnych skutków prognozowanych wzrostów cen ropy naftowej po roku 201046. Turystyka i dziedzictwo kulturowe Turystyka stanowi waŜny sektor gospodarki regionalnej, istotny m.in. z punktu widzenia kreowania miejsc pracy. W województwie są warunki dla rozwoju wszystkich form turystyki (w tym turystyki aktywnej, agroturystyki, turystyki morskiej i turystyki uzdrowiskowej). Zagospodarowanie i ruch turystyczny koncentrują się w strefie nadmorskiej, na Pojezierzu Kaszubskim i w Trójmieście. Ruch turystyczny w województwie pomorskim ma wyraźnie sezonowy charakter (sezon letni). Pod względem przyjazdów turystów krajowych i zagranicznych Pomorskie naleŜy do czołówki w kraju47. W 2005 roku województwo przyjęło 3,2 mln turystów polskich i 0,9 mln turystów zagranicznych. W regionie dominuje turystyka długopobytowa - wczasowa48 i krótkopobytowa - biznesowa. Pomorskie ma jedną z największych baz noclegowych zbiorowego zakwaterowania w Polsce. W 2005 roku województwo zajmowało trzecie miejsce pod względem liczby obiektów i drugie pod względem liczby miejsc noclegowych. Stopień wykorzystania miejsc noclegowych kształtował się powyŜej średniej krajowej. Część terenów w województwie nie jest jeszcze lub jest w niewielkim stopniu przystosowana do potrzeb turystyki. Brakuje infrastruktury turystycznej w postaci m.in. parkingów, ścieŜek rowerowych, oznakowanych szlaków. Słaba jest równieŜ dostępność komunikacyjna niektórych miejsc atrakcyjnych turystycznie, w tym obszarów cennych przyrodniczo. Jednocześnie niska świadomość społeczna oraz silna presja inwestorska, nakierowana na swobodny rozwój infrastruktury turystycznej, powoduje dewastację krajobrazu i zanik tradycyjnych wzorców stanowiących o róŜnorodności 45 W 2005 roku w krajach UE-27/25 energia pochodząca z odnawialnych źródeł energii stanowiła 14,2% produkowanej energii. „Zaopatrzenie kraju w surowce energetyczne i energię w perspektywie długookresowej”; Rządowe Centrum Studiów Strategicznych. 47 W latach 2000-2005 pozycja województwa pomorskiego pod względem przyjazdów turystycznych wzrosła z siódmego na trzecie miejsce, przy czym w liczbach bezwzględnych wielkość ruchu spadła, co było zauwaŜalne we wszystkich regionach w Polsce. 48 Pod względem przyjazdów długookresowych województwo pomorskie w 2005 roku zajęło ex equo (z mazowieckim) pierwsze miejsce w kraju. 46 25 i atrakcyjności regionu. WciąŜ niewystarczająco rozbudowana jest oferta usług paraturystycznych (m.in. kulturalnych i sportowych), które mogłyby generować ruch turystyczny poza sezonem letnim. Atrakcyjność turystyczna województwa pomorskiego jest postrzegana m.in. przez pryzmat unikatowych walorów naturalnych, na które składają się rozległe kompleksy leśne, morze, liczne jeziora, szlaki wodne oraz czyste środowisko. Istotnym elementem atrakcyjności turystycznej regionu jest takŜe bogate dziedzictwo kulturowe, którego odzwierciedleniem są liczne zabytki i obiekty kulturalne. Bogactwo to nie jest jak dotąd zasobem w pełni wykorzystywanym, zwłaszcza pod kątem turystyki. Jednym z głównych ograniczeń wykorzystania obiektów dziedzictwa kulturowego dla współczesnych potrzeb jest ich zły stan techniczny, pomniejszający ich historyczne i kulturowe walory. Degradacja obiektów dziedzictwa kulturowego powoduje skutki gospodarcze, które najsilniej odczuwa turystyka, gdyŜ obiekty kultury stanowią w duŜej mierze o atrakcyjności całego regionu. Wykorzystanie wielu obiektów dziedzictwa kulturowego regionu dla potrzeb turystycznych wymaga odpowiedniego przystosowania i promocji. Konieczna jest takŜe współpraca jednostek publicznych z partnerami prywatnymi. Czynnikiem ograniczającym dalszy wzrost liczby turystów w regionie i zwiększenie dochodów z działalności turystycznej jest nie dość szybki proces róŜnicowania oferty turystycznej umoŜliwiającej wydłuŜenie sezonu, względnie niski standard usług turystycznych, niska jakość usług transportu publicznego i stan infrastruktury drogowo-kolejowej, a takŜe stosunkowo wysokie ceny usług turystycznych. Z powodu niedostatecznej promocji róŜnych form turystyki i produktów turystycznych, turystyka w województwie pomorskim nie jest wystarczająco wykorzystywana jako dziedzina gospodarki. Odczuwalny jest równieŜ brak spójnego systemu informacji turystycznej, którego podstawy zaczęły się jednak tworzyć. Rozwój turystyki w regionie powinien opierać się na stworzeniu zintegrowanej oferty turystycznej, atrakcyjnej w skali krajowej i międzynarodowej. Stworzenie (w oparciu o dziedzictwo kulturowe i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrodniczych zgodnie z zasadą zrównowaŜonego rozwoju) atrakcyjnych produktów turystycznych i ich skuteczna promocja na rynku krajowym i międzynarodowym to szansa aktywizacji wielu obszarów województwa. D. PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ I INNOWACJE Mała i średnia przedsiębiorczość Bardzo waŜną rolę w funkcjonowaniu gospodarki regionu (m.in. ze względu na duŜą liczbę tworzonych miejsc pracy) odgrywają małe i średnie przedsiębiorstwa. Dynamiczny rozwój tego sektora nastąpił w latach 90-tych XX-ego wieku. Na koniec roku 2005 w województwie pomorskim zarejestrowanych było 226 tys. podmiotów gospodarczych, w tym 99,9% to MŚP, z których większość (95,1%) to mikroprzedsiębiorstwa. Większość z nich prowadzi działalność w zakresie handlu i napraw, obsługi nieruchomości i firm, przetwórstwa przemysłowego i budownictwa. Utrzymują się tendencje koncentracji MŚP na terenie i wokół duŜych miast. Niezbyt szybki rozwój przedsiębiorczości obserwuje się na terenach wiejskich. Pomimo duŜego udziału sektora MŚP w gospodarce regionalnej, jego kondycja nie jest zadowalająca. Udział MŚP w eksporcie generowanym przez całe województwo to 32%. Udział ten na przestrzeni lat 1999-2001 spadł o blisko 10 punktów procentowych - w porównaniu do reszty regionów jest to jeden ze słabszych wyników49. NiŜsza statystycznie aktywność eksportowa pomorskich małych i średnich przedsiębiorstw moŜe być efektem nastawienia tego sektora na zaopatrzenie duŜych przedsiębiorstweksporterów, bądź teŜ niepełnego wykorzystania potencjału eksportowego MŚP. 49 Mniejszy udział MŚP w eksporcie notują tylko województwo dolnośląskie i śląskie. 26 Głównymi barierami rozwoju MŚP są przede wszystkim: niestabilne przepisy prawno - finansowe50, wysokie, w stosunku do innych krajów UE, koszty prowadzenia działalności gospodarczej, wysokie podatki, wysokie koszty pracy, utrudniony dostęp do finansowania zewnętrznego, a takŜe nieefektywny system transportowy. Szczególnym zagroŜeniem dla konkurencyjności pomorskich MŚP jest niski w stosunku do krajów UE poziom innowacyjności. Pomimo barier stojących na drodze rozwoju przedsiębiorczości, systematycznie wydłuŜa się średni okres działalności firm, co świadczy o rosnącej stabilności tego sektora. Przyszły rozwój sektora MŚP zaleŜeć będzie w duŜej mierze od prowadzonej polityki fiskalnej państwa, a takŜe koniunktury gospodarczej na rynkach światowych oraz kondycji finansów publicznych w Polsce. W regionie funkcjonują liczne instytucje otoczenia biznesu, odgrywające istotną rolę we wspieraniu rozwoju MŚP. Są one dość zróŜnicowane zarówno pod względem jakości i zakresu świadczonych usług, własnej kondycji finansowej, jak równieŜ zasięgu oddziaływania. Cechuje je równieŜ silna koncentracja w Trójmieście oraz w większych miastach regionu. Instytucje otoczenia biznesu zapewniają dostęp do podstawowych usług informacyjnych i doradczych oraz usług szkoleniowych oferowanych w ramach wsparcia publicznego dla przedsiębiorstw. Znacznie gorszy jest dostęp do usług finansowych i specjalistycznego doradztwa, np. w zakresie Mapa nr 5. Liczba podmiotów wspierających przedsiębiorczość na tle wskaźnika przedsiębiorczości w województwie pomorskim w 2005 r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. zagadnień finansowych i prawnych (na które – zgodnie z dostępnymi badaniami przedsiębiorcy zgłaszają największe zapotrzebowanie), a takŜe usług związanych z wdraŜaniem procesów innowacyjnych. Ulokowane w regionie instytucje otoczenia biznesu nie tworzą spójnego systemu wsparcia. Inwestycje zagraniczne Zarówno liczba lokalizacji bezpośrednich inwestycji zagranicznych, jak i wielkość kapitału zagranicznego stawia województwo pomorskie na 6 miejscu w kraju. W Pomorskim zlokalizowanych jest 185 zakładów51 naleŜących do tych inwestorów zagranicznych, którzy w całej Polsce zainwestowali minimum 1 mln USD. Stanowi to 5,9% ogółu tego typu lokalizacji w Polsce. Wartość zagranicznego kapitału podstawowego ulokowanego w regionie stanowi jednak tylko 2,2% zagranicznego kapitału ulokowanego w Polsce. Obecna pozycja regionu moŜe być zagroŜona ze względu na większą aktywność kapitału zagranicznego i duŜą dynamikę napływu w regionach konkurujących. Działalność badawczo-rozwojowa Jedną z podstaw kreowania trwałej pozycji konkurencyjnej regionu jest działalność badawczorozwojowa oraz wdraŜanie jej wyników. W roku 2005 w województwie pomorskim funkcjonowały 50 51 W tym skomplikowane procedury administracyjne i prawne oraz niska wydajność sądów gospodarczych. Według danych opublikowanych przez PAIiIZ w 2005 r. 27 łącznie 54 jednostki52 prowadzące działalność badawczo - rozwojową (w tym: jednostki badawczo rozwojowe, jednostki posiadające status jednostki badawczo-rozwojowej, placówki naukowe PAN, jednostki organizacyjne szkół wyŜszych i inne). Zatrudnienie w B+R wyniosło 3,8% ogółu zatrudnionych w tej dziedzinie w kraju. Na 1000 mieszkańców regionu przypadają (podobnie jak w kraju) nieco ponad 2 osoby zatrudnione w działalności badawczo-rozwojowej, podczas gdy w UE15 około 6 (w UE-25 – 4 osoby, a np. w Finlandii – 13 osób). Podstawowa część potencjału badawczo-rozwojowego województwa skupiona jest w Trójmieście. Znaczna część jednostek prowadzących działalność badawczo-rozwojową posiada przestarzałe wyposaŜenie53. Wykres nr 10. Nakłady na działalność badawczo-rozwojową w 2005 r. w przeliczeniu na 1 mieszkańca 500 450 400 350 300 250 w zł Nakłady na działalność badawczo rozwojową w 2005 roku wyniosły 289 mln zł (około 5,2% ogółu nakładów na tę sferę w kraju). BE LU LU SK R M O O O -P LS KI E BU SK IE ŁÓ D M ZK AŁ IE O PO LS M AZ KI E O W IE C KI E O PO PO LS D KI KA E RP AC KI PO E D LA SK PO IE M O RS KI E ŚW ŚL W ĄS IĘ AR TO KI M E K IŃ RZ SK YS O KI -M E AZ UR W ZA SK IE LK CH IE O O PO DN LS IO KI PO E M O RS KI E KU JA W SK D O LN O ŚL ĄS KI IE E W przeliczeniu na 200 150 mieszkańca, wskaźnik 100 50 nakładów na działalność 0 badawczo rozwojową wyniósł 131 zł i był niŜszy od średniej dla kraju (146 zł). W relacji do PKB, nakłady na Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. B+R rosną – w 2004 roku stanowiły 0,56% podczas gdy rok wcześniej 0,43% (w kraju zaś 0,60%54). Utrzymuje się wysoki udział nakładów z budŜetu państwa – 62,3% w 2004 r. (w kraju 61,7%) i tylko 28,7% z podmiotów gospodarczych (w kraju 22,6%), podczas gdy w UE-25 średnia wysokość nakładów budŜetowych wynosi około 34%, a nakłady podmiotów gospodarczych stanowią ponad 55%. województwa Polska Relatywnie duŜy regionalny potencjał podmiotów B+R (szczególnie uczelni) nie jest dostatecznie ukierunkowany na zastosowania gospodarcze. Na przeszkodzie szerszej współpracy zespołów B+R z firmami regionu stoi na ogół wąski profil ich aktywności badawczo-rozwojowej oraz mała elastyczność w dostosowywaniu się do oczekiwań potencjalnych partnerów gospodarczych, a takŜe słaba zdolność komercjalizacji osiągnięć naukowych. Z drugiej strony przedsiębiorstwa, zwłaszcza małe i średnie, bardzo często nie wykazują dostatecznej aktywności innowacyjnej, co wiąŜe się z niską świadomością i determinacją w dąŜeniu do zastosowania innowacji w swojej działalności, a takŜe ograniczonymi moŜliwościami korzystania z systemu wdraŜania innowacji. Barierą dla małych i średnich przedsiębiorstw w zakresie wprowadzania rozwiązań innowacyjnych jest równieŜ wysoki koszt opracowania i wdroŜenia rozwiązań innowacyjnych, często znacznie przekraczający ich moŜliwości kapitałowe. Tworzenie trwałych podstaw rozwoju regionu wymaga integracji działań jednostek naukowych ze sferą biznesu, co powinno sprzyjać ukierunkowaniu prowadzonych prac B+R na realne potrzeby gospodarcze. 52 O 14 więcej niŜ rok wcześniej. Stopień zuŜycia aparatury naukowo-badawczej w działalności badawczej i rozwojowej wynosi prawie 75%. 54 Zgodnie z celami Strategii Lizbońskiej, inwestycje w badania i rozwój powinny do 2010 roku stanowić około 3% PKB. 53 28 W województwie funkcjonują juŜ instytucje działające na rzecz transferu wiedzy i wzrostu innowacyjności gospodarki pomorskiej. Dobrym przykładem jest Pomorski Park NaukowoTechnologiczny w Gdyni, czy teŜ Centrum Zaawansowanych Technologii Pomorze w Gdańsku. Jednak wciąŜ jest za mało w województwie instytucji w profesjonalny sposób zajmujących się pośrednictwem pomiędzy sektorem nauki i badań a praktyką gospodarczą w zakresie transferu i komercjalizacji rozwiązań innowacyjnych. W 2005 roku Samorząd Województwa Pomorskiego rozpoczął realizację Regionalnej Strategii Innowacji dla Województwa Pomorskiego, której celem jest zbudowanie efektywnego systemu rozwoju innowacyjności, umoŜliwiającego skuteczne i sprawne tworzenie i wdraŜanie nowych rozwiązań produktowych, technologicznych i organizacyjnych, podnoszących konkurencyjność przedsiębiorstw i moŜliwości rozwojowe regionu. Wykorzystanie potencjału naukowego regionu, poprzez wprowadzenie efektów jego prac do gospodarki jest ogromną szansą na zwiększenie konkurencyjności województwa i regionalnych przedsiębiorstw. Społeczeństwo informacyjne W kształtowaniu podstaw rozwoju społeczeństwa informacyjnego szczególne miejsce zajmuje dostęp do zasobów i usług oferowanych przez Internet. W ostatnich latach nastąpił szybki wzrost liczby uŜytkowników Internetu. Zarówno pod względem stopnia komputeryzacji gospodarstw domowych, jak i dostępu do Internetu sytuacja w regionie przedstawia się lepiej niŜ przeciętnie w kraju. Dostęp do Internetu posiada 24,8% gospodarstw domowych55 oraz większość firm. Z ponad 22 tys. komputerów przeznaczonych do uŜytku dla uczniów prawie 83% to komputery z dostępem do Internetu. Stopień wyposaŜenia w komputery osobiste i dostęp do Internetu są znacznie zróŜnicowane na niekorzyść terenów wiejskich (dwukrotnie niŜsza dostępność komputerów i sieci internetowej). Pomorskie dysponuje zadowalającym połączeniem sieci szkieletowej z sieciami krajowymi i międzynarodowymi, jednak ze względu na rosnącą ilość przesyłanych danych konieczna jest jej dalsza rozbudowa. Stosunkowo niskie jest pokrycie obszaru województwa siecią światłowodową zapewniającą wysoką przepustowość transmisji danych. Jednocześnie konieczne jest lepsze wykorzystanie potencjału juŜ istniejącej infrastruktury światłowodowej. W regionie istnieją zróŜnicowane technicznie moŜliwości dostępu do Internetu poprzez łącza szerokopasmowe, a na wielu obszarach jest to technicznie niemoŜliwe. Sytuację dodatkowo pogarsza wysoki koszt usług, jeden z najwyŜszych w Europie. W najtrudniejszej sytuacji są mieszkańcy terenów wiejskich, gdzie jednostkowy koszt budowy infrastruktury jest bardzo wysoki. Szczególnie na obszarach połoŜonych na południu i zachodzie województwa, problem niskiej dostępności do infrastruktury teleinformatycznej i nowoczesnych mediów, takich jak Internet, moŜe być istotną barierą rozwoju. Pozytywnie naleŜy ocenić dostęp do Internetu we wszystkich jednostkach administracji publicznej w województwie, dzięki czemu coraz częściej moŜliwe jest świadczenie usług on-line przez te instytucje. W dziedzinie telefonii stacjonarnej i komórkowej sytuacja jest znacząco lepsza, mimo iŜ poziom nasycenia pozostaje poniŜej średniej europejskiej. W ostatnich latach liczba abonentów telefonicznych w województwie pomorskim znacznie wzrosła i obecnie wynosi 317,2 telefonicznych łączy głównych na 1000 ludności (w kraju 308,3, a np. w Szwecji - 740). Brak dostępu do telefonii stacjonarnej dotyczy tylko nielicznych obszarów wiejskich. Stopień telefonizacji miast jest dwukrotnie wyŜszy niŜ na wsi. Jednym z większych mankamentów w rozwoju telekomunikacji jest istnienie kilku stref numerycznych w obrębie województwa, a nawet niektórych powiatów. Zasięg usług telefonii komórkowej obejmuje całość województwa. 55 Średnia dla kraju to 22,5%. 29 Województwo pomorskie na tle kraju i Unii Europejskiej w 2005 r.56 Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. Wyszczególnienie Województwo Powierzchnia (tys. km²) Ludność (tys. osób) Ludność (%) w wieku przedprodukcyjnym produkcyjnym poprodukcyjnym Gęstość zaludnienia na 1 km² powierzchni (osoba) Przyrost naturalny na 1 000 ludności (‰) Saldo migracji na 1 000 mieszkańców (osoba) Przeciętne dalsze trwanie Ŝycia osób w wieku 0 lat (lata) męŜczyźni kobiety Liczba studentów na 10 tys. mieszkańców (osoba) Pracujący wg sektorów (%) rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo, rybactwo przemysł i budownictwo usługi Wskaźnik zatrudnienia ogółem (%) wg BAEL Współczynnik aktywności zawodowej (%) wg BAEL Stopa bezrobocia wg BAEL (%) Produkt Krajowy Brutto na 1 mieszkańca w PPS (euro)58 Udział w wartości dodanej brutto (w %)2 rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo przemysł i budownictwo usługi Nakłady na działalność badawczą i rozwojową w relacji do PKB (w %)57 Udział budŜetu państwa w nakładach na działalność badawczo-rozwojową (%) Liczba ofiar śmiertelnych w wypadkach samochodowych na 100 tys. mieszkańców Gospodarstwa domowe wyposaŜone w komputer osobisty z dostępem do Internetu w % ogółu gospodarstw domowych Zebrane odpady komunalne na 1 mieszkańca (kg) Turystyczne obiekty zbiorowego zakwaterowania ogółem (obiekt) na 100 km² Polska UE-27/25 18,3 2 199,0 312,7 38 157,1 4322,2 490 898,3 21,8 64,3 13,9 120 2,2 0,5 20,6 64,0 15,4 122 -0,1 -0,3 16,4 67,1 16,5 114 0,6 3,6 71,7 79,8 456 70,8 79,4 508 75,8 81,9 37157 9,3 30,1 60,6 43,5 53,6 18,9 10658,5 17,0 27,9 55,1 45,2 54,9 17,7 10908,4 6,1 27,6 66,3 51,7 69,7 8,7 21502,9 3,1 29,4 67,2 5,0 30,2 64,7 2,0 26,6 71,4 0,56 0,60 1,84 62,3 61,7 34,9 12,1 14,3 9,1 24,8 22,5 48,0 267,0 245,0 518,0 4,37 2,23 4,52 Źródło danych: Key figures on Europe Statistical Pocketbook 2006, Luxemburg Office for Official Publications of the European Communities, 2006 Rocznik Statystyczny Województwa Pomorskiego 2006, WUS w Gdańsku, www.stat.gov.pl http://epp.eurostat.ec.europa.eu 56 Pełna lista wskaźników kontekstowych słuŜących monitorowaniu sytuacji w województwie pomorskim zamieszczona jest w Załączniku VI do Programu. 57 Dane za 2004 r. 58 Dane za 2004 r. 30 II. ANALIZA SWOT59 1. Potencjał województwa ATUTY SŁABOŚCI ZASOBY LUDZKIE I ZAGADNIENIA SPOŁECZNE • Wysoki na tle kraju udział mieszkańców z wykształceniem wyŜszym • Relatywnie wysoka wydajność pracy • DuŜa liczba organizacji pozarządowych • Relatywnie młoda struktura wiekowa społeczeństwa • Dodatni przyrost naturalny oraz stały napływ migracyjny • Niski poziom bezpieczeństwa publicznego • Wysoka zachorowalność na choroby nowotworowe, układu sercowo-naczyniowego i cukrzycę • Wysokie bezrobocie oraz niska aktywność zawodowa mieszkańców, zwłaszcza na obszarach wiejskich • Niski poziom wykształcenia mieszkańców wsi oraz niezadowalająca jakość oferty edukacyjnej poza duŜymi ośrodkami miejskimi ŚRODOWISKO I INFRASTRUKTURA WARUNKUJĄCE KONKURENCYJNOŚĆ I SPÓJNOŚĆ REGIONU • DuŜe moŜliwości rozwoju energetyki odnawialnej, zwłaszcza w oparciu o biomasę i wiatr • DuŜe zróŜnicowanie i bogactwo środowiska przyrodniczego oraz kulturowego • Nadmorskie, przygraniczne połoŜenie na skrzyŜowaniu transeuropejskich korytarzy transportowych, tworzące warunki dla dynamicznego rozwoju gospodarczego regionu • Znaczny potencjał ośrodków subregionalnych oraz kształtującej się wielofunkcyjnej metropolii Trójmiasta • Niska jakość infrastruktury technicznej i społecznej oraz przestrzenne dysproporcje w jej rozwoju • Niska dostępność transportowa – w tym niewystarczające powiązania do/z obszaru metropolitalnego, a takŜe między najwaŜniejszymi ośrodkami aktywności gospodarczej regionu • Ograniczone oddziaływanie Obszaru Metropolitalnego Trójmiasta na region • Niedostateczna podaŜ odpowiednio przygotowanych terenów inwestycyjnych • Występowanie zdegradowanych obszarów miejskich wymagających rewitalizacji • Niezadowalający stan obiektów dziedzictwa kulturowego • Brak zintegrowanego systemu informacji turystycznej i kulturalnej • Niezorganizowany regionalny system gospodarki odpadami • Nie w pełni efektywny system zarządzania środowiskiem, w tym monitoring środowiska PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ I INNOWACJE • Relatywnie duŜy potencjał badawczorozwojowy regionu • ZróŜnicowana struktura gospodarki regionalnej • Dominująca rola usług rynkowych w strukturze gospodarki i zatrudnienia • DuŜa aktywność gospodarcza ludności oraz wysoki udział MŚP w strukturze przedsiębiorstw • Stosunkowo aktywne instytucje otoczenia biznesu • Relatywnie wysoka dynamika eksportu 59 • Niskie nakłady na działalność badawczo-rozwojową oraz słabe powiązania nauki z gospodarką, w tym brak efektywnych mechanizmów generowania i komercjalizacji innowacji • Słaba dostępność do atrakcyjnych źródeł finansowania inwestycji rozwojowych dla przedsiębiorstw • ZróŜnicowana jakość i relatywnie niska dostępność usług instytucji otoczenia biznesu • Dysproporcje w zakresie dostępu do Internetu oraz usług publicznych świadczonych drogą elektroniczną Układ matrycy SWOT wynika bezpośrednio ze Strategicznych Wytycznych Wspólnoty dla spójności. 31 2. Uwarunkowania zewnętrzne SZANSE ZAGROśENIA ZASOBY LUDZKIE I ZAGADNIENIA SPOŁECZNE • Koncentracja środków strukturalnych na inwestycjach i działaniach sprzyjających wzrostowi konkurencyjności i tworzeniu trwałych miejsc pracy • Zmiana systemu wartości i stylu Ŝycia społeczeństwa europejskiego – w tym powrót do kultury, dbałość o zdrowie • Rozwój badań, wiedzy i nowoczesnych terapii leczniczych w Europie • Dostęp do europejskiego rynku pracy i edukacji • Bezzatrudnieniowy wzrost gospodarczy • Niekorzystne tendencje demograficzne (starzenie się społeczeństwa) • Stagnacja społeczno-gospodarcza i utrwalanie strukturalnego bezrobocia na obszarach wiejskich • Brak rozwiązań systemowych w zakresie ochrony zdrowia ŚRODOWISKO I INFRASTRUKTURA WARUNKUJĄCE KONKURENCYJNOŚĆ I SPÓJNOŚĆ REGIONU • Pełne włączenie Polski w transeuropejskie sieci infrastrukturalne, w tym wdroŜenie koncepcji europejskich autostrad morskich • Realny wzrost znaczenia wykorzystania energii odnawialnej w Polsce • Opóźnienia w realizacji sieci autostrad i dróg szybkiego ruchu, peryferyzacja transportowa Polski północnej • Wzrost natęŜenia ruchu samochodowego przy braku wydajnego systemu transportowego • Nasilenie zagroŜeń naturalnych oraz skutkami awarii (w tym katastrof na morzu) • Bariery prawne oraz ekonomiczne rozwoju energetyki odnawialnej • Silna presja inwestorska wokół i na obszarach cennych przyrodniczo PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ I INNOWACJE • Regionalizacja polityki rozwoju społecznogospodarczego państwa • Rozwój powiązań gospodarczych z krajami rozwiniętymi w zakresie innowacji (zwłaszcza w Regionie Morza Bałtyckiego) • Przystąpienie Polski do strefy Euro • • • • Zmienność prawa i niewydolny system prawny Kryzys finansów publicznych w Polsce Utrzymanie wysokich kosztów pracy i kapitału Prosocjalne ukierunkowanie interwencji strukturalnej • Nasilona migracja ludności aktywnej gospodarczo i wykwalifikowanej zawodowo • UzaleŜnienie eksportu oraz gospodarki regionalnej od kondycji nielicznych duŜych przedsiębiorstw 32 3. Wnioski – ukierunkowanie Strategii Programu Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej województwa oraz wynikająca z niej analiza SWOT wskazują na bardzo duŜą siłę i liczbę powiązań między słabymi stronami województwa a szansami płynącymi z otoczenia zewnętrznego. Dlatego teŜ – dla osiągnięcia maksymalnej efektywności dostępnych w RPO WP środków strukturalnych – realizowana Strategia Programu przyjmie formułę tzw. strategii konkurencji (mini-maxi). Strategia ta bazuje na przezwycięŜaniu słabych stron regionu dla jak najlepszego wykorzystania stojących przed nim szans. W odniesieniu do słabych stron regionu realizacja Strategii Programu powinna koncentrować się na: − − − − − − − poprawie jakości infrastruktury technicznej (m.in. transportowej) i społecznej (m.in. edukacyjnej), wsparciu konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw; tworzeniu warunków dla budowania społeczeństwa otwartego, aktywnego i uczącego się, wzmacnianiu potencjału obszaru metropolitalnego oraz głównych ośrodków miejskich, przezwycięŜaniu marginalizacji obszarów wiejskich, poprawie atrakcyjności regionu (głównie turystycznej, inwestycyjnej), poprawy warunków Ŝycia mieszkańców (bezpieczeństwo, stan środowiska, stan zdrowotności). Wskazane wyŜej kierunki interwencji Programu będą sprzyjały wykorzystaniu m.in. takich szans, jak: − − − wzrost spójności przestrzennej regionu w ramach Unii Europejskiej dzięki efektywnemu włączeniu w transeuropejskie sieci infrastrukturalne, wzrost spójności gospodarczej regionu w ramach Unii Europejskiej dzięki osiągnięciu wyŜszej konkurencyjności przedsiębiorstw i stworzeniu efektywnych mechanizmów transferu wiedzy ze sfery badawczo-rozwojowej do sfery gospodarczej, wzrost spójności społecznej regionu w ramach Unii Europejskiej dzięki podniesieniu poziomu kwalifikacji mieszkańców i ich zdolności dostosowywania się do zmian sytuacji na rynku pracy. Skonstruowana w oparciu o słabe strony regionu i jego szanse rozwojowe Strategia Programu powinna takŜe brać pod uwagę silne strony regionu (które nie powinny zostać osłabione w wyniku realizacji RPO WP), jak równieŜ zidentyfikowane zagroŜenia dla jego rozwoju (które, o ile to moŜliwe, powinny być minimalizowane, co w praktyce moŜe okazać się często bardzo trudne, ze względu na ich systemowy lub makroekonomiczny charakter). Szczegółowy opis Strategii Programu znajduje się w Rozdziale V. 33 III. OCENA EFEKTYWNOŚCI WSPARCIA KRAJOWEGO I ZAGRANICZNEGO DLA WOJEWÓDZTWA W LATACH 1999-200660 Wprowadzenie W poniŜszym rozdziale, w sposób syntetyczny, przedstawiono zakres, w jakim województwo pomorskie korzystało ze wsparcia pochodzącego ze źródeł krajowych i zagranicznych. Zestawienie, przygotowane w oparciu o aktualnie dostępne dane, obejmuje informacje dotyczące okresu 1999200661. Struktura rozdziału oparta została na trzech podstawowych kryteriach systematyzacji: okresie realizacji pomocy (przedakcesyjny – lata 1999-2004, poakcesyjny – lata 2004-2006), źródle finansowania (krajowe, zagraniczne) oraz obszarze tematycznym. Programy przyporządkowano do czterech kategorii: • rozwój zasobów ludzkich, • rozwój przedsiębiorczości, • rozwój infrastruktury, • rozwój obszarów wiejskich. W związku z tym, iŜ proces realizacji programów w okresie poakcesyjnym nie dobiegł jeszcze końca, dane przedstawione zostały w oparciu o kategorię „projekty zatwierdzone do realizacji”. Kategorii tej nie moŜna utoŜsamiać z projektami zrealizowanymi. W przypadku niektórych programów oprócz zestawień liczbowych, przedstawiono takŜe rozmieszczenie przestrzenne środków. Znacznym utrudnieniem okazała się niewystarczająca ilość danych dotyczących alokacji środków na powiaty w województwie62. 60 Materiał przygotowany został w oparciu o informacje własne zawarte w Raporcie z realizacji Strategii Rozwoju Województwa Pomorskiego w latach 2000-2004 - dokumencie przyjętym przez Zarząd Województwa Pomorskiego w dniu 28 stycznia 2005 r. Opracowanie uwzględnia takŜe dane dostarczone przez poszczególne departamenty Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego oraz materiały i zestawienia pochodzące od następujących instytucji: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Ministerstwo Gospodarki, Ministerstwo Edukacji i Nauki (obecnie Ministerstwo Edukacji Narodowej), Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Urząd SłuŜby Cywilnej, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (takŜe Regionalny Oddział ARiMR), Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Agencja Rozwoju Pomorza S.A., Agencja Rozwoju Przemysłu S.A., Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad – Oddział w Gdańsku, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, Stowarzyszenie Gmin RP Euroregionu Bałtyk, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Urząd Morski w Gdyni, Władza WdraŜająca Program Współpracy Przygranicznej Phare, Wojewódzki Urząd Pracy w Gdańsku, Fundacja EkoFundusz, Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa. Wykorzystano takŜe materiały i opracowania źródłowe: Ekspertyza Ministerstwa Gospodarki i Pracy, Ocena funkcjonowania instrumentów przedakcesyjnych wspierających rozwój społeczno-gospodarczy w latach 1993-2004 w ujęciu sektorowym i wojewódzkim – wnioski i rekomendacje dla NPR 2007-2013, Jerzy Kwieciński, Europejskie Centrum Przedsiębiorczości, Warszawa, grudzień 2004; Mapa pomocy Unii Europejskiej udzielonej Polsce w ramach programu Phare 1990-2003, ISPA 2000-2003 oraz SAPARD, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej 2004; Raport o polityce regionalnej, Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Departament Polityki Regionalnej, Warszawa 2004, Phare SGG – Podsumowanie Programu, Warszawa 2006; Raport IZ PWW MGiP: Pierwszy okres wykorzystania funduszy strukturalnych w Polsce. Rodzaje projektów, typy beneficjentów, rozkład przestrzenny udzielonej pomocy UE, Warszawa 2005 oraz Raport IZ PWW MRR Wstępna ocena pierwszych efektów europejskiej polityki spójności w Polsce 2004-2005, Warszawa czerwiec 2006 r. 61 Dane, co do zasady, pochodzą z grudnia 2006 r. 62 W opracowaniu starano się jak najbardziej szczegółowo przedstawić wysokość wsparcia krajowego i zagranicznego dla województwa pomorskiego. Istnieje jednak moŜliwość, Ŝe nie wszystkie środki zostały uwzględnione. 34 W okresie przedakcesyjnym (1999-2004) realizowano następujące programy: a. krajowe programy dotyczące rozwoju zasobów ludzkich – Rozwój zasobów ludzkich na obszarach wiejskich, STER – Wojewódzki Program Wspierania Ponownego Zatrudnienia Osób Zwalnianych z Restrukturyzowanych Przedsiębiorstw Przemysłu Okrętowego, GRYF – Wojewódzki Program Wspierający Rozwój Gospodarczy i Tworzenie Miejsc Pracy w Oparciu o Wykorzystanie Tradycji i Zasobów Przyrodniczych Regionu, Programy Wojewódzkie: „Praca dla Pomorzanina”; „Specjalizacja lekarzy”; „Wiejski lider”; „Bezpieczne Pomorze”, Program Aktywizacji Zawodowej „Pierwsza Praca”; b. krajowe programy wspierające wzrost przedsiębiorczości – Kontrakty Wojewódzkie na lata 2001 - 2004, Punkt Refundacji Szkoleń oraz Punkty Konsultacyjno-Doradcze (PKD) dla MŚP 2001-2002; c. krajowe programy wspierające rozwój infrastruktury oraz ochronę środowiska – Kontrakty Wojewódzkie na lata 2001 - 2004; d. krajowe programy wspierające rozwój obszarów wiejskich – Pomorski Program Odnowy Wsi (realizowany w ramach kolejnych edycji Kontraktu Wojewódzkiego); e. zagraniczne programy dotyczące rozwoju zasobów ludzkich – Program Phare Spójność Społeczna i Gospodarcza (SSG) 2001-2003 (komponent Rozwój zasobów ludzkich), Program Leonardo da Vinci, Program Socrates; f. zagraniczne programy wspierające wzrost przedsiębiorczości – Program Phare SSG 20012003 (komponent Rozwój małych i średnich przedsiębiorstw); g. zagraniczne programy wspierające rozwój infrastruktury oraz ochronę środowiska – Program ISPA, Phare SSG 2002-2003 (komponent Infrastruktura), Program Współpracy Przygranicznej Phare CBC; h. zagraniczne programy wspierające rozwój obszarów wiejskich – Program SAPARD, Program Aktywizacji Obszarów Wiejskich; i. 5. Program Ramowy UE. Natomiast w okresie poakcesyjnym (2004-2006) uwzględniono: a. krajowe i zagraniczne źródła wspierające rozwój zasobów ludzkich – Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Zasobów Ludzkich (SPO RZL), Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR), Inicjatywa Wspólnoty EQUAL, środki Funduszu Pracy. b. krajowe i zagraniczne programy wspierające wzrost przedsiębiorczości – Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw (SPO WKP), ZPORR, Kontrakty Wojewódzkie na lata 2005-2006; c. krajowe i zagraniczne programy wspierające rozwój infrastruktury oraz ochronę środowiska – Sektorowy Program Operacyjny Transport (SPO Transport), ZPORR, Fundusz Spójności, Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Norweski Mechanizm Finansowy, Kontrakty Wojewódzkie na lata 2005-2006; d. zagraniczne programy wspierające rozwój obszarów wiejskich – Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora śywnościowego oraz Rozwój Obszarów Wiejskich (SPO-Rolny), Sektorowy Program Operacyjny Rybołówstwo i Przetwórstwo Ryb (SPO-Ryby), ZPORR, Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2004-2006; e. Inicjatywę Wspólnoty INTERREG III A,B,C; f. 6. Program Ramowy UE. 35 Ponadto, na terenie województwa zidentyfikowano szereg inwestycji, których nie moŜna jednoznacznie przyporządkować do powyŜszych kategorii programów. Zostały one przedstawione w osobnej tabeli, a takŜe wyszczególnione w całościowym zestawieniu środków. 1. Kierunki wsparcia krajowego i zagranicznego dla województwa pomorskiego analiza 1.1. Wartość wsparcia dla województwa pomorskiego w latach 1999-2006 Tabela nr 1. Zestawienie wartości krajowych i zagranicznych programów wsparcia (w mln PLN) PROGRAMY KRAJOWE Przedakcesyjne Poakcesyjne 1999-2004 2004-2006 Zasoby ludzkie Przedsiębiorczość Infrastruktura Obszary wiejskie RAZEM RAZEM PROGRAMY ZAGRANICZNE Przedakcesyjne Poakcesyjne 1999-2004 2004-2006 RAZEM 1999-2006 25, 3 200 16,7 209 451 14 1,2 31,1 123,2 169,5 266,5 41,9 387,5 2015,5 2 711,4 9 4,5 272,7 639,7 925,9 314,8 247, 6 708 2 987,4 4 257,8 562,4 3 695,4 4 257,8 * Przy przeliczaniu wartości pomocy na PLN przyjęto uśredniony kurs 1 EUR = 4 PLN Tabela nr 2. Inwestycje poza programami krajowymi lub programami finansowanymi w ramach funduszy strukturalnych (w mln PLN) Obszar interwencji 1. Infrastruktura transportowa 2. Ochrona środowiska i gospodarka wodna Opis przedsięwzięcia Grupa inwestycji realizowanych przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad o. Gdańsk (lata 2000-2005)63 Grupa inwestycji realizowanych przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (lata 2001-2005)65 Środki Fundacji EkoFundusz (lata 1999-2005)66 Łącznie środki publiczne 780,164 330,3 218,9 RAZEM: 1 329,3 Tabela nr 3. Całkowita wartość zidentyfikowanej pomocy dla województwa pomorskiego w latach 1999-2006 Programy krajowe RAZEM 562,4 Programy zagraniczne Inwestycje infrastrukturalne poza programami krajowymi lub programami finansowanymi w ramach funduszy strukturalnych 3 695,4 1 329,3 63 IW INTERREG III A,B,C 42,9 Ogółem wartość zidentyfikowanego wsparcia krajowego i zagranicznego 1999-2006 5 630 Dane za rok 2006 nie są jeszcze dostępne. PowyŜsza kwota uwzględnia środki budŜetu państwa oraz wkład Banku Światowego i Europejskiego Banku Inwestycyjnego. 65 Dane za rok 2006 nie są jeszcze dostępne. 66 Dane za rok 2006 nie są jeszcze dostępne. 64 36 Ogółem, całkowita wartość zidentyfikowanego wsparcia krajowego i zagranicznego dla województwa pomorskiego w latach 1999-2006 wyniosła ok. 5 630 mln PLN. W duŜej części były to środki pochodzenia zagranicznego (ok. 3 738,367 mln PLN), przy czym w kategorii tej bezwzględnie dominowało finansowanie realizowane w ramach programów przedakcesyjnych (Phare, ISPA i SAPARD) oraz w ramach programów operacyjnych na lata 20042006. Szczególnie waŜną rolę odegrało wsparcie pochodzące ze środków Funduszu Spójności. Wartość programów krajowych wyniosła ok. 562,4 mln PLN. W ujęciu przedmiotowym, zdecydowaną większość stanowiły nakłady na infrastrukturę – łącznie ok. 4 040,7 mln PLN oraz wsparcie rozwoju obszarów wiejskich, w ramach którego równieŜ w duŜym stopniu finansowano lokalne inwestycje infrastrukturalne (łącznie ok. 925,9 mln PLN). Natomiast wydatki związane z finansowaniem rozwoju zasobów ludzkich oraz wspieraniem przedsiębiorczości wyniosły odpowiednio: 451 mln PLN i 169,5 mln PLN. Proporcja ta powinna ulec zrównowaŜeniu, np. większy udział powinno mieć finansowanie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, szczególnie w branŜach innowacyjnych, usługowych i zorientowanych proeksportowo. 1.2. Analiza przestrzennego rozmieszczenia środków pomocowych W okresie przedakcesyjnym, w rankingu odbiorców pomocy, dominował Obszar Metropolitalny Trójmiasta, Słupsk, powiaty gdański i nowodworski oraz powiaty nadmorskie (pucki i lęborski). Gorzej wypadały powiaty nadwiślańskie oraz południowe68. Nierównomierność nasycenia pomocą wynikała z przyczyn obiektywnych – np. zakres terytorialny programów współpracy przygranicznej obejmował tylko cześć obszaru województwa. Inne przyczyny wynikały z równoległego funkcjonowania całego szeregu róŜnych, słabo skoordynowanych programów i instrumentów finansowych. Z kolei w części infrastrukturalnej, mającej dominujący wpływ na zróŜnicowanie dystrybucji pomocy, niewielka wysokość środków do rozdysponowania wymagała koncentracji na kilku duŜych przedsięwzięciach inwestycyjnych. W rezultacie oznaczało to zróŜnicowany poziom nasycenia wsparciem róŜnych części województwa. Po przystąpieniu Polski do UE, ukierunkowanie środków funduszy strukturalnych charakteryzowało się większym zrównowaŜeniem terytorialnym, a jego uzyskanie moŜliwe było m.in. poprzez zatwierdzenie do realizacji większej liczby relatywnie mniejszych projektów. Powiaty, które w okresie przedakcesyjnym wypadały gorzej, teraz otrzymały więcej środków (np. powiat wejherowski). Głównym beneficjentem wsparcia krajowego i zagranicznego niezmiennie pozostaje Trójmiasto, z dominującą rolą Gdańska. 1.2.1. Środki pochodzące ze ZPORR Z puli przeznaczonej na infrastrukturę o charakterze regionalnym i lokalnym (działania Priorytetu 1 oraz Priorytetu 3 z wyłączeniem Działań 1.6 i 3.4) najwięcej środków otrzymało Trójmiasto (229,4 mln PLN), które dodatkowo uzyskało ponad 100 mln PLN na dwa projekty transportowe w ramach Działania 1.6, oraz powiaty: wejherowski (36 mln PLN), kościerski (36 mln PLN) i starogardzki (31 mln PLN). Wzmocniła się pozycja powiatów dotychczas słabiej nasyconych środkami pomocowymi. Za przykład mogą posłuŜyć wymienione wyŜej powiaty, a zwłaszcza powiat kościerski. Powiaty, które w okresie przedakcesyjnym wypadały lepiej, w ramach działań infrastrukturalnych ZPORR uzyskały mniejsze środki (przykładowo powiat nowodworski). W gronie liderów, zarówno w pozyskiwaniu środków z programów Phare, ISPA i SAPARD, jak i środków infrastrukturalnych ZPORR, były powiat gdański oraz miasto Słupsk. 67 68 Wraz z IW INTERREG A,B,C. Por.: Mapa pomocy Unii Europejskiej udzielonej Polsce w ramach programu Phare 1990-2003, ISPA 2000-2003 oraz SAPARD, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, 2004, s. 41. 37 Po przeliczeniu wartości uzyskanych środków na liczbę mieszkańców (mapa poniŜej), pozycja Trójmiasta, które osiągnęło wartość ponad 438 PLN (średnia dla województwa to ponad 294 PLN na mieszkańca), uległa obniŜeniu. Przy tak przyjętym wskaźniku, najwięcej środków na mieszkańca zdobył powiat kościerski (542 PLN). RównieŜ znacznie powyŜej średniej znalazły się powiaty gdański i sztumski oraz miasto Słupsk. Stosunkowo najsłabiej wypadły powiaty: nowodworski, tczewski, kwidzyński i malborski. Mapa nr 6. Wartość projektów infrastrukturalnych realizowanych w ramach ZPORR w podziale na powiaty województwa pomorskiego (w PLN na mieszkańca) Źródło: Opracowanie własne. W ramach działań ZPORR ukierunkowanych na wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw, najwięcej środków otrzymały: Trójmiasto (głównie Gdańsk i Gdynia) oraz powiaty gdański i kartuski. Natomiast przypisanie środków ZPORR przeznaczonych na rozwój zasobów ludzkich do konkretnego powiatu najczęściej jest niemoŜliwe, poniewaŜ obszar oddziaływania projektów w wielu przypadkach obejmuje kilka powiatów. 1.2.2. Środki pochodzące z Sektorowych Programów Operacyjnych Drugim, obok ZPORR, podstawowym źródłem środków wsparcia krajowego i zagranicznego dla województwa w okresie poakcesyjnym były Sektorowe Programy Operacyjne69. W wartości środków pozyskanych w ramach SPO RZL zdecydowanymi liderami okazały się: Gdańsk wspólnie z powiatem gdańskim oraz Słupsk wspólnie z powiatem słupskim. W drugiej grupie znalazły się powiaty: starogardzki i bytowski, natomiast pozostałe powiaty charakteryzują się stosunkowo równomiernym rozłoŜeniem środków. Negatywnie wyróŜnia się porównywalnie niska kwota środków dla Gdyni i Sopotu. W zakresie realizacji SPO WKP pomoc rozłoŜona została stosunkowo równomiernie. Dominującą pozycję uzyskał wprawdzie obszar aglomeracji trójmiejskiej (wartość projektów ok. 18 mln PLN), ale znaczne środki zostały przekazane takŜe dla powiatów: wejherowskiego (8,8 mln PLN), puckiego (5,8 mln PLN) i kartuskiego (5,3 mln PLN). W trzech innych powiatach wysokość pomocy była zbliŜona i wyniosła ponad 5 mln PLN (powiaty słupski, chojnicki i gdański). Najmniejsze nasycenie pomocy zaobserwowano w powiecie nowodworskim. 69 Dane dotyczące przestrzennego rozmieszczenia środków z SPO-Ryby i SPO-Rolny są obecnie niedostępne. 38 Za najbardziej miarodajny wskaźnik wartości wsparcia inwestycyjnego dla MŚP w województwie pomorskim naleŜy przyjąć wartość realizowanych projektów w ramach działania 3.4 ZPORR i 2.3 SPO WKP w przeliczeniu na mieszkańca (mapa poniŜej). Przy takim załoŜeniu, najwięcej środków na mieszkańca zdobyły powiaty: człuchowski i sztumski, a takŜe pucki, gdański, kartuski i malborski. Mimo największej ilości zdobytych środków w liczbach bezwzględnych, Trójmiasto wypada znacznie słabiej po przeliczeniu alokacji środków na mieszkańca. Mapa nr 7. Wartość projektów inwestycyjnych realizowanych w MŚP w ramach działań 3.4 ZPORR i 2.3. SPO WKP w podziale na powiaty województwa pomorskiego (w PLN na mieszkańca) Źródło: Opracowanie własne. W ramach SPO Transport środki uzyskały wyłącznie Gdańsk i Gdynia. Gdynia otrzymała 325,6 mln PLN (budowa Trasy Kwiatkowskiego – etap III, rozbudowa ul. Janka Wiśniewskiego – etap II, przebudowa falochronu głównego wraz z modernizacją systemu nawigacyjnego), natomiast Gdańsk 106,9 mln PLN (przebudowa ul. Marynarki Polskiej, budowa infrastruktury dostępu do nabrzeŜa przemysłowego Portu Gdańsk, rozbudowa infrastruktury nabrzeŜnej i drogowej terminalu promowego Westerplatte, poprawa dostępu do Wolnego Obszaru Celnego Gdańska, przebudowa ulic Podwale Grodzkie – Wały Jagiellońskie). Dodatkowo zaakceptowano wniosek z Trójmiasta na kwotę ponad 5 mln PLN, w ramach którego środki przeznaczone zostaną na modernizację taboru SKM. 1.3. Ocena efektywności poszczególnych typów pomocy Całościowa ocena efektywności wykorzystania wsparcia w województwie oraz jego oddziaływania na procesy społeczno-ekonomiczne jest zadaniem trudnym i złoŜonym. Wynika to m.in. z: • duŜego rozproszenia kanałów napływu pomocy pomiędzy róŜne programy, podprogramy, a niekiedy poszczególne projekty, • zróŜnicowania i zmienności w czasie mechanizmów zarządzania pomocą, • braku jednolitego i skutecznego systemu monitorowania pomocy, który oparty byłby na spójnym i konsekwentnie stosowanym zestawie wskaźników, pozwalających ocenić jej jakościowe oddziaływanie, • ciągłego napływu pomocy i związanej z tym potrzeby regularnego aktualizowania danych. 39 W konsekwencji, dane będące w dyspozycji pozwalają przede wszystkim na dokonywanie ocen ilościowych. Według danych na temat wykorzystania wsparcia UE pochodzących z raportu Ministerstwa Rozwoju Regionalnego pt. Wstępna ocena pierwszych efektów europejskiej polityki spójności w Polsce w latach 2004-200570 województwo pomorskie: • wspólnie z województwami mazowieckim, lubelskim i wielkopolskim, jest w ścisłej czołówce pod względem ilości podpisanych umów o dofinansowanie – łącznie 2 940, • pod względem wartości podpisanych umów zajmuje miejsce 6 (za województwami: mazowieckim, śląskim, dolnośląskim, wielkopolskim i zachodniopomorskim), • pod względem wartości udzielonego wsparcia wspólnotowego w przeliczeniu na mieszkańca województwa, zajmuje miejsce 5 osiągając wartość 1 053,4 PLN na mieszkańca (za województwami: dolnośląskim, mazowieckim, zachodniopomorskim i śląskim). Przyjmując kategoryzację Ministerstwa Rozwoju Regionalnego71, która porównuje wartość uzyskanych środków przez poszczególne województwa, województwo pomorskie charakteryzuje się: • wysokim poziomem absorpcji środków z: SPO-Ryby, SPO Transport i ZPORR, • średnim poziomem absorpcji środków z: SPO-Rolny, IW EQUAL, • niskim poziomem absorpcji środków z: SPO WKP, SPO RZL, Funduszu Spójności. Wykres nr 11. Województwo pomorskie – porównanie uzyskanego wsparcia w ramach Funduszu Spójności, poszczególnych SPO i ZPORR (w %) SPO-Rolny 9% SPO-Ryby 9% ZPORR 28% SPO-Transport 15% SPO WKP 3% SPO RZL 3% Fundusz Spójności 33% Źródło: Opracowanie własne. 70 Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Departament Koordynacji i Zarządzania PWW, Wstępna ocena pierwszych efektów europejskiej polityki spójności w Polsce 2004-2005, Warszawa, czerwiec 2006 r. 71 Ibidem, s. 110-112. 40 Jak dotąd, wpływ zainwestowanych funduszy na procesy makroekonomiczne i struktury społecznogospodarcze w skali regionu jest słabo zauwaŜalny. Wynika to przede wszystkim ze skromnego wymiaru finansowego zrealizowanych programów w stosunku do odczuwanych potrzeb. PoniewaŜ interwencja funduszy pomocowych miała w latach 1999-2006 charakter głównie punktowy, przyniosła pozytywne rezultaty głównie w skali lokalnej. Odegrała ona rolę edukacyjną i mobilizującą – zarówno, jeśli chodzi o postęp koncepcyjny i organizacyjny, jak równieŜ w zakresie identyfikacji, mobilizacji i koncentracji zasobów własnych. Korzystne oddziaływanie zrealizowanych programów daje się odnotować zwłaszcza w związku z wyraźną aktywizacją, podniesieniem sprawności i operatywności administracji publicznej (samorządowej) oraz podmiotów gospodarczych i społecznych, o czym świadczy liczba przygotowanych projektów, które z racji ograniczonych środków nie zostały zakwalifikowane do realizacji. Popyt istotnie przewyŜszył podaŜ, co pozwala optymistycznie rokować co do przyszłego potencjału absorpcyjnego województwa. Uwzględniając uwagi poczynione powyŜej, moŜna stwierdzić, Ŝe: a) Największą efektywnością i wartością dodaną charakteryzowały się jak dotąd przedsięwzięcia w zakresie: rozwoju infrastruktury, w szczególności transportowej i ochrony środowiska, wsparcia przedsiębiorczości oraz rozwoju obszarów wiejskich. b) Inwestycje infrastrukturalne istotnie poprawiły jakość środowiska naturalnego, szczególnie w pasie nadmorskim. Trzeba jednak dodać, iŜ uzyskane efekty ekologiczne, zarówno w dziedzinie ochrony wód i gospodarki wodnej, jak i w zakresie ochrony powietrza i powierzchni ziemi, są równieŜ wynikiem zakończenia lub postępu w realizacji zadań długofalowych, rozpoczętych w latach wcześniejszych. c) Zrealizowane dotąd inwestycje w infrastrukturę transportową (np. usprawnienie układu komunikacyjnego w miastach o znaczeniu ponadlokalnym, modernizacja drogi krajowej GdańskWarszawa, tworzenie sieci portów jachtowych) były zidentyfikowane racjonalnie i spełniły zakładaną rolę. JednakŜe, ze względu na ograniczoną wysokość dostępnych środków, jak równieŜ równoległe funkcjonowanie kilku, nie w pełni skoordynowanych programów finansowania infrastruktury, dotychczasowe interwencje posiadały głównie charakter punktowy. Tym samym, nie układają się one jeszcze w całościowy i spójny system poprawy powiązań transportowych wewnątrzregionalnych i ponadregionalnych. NaleŜy dodać, iŜ niedostatecznie rozwinięty i nie w pełni adekwatny w stosunku do potrzeb system transportowy stanowi zasadniczą barierę dla rozwoju województwa. d) Realizowane w regionie programy oferujące instrumenty wsparcia dla małych i średnich przedsiębiorstw cieszyły się bardzo duŜym powodzeniem ze strony beneficjentów, a popyt istotnie przewyŜszył podaŜ. Dotyczy to w szczególności dotacji inwestycyjnych. Zarówno stopień wykorzystania funduszy inwestycyjnych w ramach Phare, jak i dotychczasowe doświadczenia związane z funkcjonowaniem regionalnych instytucji finansowych (fundusz poręczeń, fundusz poŜyczkowy), świadczą o ogromnych potrzebach MŚP w zakresie dostępu do kapitału. e) W porównaniu do popytu na instrumenty wsparcia inwestycyjnego, przedsiębiorcy wykazali mniejsze zainteresowanie instrumentami wsparcia „miękkiego” (doradztwo, szkolenia). Niemniej jednak, pojawienie się na rynku pomocy finansowej, przeznaczonej na współfinansowanie kosztów pomocy doradczej, eksperckiej, szkoleniowej, itp., istotnie wpłynęło na rozwój szeroko rozumianego sektora otoczenia biznesu. Na rynku usług doradczych i szkoleniowych zwiększa się konkurencja, podmioty prowadzące działalność w tym obszarze zdobywają doświadczenie, podnoszą jakość oferowanych usług, rośnie ich profesjonalizm. Istnieje zatem szansa na lepsze skorelowanie oferty i potrzeb przedsiębiorstw. 41 f) Programy zorientowane na wsparcie rozwoju obszarów wiejskich oceniane być muszą w dwóch aspektach. Po pierwsze, nie moŜna oczekiwać, iŜ mogły one przynieść wyraźnie odczuwalną zmianę sytuacji na obszarach wiejskich (np. w postaci istotnego wyrównania poziomu Ŝycia na tych obszarach). Z drugiej strony, wartość dodana tych programów jest nie do przecenienia wszędzie tam, gdzie zaznaczyły one swoją obecność. Miały one niebagatelne znaczenie, oddziałując aktywizująco i mobilizująco na władze i społeczności lokalne. Oznacza to, Ŝe przy ocenie tych instrumentów, oprócz ich efektów materialnych naleŜy wziąć równieŜ pod uwagę ich wkład w odbudowywanie kapitału społecznego, który na obszarach wiejskich, w szczególności popegeerowskich, jest czynnikiem najbardziej deficytowym. g) Efektywność działań realizowanych w obszarze rozwoju zasobów ludzkich sprawia szczególną trudność w ocenie (podobnie zresztą jak efektywność „miękkich” form wsparcia dla MŚP), poniewaŜ nie wypracowano jeszcze odpowiedniego i funkcjonującego systemu monitorowania tego rodzaju pomocy, szczególnie w zakresie oddziaływania. Trzeba przy tym zauwaŜyć, Ŝe wdraŜanie programów z zakresu rozwoju zasobów ludzkich jest równieŜ stosunkowo trudne ze względu na duŜą liczbę relatywnie małych, a przy tym często wewnętrznie skomplikowanych projektów. Daje się równieŜ odczuć pewien deficyt dobrych i nowatorskich pomysłów na wykorzystanie pomocy z tego obszaru tematycznego. Dotyczy to takŜe działań finansowanych z EFS w zakresie wyposaŜenia placówek oświatowych72. 2. Podsumowanie i rekomendacje dla nowego okresu programowania 2007-2013 Podsumowanie: − − − − − − Interwencja funduszy pomocowych miała w latach 1999-2006 głównie charakter punktowy – przyniosła pozytywne rezultaty na poziomie lokalnym, nie przełoŜyła się natomiast na zauwaŜalną korektę procesów makroekonomicznych i społecznych w skali całego regionu; Dotychczasowa pomoc odegrała istotną rolę edukacyjną i mobilizacyjną, zarówno dla beneficjentów, jak i instytucji zaangaŜowanych w proces wdraŜania programów; Inwestycje infrastrukturalne wpłynęły na poprawę jakości środowiska naturalnego, szczególnie w pasie nadmorskim. Natomiast najistotniejsze deficyty w zakresie infrastruktury ochrony środowiska utrzymują się na obszarach wiejskich i poza pasem nadmorskim; Realizowane dotąd inwestycje w infrastrukturę transportową były zidentyfikowane racjonalnie, jednakŜe nie układają się jeszcze w całościowy i spójny system poprawy powiązań transportowych regionu; Środki przeznaczane na wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw są porównywalnie najmniejsze w stosunku do pozostałych obszarów tematycznych: infrastruktury, rozwoju obszarów wiejskich oraz rozwoju kapitału ludzkiego; Nie moŜna stwierdzić jednoznacznie, jaka jest skuteczność działań z zakresu rozwoju zasobów ludzkich, głównie ze względu na wciąŜ ograniczone moŜliwości monitorowania i oceny tego typu wsparcia. Prace nad oceną oddziaływania Europejskiego Funduszu Społecznego na rozwój regionów nie zostały zakończone, w związku z czym nie jest moŜliwe udzielenie szczegółowych informacji nt. skonsolidowanych rezultatów wdraŜania EFS w województwie. 72 W województwie pomorskim w ramach działania 2.2 SPO RZL dofinansowanie otrzymał tylko 1 projekt o wartości 1,6 mln zł (stan na grudzień 2006 r.). Interwencja EFS nie pokryła zatem regionalnego zapotrzebowania w zakresie wyposaŜenia szkół, przy czym zagadnienie to wymaga odrębnej, pogłębionej analizy. 42 Rekomendacje: − − − − − − − − − − Dla poprawy efektywności wsparcia strukturalnego w latach 2007-2013 potrzebna jest lepsza koordynacja zarządzania pomiędzy programami regionalnymi i krajowymi (sektorowymi), a takŜe między Polityką Spójności a Wspólną Polityką Rolną i Wspólną Polityką Rybacką; Konieczne jest przejście od interwencji punktowej do strukturalnej, co moŜe nastąpić dzięki zwiększeniu ogólnej wysokości wsparcia, skuteczniejszej koordynacji jego kanałów oraz wzrostowi roli Samorządu Województwa w procesie wdraŜania środków strukturalnych; RównowaŜeniu powinna ulec alokacja przedmiotowa, m.in. na rzecz większego udziału nakładów na rozwój MŚP; RównowaŜeniu (ale nie wyrównywaniu) powinna ulec takŜe geograficzna alokacja wsparcia na obszarze województwa, co nie moŜe jednak stanowić uszczerbku dla efektywności wykorzystania środków; Inwestycje infrastrukturalne poprawiające jakość środowiska naturalnego powinny być kontynuowane tam, gdzie w dalszym ciągu występują luki i deficyty, tak, aby region mógł w pełni wykorzystać jeden ze swoich istotnych autów, jakim są połoŜenie geograficzne i wysokie walory środowiska naturalnego; Ze względu na realną groźbę peryferyzacji regionu, nacisk na rozbudowę i poprawę jakości infrastruktury transportowej musi być w dalszym ciągu bardzo waŜnym elementem programowania jego rozwoju. Konieczne jest silniejsze powiązanie wsparcia kapitałowego ze stymulowaniem innowacyjnego i proeksportowego charakteru inwestycji w MŚP; Ofertę pomocy dla MŚP w formach „miękkich” (doradztwo, szkolenia) naleŜy lepiej powiązać z bieŜącymi i rzeczywistymi potrzebami przedsiębiorców, a takŜe podnieść jej jakość i dostępność; Inicjatywy dotyczące wsparcia rozwoju obszarów wiejskich powinny być kontynuowane, a ich wartość finansowa zwiększona, szczególnie w zakresie instrumentów pobudzających aktywność mieszkańców wsi przy realizacji inwestycji lokalnych. NaleŜy kłaść nacisk na inicjatywy oddolne, angaŜujące lokalne społeczności, słuŜące odbudowie kapitału społecznego oraz reorientacji zawodowej i dywersyfikacji działalności gospodarczej; W obszarze programów rozwoju zasobów ludzkich, konieczne jest stworzenie skutecznego systemu monitorowania efektów pomocy celem jej lepszego profilowania. Ponadto, potrzebne jest szersze zaangaŜowanie struktur pozarządowych, przy jednoczesnym wzmocnieniu tych aspektów zarządzania programami, które dotyczą aktywnego inspirowania dobrych projektów i bezpośredniej pomocy w ich opracowaniu. Dotyczy to takŜe finansowanych z EFS inwestycji związanych z wyposaŜeniem placówek oświatowych, które powinny być komplementarne z działaniami finansowanymi z EFRR. 43 IV. OCENA I KONSULTACJE PROGRAMU W trakcie prac nad RPO WP zastosowano działania, które pozwoliły na podniesienie jakości Programu. Działania te objęły: a) Konsultacje społeczne; b) Ocenę oddziaływania na środowisko; c) Ocenę ex-ante wraz z oceną oczekiwanego efektu makroekonomicznego. PoniŜej – w sposób syntetyczny – przedstawiono wpływ ww. działań na zawartość Programu. 1. Konsultacje społeczne Programu73 Konsultacje społeczne Projektu RPO WP trwały 10 tygodni: od 5 maja do 14 lipca 2006 roku. Do uczestnictwa zaproszone zostały wszystkie zainteresowane osoby i instytucje, a w szczególności przedstawiciele samorządu terytorialnego, partnerów społecznych i gospodarczych, administracji rządowej, organizacji pozarządowych i środowisk akademickich. Od czasu utworzenia województwa nie przeprowadzano jeszcze procesu konsultacyjnego na tak duŜą skalę, jak w przypadku RPO WP. Stało się to jednak niezbędne, poniewaŜ będzie to największy w historii kompleksowy, skoordynowany, wieloletni i stabilny finansowo program przedsięwzięć rozwojowych w województwie. PoniŜej zawarto kilka generalnych spostrzeŜeń. Celem konsultacji było uzyskanie moŜliwie najszerszego spektrum opinii i propozycji środowisk regionalnych na temat zapisów zawartych w Projekcie RPO WP. Istotne w nich było dąŜenie do wypracowania konsensusu co do zakresu, celów i oczekiwanych rezultatów realizacji RPO WP, w tym jak najlepsze dopasowanie zapisów Programu do faktycznych potrzeb rozwojowych województwa. Łącznie we wszystkich 39 spotkaniach w ramach konsultacji społecznych udział wzięło ponad 1 900 osób. Z moŜliwości pisemnego wypowiedzenia się na temat Projektu RPO WP skorzystało 78 osób i instytucji. Ponadto, 37 wypowiedzi zanotowano na portalu internetowym Forum Pomorze (www.forumpomorze.pl). Zgłoszona została równieŜ petycja 1490 osób dotycząca uwzględnienia termomodernizacji spółdzielczych budynków mieszkaniowych w ramach RPO WP. Po przeanalizowaniu wszystkich zgłoszonych uwag i propozycji stworzono listę nieco ponad 200 zagadnień, które naleŜało rozwaŜyć, odpowiadając na postulaty zgłaszane w trakcie konsultacji społecznych Projektu RPO WP. 73 Opis procesu konsultacji społecznych RPO WP znajduje się w Załączniku II. 44 NajwaŜniejsze kierunki zmian w RPO WP wynikające z konsultacji społecznych: a) Przemodelowano wsparcie dla przedsiębiorczości i innowacji koncentrując je na dwóch filarach: • finansowych instrumentach wsparcia dla MŚP (granty tradycyjne, granty innowacyjne oraz pozadotacyjne instrumenty finansowe); • instytucjach otoczenia biznesu, takŜe tych oferujących wsparcie w zakresie procesów innowacyjnych i transferu innowacji. b) Wsparcie dla infrastruktury edukacyjnej ukierunkowano na infrastrukturę dydaktyczną na poziomie wyŜszym oraz infrastrukturę naukowo-badawczą (słuŜącą dydaktyce akademickiej), która w sposób istotny przyczyni się do polepszenia jakości kształcenia. Inwestycje dotyczące otoczenia socjalnego uczelni (np. campusy) uzyskają wsparcie jedynie w przypadku, gdy stanowić będą element szerszego projektu dotyczącego infrastruktury dydaktycznej. Preferowane powinny być projekty partnerskie, realizowane przez kilka uczelni, bądź we współpracy uczelni i jednostek samorządu terytorialnego. c) Przedsięwzięcia w zakresie infrastruktury i usług społeczeństwa informacyjnego powinny być ukierunkowane przede wszystkim na rozbudowę publicznej sieci szkieletowej poprawiającej moŜliwości dostępu do Internetu na obszarach poza duŜymi ośrodkami miejskimi. d) Przedsięwzięcia dotyczące Inteligentnych Systemów Transportowych będą finansowane w ramach tego samego strumienia środków finansowych, co projekty dotyczące transportu zbiorowego. e) Nie wykluczono moŜliwości realizacji starannie wyselekcjonowanych i moŜliwych „do udźwignięcia” przez RPO WP inwestycji na drogach krajowych. f) Uzbrojenie terenów pod inwestycje mieszkaniowe nie zostanie objęte wsparciem. g) W zakresie projektów termomodernizacyjnych (biorąc pod uwagę duŜą skalę potrzeb oraz stosunkowo niewielkie środki przeznaczone na ten obszar tematyczny) nie naleŜy poszerzać kręgu bezpośrednich wnioskodawców o spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe. Jednak podmioty te będą mogły skorzystać ze wsparcia na projekty termomodernizacyjne w ramach programów rewitalizacyjnych, dla których wnioskodawcami będą gminy miejskie. h) Przedsięwzięcia w zakresie wspierania i zachowania walorów przyrodniczych winny pozostać ukierunkowane na zrównowaŜone wykorzystanie obszarów chronionych, a nie na działania o charakterze czysto ochronnym. i) W ramach przedsięwzięć dotyczących regionalnej infrastruktury ochrony zdrowia wsparcie będą mogły uzyskać wszystkie podmioty funkcjonujące w publicznym systemie ubezpieczeń zdrowotnych, które świadczą usługi z zakresu specjalistycznej opieki zdrowotnej (ambulatoryjnej i stacjonarnej). Realizowane tu będą jednak wyłącznie projekty wynikające z Programu „Zdrowie dla Pomorzan”. j) Nie naleŜy zmieniać zasady kwalifikacji obszarów uprawnionych do wsparcia w zakresie rozwoju infrastruktury lokalnej (wyłączenie miast powyŜej 35 tys. mieszkańców). k) Preferencje dla lokalnych inwestycji drogowych powinny się skoncentrować na poprawie powiązań między ośrodkami powiatowymi oraz między nimi a ośrodkami gminnymi. l) Nie naleŜy dopuszczać operatorów infrastruktury energetycznej czy telekomunikacyjnej jako samodzielnych beneficjentów realizowanych przedsięwzięć (np. uzbrojenie terenów pod inwestycje). W grę będzie wchodzić wyłącznie rozwiązanie w formie PPP (np. operatorgmina). 45 m) Projekty dotyczące systemów odbioru i oczyszczania ścieków będą kluczowe z punktu widzenia realizacji celów w rozwoju lokalnym, co oznacza, Ŝe projekty stricte wodociągowe będą mogły być realizowane w RPO WP tylko w bardzo ograniczonym zakresie (bez inwestycji w samą sieć). n) Zmodyfikowano definicję „obszarów strukturalnie słabych” (uŜywaną głównie w aspekcie rozwoju lokalnego), przy zachowaniu dwóch załoŜeń: a) nie powinny one obejmować większej części województwa; b) powinny one odzwierciedlać przede wszystkim potencjał ekonomiczny i społeczny gmin (związany z dochodami własnymi, poziomem bezrobocia, czy skalą udzielaniej pomocy społecznej). o) Uwzględniono inwestycje w infrastrukturę słuŜącą edukacji przedszkolnej, z zastrzeŜeniem, Ŝe nie będzie moŜliwa budowa nowych obiektów, lecz: a) rozbudowa, przebudowa i wyposaŜenie istniejących obiektów edukacyjnych w celu rozszerzenia ich funkcji o edukację przedszkolną; b) adaptacja i wyposaŜenie innych obiektów infrastruktury społecznej na cele związane z edukacją przedszkolną. p) Dla projektów w zakresie infrastruktury edukacyjnej na szczeblu lokalnym wprowadzono dodatkowe preferencje odzwierciedlające procesy demograficzne. q) Zweryfikowano przestrzenny zasięg realizacji przedsięwzięć w ramach lokalnych inicjatyw obywatelskich, koncentrując wsparcie na obszarach wiejskich. r) Rozdysponowano 5% rezerwę programową, kierunkując ją na wzmocnienie regionalnego systemu transportowego (3%) oraz rozwój i innowacje w MŚP (2%). s) Dokonano równieŜ innych przesunięć w tabeli finansowej, redukując środki na pomoc techniczną (-1%), lokalną infrastrukturę społeczną (-1%), środowisko i energetykę (-1%) oraz funkcje miejskie i metropolitalne (-1%), a takŜe podnosząc alokację na rozwój i innowacje w MŚP (+4%). 2. Ocena oddziaływania Programu na środowisko74 Ocena oddziaływania na środowisko Projektu RPO WP została przeprowadzona zgodnie z procedurą określoną w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska oraz Dyrektywie 2001/42/WE w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko, a takŜe Dyrektywie 2003/4/WE w sprawie publicznego dostępu do informacji dotyczących środowiska. Zarząd Województwa Pomorskiego powierzył realizację prac związanych z postępowaniem w sprawie oceny oddziaływania na środowisko Wojewódzkiemu Biuru Planowania Przestrzennego w Słupsku. Procedura postępowania z udziałem społeczeństwa w ocenie oddziaływania na środowisko rozpoczęła się w dniu 7 listopada 2005 roku a zakończyła się 4 sierpnia 2006 roku. Przebiegała ona równoległe z procesem konsultacji społecznych Projektu RPO WP. Celem Prognozy oddziaływania na środowisko Projektu RPO WP była identyfikacja środowiskowych skutków realizacji postanowień RPO WP, a więc ustalenie, czy przyjęte w dokumencie zapisy gwarantują bezpieczeństwo środowiska przyrodniczego oraz sprzyjają jego ochronie i zrównowaŜonemu rozwojowi. 74 Pełny opis postępowania w sprawie oceny oddziaływania RPO WP na środowisko znajduje się w Załączniku III. 46 NajwaŜniejsze kierunki zmian RPO WP wynikające z rekomendacji przedstawionych w Prognozie: a) W części diagnostycznej RPO WP skorygowano informacje dotyczące m.in. przyrodniczych obszarów chronionych, zagospodarowania osadów ściekowych, a takŜe infrastruktury środowiskowej. b) W celu strategicznym RPO WP jednoznacznie nawiązano do zasady zrównowaŜonego rozwoju. c) Postulat trwałej poprawy poziomu Ŝycia mieszkańców uwzględniono jako jedną z głównych zasad realizacji RPO WP. d) Bezpośrednie wsparcie dla MŚP ukierunkowano m.in. na inwestycje sprzyjające oszczędności surowców i energii oraz ograniczaniu ilości substancji szkodliwych odprowadzanych do środowiska. e) W zakresie przedsięwzięć innowacyjnych w MŚP podkreślono, Ŝe wdraŜane rozwiązania powinny przyczyniać się do ograniczenia eksploatacji nieodnawialnych zasobów środowiska oraz winny bezwzględnie spełniać kryterium bezpieczeństwa środowiskowego. f) Uwzględniono tereny powojskowe w zakresie przedsięwzięć rewitalizacyjnych. g) W zakresie inwestycji drogowych (o randze regionalnej) uwzględniono moŜliwość realizacji bezpiecznych przejść dla zwierząt jako elementu infrastruktury towarzyszącej. h) Wprowadzono zapisy, zgodnie z którymi inwestycje dotyczące regulacji i utrzymania cieków wodnych powinny uwzględniać potrzeby ochrony przyrody, w tym róŜnorodności biologicznej, co wiąŜe się m.in. z koniecznością zachowania lub przywrócenia droŜności biologicznej rzek. i) W zakresie infrastruktury energetycznej podkreślono preferencje dla projektów przyczyniających się do redukcji ilości zanieczyszczeń atmosferycznych w strefach, dla których określono tzw. programy ochrony powietrza. j) W uzasadnionych przypadkach umoŜliwiono poszerzenie zakresu tematycznego realizowanych projektów o zagadnienia związane z promocją informacji o środowisku oraz edukacją ekologiczną. k) W projektach z zakresu lokalnej infrastruktury podstawowej umoŜliwiono likwidację mogilników. l) Uwzględniono propozycje modyfikacji niektórych wskaźników monitorowania RPO WP. 3. Ocena ex-ante (szacunkowa) Programu75 Ocena została przeprowadzona zgodnie z wymogiem art. 48 ust. 2 Rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 roku ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1260/1999. Wykonawcą Oceny była firma WYG International sp. z o.o. Rozpoczęcie prac nad Oceną ex-ante nastąpiło w dniu 7 sierpnia 2006 roku. Ostateczna wersja Raportu ewaluacyjnego została przekazana Instytucji Zarządzającej w dniu 14 grudnia 2006 roku. Celem Oceny ex-ante było lepsze dopasowanie Programu do potrzeb i uwarunkowań regionu, zwiększenie jego spójności, a takŜe podniesienie efektywności alokowanych w nim środków finansowych Przedmiotem Oceny był Projekt RPO WP odzwierciedlający zarówno wyniki konsultacji społecznych, jak teŜ wyniki postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko. 75 Pełny opis prac związanych z wykonaniem Oceny ex-ante RPO WP znajduje się w Załączniku IV. 47 NajwaŜniejsze kierunki w Ocenie ex-ante: zmian RPO WP wynikające z rekomendacji przedstawionych a) Diagnozę sytuacji społeczno-gospodarczej regionu uzupełniono o: • opisy najwaŜniejszych uwarunkowań zewnętrznych rozwoju województwa; • elementy analiz prognostycznych dotyczących zjawisk waŜnych dla rozwoju województwa; • informacje podkreślające specyfikę obszarów wiejskich i obszarów nadmorskich; • informacje wskazujące wyraźniej na potencjał regionu w zakresie odnawialnych źródeł energii; • jednoznaczne odwołania do źródeł podawanych danych i informacji. b) Zweryfikowano i uporządkowano analizę SWOT w oparciu o ww. zmiany w diagnozie. c) W rozdziale dotyczącym Strategii Programu jednoznacznie określono powiązanie Obszarów tematycznych i Osi Priorytetowych. d) W Strategii Programu wskazano ryzyka związane z jego realizacją. e) W przypadku kilku wskaźników monitoringu Osi Priorytetowych skorygowano poziom (produkt, rezultat, oddziaływanie), na którym będą one mierzone. f) Opis systemu wdraŜania Programu doprecyzowano w zakresie: • procedury uruchamiania środków i obiegu płatności; • realizacji zasady partnerstwa na kaŜdym etapie realizacji Programu; • działań mających na celu promocję i upowszechnianie informacji na temat Programu. 4. Ocena skutków makroekonomicznych realizacji Programu76 Ocena efektu makroekonomicznego realizacji RPO WP została przeprowadzona w oparciu o model HERMIN77, a takŜe w oparciu o model równowagi ogólnej MaMoR278. Wyniki ocen sporządzonych przy wykorzystaniu obu modeli zostały wykorzystane przez Wykonawcę Oceny ex-ante. Są one w dość duŜym stopniu zbieŜne, co prowadzi do wniosku, Ŝe zaproponowana w RPO WP alokacja środków na poszczególne obszary tematyczne przyniesie rzeczywiście pozytywne skutki makroekonomiczne, zwiększając konkurencyjność regionu. 76 Opis prac z związanych z oceną efektu makroekonomicznego realizacji RPO WP znajduje się w Załączniku V. Model bazujący na popytowej teorii Keynes’a, rozwinięty przez Instytut Badań Społeczno-Ekonomicznych funkcjonujący przy irlandzkim Ministerstwie Finansów. Ma zastosowanie do prognoz krótko i średniookresowych. 78 Obliczeniowy model równowagi ogólnej (ang. computable general equilibrium model) zorientowany na efekty podaŜowe i mający zastosowanie do prognoz długookresowych. 77 48 PoniŜej przedstawione zostały wyniki zastosowania obu modeli przy ocenie makroekonomicznego efektu realizacji RPO WP – w odniesieniu do PKB i stopy zatrudnienia. Wyniki uzyskane za pomocą modeli HERMIN i MaMoR2 w ocenie efektów realizacji RPO WP. ROK HERMIN MaMoR2 HERMIN MaMoR2 2007 0,05 0,02 0,04 -0,02 2008 0,22 0,07 0,15 -0,04 2009 0,64 0,22 0,34 -0,04 2010 1,46 0,53 0,63 -0,01 2011 2,13 0,99 0,63 0,16 2012 2,7 1,43 0,68 0,32 2013 3,44 1,91 0,81 0,46 2014 3,38 2,35 0,51 0,73 2015 3,32 2,55 0,35 0,85 2016 2,87 2,56 0,07 0,94 2017 2,7 2,42 0,07 0,88 2018 2,57 2,28 0,08 0,81 2019 2,45 2,14 0,08 0,76 2020 2,33 2,02 0,09 0,71 3,5 WPŁYW RPO WP NA ZMIANĘ PKB (%) Wpływ na zmianę zatrudnienia (%) 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 HERMIN WPŁYW RPO WP NA ZMIANĘ ZATRUDNIENIA (%) Wpływ na zmianę PKB (%) 1 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 -0,1 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 HERMIN 49 MaMoR2 MaMoR2 V. STRATEGIA PROGRAMU 1. Cel strategiczny Programu Cel strategiczny Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Pomorskiego na lata 2007-2013 jest powiązany przede wszystkim z: • Celem strategicznym zawartym w Narodowych Strategicznych Ramach Odniesienia 2007-201379, który brzmi: Tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej. • Wizją regionu zawartą w Strategii Rozwoju Województwa Pomorskiego80, która brzmi: Województwo pomorskie 2020 roku to znaczący partner w Regionie Bałtyckim – region czystego środowiska; wysokiej jakości Ŝycia; rozwoju opartego na wiedzy, umiejętnościach, aktywności i otwartości mieszkańców; silnej i zróŜnicowanej gospodarki; partnerskiej współpracy; atrakcyjnej i spójnej przestrzeni; a takŜe kultywowania wielokulturowego dziedzictwa oraz tradycji morskich i wolnościowych. Wpisujący się w powyŜsze zapisy, a takŜe wynikający z przeprowadzonej diagnozy i analizy SWOT, Cel strategiczny Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Pomorskiego na lata 2007-2013 jest następujący: Poprawa konkurencyjności gospodarczej, spójności społecznej i dostępności przestrzennej województwa przy zrównowaŜonym wykorzystaniu specyficznych cech potencjału gospodarczego i kulturowego regionu oraz przy pełnym poszanowaniu jego zasobów przyrodniczych. Syntetyczną miarą powodzenia realizacji celu głównego będzie tempo procesu zmniejszania się dysproporcji pomiędzy województwem pomorskim a regionami UE-27 mierzone poziomem Produktu Krajowego Brutto na mieszkańca. Prognozowany wpływ realizacji RPO WP na gospodarkę regionu przedstawia poniŜsza tabela: Nazwa wskaźnika Liczba utworzonych miejsc pracy (ogółem / kobiety / męŜczyźni)81 Wpływ realizacji Programu (wartość docelowa w 2013 roku) Rezultat 11 000 / 5 500 / 5 500 Częstotliwość pomiaru rocznie Źródło pozyskania danych IZ Oddziaływanie82 Zakumulowana stopa wzrostu PKB Liczba utworzonych miejsc pracy netto Stopa bezrobocia (zmiana) +3,4% + 7000 miejsc pracy - 0,7 punktu procentowego raz – na koniec Programu raz – na koniec Programu raz – na koniec Programu Ewaluacja Ewaluacja Ewaluacja WyŜej wskazane wartości obrazują potencjalne dodatkowe zmiany w gospodarce regionu spowodowane interwencją EFRR wyłącznie w ramach RPO WP. 79 Dokument zaakceptowany decyzją Komisji Europejskiej zatwierdzającą pewne elementy NSRO z dnia 7 maja 2007 roku. Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego została przyjęta uchwałą Sejmiku Województwa Pomorskiego nr 587/XXXV/05 z dnia 18 lipca 2005 roku. 81 Wartość tego wskaźnika zostanie zweryfikowana przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego jeszcze w roku 2007. 82 Oddziaływanie Programu oszacowano przy pomocy modelu makroekonomicznego HERMIN (Raport nr 2 „Ocena efektu makroekonomicznego Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Pomorskiego na lata 2007-2013 na gospodarkę województwa pomorskiego za pomocą modelu HERMIN” opracowany przez Wrocławską Agencję Rozwoju Regionalnego S.A.). 80 50 Uwzględniając takie czynniki, jak: a) kierunek i tempo przemian strukturalnych w Polsce i województwie pomorskim, b) prognozy rozwoju gospodarczego w regionie, kraju i w otoczeniu globalnym, c) łączny wpływ interwencji funduszy UE na sytuację w regionie i w kraju, w okresie do roku 2013 (2015) przewiduje się istotne pozytywne zmiany sytuacji społecznogospodarczej w województwie pomorskim. MoŜna je zobrazować następującymi wskaźnikami83 odnoszącymi się do kluczowych obszarów zdefiniowanych w Strategii Rozwoju Województwa Pomorskiego: a) w obszarze konkurencyjności: oczekiwane jest osiągniecie wartości PKB per capita (wg PPS) na poziomie ok. 105% średniej krajowej oraz ok. 60% średniej dla UE, b) w obszarze spójności oczekiwane jest osiągniecie zatrudnienia (wg BAEL) na poziomie ok. 105% średniej krajowej oraz ok. 95% średniej dla UE, c) w obszarze dostępności oczekiwane jest osiągniecie liczby pasaŜerów w portach lotniczych na 100 000 mieszkańców na poziomie ok. 125% do średniej krajowej oraz ok. 75% średniej dla UE. Interwencja samego RPO WP w stosunkowo niewielkim stopniu jest w stanie przyczynić się do realizacji ww. oczekiwań. Stąd teŜ przy monitorowaniu postępu realizacji Programu ww. wskaźniki i ich aktualne wartości będą brane pod uwagę wyłącznie jako kontekst rozwojowy. 83 Pełna lista wskaźników kontekstowych słuŜących monitorowaniu sytuacji w regionie zamieszczona jest w Załączniku VI. Wskaźniki będą monitorowane corocznie. 51 2. Cele Szczegółowe Programu Cel strategiczny Programu będzie realizowany przez następujące Cele Szczegółowe: 1. Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności gospodarki oraz wzrost kompetencji mieszkańców. 2. Poprawa atrakcyjności inwestycyjnej ośrodków miejskich i usprawnienie powiązań między nimi. 3. Poprawa atrakcyjności osiedleńczej i turystycznej. 4. Przełamywanie barier strukturalnych na obszarach o niŜszym potencjale rozwojowym. Cele 1 i 3 mają charakter horyzontalny, tzn. będą realizowane na obszarze całego województwa. Ich ukierunkowanie sprzyjać będzie przede wszystkim utrwaleniu i wzmocnieniu procesów rynkowych związanych z restrukturyzacją i unowocześnieniem gospodarki regionu. RPO WP moŜe pełnić rolę katalizatora w procesie tworzenia nowych, trwałych miejsc pracy, zwłaszcza w tych sektorach gospodarki, które będą decydowały o konkurencyjności województwa. Chodzi tu głównie o: • rozwój branŜ opartych na wiedzy (innowacyjnych), w tym takŜe usług o wysokiej wartości dodanej (w takich dziedzinach jak logistyka, ICT, przemysły kultury, turystyka); • poprawę efektywności funkcjonowania sfery usług publicznych decydujących w duŜej mierze o poziomie jakości Ŝycia, a takŜe o zdolności regionu do przyciągania zewnętrznych czynników rozwoju (takich jak inwestorzy, instytucje otoczenia gospodarczego, turyści, naukowcy, studenci). Cele 2 i 4 są zorientowane przestrzennie i będą realizowane w określonych obszarach regionu. Chodzi tu w szczególności o: • ośrodki miejskie realizacja Celu 2 skupiać się będzie przede wszystkim na tych miastach, które pełnią rolę subregionalnych i regionalnych ośrodków rozwojowych; zaliczamy do nich miasta o liczbie mieszkańców przekraczającej 35 tysięcy – są to: Gdańsk, Gdynia, Słupsk, Tczew, Starogard Gdański, Wejherowo, Rumia, Sopot, Chojnice, Malbork, Kwidzyn, Lębork84. Wskazana wyŜej lista miast nie będzie ulegała zmianom w trakcie realizacji Programu. • obszary o niŜszym potencjale rozwojowym połoŜone poza ww. kluczowymi ośrodkami miejskimi realizacja Celu 4 skupiać się będzie przede wszystkim na tzw. obszarach słabych strukturalnie rozumianych jako gminy (NTS 5) charakteryzujące się niekorzystnymi wskaźnikami w zakresie: 1) dochodów własnych, 2) bezrobocia, 3) odsetka osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej, w stosunku do średniej dla wszystkich gmin wiejskich, wiejsko-miejskich i miast do 35 tys. mieszkańców w województwie pomorskim. Listę obszarów słabych strukturalnie ustalono wg danych statystycznych pochodzących ze statystyki publicznej, dostępnych na początek roku 200785. W oparciu o te dane będzie ona obowiązywać do czasu jej aktualizacji. Przewiduje się przynajmniej jednokrotną aktualizację listy obszarów słabych strukturalnie w trakcie okresu programowania. 84 Według kolejności wynikającej z liczby mieszkańców (dane z dnia 31.12.2005). Mapa kluczowych ośrodków miejskich w regionie jest przedstawiona w załączniku graficznym RPO WP. 85 Mapa obszarów słabych strukturalnie jest przedstawiona w załączniku graficznym RPO WP. 52 Cel 1. Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności gospodarki oraz wzrost kompetencji mieszkańców Cel ten będzie skupiał się na realizacji przedsięwzięć w następujących Obszarach Tematycznych86: a) Poprawa konkurencyjności i innowacyjności MŚP Finansowe instrumenty wpierania MŚP będą miały formę bezpośrednią i pośrednią. Dotacje będą ukierunkowane na inwestycje w przedsiębiorstwach tworzących nowe miejsca pracy, jak teŜ na przedsięwzięcia innowacyjne w firmach o wysokim potencjale rozwojowym i duŜej zdolności do konkurowania na rynku krajowym i zagranicznym. Istotnym elementem realizowanych inwestycji powinno być ukierunkowanie na podnoszenie efektywności wykorzystania surowców i energii. Pośrednie wsparcie dla przedsiębiorstw będzie polegało na tworzeniu i wzmacnianiu takich instrumentów, jak wyspecjalizowane fundusze poŜyczkowe, poręczeniowe czy teŜ inne instrumenty wsparcia kapitałowego. Sektor MŚP w województwie będzie wsparty poprzez lepszy dostęp do wyspecjalizowanych usług doradczych. Usługi te będą organizowane przez instytucje otoczenia biznesu w sposób systemowy i przejrzysty, odpowiadając na realne zapotrzebowanie przedsiębiorstw. Istotnym elementem warunkującym sprawne funkcjonowanie sfery otoczenia biznesu w regionie będzie rozwijana sieć innowacji, obejmująca instytucje zajmujące się generowaniem i skutecznym transferem rozwiązań innowacyjnych ze sfery badawczo-rozwojowej do sfery gospodarczej. WaŜna z punktu widzenia efektywności sfery otoczenia przedsiębiorstw będzie takŜe promocja gospodarcza regionu, która z jednej strony słuŜyć będzie przyciągnięciu zewnętrznych firm (inwestorów), a z drugiej – ułatwiać będzie nawiązywanie pomorskim firmom międzynarodowych kontaktów gospodarczych. b) Budowa społeczeństwa wiedzy Podnoszenie jakości kapitału ludzkiego w regionie będzie realizowane poprzez wsparcie dla rozwoju infrastruktury dydaktycznej i naukowo-dydaktycznej w szkołach wyŜszych, ze szczególnym zwróceniem uwagi na podnoszenie potencjału uczelni w zakresie jakości kształcenia i dostosowania jego kierunków do realnych potrzeb rynku pracy w warunkach dynamicznych zmian gospodarczych. WiąŜe się to zarówno z tworzeniem nowoczesnej i elastycznej oferty edukacyjnej na poziomie studiów wyŜszych, jak równieŜ z realizacją potrzeb dotyczących rozwoju róŜnorodnych (w tym specjalistycznych), atrakcyjnych i dostępnych usług w zakresie kształcenia ustawicznego. Poprawa dostępu do wiedzy i informacji nastąpi dzięki tworzeniu lepszych warunków infrastrukturalnych dla upowszechniania technologii informacyjnych i komunikacyjnych, a takŜe dzięki finansowaniu rozwoju usług elektronicznych dla ludności i biznesu. Szczególnie istotna będzie tu znacząca poprawa sytuacji na obszarach poza głównymi ośrodkami miejskimi województwa. 86 Zdefiniowane w RPO WP Obszary Tematyczne stanowią podstawę do sformułowania Osi Priorytetowych Programu. 53 Cel 2. Poprawa atrakcyjności inwestycyjnej ośrodków miejskich i usprawnienie powiązań między nimi Cel ten będzie skupiał się na realizacji przedsięwzięć w następujących Obszarach Tematycznych: a) Wzmocnienie potencjału rozwojowego największych miast Atrakcyjność inwestycyjna, osiedleńcza i turystyczna miast będzie ulegać poprawie dzięki usprawnieniu ich systemów transportowych, ze zwróceniem szczególnej uwagi na transport zbiorowy, a takŜe dzięki podejmowaniu kompleksowych inicjatyw w zakresie rewitalizacji obszarów zdegradowanych i modernizacji przestrzeni miejskich (zwłaszcza publicznych), które będą sprzyjać lokowaniu bądź wzmacnianiu funkcji metropolitalnych i ponadmiejskich. b) Poprawa spójności i efektywności systemu transportowego System transportowy województwa wymaga modernizacji i rozwoju sieci drogowej oraz sieci kolejowej o znaczeniu regionalnym, a takŜe usprawnienia istotnych węzłów transportowych. Realizowane przedsięwzięcia będą przyczyniać się do poprawy spójności przestrzennej województwa, do sprawniejszego powiązania układu regionalnego z krajowym i europejskim systemem transportowym, jak równieŜ do lepszego wykorzystania potencjału gospodarczego poszczególnych obszarów, a takŜe do poprawy bezpieczeństwa w transporcie. Cel 3. Poprawa atrakcyjności osiedleńczej i turystycznej Cel ten będzie skupiał się na realizacji przedsięwzięć w następujących Obszarach Tematycznych: a) Poprawa jakości środowiska Przedsięwzięcia inwestycyjne w regionie będą ukierunkowane na realizację postanowień Traktatu Akcesyjnego Polski do Unii Europejskiej w zakresie gospodarki odpadami. Istotne będą teŜ inwestycje związane z uporządkowaniem gospodarki wodnej w pewnych częściach regionu. Uzupełnieniem ww. działań będą inicjatywy w zakresie kompleksowego monitoringu stanu środowiska. Pozytywne efekty środowiskowe oczekiwane są takŜe dzięki realizacji projektów ukierunkowanych na lepsze wykorzystanie bogatych zasobów energii odnawialnej w regionie, a takŜe na wdraŜanie rozwiązań umoŜliwiających oszczędniejsze gospodarowanie energią. b) Wykorzystanie potencjału turystycznego Atrakcyjność turystyczna regionu jest traktowana jako jeden z istotniejszych czynników jego trwałego rozwoju. Będzie ona wzmacniana poprzez zrównowaŜone wykorzystanie bogactwa środowiska przyrodniczego i kulturowego regionu. Realizowane przedsięwzięcia będą ukierunkowane na dywersyfikację oferty turystycznej, obejmując ogólnie dostępną infrastrukturę turystyczną, obiekty dziedzictwa kulturowego, obszary cenne przyrodniczo, a takŜe tworzenie i promocję (sieciowych) produktów turystycznych. Realizowane przedsięwzięcia będą wspierane poprzez budowę zintegrowanego systemu informacji turystycznej. c) Zdrowie mieszkańców Stan zdrowia mieszkańców regionu sprawia, Ŝe niezbędna jest realizacja przedsięwzięć ukierunkowanych na poprawę dostępności i jakości usług ochrony zdrowia, zwłaszcza w zakresie profilaktyki, diagnostyki i terapii chorób nowotworowych, chorób układu sercowo-naczyniowego oraz cukrzycy. Istotna dla lepszego funkcjonowania systemu ochrony zdrowia, a w szerszej perspektywie – dla podniesienia poziomu bezpieczeństwa mieszkańców województwa, będzie integracja regionalnego systemu ratownictwa, którego element stanowiło będzie ratownictwo medyczne. 54 Cel 4. Przełamywanie barier strukturalnych na obszarach o niŜszym potencjale rozwojowym Cel ten będzie skupiał się na realizacji przedsięwzięć w następujących Obszarach Tematycznych: a) Wzmocnienie podstawowej infrastruktury obszarów o niŜszym potencjale rozwojowym Przyciąganie inwestycji, kreowanie miejsc pracy i podniesienie jakości Ŝycia mieszkańców regionu oznacza konieczność podjęcia działań na rzecz niwelowania przestrzennych dysproporcji w rozwoju infrastruktury podstawowej, zwłaszcza w relacji miasto-wieś. Przedsięwzięcia w tej mierze będą ukierunkowane głównie na potrzeby lokalne związane z infrastrukturą drogową, gospodarczą i turystyczną. Z kolei w zakresie gospodarki wodno-ściekowej przedsięwzięcia będą związane z realizacją postanowień Traktatu Akcesyjnego Polski do Unii Europejskiej. b) Wzmocnienie tkanki społecznej na obszarach o niŜszym potencjale rozwojowym Obszary województwa przeŜywające problemy społeczno-gospodarcze, zwłaszcza obszary wiejskie, wymagają wsparcia ukierunkowanego na podnoszenie jakości i dostępności infrastruktury społecznej (m.in. edukacyjnej, sportowej, zdrowotnej). Jednocześnie obszary te wymagają silnego impulsu na rzecz aktywizacji i samoorganizacji społeczności lokalnych wokół małych przedsięwzięć (takŜe infrastrukturalnych), których katalizatorem powinien być przede wszystkim sektor pozarządowy. Podjęcie przedsięwzięć w tych dwóch uzupełniających się kierunkach stwarza szansę na trwałą poprawę jakości Ŝycia mieszkańców tych obszarów. Postęp realizacji Celów Szczegółowych Programu będzie badany poprzez określanie postępu realizacji poszczególnych Osi Priorytetowych RPO WP, z wykorzystaniem przypisanych tym Osiom wskaźników monitorowania. 55 3. Powiązanie Celów Programu z diagnozą sytuacji w regionie Cele i obszary tematyczne Przesłanki wynikające RPO WP z diagnozy sytuacji w regionie Cel 1. Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności gospodarki oraz wzrost kompetencji mieszkańców - liczne bariery w rozwoju MŚP (w tym utrudniony dostęp do kapitału) - duŜa liczba miejsc pracy tworzonych w MŚP - niski rozwój przedsiębiorczości na obszarach wiejskich Poprawa konkurencyjności - niski udział MŚP w eksporcie - brak dostatecznej współpracy instytucji otoczenia biznesu oraz przestrzenie i innowacyjności MŚP i jakościowo zróŜnicowany poziom świadczonych przez nie usług dla MŚP - niskie nakłady na działalność badawczo-rozwojową i innowacyjną - słabe powiązanie nauki ze sferą gospodarczą - ograniczona zdolność regionu do przyciągania inwestycji - zróŜnicowany dostęp do edukacji na poziomie wyŜszym - rosnące zapotrzebowanie na usługi edukacyjne na poziomie wyŜszym Budowa społeczeństwa - niedostosowana do nowych potrzeb infrastruktura uczelni wiedzy - ograniczenia w szerokopasmowym dostępie do Internetu, głównie poza miastami - stopniowo uruchamiane przez administrację publiczną usługi on-line Cel 2. Poprawa atrakcyjności inwestycyjnej ośrodków miejskich i usprawnienie powiązań miedzy nimi - niski poziom integracji transportu zbiorowego w Obszarze Metropolitalnym Trójmiasta i w większych ośrodkach miejskich Wzmocnienie potencjału - liczne obszary miejskie wymagające rewitalizacji rozwojowego największych - słabe wyposaŜenie duŜych miast w obiekty kongresowe, sportowe, kulturalne o randze miast regionalnej i krajowej - niska podaŜ terenów przygotowanych pod inwestycje gospodarcze - niska dostępność transportowa regionu i słaba integracja jego układu transportowego - niezadowalający stan infrastruktury transportowej Poprawa spójności - niskie standardy bezpieczeństwa w ruchu drogowym i efektywności systemu - ograniczona przepustowość dróg związana m.in. z brakiem obwodnic transportowego - niska konkurencyjność regionalnych kolejowych przewozów pasaŜerskich - nie w pełni wykorzystany potencjał regionalnych węzłów transportowych Cel 3. Poprawa atrakcyjności osiedleńczej i turystycznej - brak kompleksowych rozwiązań w gospodarce odpadami komunalnymi i niebezpiecznymi - zaległości inwestycyjne w zakresie gospodarki wodnej (m.in. w zakresie Poprawa jakości bezpieczeństwa powodziowego i retencji) środowiska - duŜe moŜliwości rozwijania produkcji energii ze źródeł odnawialnych - konieczność obniŜenia negatywnego oddziaływania procesów wytwarzania energii na środowisko (m.in. modernizacja systemów ciepłowniczych) - istotna rola turystyki w kreowaniu miejsc pracy w regionie - zbyt duŜa sezonowość w turystyce - bardzo duŜy i nie w pełni wykorzystany potencjał w zakresie rozwoju róŜnorodnych Wykorzystanie potencjału form turystyki, brak w pełni wykreowanych, atrakcyjnych (sieciowych) produktów turystycznego turystycznych - nie w pełni wykorzystany pod kątem turystycznym potencjał dziedzictwa kulturowego - brak zintegrowanego regionalnego systemu informacji turystycznej - niedobór wyspecjalizowanych usług opieki medycznej, zwłaszcza w zakresie chorób Zdrowie mieszkańców nowotworowych, sercowo-naczyniowych i cukrzycy - nieefektywny i nieskoordynowany system ratownictwa na poziomie regionu Cel 4. Przełamywanie barier strukturalnych na obszarach o niŜszym potencjale rozwojowym Wzmocnienie podstawowej - względnie niska jakość Ŝycia na obszarach wiejskich, przejawiająca się m.in. infrastruktury obszarów niedorozwojem sieci drogowej, czy teŜ sieci kanalizacji sanitarnej o niŜszym potencjale - niska atrakcyjność obszarów wiejskich pod kątem nowych inwestycji gospodarczych rozwojowym - znacząco słabszy dostęp do edukacji na obszarach wiejskich Wzmocnienie tkanki - braki w zakresie obiektów kulturalnych i sportowych na obszarach wiejskich społecznej na obszarach - niska jakość i dostępność usług ochrony zdrowia na obszarach wiejskich o niŜszym potencjale - niska aktywność zawodowa, gospodarcza i społeczna na duŜej części obszarów rozwojowym wiejskich 56 4. Zgodność Celów Programu ze Strategicznymi Wytycznymi Wspólnoty PoniŜsza tabela przedstawia powiązania celów szczegółowych Programu z zapisami Strategicznych Wytycznych Wspólnoty w dziedzinie spójności na lata 2007-2013 (SWW)87. Wytyczne SWW Zwiększenie atrakcyjności Europy i jej regionów pod względem inwestycji i zatrudnienia Obszary i kierunki wsparcia SWW Rozszerzenie i poprawa infrastruktury transportowej - 30 kluczowych projektów transportowych - inne projekty w ramach sieci TEN-t - priorytetowe odcinki infrastruktury kolejowej, interoperacyjność sieci kolejowej - autostrady morskie i Ŝegluga bliskiego zasięgu - połączenia drugorzędne (regionalne) integrujące obszary miejskie i wiejskie - ITS, transport zbiorowy i niezmotoryzowany w miastach - połączenia portów morskich i lotnisk z zapleczem (połączenia drugorzędne) Wzmacnianie synergii między ochroną środowiska a wzrostem gospodarczym - inwestycje związane z wypełnieniem Protokołu z Kioto - infrastruktura dotycząca wody, odpadów, powietrza - zapobieganie ryzyku, poprawa zarządzania zasobami naturalnymi - ochrona przyrody i bioróŜnorodności oraz monitoring środowiska - regeneracja środowiska fizycznego miast - zagospodarowanie przestrzenne Podjęcie kwestii intensywnego wykorzystywania tradycyjnych źródeł energii w Europie - efektywność energetyczna (obniŜenie energochłonności) - technologie oparte na odnawialnych i alternatywnych źródłach energii - rozwijanie i ulepszanie sieci energetycznych, zwłaszcza transeuropejskich 87 Obszary Tematyczne RPO WP Cele Szczegółowe RPO WP --- --- - poprawa spójności i efektywności systemu transportowego - wzmocnienie potencjału rozwojowego największych miast --- --- - poprawa jakości środowiska - wykorzystanie potencjału turystycznego Poprawa atrakcyjności osiedleńczej i turystycznej - wzmocnienie potencjału rozwojowego największych miast Poprawa atrakcyjności inwestycyjnej ośrodków miejskich i usprawnienie powiązań miedzy nimi - poprawa jakości środowiska Poprawa atrakcyjności osiedleńczej Dokument przyjęty Decyzją Rady nr 2006/702/WE z dnia 6 października 2006. 57 Poprawa atrakcyjności inwestycyjnej ośrodków miejskich i usprawnienie powiązań między nimi Wytyczne SWW Obszary i kierunki wsparcia SWW Poprawa poziomu wiedzy i innowacyjności na rzecz wzrostu Zwiększenie i lepsze ukierunkowanie inwestycji w badania i rozwój technologiczny (BRT) - przygraniczna i ponadnarodowa współpraca badawcza - tworzenie klastrów (z udziałem firm, placówek badawczych i akademickich) - transfer technologii do sektora MŚP (w tym usługi w placówkach badawczych) - ICT, infrastruktura badawcza, kapitał ludzki Ułatwianie innowacji i promowanie przedsiębiorczości - BRT, innowacje i edukacja dla MŚP (m.in. tworzenie biegunów doskonałości) - usługi dla firm, np. CTT, inkubatory (pod kątem konkurencyjności i umiędzynarodowienia) - usługi tradycyjne dla firm (spoza sfery innowacyjnej, np. zarządzanie) - eko-innowacje, w tym wprowadzanie systemów zarządzania środowiskiem - promocja tworzenia nowych firm (np. typu spin-out & spin-off) Promowanie społeczeństwa informacyjnego dla wszystkich - upowszechnienie ICT w firmach i gospodarstwach domowych (usługi, szkolenia) - infrastruktura i usługi ICT (zwłaszcza w nowych krajach UE i na obszarach wiejskich) Poprawa dostępu do finansowania - pozadotacyjne instrumenty finansowe (m.in. poŜyczki, gwarancje, seed capital) - infrastruktura dostępu do instrumentów finansowych (biura TT, anioły biznesu) - zintegrowane pakiety wsparcia (innowacja-komercjalizacja-dostęp do kapitału) - instrumenty wsparcia przedsiębiorczości specyficznych grup (np. młodzi, kobiety) 58 Obszary Tematyczne RPO WP Cele Szczegółowe RPO WP --- --- - poprawa konkurencyjności i innowacyjności MŚP - budowa społeczeństwa wiedzy Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności gospodarki oraz wzrost kompetencji mieszkańców - poprawa konkurencyjności i innowacyjności MŚP Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności gospodarki oraz wzrost kompetencji mieszkańców - budowa społeczeństwa wiedzy Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności gospodarki oraz wzrost kompetencji mieszkańców - poprawa konkurencyjności i innowacyjności MŚP Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności gospodarki oraz wzrost kompetencji mieszkańców Wytyczne SWW Obszary i kierunki wsparcia SWW Przyciągnięcie na rynek pracy i przedłuŜenie aktywności zawodowej większej liczby osób oraz modernizacja systemów zabezpieczenia społecznego Zwiększenie zdolności adaptacyjnych pracowników i przedsiębiorstw oraz elastyczności rynku pracy Obszary Tematyczne RPO WP Cele Szczegółowe RPO WP --- --- - poprawa konkurencyjności i innowacyjności MŚP Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności gospodarki oraz wzrost kompetencji mieszkańców Zwiększenie inwestycji w kapitał ludzki poprzez lepszą edukację i poprawę kwalifikacji Zwiększenie liczby i poprawa jakości miejsc pracy - rozszerzenie i podniesienie poziomu inwestycji w kapitał ludzki - dostosowanie systemów kształcenia i szkolenia do poszukiwanych nowych umiejętności Zdolności administracyjne Wspieranie utrzymania dobrego poziomu zdrowia pracowników - budowa społeczeństwa wiedzy - wzmocnienie tkanki społecznej na obszarach o niŜszym potencjale rozwojowym --- - zdrowie mieszkańców - zapobieganie zagroŜeniom zdrowia dla zwiększenia wydajności pracy (m.in. kampanie informacyjne, transfer wiedzy i technologii oraz sprzęt dla słuŜby zdrowia) - wyrównywanie braków w infrastrukturze zdrowotnej wraz z wprowadzaniem nowych technologii i usług takich, jak telemedycyna (zwłaszcza w mniej zamoŜnych państwach i regionach) 59 - wzmocnienie tkanki społecznej na obszarach o niŜszym potencjale rozwojowym - budowa społeczeństwa wiedzy Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności gospodarki oraz wzrost kompetencji mieszkańców Przełamywanie barier strukturalnych na obszarach o niŜszym potencjale rozwojowym --- Poprawa atrakcyjności osiedleńczej i turystycznej Przełamywanie barier strukturalnych na obszarach o niŜszym potencjale rozwojowym Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności gospodarki oraz wzrost kompetencji mieszkańców 5. Zgodność Celów Programu z Narodowymi Strategicznymi Ramami Odniesienia PoniŜsza tabela przedstawia powiązania celów szczegółowych Programu z zapisami Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2007-2013 (NSRO) 88. Cele szczegółowe NSRO Poprawa jakości funkcjonowania instytucji publicznych oraz rozbudowa mechanizmów partnerstwa Poprawa jakości kapitału ludzkiego i zwiększenie spójności społecznej Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej mającej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski 88 Obszary Tematyczne NSRO Obszary Tematyczne RPO WP Cele Szczegółowe RPO WP - wzmacnianie zdolności instytucji publicznych do sprawnej i efektywnej realizacji zadań - wsparcie dla instytucji realizujących NSRO --- --- - wzmocnienie - wzmacnianie mechanizmów partnerstwa między administracją publiczną a sektorem trzecim - aktywna polityka rynku pracy - wzrost poziomu edukacji społeczeństwa oraz poprawa jakości kształcenia - tworzenie warunków sprzyjających przedsiębiorczości - przeciwdziałanie ubóstwu i zapobieganie wykluczeniu społecznemu potencjału rozwojowego największych miast - wzmocnienie tkanki społecznej na obszarach o niŜszym potencjale rozwojowym --- budowa społeczeństwa wiedzy - poprawa konkurencyjności i innowacyjności MŚP - wzmocnienie potencjału rozwojowego największych miast - wzmocnienie tkanki społecznej na obszarach o niŜszym potencjale rozwojowym - wzmocnienie potencjału zdrowotnego kapitału ludzkiego - powiązanie głównych ośrodków gospodarczych w Polsce siecią autostrad i dróg ekspresowych oraz nowoczesnymi sieciami kolejowymi oraz zapewnienie powiązań komunikacyjnych w relacjach europejskich (w ramach sieci TEN-t) - zwiększenie udziału transportu publicznego w obsłudze mieszkańców zdrowie mieszkańców --- Poprawa atrakcyjności inwestycyjnej ośrodków miejskich i usprawnienie powiązań między nimi Przełamywanie barier strukturalnych na obszarach o niŜszym potencjale rozwojowym --Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności gospodarki oraz wzrost kompetencji mieszkańców Poprawa atrakcyjności inwestycyjnej ośrodków miejskich i usprawnienie powiązań między nimi Przełamywanie barier strukturalnych na obszarach o niŜszym potencjale rozwojowym Poprawa atrakcyjności osiedleńczej i turystycznej --- wzmocnienie potencjału rozwojowego największych miast Poprawa atrakcyjności inwestycyjnej ośrodków miejskich i usprawnienie powiązań między nimi - zapewnienie i rozwój infrastruktury ochrony środowiska - dywersyfikacja źródeł energii oraz ograniczenie negatywnej presji sektora energetycznego na środowisko naturalne - wsparcie podstawowej infrastruktury społecznej - poprawa jakości środowiska - wykorzystanie potencjału turystycznego - zdrowie mieszkańców Poprawa atrakcyjności osiedleńczej i turystycznej - wsparcie podstawowej infrastruktury społecznej - budowa społeczeństwa wiedzy Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności gospodarki oraz wzrost kompetencji mieszkańców Dokument zaakceptowany decyzją Komisji Europejskiej zatwierdzającą pewne elementy NSRO z dnia 7 maja 2007 roku. 60 Cele szczegółowe NSRO Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw, w tym szczególnie sektora wytwórczego o wysokiej wartości dodanej oraz rozwój sektora usług Wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej Wyrównywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich Obszary Tematyczne NSRO - wspieranie działalności wytwórczej przynoszącej wysoką wartość dodaną - rozwój sektora usług - poprawa otoczenia funkcjonowania przedsiębiorstw i ich dostępu do zewnętrznego finansowania - zwiększenie inwestycji w badania i rozwój i tworzenie rozwiązań innowacyjnych - rozwój społeczeństwa informacyjnego - przyśpieszenie rozwoju województw Polski wschodniej - wspomaganie rozwoju współpracy terytorialnej - pełniejsze wykorzystanie potencjału endogenicznego największych ośrodków miejskich - przeciwdziałanie marginalizacji i peryferyzacji obszarów problemowych - wyrównywanie szans rozwojowych na obszarach wiejskich - wspomaganie zmian strukturalnych Obszary Tematyczne RPO WP - poprawa konkurencyjności i innowacyjności MŚP Cele Szczegółowe RPO WP Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności gospodarki oraz wzrost kompetencji mieszkańców - budowa społeczeństwa wiedzy --- - budowa społeczeństwa wiedzy - poprawa konkurencyjności i innowacyjności MŚP - poprawa spójności i efektywności systemu transportowego - wzmocnienie potencjału rozwojowego największych miast - wzmocnienie podstawowej infrastruktury obszarów o niŜszym potencjale rozwojowym - wzmocnienie tkanki społecznej na obszarach o niŜszym potencjale rozwojowym --- Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności gospodarki oraz wzrost kompetencji mieszkańców Poprawa atrakcyjności inwestycyjnej ośrodków miejskich i usprawnienie powiązań miedzy nimi Przełamywanie barier strukturalnych na obszarach o niŜszym potencjale rozwojowym - poprawa konkurencyjności i innowacyjności MŚP Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności gospodarki oraz wzrost kompetencji mieszkańców - poprawa jakości środowiska - wykorzystanie potencjału turystycznego Poprawa atrakcyjności osiedleńczej i turystycznej 61 6. Zgodność Celów Programu z Krajowym Programem Reform PoniŜsza tabela przedstawia powiązania celów szczegółowych Programu z zapisami Krajowego Programu Reform na lata 2005-2008 na rzecz realizacji Strategii Lizbońskiej (KPR)89. Priorytety KPR Konsolidacja finansów publicznych i poprawa zarządzania finansami publicznymi Rozwój przedsiębiorczości Działania KPR - optymalizacja dostępu do świadczeń prowadzących do wcześniejszej dezaktywacji pracowników - doskonalenie systemu ubezpieczeń społecznych rolników - reforma systemu rentowego - kontynuacja reformy organizacji ochrony zdrowia - racjonalizacja wydatków publicznych na administrację oraz zwiększenie kontroli nad środkami publicznymi - dalsza decentralizacja wydatków publicznych - wdraŜanie systemu wieloletniego planowania budŜetowego - przyjęcie standardów unijnych w zakresie statystyki oraz prognoz z zakresu sektora finansów publicznych - informatyzacja finansów publicznych - dalsze wprowadzanie obowiązkowego audytu wewnętrznego w instytucjach publicznych - ukierunkowanie pomocy publicznej na cele horyzontalne - poprawa jakości regulacji prawnych - uproszczenie procedur administracyjnych i obniŜanie kosztów prowadzenia działalności gospodarczej - usprawnienie sądownictwa gospodarczego - zakończenie głównych procesów prywatyzacyjnych - zakończenie procesu przekształceń własnościowych przedsiębiorstw państwowych - uproszczenie budowlanego procesu inwestycyjnego - wsparcie systemu promocji gospodarki Polski oraz systemu obsługi eksporterów - wzmocnienie finansowe funduszy poŜyczkowych, poręczeniowych i kapitałowych Wzrost innowacyjności przedsiębiorstw 89 - rozwój rynku innowacji - wspieranie sfery badawczo-rozwojowej - rozwój otoczenia instytucjonalnego słuŜącego współpracy między sferą B+R a gospodarką - rozwój technologii informacyjnych i komunikacyjnych w gospodarce i administracji - ułatwienie wykorzystania eko-technologii, wspieranie efektywności energetycznej oraz kogeneracji Dokument przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 27 grudnia 2005 roku. 62 Obszary Tematyczne RPO WP Cele Szczegółowe RPO WP --- --- --- --- - poprawa konkurencyjności i innowacyjności MŚP Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności gospodarki oraz wzrost kompetencji mieszkańców - poprawa konkurencyjności i innowacyjności MŚP - budowa społeczeństwa wiedzy Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności gospodarki oraz wzrost kompetencji mieszkańców - poprawa jakości środowiska Poprawa atrakcyjności osiedleńczej i turystycznej Priorytety KPR Rozwój i modernizacja infrastruktury oraz zapewnienie warunków konkurencji w sektorach sieciowych Tworzenie i utrzymanie nowych miejsc pracy oraz zmniejszanie bezrobocia Działania KPR Obszary Tematyczne RPO WP Cele Szczegółowe RPO WP - restrukturyzacja i przekształcenia własnościowe sektora paliwowo-energetycznego - poprawa dostępności mieszkań dla obywateli oraz budowa i modernizacja infrastruktury sanitacji - upowszechnienie i rozwój PPP - wprowadzenie konkurencyjnego rynku energii i gazu ziemnego - liberalizacja transportu kolejowego - stworzenie warunków dla efektywnej konkurencji na rynku telekomunikacyjnym - przejście z nadawania analogowego na cyfrowe w radiofonii i telewizji - rozwój usług rynku pocztowego --- --- - tworzenie nowoczesnej sieci transportowej (drogi, lokalny transport publiczny, koleje, porty lotnicze, porty morskie) - wsparcie budowy i modernizacji infrastruktury energetycznej - wspomaganie rozwoju odnawialnych źródeł energii - obniŜenie obciąŜeń nakładanych na pracowników o najniŜszych dochodach - wdroŜenie nowych rozwiązań organizacyjnofinansowych zapewniających zwiększenie dostępu do usług rynku pracy świadczonych na rzecz bezrobotnych, poszukujących pracy i pracodawców - wzbogacenie oferty i podwyŜszenie jakości usług świadczonych przez powiatowe i wojewódzkie urzędy pracy - poprawa informacji o rynku pracy - aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych - aktywizacja osób z grup znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy Poprawa zdolności adaptacyjnych pracowników i przedsiębiorstw poprzez inwestowanie w kapitał ludzki - zwiększenie elastyczności i zróŜnicowania form i organizacji pracy - poprawa spójności i efektywności systemu transportowego Poprawa atrakcyjności inwestycyjnej ośrodków miejskich i usprawnienie powiązań między nimi - poprawa jakości środowiska Poprawa atrakcyjności osiedleńczej i turystycznej --- --- - wzmacnianie tkanki społecznej na obszarach o niŜszym potencjale rozwojowym Przełamywanie barier strukturalnych na obszarach o niŜszym potencjale rozwojowym --- --- - budowa społeczeństwa wiedzy - inwestowanie w kapitał ludzki 63 Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności gospodarki oraz wzrost kompetencji mieszkańców 7. Osie Priorytetowe Programu a) Z Celów Szczegółowych Programu oraz zarysowanych w ich ramach Obszarów Tematycznych wynikają Osie Priorytetowe RPO WP, które przedstawia poniŜsza tabela. Cel Programu Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności gospodarki oraz wzrost kompetencji mieszkańców Poprawa atrakcyjności inwestycyjnej ośrodków miejskich i usprawnienie powiązań między nimi Poprawa atrakcyjności osiedleńczej i turystycznej regionu Przełamywanie barier strukturalnych na obszarach o niŜszym potencjale rozwojowym Obszar Tematyczny Oś Priorytetowa RPO WP 2007-2013 Poprawa konkurencyjności i innowacyjności MŚP 1. Rozwój i innowacje w MŚP Budowa społeczeństwa wiedzy 2. Społeczeństwo wiedzy Wzmocnienie potencjału rozwojowego największych miast 3. Funkcje miejskie i metropolitalne Poprawa spójności i efektywności systemu transportowego 4. Regionalny system transportowy Poprawa jakości środowiska 5. Środowisko i energetyka przyjazna środowisku Wykorzystanie potencjału turystycznego 6. Turystyka i dziedzictwo kulturowe Zdrowie mieszkańców 7. Ochrona zdrowia i system ratownictwa Wzmocnienie podstawowej infrastruktury obszarów o niŜszym potencjale rozwojowym Wzmocnienie tkanki społecznej na obszarach o niŜszym potencjale rozwojowym 8. Lokalna infrastruktura podstawowa 9. Lokalna infrastruktura społeczna i inicjatywy obywatelskie b) Przesłanki realizacji oraz opis kaŜdej z ww. Osi Priorytetowych Programu są rozwinięte w kolejnym rozdziale. c) Łączna szacunkowa wartość środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) dostępnych w ramach Programu wyniesie 885,1 mln euro. Około 45% tych środków zostanie skierowanych na realizację celów Strategii Lizbońskiej (earmarking). d) Indykatywny podział środków EFRR na poszczególne Osie Priorytetowe Programu został określony w oparciu o następujące przesłanki: − wnioski płynące z doświadczeń zebranych w obecnym okresie programowania UE (2004-2006), m.in. związanych z wdraŜaniem Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego90. − wnioski z przebiegu konsultacji społecznych Programu91; − wnioski płynące ze współpracy z Powiatowymi Zespołami Roboczymi w zakresie określenia wielkości potrzeb finansowych związanych z realizacją istotnych przedsięwzięć rozwojowych w województwie; − wnioski wynikające z Oceny ex-ante programu92; − wnioski wynikające z analizy oczekiwanych skutków makroekonomicznych realizacji Programu93. e) Indykatywną alokację środków EFRR na poszczególne Osie Priorytetowe Programu przestawia poniŜsza tabela. 90 Szersze informacje na ten temat znajdują się w Rozdziale III. Szersze informacje na ten temat znajdują się w Rozdziale IV i Załączniku II. 92 Szersze informacje na ten temat znajdują się w Rozdziale IV i Załączniku IV. 93 Szersze informacje na ten temat znajdują się w Rozdziale IV i Załączniku V. 91 64 % alokacja środków EFRR 19,6% 5,4% 15,9% 23,0% 6,1% 5,0% 4,0% 14,0% 4,0% 3,0% Oś Priorytetowa 1. Rozwój i innowacje w MŚP 2. Społeczeństwo wiedzy 3. Funkcje miejskie i metropolitalne 4. Regionalny system transportowy 5. Środowisko i energetyka przyjazna środowisku 6. Turystyka i dziedzictwo kulturowe 7. Ochrona zdrowia i system ratownictwa 8. Lokalna infrastruktura podstawowa 9. Lokalna infrastruktura społeczna i inicjatywy obywatelskie 10. Pomoc techniczna RAZEM 65 100,0% 8. Zasady realizacji Programu Przyjmując zasadnicze załoŜenie, Ŝe RPO WP – ze względu na swoją skalę oraz zakres interwencji – nie jest narzędziem rozwiązania wszystkich problemów województwa pomorskiego, określono zasady jego przygotowania i realizacji. Są one oparte zarówno o wymogi wspólnotowe, jak i o specyficzne wymogi regionalne. W oparciu o wymogi wspólnotowe94 W oparciu o wymogi regionalne95 ZrównowaŜony rozwój RPO WP jest ukierunkowany na osiągnięcie trwałej Cele RPO WP osiągane są w ramach zrównowaŜonego poprawy poziomu Ŝycia mieszkańców, która wymaga rozwoju oraz propagowania celu, jakim jest ochrona rozwoju gospodarczego osiąganego przy zapewnieniu i poprawa jakości środowiska naturalnego. równowagi społecznej, ekologicznej i przestrzennej. Partnerstwo, równouprawnienie, współpraca sieciowa Przygotowanie, realizacja, monitorowanie i ocena RPO Przygotowanie i realizacja RPO WP sprzyja wysokiej mieszkańców, przedsiębiorców, WP odbywa się z udziałem właściwych partnerów aktywności krajowych, regionalnych i lokalnych, w tym partnerów organizacji pozarządowych, administracji publicznej gospodarczych, społecznych, a takŜe działających w na i innych instytucji w regionie. rzecz środowiska naturalnego. Zapewnione jest wsparcie RPO WP tworzy warunki dla partnerstwa publicznozasady równości męŜczyzn i kobiet oraz uwzględnienie prywatnego i publiczno-społecznego, co zwiększa problematyki płci na poszczególnych etapach realizacji efektywność wydatkowania środków publicznych. RPO WP, a takŜe odpowiednie kroki w celu RPO WP preferuje przedsięwzięcia sieciowe zapobiegania wszelkiej dyskryminacji, zwłaszcza w (partnerskie) rozwiązujące problemy w skali zakresie dostępu do środków RPO WP. ponadlokalnej. Komplementarność i spójność Interwencja w ramach RPO WP uzupełnia działania RPO WP jest spójny i komplementarny wobec krajowe, regionalne i lokalne. Zachowana jest spójność dokumentów strategicznych i programowych na pomocy EFRR96 z działaniami, politykami i priorytetami poziomie regionu, a takŜe na poziomie lokalnym. Wspólnoty oraz jej komplementarności z innymi RPO WP jest głównym narzędziem realizacji wspólnotowymi instrumentami finansowymi. najwaŜniejszych polityk / strategii wojewódzkich. Wymiar lizboński i rynkowy RPO WP przyczynia się do tworzenia i wzmocnienia DuŜa część środków RPO WP zostanie przeznaczona na rynków regionalnych tam, gdzie jest to uzasadnione. Chodzi tu głównie o rynki: informacji, wiedzy, energii, realizację odnowionej Strategii Lizbońskiej. kapitału, pracy, transportu, nieruchomości. Dodatkowość, subsydiarność, doświadczenie W ramach RPO WP realizowane są m.in. te Środki EFRR w RPO WP nie zastępują krajowych przedsięwzięcia, których przeprowadzenie tylko na publicznych wydatków strukturalnych w regionie, które poziomie lokalnym nie jest dostatecznie efektywne. powinny być utrzymane na co najmniej na tym samym RPO WP wykorzystuje doświadczenia z wdraŜania poziomie, jak w poprzednim okresie programowania. funduszy strukturalnych w okresie 2004-2006. Programowanie, kierunkowanie i koncentracja wsparcia RPO WP oferuje zróŜnicowane przestrzennie, przedmiotowo i podmiotowo cele i kierunki wsparcia, RPO WP realizowany jest w ramach systemu łącząc w sobie efektywność koncentracji środków na wieloletniego programowania obejmującego określenie świadomie wybranych zagadnieniach z dąŜeniem do priorytetów oraz wielkości i zasad finansowania, a takŜe redukcji dysproporcji rozwojowych w regionie. systemu zarządzania i kontroli. Identyfikacja konkretnych przedsięwzięć wspieranych w ramach RPO WP następuje w drodze konkursu w oparciu o przejrzyste procedury i kryteria wyboru. 94 95 96 Na podstawie Rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1260/1999. Na podstawie zapisów Strategii Rozwoju Województwa Pomorskiego. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego. 66 8.1. Polityki horyzontalne W związku z art. 16 i 17 rozporządzenia Rady nr 1083/2006 polityki horyzontalne dotyczące zrównowaŜonego rozwoju oraz równości szans i niedyskryminacji będą uwzględniane, przestrzegane i promowane na kaŜdym etapie realizacji Programu i w kaŜdej jego Osi Priorytetowej. Celem tego podejścia jest zarówno wypełnienie wymogów rozporządzenia Rady nr 1083/2006, jak i osiągnięcie wartości dodanej poprzez szczególne zwrócenie uwagi na kwestie środowiskowe, w tym odnoszące się do zmian klimatu, a takŜe promowanie równości szans i zapobieganie dyskryminacji. a) ZrównowaŜony rozwój, zmiany klimatu Traktowanie zrównowaŜonego rozwoju jako zasady horyzontalnej we wszystkich Osiach Priorytetowych RPO WP przyczyni się nie tylko do ograniczenia negatywnego wpływu rozwoju gospodarczego na środowisko, ale pozwoli takŜe na promowanie potencjału środowiskowego regionu jako waŜnego czynnika rozwoju. Stan środowiska naturalnego w województwie pomorskim ma kluczowe znaczenie dla jakości Ŝycia jego mieszkańców oraz rozwoju ekonomicznego i społecznego regionu. Wysoki potencjał środowiskowy – wykorzystywany w sposób zrównowaŜony – pozytywnie wpłynie na atrakcyjność osiedleńczą i inwestycyjną regionu, przyczyniając się do rozwoju zwłaszcza tych sektorów gospodarki, które są mocno uwarunkowane stanem środowiska (m.in. turystyka, a takŜe branŜe innowacyjne i usługowe o wysokiej wartości dodanej). Cele środowiskowe w ramach RPO WP będą osiągane poprzez interwencję EFRR w poszczególnych Osiach Priorytetowych w sposób bezpośredni lub pośredni. Największe pozytywne oddziaływanie na zrównowaŜony rozwój będą miały Osie Priorytetowe 3, 5, 6 i 8. Wpływ pośredni wykazuje zakres Osi Priorytetowej 1, 2, 4, 7 i 9. Oś Priorytetowa 1. Rozwój i innowacje w MŚP skupia się na wsparciu rozwoju gospodarczego województwa poprzez bezpośrednie i pośrednie dofinansowanie sektora MŚP oraz otoczenia biznesu, tworząc atrakcyjne warunki dla rozwoju przedsiębiorstw. Na promowanie wymiaru środowiskowego zrównowaŜonego rozwoju w tej Osi główny wpływ będzie miało wsparcie rozwiązań sprzyjających oszczędności surowców, energii oraz ograniczeniu emisji w sektorze małych średnich przedsiębiorstw. Pośrednie oddziaływanie na ochronę środowiska będzie miała realizacja Osi Priorytetowej 2. Społeczeństwo wiedzy, ukierunkowanej na wzmocnienie infrastruktury edukacyjnej i społeczeństwa informacyjnego. Realizowane przedsięwzięcia będą pozytywnie oddziaływały na stan środowiska m.in. poprzez redukcję energochłonności powstających obiektów edukacyjnych oraz redukcję potrzeb transportowych spowodowaną upowszechnieniem technologii informacyjnych i telekomunikacyjnych. Wsparcie przewidziane w Osi Priorytetowej 3. Funkcje miejskie i metropolitalne będzie promowało ideę zrównowaŜonego rozwoju głównie poprzez ukierunkowanie na rozwój i integrację efektywnych i przyjaznych środowisku systemów transportu zbiorowego w miastach i ich otoczeniu funkcjonalnym. Wpłynie to przede wszystkim na wzrost wykorzystania „czystych” środków transportu i jednoczesne zmniejszenie negatywnych oddziaływań środowiskowych. Pozytywny wpływ środowiskowy będą miały takŜe inwestycje wynikające z programów rewitalizacyjnych, które poprzez regenerację wybranych części miast i wprowadzanie nowych funkcji nie tylko zwiększą ich atrakcyjność osiedleńczą i gospodarczą, ale równieŜ, dzięki zastosowaniu np. technologii energooszczędnych, ograniczą ich negatywne oddziaływanie na środowisko. Pozytywny wpływ na środowisko będą miały projekty związane z rozbudową regionalnej sieci kolejowej oraz rozbudową węzłów integrujących róŜne rodzaje transportu (m.in. drogowy, kolejowy, wodny) w ramach Osi Priorytetowej 4. Regionalny system transportowy. Inwestycje w zakresie równowaŜenia transportu drogowego innymi gałęziami transportu przyjaznymi środowisku umoŜliwią zwiększenie udziału tych rodzajów transportu w obsłudze transportowej regionu. 67 Największy wpływ na promowanie rozwoju zrównowaŜonego w regionie będzie miała interwencja środków EFRR uruchamiana w ramach Osi Priorytetowej 5. Środowisko i energetyka przyjazna środowisku. W Osi tej przewidziane jest wsparcie związane z uporządkowaniem gospodarki odpadami w regionie, ochroną przeciwpowodziową (uwzględniającą potrzeby ochrony przyrody), regionalnym monitoringiem środowiska, a takŜe ze zwiększeniem efektywności energetycznej i wzrostem stopnia wykorzystania energetyki odnawialnej. Przedsięwzięcia w tym zakresie korzystnie wpłyną na realizację zasady zrównowaŜonego rozwoju i wypełnienie standardów środowiskowych wynikających z Traktatu Akcesyjnego Polski do Unii Europejskiej, przekładając się na trwałą poprawę stanu środowiska w regionie i sprzyjając tym samym jego rozwojowi gospodarczemu i społecznemu. Wymogi ochrony środowiska będą ściśle przestrzegane i promowane w Osi Priorytetowej 6. Turystyka i dziedzictwo kulturowe, w której szczególną uwagę przywiązuje się do racjonalnego i zrównowaŜonego wykorzystania i zachowania walorów przyrodniczych regionu. W związku z tym szczególna uwaga poświęcona jest obszarom cennym przyrodniczo i turystycznie, a ich nieinwazyjne wykorzystanie turystyczne będzie uwzględniało wymogi środowiskowe. TakŜe realizacja przedsięwzięć związanych z rozbudową infrastruktury turystycznej oraz wsparciem dziedzictwa kulturowego będzie uwzględnić kryteria z zakresu ochrony środowiska. Przedsięwzięcia w Osi Priorytetowej 7. Ochrona zdrowia i system ratownictwa uwzględniać będą kwestie efektywności energetycznej, a ich wpływ na ochronę środowiska będzie pośredni. Zdecydowanie duŜe, pozytywne oddziaływanie na zrównowaŜony rozwój województwa będzie miała interwencja EFRR w Osi Priorytetowej 8. Lokalna infrastruktura podstawowa. Dotyczy to zwłaszcza wyposaŜenia w systemy odbioru i oczyszczania ścieków komunalnych oraz poprawy funkcjonowania systemu gospodarki odpadami w wymiarze lokalnym. Przedsięwzięcia w tych obszarach wpłyną na poprawę standardów Ŝycia mieszkańców, przyczyniając się jednocześnie do realizacji akcesyjnych zobowiązań Polski w zakresie gospodarki ściekowej. Projekty realizowane w Osi Priorytetowej 9. Lokalna infrastruktura społeczna i inicjatywy obywatelskie, poprzez uwzględnianie efektywności energetycznej, pośrednio wpłyną na ochronę środowiska w regionie. Uzupełnieniem przedsięwzięć infrastrukturalnych realizowanych w Programie będzie podnoszenie świadomości społecznej i kształtowanie postaw obywatelskich sprzyjających ochronie środowiska. Wykorzystany zostanie tu m.in. instrument elastyczności, którego zastosowanie w znaczący sposób podniesienie efektywność i trwałość realizowanych inwestycji. Aspektem szczególnie istotnym w realizacji Programu są działania wspierające ograniczenie zmian klimatycznych. Ze względu na zakres tematyczny i wymiar finansowy pozytywne oddziaływanie RPO WP na zmiany klimatyczne będzie miało charakter pośredni. NaleŜy oczekiwać, Ŝe realizowane przedsięwzięcia – dotyczące m.in. racjonalnego wykorzystania energii, promocji odnawialnych źródeł energii, gospodarki odpadami, a takŜe wsparcia rozwoju transportu przyjaznego środowisku – będą miały swój wkład w redukcję emisji gazów cieplarnianych. Co więcej, w trakcie przygotowania, wyboru i realizacji projektów we wszystkich Osiach Priorytetowych Programu w stosownym zakresie pod uwagę będzie brane kryterium ich potencjalnego wpływu na łagodzenie niekorzystnych zmian klimatycznych. Projekty współfinansowane w ramach Programu będą w pełni zgodne z postanowieniami dyrektyw OOŚ, siedliskowej i ptasiej. W fazie wyboru projektów zostaną zastosowane odpowiednie kryteria kwalifikacyjne celem zagwarantowania, Ŝe projekty spełniają wymagania nakreślone przez powyŜej wymienione dyrektywy. Współfinansowanie projektów, które negatywnie oddziaływają na potencjalne obszary Natura 2000 (tzn. te obszary, które w opinii Komisji Europejskiej powinny zostać wyznaczone 1 maja 2004 roku, ale nie zostały wyznaczone przez Polskę), nie będzie dozwolone. 68 b) Równość szans i niedyskryminacja Podstawową zasadą respektowaną horyzontalnie na wszystkich etapach wdraŜania RPO WP i we wszystkich Osiach Priorytetowych będzie wsparcie równości męŜczyzn i kobiet oraz zwalczanie dyskryminacji ze względu na płeć, rasę lub pochodzenie etniczne, religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną. TakŜe promocja dostępności dla osób niepełnosprawnych będzie jednym z elementów, który będzie uwzględniany na poszczególnych etapach wdraŜania. Przestrzeganie równości szans i niedyskryminacji istotne jest nie tylko ze względów prawnych, ale takŜe ze względu na swój pozytywny wpływ na zwiększenie efektywności wykorzystania środków strukturalnych. W trakcie wdraŜania Programu zapewnione zostaną odpowiednie mechanizmy umoŜliwiające przestrzeganie równości szans i niedyskryminacji, zwłaszcza na etapie oceny, wyboru i realizacji projektów współfinansowanych w ramach RPO WP. W przypadku kaŜdego projektu współfinansowanego w ramach RPO WP naleŜy określić jego oddziaływanie na sytuację w zakresie przestrzegania równości szans i przeciwdziałania dyskryminacji. Promowaniu równości szans i niedyskryminacji słuŜyć będzie takŜe wykorzystanie instrumentu elastyczności, dzięki któremu moŜliwe będzie uzupełnienie przedsięwzięć infrastrukturalnych o elementy ukierunkowane na rozwój zasobów ludzkich. Na etapie monitorowania i sprawozdawczości oraz oceny, o ile pozwalać na to będzie charakter pomocy, dane będą przedstawiane w podziale na płeć. Instytucja Zarządzająca stale będzie monitorować postępy osiągane w tym zakresie zarówno na poziomie Programu, jak teŜ poszczególnych Osi Priorytetowych i projektów, przekazując stosowne informacje Pomorskiemu Komitetowi Monitorującemu. Instytucja Zarządzająca, ustalając skład Pomorskiego Komitetu Monitorującego, będzie kierować się m.in. zasadą przestrzegania równości szans i przeciwdziałania dyskryminacji. 8.2. Partnerstwo Art. 11 rozporządzenia Rady nr 1083/2006 nakłada obowiązek przestrzegania zasady partnerstwa na kaŜdym etapie zarządzania programem operacyjnym, począwszy od jego przygotowania, poprzez realizację, monitorowanie i ocenę. W ramach RPO WP partnerstwo realizowane jest poprzez włączenie, na kaŜdym etapie, następujących podmiotów: − jednostki samorządu terytorialnego z terenu województwa (w tym gminy, powiaty, miasta) oraz inne podmioty sektora administracji publicznej (w tym instytucje działające w obszarze ochrony środowiska); − partnerzy społeczni i gospodarczy; − inne odpowiednie podmioty reprezentujące społeczeństwo obywatelskie, partnerów zajmujących się zagadnieniami z zakresu ochrony środowiska naturalnego, organizacje pozarządowe oraz podmioty odpowiedzialne za wspieranie równości męŜczyzn i kobiet. Szeroki udział przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego, partnerów społecznych i gospodarczych z terenu województwa, a takŜe przedstawicieli Ministerstwa Rozwoju Regionalnego i innych właściwych ministerstw został zapewniony podczas przygotowania projektu RPO WP, m.in. poprzez konsultacje społeczne, których przebieg został opisany w Załączniku II do Programu. 69 Na etapie realizacji Programu podstawowym przejawem partnerstwa będzie powołanie i funkcjonowanie Pomorskiego Komitetu Monitorującego, w którego skład wejdą przedstawiciele jednostek samorządu terytorialnego z terenu województwa, partnerów społecznych i gospodarczych, a takŜe przedstawiciele Ministra Rozwoju Regionalnego, innych ministerstw oraz Komisji Europejskiej. Ponadto przedstawiciele Pomorskiego Komitetu Monitorującego oraz jednostek samorządu terytorialnego zostaną włączeni w proces oceny projektów zgłoszonych do dofinansowania97. ZaangaŜowanie partnerów w monitorowanie RPO WP na poziomie regionu będzie zapewnione poprzez działalność Pomorskiego Komitetu Monitorującego, natomiast współpraca pomiędzy Instytucją Zarządzającą i Komisją Europejską odbywać się będzie głównie poprzez dokonywanie corocznej analizy postępów osiągniętych w realizacji Programu. Ewaluacja RPO WP przeprowadzana będzie w trakcie wdraŜania RPO WP (ocena on-going) oraz po jego zakończeniu (ocena ex-post). Wyniki wszystkich badań ewaluacyjnych będą publicznie dostępne oraz dyskutowane i analizowane przy udziale wszystkich zainteresowanych partnerów. 8.3. Instrument elastyczności W RPO WP przewiduje się zastosowanie instrumentu elastyczności zgodnie z art. 34 ust. 2 rozporządzenia Rady nr 1083/2006. Pozwoli to – w granicach określonych pułapów finansowych – na wspieranie przedsięwzięć obejmujących elementy typowe dla zakresu interwencji Europejskiego Funduszu Społecznego. Elementy te będą finansowane pod warunkiem, Ŝe okaŜą się niezbędne dla odpowiedniej realizacji danego projektu. Takie podejście pozytywnie wpłynie na kompleksowość i skalę oddziaływania realizowanych przedsięwzięć. Dla kaŜdej z Osi Priorytetowych Programu określono, czy przewiduje się moŜliwość zastosowania instrumentu elastyczności. Istotne takŜe będzie zapewnienie odpowiedniej koordynacji między przedsięwzięciami wykorzystującymi instrument elastyczności a operacjami finansowanymi wyłącznie ze środków EFS w ramach PO Kapitał Ludzki, zwłaszcza w ramach regionalnej puli środków tego Programu. Podstawowe zasady wykorzystania instrumentu elastyczności określone są w Rozdziale X RPO WP System wdraŜania Programu. Z kolei szczegółowe ustalenia w zakresie wdraŜania tego instrumentu zostaną zawarte w dokumentach wykonawczych do Programu. 8.4. Koordynacja z innymi instrumentami strukturalnymi RPO WP wpisuje się w szerszą perspektywę polityki spójności UE i wizję strategiczną opisaną w Narodowych Strategicznych Ramach Odniesienia. Jest on takŜe powiązany z programami realizowanymi w ramach Wspólnej Polityki Rolnej i Wspólnej Polityki Rybackiej, a takŜe innymi zewnętrznymi instrumentami finansowymi (np. EBI, Norweski Mechanizm Finansowy). Dla optymalnego i efektywnego wykorzystania wszystkich dostępnych środków rozwojowych w regionie istotne jest zapewnienie sprawnego, partnerskiego i trwałego mechanizmu koordynacyjnego pomiędzy RPO WP a pozostałymi instrumentami strukturalnymi. Za stworzenie takiego mechanizmu na poziomie regionalnym odpowiada Zarząd Województwa Pomorskiego. Mechanizm ten umoŜliwi synergiczne powiązanie działań na rzecz realizacji celów i przedsięwzięć wynikających z: • Strategii Rozwoju Województwa Pomorskiego; • programów operacyjnych realizowanych na terenie województwa pomorskiego w ramach celu Konwergencja oraz celu Europejska Współpraca Terytorialna; • programów operacyjnych realizowanych na terenie województwa pomorskiego w ramach Wspólnej Polityki Rolnej i Wspólnej Polityki Rybackiej. 97 Opis zasad wyboru projektów został opisany w Rozdziale X. System wdraŜania Programu. 70 Jedną z najistotniejszych form koordynacji będzie działalność Pomorskiego Komitetu Monitorującego, którego skład i zadania zostaną rozszerzone w stosunku do tych, które wynikają bezpośrednio z roli komitetu monitorującego określonej w rozporządzeniu Rady nr 1083/2006. Podstawowe zadania koordynacyjne Pomorskiego Komitetu Monitorującego obejmą: • monitorowanie postępów realizacji wszystkich ww. programów; • ocenę zgodności realizacji ww. programów ze Strategią Rozwoju Województwa Pomorskiego; • ocenę efektywności interwencji publicznej w ramach realizacji ww. programów; • ocenę realizacji stopnia realizacji celów Strategii Lizbońskiej i polityk horyzontalnych z wykorzystaniem ww. programów; • formułowanie rekomendacji dla instytucji zarządzających ww. programami mających na celu poprawę skuteczności, efektywności i spójności interwencji publicznej w regionie; • współpracę z Komitetem Koordynacyjnym dla Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia, m.in. w zakresie ww. zagadnień. Istotnym mechanizmem koordynacyjnym będzie powiązanie Komitetu Monitorującego RPO WP i Podkomitetu Monitorującego PO Kapitał Ludzki. W skład Komitetu Monitorującego RPO WP powołany zostanie przedstawiciel Podkomitetu Monitorującego PO Kapitał Ludzki, a w składzie Podkomitetu Monitorującego PO Kapitał Ludzki zapewnione zostanie przedstawicielstwo Instytucji Zarządzającej RPO WP. Jednym z oczekiwanych efektów funkcjonowania mechanizmu koordynacji róŜnych instrumentów strukturalnych w województwie pomorskim będzie skuteczne uniknięcie podwójnego finansowania projektów, zgodnie z art.54 ust.3 pkt. a) i b) rozporządzenia Rady nr 1083/2006. Zasadniczym punktem odniesienia w tym zakresie będzie dokument pod nazwą Linia demarkacyjna dla programów w ramach Wspólnej Polityki Rolnej, Wspólnej Polityki Rybackiej i Polityki Spójności. Dokument ten będzie zatwierdzany i monitorowany (w zakresie przestrzegania) przez Komitet Koordynacyjny NSRO. Podsumowując ten aspekt, naleŜy stwierdzić, Ŝe Instytucja Zarządzająca RPO WP będzie w stanie w sposób dostateczny zapewnić, Ŝe projekty zatwierdzone do dofinansowania w RPO WP uzyskają wsparcie wyłącznie w ramach jednego funduszu, jednego programu operacyjnego i jednego Celu. Podstawowe zasady i narzędzia praktycznego zapewnienia koordynacji między róŜnymi instrumentami strukturalnymi (programami operacyjnymi) zostały określone w Rozdziale X RPO WP System wdraŜania Programu. 71 Ryzyka związane z realizacją Programu Realizacja Programu moŜe napotkać na szereg zagroŜeń (ryzyk). Poza zagroŜeniami zdefiniowanymi w analizie SWOT i odnoszącymi się głównie do sytuacji całego regionu, moŜna równieŜ wskazać zagroŜenia związane z wystąpieniem szeregu zjawisk, które w sposób niekorzystny mogą wpłynąć na realizację wyzsnaczonych celów Programu i efektywność wydatkowanych w jego ramach środków finansowych. Do zagroŜeń tych moŜna zaliczyć przede wszystkim: a) zagroŜenia natury ogólnej – związane m.in. z: − − − − zmobilizowaniem odpowiedniego wkładu własnego beneficjentów; pozyskiwaniem wykonawców do realizacji inwestycji, zwłaszcza infrastrukturalnych; wzrostem cen powodującym istotne ograniczenie moŜliwości inwestycyjnych w Programie; zmiennością przepisów prawa wpływających na funkcjonowanie funduszy strukturalnych w Polsce; b) zagroŜenia z punktu widzenia sprawności Instytucji Zarządzającej – związane m.in. z: − niedoborami kadrowymi oraz odpływem doświadczonych pracowników; − wysokim skomplikowaniem i niepełną przejrzystością stosowanych procedur i zasad; − konfliktami kompetencyjnymi z administracją rządową; c) zagroŜenia z punktu widzenia efektów realizacji Programu – związane m.in. z: − istotnymi opóźnieniami w rzeczywistym uruchomieniu Programu (chodzi głównie o płatności); − brakiem skutecznych mechanizmów wyboru projektów najlepiej wpisujących się w cele Programu; − brakiem realnej koordynacji RPO WP z innymi programami operacyjnymi realizowanymi w regionie; − niepełnym przygotowaniem beneficjentów do skutecznego przygotowania i realizacji projektów. 72 VI. OSIE PRIORYTETOWE PROGRAMU OŚ PRIORYTETOWA 1 Rozwój i innowacje w MŚP Przesłanki realizacji Społeczeństwo pomorskie cechuje wysoko rozwinięta, na tle kraju, przedsiębiorczość. Sektor małych i średnich przedsiębiorstw przyczynia się do rozwoju regionu zarówno jako czynnik łagodzący problemy na rynku pracy, jak równieŜ jako czynnik zwiększający potencjał ekonomiczny. Nadal obserwuje się stosunkowo powolny rozwój przedsiębiorczości na terenach wiejskich. Na drodze rozwoju wielu przedsiębiorstw, pojawiają się takŜe liczne problemy natury instytucjonalnej oraz finansowej. Kluczowym wyzwaniem dla realizacji polityki spójności UE jest poprawa dostępu MŚP do kapitału poprzez finansowe instrumenty wsparcia oraz bezpośrednie wsparcie inwestycyjne przedsiębiorstw. Z punktu widzenia realizacji celów Strategii Lizbońskiej duŜe znaczenie ma równieŜ tworzenie warunków dla powstawania i rozwoju przedsiębiorstw wdraŜających innowacje. Liczne małe i średnie przedsiębiorstwa województwa pomorskiego posiadają potencjał rozwojowy, który jest niewykorzystywany z powodu utrudnionego dostępu do kapitału. Istotne znaczenie ma wzmocnienie ich pozycji konkurencyjnej poprzez wsparcie ukierunkowane na inwestycje. Dotyczy to zwłaszcza mikroprzedsiębiorstw zlokalizowanych na słabiej rozwiniętych obszarach regionu. Jest to istotne tym bardziej, Ŝe w regionie występują znaczące dysproporcje zarówno względem poziomu aktywności gospodarczej, jak i koncentracji instytucji otoczenia biznesu. Inwestycje w innowacje stanowią nadrzędny priorytet polityki spójności UE. Przedsiębiorstwa, zwłaszcza małe i średnie, bardzo często nie wykazują aktywności innowacyjnej, co wiąŜe się z niską świadomością i determinacją w dąŜeniu do wprowadzania innowacji w swojej działalności, a takŜe ograniczonymi moŜliwościami korzystania ze słabo rozwiniętego systemu wdraŜania innowacji. Dla podniesienia konkurencyjności pomorskiej gospodarki poprzez innowacje niezbędne są bezpośrednie inwestycje w przedsiębiorstwach polegające na m.in. komercjalizacji efektów prac badawczorozwojowych, a takŜe na ciągłym unowocześnianiu oferty produktowej. Oprócz wsparcia w postaci bezpośrednich dotacji dla firm, istotną rolę odgrywać będą równieŜ pozadotacyjne instrumenty wsparcia MŚP. Rozwinięty system funduszy poŜyczkowych, poręczeniowych i innych nowoczesnych mechanizmów finansowych, umoŜliwi rozwój działalności firm, które mają trudności lub nie są w stanie uzyskać zewnętrznego finansowania ze źródeł komercyjnych. Tworzenie sprzyjających warunków dla podwyŜszania konkurencyjności regionu poprzez aktywizowanie przedsiębiorczości wymaga rozwiniętej płaszczyzny współpracy przedstawicieli wielu instytucji: organizacji pracodawców, samorządów, instytucji otoczenia biznesu, w tym takŜe organizacji pozarządowych świadczących usługi dla przedsiębiorców. Dlatego niezbędne jest stworzenie przejrzystego mechanizmu dystrybucji usług doradczych i informacyjnych realnie wspierających siłę konkurencyjną i pozycję rynkową pomorskich firm. Usługi powinny być wysokiej jakości, dostępne, rzetelne i dostosowane do rzeczywistych i aktualnych potrzeb sektora MŚP w województwie pomorskim. Potencjał podmiotów B+R, szczególnie uczelni, jest w województwie pomorskim relatywnie duŜy. Nie jest on jednak dostatecznie ukierunkowany na zastosowania gospodarcze. Przeszkodą w szerszej współpracy zespołów B+R z firmami regionu jest wąski profil aktywności badawczo-rozwojowej oraz mała elastyczność w dostosowywaniu się do oczekiwań potencjalnych partnerów gospodarczych, 73 a takŜe słaba zdolność do komercjalizacji osiągnięć naukowych. Działające w województwie MŚP w bardzo ograniczonym stopniu współpracują ze środowiskiem naukowo-badawczym, co nie sprzyja upowszechnianiu zaawansowanych technologii i pokonywaniu barier rozwojowych w zakresie innowacji. NaleŜy, więc stworzyć warunki dla usprawnienia transferu wiedzy i doświadczeń ze sfery badań i rozwoju do przedsiębiorstw. Powinno to wpłynąć na wzrost efektywności współpracy świata nauki z przedsiębiorstwami, co stanowiłoby istotny krok w realizacji Regionalnej Strategii Innowacji dla Województwa Pomorskiego (RIS-P). Niski udział sektora MŚP w eksporcie wygenerowanym przez województwo sprawia, Ŝe niezbędnym staje się stworzenie mechanizmów poprawiających aktywność międzynarodową firm. Istotnym czynnikiem dla dalszego rozwoju regionu są takŜe bezpośrednie inwestycje zagraniczne, których poziom i oddziaływanie na sytuację społeczno-gospodarczą są obecnie niewielkie. Poprawa atrakcyjności regionu dla inwestorów wraz ze zwiększeniem międzynarodowej aktywności firm powinno korzystnie wpłynąć na pozycję konkurencyjną województwa, a takŜe na regionalny rynek pracy. Cel główny Osi Priorytetowej Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw. Cele szczegółowe Osi Priorytetowej Sformułowany wyŜej cel główny będzie realizowany poprzez następujące cele szczegółowe: − Wsparcie dla powstawania i rozwoju MŚP; − Rozwój przedsiębiorstw innowacyjnych; − Poprawa dostępu MŚP do kapitału; − Wzmocnienie systemu wspierającego przedsiębiorczość; − Tworzenie sprawnych mechanizmów generowania, transferu i komercjalizacji innowacji; − Wsparcie międzynarodowej aktywności przedsiębiorstw i atrakcyjności inwestycyjnej regionu. Zgodność ze Strategią Rozwoju Województwa Pomorskiego (SRWP) i innymi regionalnymi dokumentami strategicznymi Oś Priorytetowa jest zgodna z następującymi Priorytetami i celami strategicznymi SRWP: − Priorytet I. Konkurencyjność Cel strategiczny 1: Lepsze warunki dla przedsiębiorczości i innowacji Cel strategiczny 2: Wysoki poziom nauki i edukacji Cel strategiczny 3: Rozwój gospodarki wykorzystującej specyficzne zasoby regionalne Cel strategiczny 4: Efektywna sfera publiczna − Priorytet II. Spójność Cel strategiczny 1: Wzrost zatrudnienia i mobilności zawodowej − Priorytet III. Dostępność Cel strategiczny 4: Zachowanie i poprawa stanu środowiska przyrodniczego oraz z następującymi regionalnymi dokumentami strategicznymi: − Regionalna Strategia Innowacji dla Województwa Pomorskiego 74 Opis Osi Priorytetowej Oś Priorytetowa będzie ukierunkowana na realizację przedsięwzięć dotyczących: • mikro, małych i średnich przedsiębiorstw; • rozwiązań innowacyjnych w MŚP; • pozadotacyjnych instrumentów finansowych dla MŚP; • systemowego wspierania przedsiębiorczości; • regionalnej sieci transferu rozwiązań innowacyjnych; • promocję gospodarczą regionu. W ramach Osi Priorytetowej nie przewiduje się wsparcia dla duŜych przedsiębiorstw. Wsparcie mikro, małych i średnich przedsiębiorstw dotyczy przede wszystkim przedsięwzięć inwestycyjnych. Projekty powinny być ukierunkowane na rozwój potencjału rynkowego (w tym eksportowego) firm oraz na zwiększenie w nich zatrudnienia. Realizowane projekty obejmą rozbudowę lub rozszerzenie działalności przedsiębiorstw, a takŜe zmiany procesu produkcyjnego czy teŜ sposobu świadczenia usług. Wsparcie obejmie równieŜ przedsięwzięcia prowadzące do poprawy wydajności pracy i jakości zarządzania firmami, np. poprzez racjonalizację logistyki, wprowadzenie nowych systemów informatycznych oraz działania sprzyjające oszczędności surowców i energii, jak teŜ ograniczaniu emisji szkodliwych substancji do środowiska. Ponadto moŜliwe jest wsparcie w dostosowaniu firm do standardów / norm krajowych i europejskich, a takŜe finansowanie udziału przedsiębiorstw w krajowych i międzynarodowych imprezach gospodarczych takich jak targi i wystawy. Wszystkie projekty powinny spełniać kryterium bezpieczeństwa środowiskowego. Przewiduje się stworzenie odrębnych mechanizmów wsparcia dla: a) mikroprzedsiębiorstw, b) małych i średnich przedsiębiorstw. Maksymalna wartość dofinansowania projektu realizowanego przez mikroprzedsiębiorstwo, co do zasady, nie moŜe przekroczyć 50 tys. euro, natomiast maksymalne wsparcie projektu realizowanego przez małe lub średnie przedsiębiorstwo, co do zasady, nie moŜe przekroczyć 200 tys. euro. W przypadku mikroprzedsiębiorstw, preferowane będą projekty zlokalizowane poza Trójmiastem, w szczególności na obszarach słabych strukturalnie (patrz: Mapa nr 4 w Załączniku graficznym). Ponadto, preferowane będą projekty przyczyniające się do: − wprowadzenia na rynek nowych / wysokiej jakości wyrobów i usług; − wzrostu aktywności eksportowej firm; − oszczędności surowców i energii oraz ograniczenia emisji szkodliwych substancji do środowiska; − powstania trwałych miejsc pracy; − wzrostu aktywności eksportowej firm. W ramach wsparcia rozwiązań innowacyjnych w MŚP realizowane będą projekty związane z badaniami i rozwojem technologicznym, w tym – ze wspólnymi przedsięwzięciami przedsiębiorstw i jednostek naukowych. Wsparcie ukierunkowane będzie równieŜ na nowe przedsiębiorstwa oparte na 75 rozwiązaniach innowacyjnych (w tym spin-off i spin-out), a takŜe na proinnowacyjne inwestycje w działających juŜ przedsiębiorstwach. Projekty będą koncentrowały się na wdraŜaniu przez MŚP innowacyjnych procesów wytwarzania wyrobów i usług, systemów organizacyjnych i rozwiązań rynkowych, w tym na wdraŜaniu wyników prac B+R, platform produktowo-technologicznych oraz komercjalizacji innowacyjnych produktów i usług. Wspierane będzie takŜe nabywanie przez MŚP wyników prac B+R, praw do własności intelektualnej, jak i uzyskiwanie praw wyłącznych (np. patentów) dla własnych rozwiązań technicznych. Wsparcie będzie dotyczyło równieŜ poprawy powiązań kooperacyjnych między firmami, w tym wspólnych inwestycji w innowacyjne rozwiązania. Wszystkie projekty powinny spełniać kryterium bezpieczeństwa środowiskowego. Maksymalna wartość dofinansowania projektu, co do zasady, nie moŜe przekroczyć 500 tys. euro. Preferowane będą projekty: − wynikające z Regionalnej Strategii Innowacji dla Województwa Pomorskiego; − partnerskie, wynikające ze współpracy kilku podmiotów; − wprowadzające na rynek innowacyjne wyroby lub usługi; − przyczyniające się do oszczędności surowców i energii oraz ograniczające emisję szkodliwych substancji do środowiska. Wsparcie pozadotacyjnych instrumentów finansowych dla MŚP przyczyni się do tworzenia nowych i rozwoju istniejących funduszy poręczeń kredytowych, funduszy poŜyczkowych oraz innych nowoczesnych instrumentów finansowych dla sektora pomorskich MŚP. MoŜliwe jest wsparcie kapitałowe, a takŜe pokrycie kosztów zarządzania, promocji i rozszerzenia sieci dystrybucji ww. instrumentów finansowych. Wsparcie jest ukierunkowane na poprawę dostępu MŚP do kapitału i wysokiej jakości usług finansowych. Minimalna wartość projektu, co do zasady, nie moŜe być niŜsza niŜ 250 tys. Euro. Preferowane będą projekty: − o zasięgu regionalnym i ponadlokalnym; − realizujące długofalową strategię podmiotu zarządzającego instrumentem finansowym (funduszem). W ramach wsparcia dla pozadotacyjnych instrumentów finansowych dopuszcza się moŜliwość wykorzystania Inicjatywy JEREMIE. Przedsięwzięcia w ramach systemowego wspierania przedsiębiorczości ukierunkowane są na kompleksowe działania w skali regionalnej poprawiające jakość, zakres i dostępność usług informacyjnych i doradczych świadczonych dla przedsiębiorców przez instytucje otoczenia biznesu (IOB). Działania te powinny przyczynić się do tego, by regionalny system usług świadczonych przez IOB stał się powszechnie rozpoznawalny, zrozumiały i dostępny dla przedsiębiorców. System ten będzie funkcjonował w oparciu o zasadę one-stop-shops, zapewniając świadczenie wyspecjalizowanych usług, tworzących zróŜnicowaną, odzwierciedlającą rzeczywisty popyt i atrakcyjną ofertę dla MŚP. Wsparcie obejmować będzie przede wszystkim tworzenie / doskonalenie, realizację i promocję nowych usług (sposobów realizacji usług) świadczonych dla przedsiębiorstw przez regionalną sieć IOB, a takŜe tworzenie i rozbudowę infrastruktury słuŜącej świadczeniu tych usług (np. lokalne punkty konsultacyjne). 76 Realizowane projekty dotyczyć będą takŜe tworzenia systemów ciągłego podnoszenia praktycznych kwalifikacji doradców biznesowych, a takŜe efektywnego regionalnego systemu oceny jakości usług oferowanych przez IOB. Wsparcie będzie równieŜ skierowane na wzrost zaangaŜowania IOB w regionalnych, krajowych i międzynarodowych sieciach współpracy, a takŜe na tworzenie instrumentów poręczeniowych i poŜyczkowych dla IOB. Uzupełnieniem dla ww. przedsięwzięć będą całościowe badania i analizy dotyczące pomorskich MŚP. Minimalna wartość projektu, co do zasady, nie moŜe być niŜsza niŜ 50 tys. euro. Preferowane będą projekty: − wspólne dla kilku IOB; − zapewniające kompleksową ofertę usług; − inicjujące i wzmacniające współpracę sieciową i przyczyniające się do budowy regionalnego systemu wsparcia biznesu; − zapewniające udział partnerów lokalnych spoza Trójmiasta. Wsparcie dotyczące regionalnej sieci transferu rozwiązań innowacyjnych koncentruje się na realizacji Regionalnej Strategii Innowacji dla Województwa Pomorskiego poprzez działania na rzecz infrastruktury dla rozwoju firm innowacyjnych oraz regionalnych procesów proinnowacyjnych. Wsparcie rozwoju infrastruktury dla rozwoju firm innowacyjnych jest ukierunkowane na inwestycje dotyczące tworzenia bądź rozwijania parków naukowo-technologicznych, centrów zaawansowanych technologii, centrów doskonałości, inkubatorów przedsiębiorczości i innych instytucji o podobnym charakterze, a takŜe na inne inwestycje wzmacniające powiązania kooperacyjne jednostek naukowych i przedsiębiorstw. Realizowane przedsięwzięcia będą wyraźnie nastawione na zwiększenie zdolności firm do wprowadzania innowacji, a takŜe na wzrost rynkowej aktywności instytucji naukowych. Regionalne procesy proinnowacyjne będą wspierane poprzez tworzenie i rozwój regionalnych sieci transferu wiedzy z udziałem jednostek naukowych, przedsiębiorstw i innych podmiotów aktywnych w obszarze innowacji. Realizowane przedsięwzięcia mają stymulować współpracę tych podmiotów, prowadząc do pojawiania się na rynku rozwiązań innowacyjnych i zapewniając sprawne funkcjonowanie systemu zbierania, przetwarzania oraz wymiany danych i informacji nt. innowacji. Wsparcie obejmie m.in. tworzenie i rozwój powiązań kooperacyjnych między firmami, a takŜe między firmami i innymi instytucjami (np. B+R lub ze sfery edukacji), w tym tworzenie i rozwój klastrów o zasięgu lokalnym i regionalnym. WiąŜe się to takŜe ze wsparciem udziału w istniejących i tworzenia nowych regionalnych, krajowych i międzynarodowych sieci współpracy w obszarze innowacji, grupujących firmy, organizacje przedsiębiorców, instytucje otoczenia biznesu i jednostki naukowe. Przewiduje się moŜliwość finansowania usług (specjalistyczne doradztwo) przy realizacji przedsięwzięć innowacyjnych w MŚP, a takŜe wsparcie dla rozwoju przedsiębiorczości akademickiej. Realizowane będą równieŜ usługi doradcze i szkoleniowe dla podmiotów zarządzających parkami naukowo-technologicznymi, parkami przemysłowymi, inkubatorami przedsiębiorczości czy innymi instytucjami o podobnym charakterze. Maksymalna wartość projektu, co do zasady, nie moŜe przekroczyć 500 tys. euro. 77 Preferowane będą projekty: − wynikające z Regionalnej Strategii Innowacji dla Województwa Pomorskiego; − z finansowym udziałem przedsiębiorstw; − partnerskie, o zasięgu ponadlokalnym i regionalnym. Promocja gospodarcza regionu wspierana będzie poprzez promowanie atrakcyjności regionu oraz wspieranie międzynarodowej aktywności pomorskich przedsiębiorstw. Projekty dotyczące promowania atrakcyjności regionu ukierunkowane będą głównie na zbudowanie spójnego, dostępnego i na bieŜąco aktualizowanego systemu regionalnej informacji gospodarczej dla przedsiębiorców i potencjalnych inwestorów. Wsparciem zostaną objęte równieŜ projekty przygotowujące jednostki samorządu terytorialnego do efektywnej obsługi inwestora w regionie, głównie poprzez szkolenia i doradztwo dla administracji samorządowej, a takŜe poprzez wzmocnienie potencjału organizacyjnego i kompetencyjnego sieci instytucji obsługi inwestora. Ponadto, moŜliwa będzie realizacja projektów z zakresu marketingu regionalnego ukierunkowanych na przyciąganie potencjalnych inwestorów oraz na kreowanie dobrego wizerunku regionu i produktów regionalnych w kraju i za granicą. Przewiduje się takŜe wsparcie dla badań i analiz dotyczących potencjału inwestycyjnego regionu. Wspieranie międzynarodowej aktywności pomorskich przedsiębiorstw realizowane będzie przede wszystkim poprzez ułatwianie nawiązywania oraz utrzymywania zagranicznych kontaktów gospodarczych. Wspierane projekty obejmą m.in. promowanie postaw proeksportowych w przedsiębiorstwach oraz kompleksowe przygotowanie firm do rozpoczęcia (rozwijania) działalności na rynkach zagranicznych. Wsparcie ukierunkowane będzie takŜe na organizowanie misji gospodarczych i wizyt studyjnych, tworzenie elektronicznych platform wymiany informacji czy teŜ na pogłębienie międzynarodowej współpracy podmiotów wspierających rozwój przedsiębiorczości w regionie. Wspierane będą równieŜ badania i analizy potencjału eksportowego pomorskich firm prowadzące do lepszego ukierunkowania działań wspierających rozwój eksportu. Minimalna wartość projektu, co do zasady, nie moŜe być niŜsza niŜ 20 tys. euro. Preferowane będą projekty: − kompleksowe, partnerskie o zasięgu regionalnym i ponadlokalnym; − z finansowym udziałem MŚP. Kategorie Beneficjentów Beneficjentami mogą być m.in.: − przedsiębiorcy; − jst, ich związki i stowarzyszenia; − instytucje otoczenia biznesu; − szkoły wyŜsze; − jednostki naukowe; − partnerzy społeczni i gospodarczy; − organizacje pozarządowe; − jednostki sektora finansów publicznych posiadające osobowość prawną (nie wymienione wyŜej). 78 Komplementarność z innymi Osiami Priorytetowymi RPO WP Oś Priorytetowa jest komplementarna w stosunku do: − Osi Priorytetowej 2 Społeczeństwo wiedzy; − Osi Priorytetowej 5 Środowisko i energetyka przyjazna środowisku. Komplementarność z innymi Programami Operacyjnymi w ramach NSRO 2007-2013 1. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka − badania i rozwój nowoczesnych technologii: wspierane będą projekty badawcze, ukierunkowane na bezpośrednie zastosowanie badań w praktyce (projekty rozwojowe), obejmujące przedsięwzięcia techniczne, technologiczne lub organizacyjne (badania stosowane i prace rozwojowe) realizowane przez przedsiębiorców, ich grupy lub inne podmioty posiadające zdolność do bezpośredniego zastosowania wyników projektu w praktyce (projekty celowe) oraz przedsięwzięcia związane ze wsparciem ochrony własności przemysłowej; − infrastruktura sfery B+R: wspierane będą ośrodki o wysokim potencjale badawczym, w tym działające na bazie konsorcjów naukowo-przemysłowych, poprzez dofinansowanie rozwoju ich infrastruktury badawczej (m.in. w Centrach Zaawansowanych Technologii oraz laboratoriach świadczących specjalistyczne usługi dla przedsiębiorców, a takŜe w EIT+). Ponadto wspierana będzie infrastruktura w specjalistycznych laboratoriach; − kapitał dla innowacji: wspierane będą przedsięwzięcia inicjujące działalność innowacyjną poprzez identyfikowanie innowacyjnych pomysłów o duŜym potencjale rynkowym oraz wsparcie tworzenia na ich bazie przedsiębiorstw. Ponadto przewidziane jest wsparcie funduszy kapitałowych inwestujących w przedsięwzięcia oparte na innowacyjnych rozwiązaniach; − inwestycje w innowacyjne przedsięwzięcia: wsparcie przedsięwzięć doradczych i inwestycyjnych niezbędnych do prowadzenia przez przedsiębiorców działalności B+R, w tym prowadzące do uzyskania przez przedsiębiorcę statusu centrum badawczo-rozwojowego. Projekty powinny dotyczyć zastosowania nowych w skali kraju, wysoko innowacyjnych rozwiązań organizacyjnych oraz technologicznych w produkcji i usługach oraz rozwiązań o duŜym znaczeniu dla gospodarki z uwagi na wielkość inwestycji i liczbę nowotworzonych miejsc pracy. Pomoc obejmować będzie takŜe dofinansowanie Funduszu Kredytu Technologicznego; − dyfuzja innowacji: wparcie działań inwestycyjnych i doradczych związanych z rozwojem powiązań kooperacyjnych o znaczeniu ponadregionalnym, w tym klastrów oraz kompleksowe wsparcie ośrodków innowacyjności (m.in. parków naukowo-technologicznych, inkubatorów technologicznych, centrów transferu technologii). Istotne jest równieŜ wspieranie budowy i rozwoju sieci otoczenia biznesu o znaczeniu ponadregionalnym oraz instytucji otoczenia biznesu o zasięgu ogólnokrajowym świadczących usługi w zakresie działalności innowacyjnej przedsiębiorców; − Polska gospodarka na rynku międzynarodowym: obejmuje kompleksowe wsparcie dla przedsiębiorców zainteresowanych nawiązaniem kontaktów handlowych z partnerami zagranicznymi, obejmujące w szczególności doradztwo i szkolenia w zakresie promocji sprzedaŜy za granicą JRE i promocji eksportu, badania rynków zagranicznych. Wsparcie udziału w imprezach targowo-wystawienniczych. Planuje się takŜe wsparcie przedsięwzięć z zakresu rozwijania sieci centrów obsługi inwestorów i przygotowania duŜych terenów inwestycyjnych; − Budowa i rozwój społeczeństwa informacyjnego: wsparcie obejmujące budowę współpracujących elektronicznych platform usług publicznych, na których dostępne będą eUsługi dla przedsiębiorstw m.in.: podatki, zamówienia publiczne, rejestracja działalności gospodarczej, rejestry sądowe oraz moŜliwe będzie wspieranie eUsług między przedsiębiorstwami (B2B). 79 2. Program Operacyjny Kapitał Ludzki − Rozwój zasobów ludzkich i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw oraz poprawa stanu zdrowia osób pracujących: wsparcie obejmuje działania sprzyjające rozwojowi i poprawie funkcjonowania systemowego wsparcia adaptacyjności pracowników i przedsiębiorstw, wpływające na rozwój wykwalifikowanej i zdolnej do adaptacji siły roboczej oraz sprzyjające poprawie funkcjonowania systemu przewidywania i zarządzania zmianą gospodarczą; − Dobre rządzenie: w szczególności w ramach działań mających na celu poprawę jakości usług oraz polityk związanych z rejestracją działalności gospodarczej i funkcjonowaniem przedsiębiorstw; − Rynek pracy otwarty dla wszystkich: wsparcie projektów związanych ze zwiększeniem poziomu zatrudnienia wśród osób młodych, zmniejszaniem bezrobocia wśród osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy oraz zwiększeniem poziomu zatrudnienia wśród osób starszych; − Regionalne kadry gospodarki: wsparcie projektów sprzyjających rozwojowi wykwalifikowanej i zdolnej do adaptacji siły roboczej oraz sprzyjających poprawie funkcjonowania systemu przewidywania i zarządzania zmianą gospodarczą. 3. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko − Pomoc dla przedsiębiorstw: wspierane będą projekty duŜych przedsiębiorstw redukujące ilość zanieczyszczeń emitowanych do atmosfery, odprowadzanych ze ściekami oraz redukujące ilość wytwarzanych odpadów i zwiększające udział odpadów poddawanych procesom odzysku, w szczególności recyklingu. Wspierane będą równieŜ projekty z zakresu systemów zarządzania środowiskowego oraz projekty mające na celu uzyskanie eko-znaków dla produktów. Spodziewane efekty realizacji Realizacja Osi Priorytetowej przyniesie w długim horyzoncie czasowym następujące efekty: a) Zwiększony dostęp do finansowych instrumentów wsparcia dla firm; b) Zwiększona ilość nowoczesnych, konkurencyjnych przedsiębiorstw gwarantujących trwałe miejsca pracy; c) Wysoka konkurencyjność i innowacyjność pomorskich przedsiębiorstw; d) Wysoka efektywność systemu wsparcia przedsiębiorstw; e) Sprawnie funkcjonujący system współpracy między nauką a biznesem; f) Wykreowanie wizerunku regionu atrakcyjnego dla inwestycji zagranicznych; g) Wzrost udziału MŚP prowadzących działalność eksportową. 80 Wskaźniki monitorowania Osi Priorytetowej Lp. Wskaźnik Wartość bazowa Wartość wskaźnika w 2013 r. Wartość Częstotliwość docelowa pomiaru w 2015 r. Źródło danych Produkt 1. 2. 3. 4. Liczba projektów (szt.): z zakresu bezpośredniego wsparcia inwestycyjnego dla MŚP w tym w zakresie promocji produktów i procesów przyjaznych dla środowiska ukierunkowanych na wsparcie instytucji otoczenia biznesu z zakresu współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami a sektorem badawczo-rozwojowym promujących atrakcyjność regionu/wspierających międzynarodową aktywność przedsiębiorstw Liczba wspartych przedsiębiorstw (szt), w tym: mikro małe średnie Liczba utworzonych / dokapitalizowanych funduszy poŜyczkowych i poręczeniowych (szt) Liczba MŚP otrzymujących wsparcie finansowe na przedsięwzięcia innowacyjne (szt) 0 1 100 1 200 0 180 200 0 35 0 45 50 0 28 30 0 0 0 915 140 45 1 000 150 50 0 4 4 0 90 100 374 1800 2000 0 50 70 rocznie Beneficjenci 0 0 0 0 1 500 1 900 950 950 2 000 2 100 1 050 1 050 rocznie Beneficjenci rocznie Beneficjenci 0 2 000 2 500 0,2 1,6 2,0 4 000 8 800 10 000 16a 24 a 26a 40 rocznie IZ rocznie IZ rocznie rocznie IZ IZ Rezultat 1. 2. 3. 4. 5. Liczba MŚP korzystających z funduszy poŜyczkowych i poręczeniowych (szt) Wartość dodatkowych inwestycji wykreowanych dzięki wsparciu (mln euro) Liczba udzielonych poŜyczek i poręczeń Liczba utworzonych miejsc pracy (szt) kobiety męŜczyźni Liczba przedsiębiorstw obsługiwanych przez wsparte IOB (szt) rocznie rocznie Beneficjenci Beneficjenci Oddziaływanie Udział MŚP korzystających z 1. regionalnych instrumentów finansowych wśród MŚP ogółem (%) Liczba przedsiębiorstw korzystających ze 2. wsparcia i pomocy regionalnych instytucji (szt) 3. a Odsetek MŚP prowadzących działalność eksportową (%) raz - na koniec Programu raz - na koniec Programu raz - na koniec Programu badanie badanie badanie / GUS Bez firm jednoosobowych i samozatrudnionych. Podstawowe źródła finansowania i zaangaŜowanie środków UE Oś Priorytetowa będzie finansowana ze środków EFRR, krajowych środków publicznych oraz krajowych środków prywatnych. 81 Kategorie interwencji funduszy strukturalnych 03 Transfer technologii i udoskonalanie sieci współpracy między MŚP, między MŚP a innymi przedsiębiorstwami, uczelniami, wszelkiego rodzaju instytucjami na poziomie szkolnictwa pomaturalnego, władzami regionalnymi, ośrodkami badawczymi oraz biegunami naukowymi i technologicznymi (parkami naukowymi i technologicznymi, technopoliami, itd.) 05 Usługi w zakresie zaawansowanego wsparcia dla przedsiębiorstw i grup przedsiębiorstw 06 Wsparcie na rzecz mśp w zakresie promocji produktów i procesów przyjaznych dla środowiska (wdroŜenie efektywnych systemów zarządzania środowiskiem, wdroŜenie i stosowanie/ uŜytkowanie technologii zapobiegania zanieczyszczeniom, wdroŜenie czystych technologii do działalności produkcyjnej przedsiębiorstw) 07 Inwestycje w przedsiębiorstwa bezpośrednio związane z dziedziną badań i innowacji (innowacyjne technologie, tworzenie przedsiębiorstw przez uczelnie, istniejące ośrodki B+RT i przedsiębiorstwa, itp.) 08 Inne inwestycje w przedsiębiorstwa 09 Inne działania mające na celu pobudzanie badań, innowacji i przedsiębiorczości w MŚP Instrument elastyczności W ramach Osi Priorytetowej przewiduje się moŜliwość zastosowania instrumentu elastyczności98, tzn. finansowanie, w sposób komplementarny i z zastrzeŜeniem pułapu 10% finansowania wspólnotowego, działań objętych zakresem pomocy Europejskiego Funduszu Społecznego, pod warunkiem, Ŝe są one konieczne do odpowiedniej realizacji projektu i są z nim bezpośrednio powiązane. 98 Zgodnie z art. 34 ust. 2. rozporządzenia Rady nr 1083/2006. 82 OŚ PRIORYTETOWA 2 Społeczeństwo wiedzy Przesłanki realizacji W województwie pomorskim w ostatnich latach gwałtownie wzrosła liczba studentów, jednak nie towarzyszy temu poprawa warunków kształcenia i jakości wyposaŜenia bazy dydaktycznej i naukowodydaktycznej. Problem stanowi równieŜ przestrzennie zróŜnicowany dostęp do edukacji na poziomie wyŜszym, zwłaszcza pomiędzy obszarami wiejskimi i miejskimi. Kształtowanie podstaw rozwoju społeczeństwa informacyjnego w duŜej mierze zaleŜy od stopnia komputeryzacji oraz dostępności sieci internetowej. W województwie pomorskim występują znaczne zróŜnicowania pod względem dostępności do sieci szerokopasmowej. Dotyczy to takŜe elektronicznych usług publicznych świadczonych na rzecz mieszkańców, turystów i inwestorów. Jednym z celów polityki spójności UE jest zapewnienie powszechnego dostępu do infrastruktury i usług społeczeństwa wiedzy. Istotne jest zarówno wspieranie kształcenia specjalistów w dziedzinach waŜnych z punktu widzenia rozwoju regionu, m.in. poprzez inwestycje w infrastrukturę naukową i dydaktyczną, jak równieŜ zapewnienie dostępności infrastruktury społeczeństwa informacyjnego oraz rozwój aplikacji informatycznych stanowiących alternatywę dla tradycyjnych sposobów świadczenia usług dla przedsiębiorców i obywateli. Podniesienie poziomu wykształcenia społeczeństwa przy jednoczesnym zapewnieniu wysokiej jakości kształcenia stanowi równieŜ cel główny Strategii Rozwoju Edukacji na lata 2007-2013. Cel ten zostanie osiągnięty poprzez realizację działań w zakresie edukacji, szkolnictwa wyŜszego oraz kształcenia ustawicznego. Niezbędne jest zatem zapewnienie odpowiedniej jakości infrastruktury dydaktycznej oraz naukowodydaktycznej w szkołach wyŜszych. Będzie to sprzyjać poprawie jakości kształcenia i poziomu wykształcenia mieszkańców regionu, a takŜe poprawie ich dostępu do edukacji. Wpłynie to równieŜ na upowszechnienie róŜnych form kształcenia ustawicznego związanego z nabywaniem i doskonaleniem kwalifikacji zawodowych, realizowanego przez szkoły wyŜsze w województwie pomorskim. Szczególnym wyzwaniem jest rozbudowa i rozwój infrastruktury teleinformatycznej, stanowiącej podstawę dla rozwoju społeczeństwa informacyjnego. NaleŜy podjąć działania zmierzające do wyrównania dysproporcji w zakresie dostępu i wykorzystania Internetu. WaŜne jest upowszechnienie wykorzystania technologii społeczeństwa informacyjnego w pracy instytucji publicznych oraz rozwój elektronicznych usług dla ludności i biznesu. Cel główny Osi Priorytetowej Tworzenie warunków sprzyjających budowaniu społeczeństwa wiedzy. Cele szczegółowe Osi Priorytetowej Sformułowany wyŜej cel główny będzie realizowany poprzez następujące cele szczegółowe: − Poprawa jakości i dostępności infrastruktury dydaktycznej i naukowo-dydaktycznej szkół wyŜszych; − Tworzenie podstaw rozwoju społeczeństwa informacyjnego. 83 Zgodność ze Strategią Rozwoju Województwa Pomorskiego (SRWP) i innymi regionalnymi dokumentami strategicznymi Oś Priorytetowa jest zgodna z następującymi Priorytetami i celami strategicznymi SRWP: − Priorytet I. Konkurencyjność Cel strategiczny 2: Wysoki poziom edukacji i nauki Cel strategiczny 4: Efektywna sfera publiczna Cel strategiczny 5: Silna pozycja i powiązania Obszaru Metropolitalnego Trójmiasta w układzie ponadregionalnym, głównie bałtyckim − Priorytet II. Spójność Cel strategiczny 1: Wzrost zatrudnienia i mobilności zawodowej Cel strategiczny 2: Silne i zintegrowane społeczeństwo − Priorytet III. Dostępność Cel strategiczny 2: Poprawa funkcjonowania systemów infrastruktury technicznej i teleinformatycznej Cel strategiczny 3: Lepszy dostęp do infrastruktury społecznej, zwłaszcza na obszarach słabych strukturalnie oraz z następującymi regionalnymi dokumentami strategicznymi: − Regionalna Strategia Innowacji dla Województwa Pomorskiego. Opis Osi Priorytetowej Oś Priorytetowa będzie ukierunkowana na realizację przedsięwzięć w zakresie: • infrastruktury edukacyjnej i naukowo-dydaktycznej; • infrastruktury i usług tworzących podstawy społeczeństwa informacyjnego. Wsparcie w zakresie infrastruktury edukacyjnej i naukowo-dydaktycznej dotyczy przedsięwzięć przyczyniających się do poprawy dostępności oraz jakości usług edukacyjnych na poziomie wyŜszym. Realizowane projekty powinny odzwierciedlać potrzeby regionu wynikające z tendencji na rynku pracy, jak teŜ z wyzwań stojących przed sferą naukowo-dydaktyczną w województwie. Wspierane będą projekty polegające na budowie, rozbudowie i modernizacji obiektów dydaktycznych i naukowo-dydaktycznych. W ramach tych projektów dopuszcza się realizację przedsięwzięć o charakterze uzupełniającym, związanych z rozwojem zaplecza społeczno-edukacyjnego w szkołach wyŜszych (np. budowa campusów, infrastruktury dla studentów itp.). Ponadto moŜliwe będą równieŜ przedsięwzięcia dotyczące wyposaŜenia obiektów dydaktycznych, naukowo-dydaktycznych i społeczno-edukacyjnych (w tym m.in. zakup oprogramowania i sprzętu komputerowego). Minimalna wartość projektu, co do zasady, nie moŜe być niŜsza niŜ 500 tys. euro. Preferowane będą projekty: − partnerskie, realizowane przez kilka uczelni lub we współpracy uczelni i jednostek samorządu terytorialnego i / lub podmiotów prywatnych; − wynikające z zapisów Regionalnej Strategii Innowacji dla Województwa Pomorskiego oraz potrzeb rozwoju proinnowacyjnego; − zlokalizowane poza Trójmiastem. 84 Wsparcie w zakresie infrastruktury i usług tworzących podstawy społeczeństwa informacyjnego realizowane będzie poprzez przedsięwzięcia w zakresie rozwoju infrastruktury społeczeństwa informacyjnego oraz rozwoju usług społeczeństwa informacyjnego. Wsparcie w zakresie rozwoju infrastruktury społeczeństwa informacyjnego koncentruje się na przedsięwzięciach, które przyczynią się do rozwoju infrastruktury teleinformatycznej tworzącej lepsze warunki dla funkcjonowania konkurencyjnego rynku operatorów internetowych. Realizowane projekty będą polegać głównie na budowie, rozbudowie i modernizacji infrastruktury regionalnych (łączących miasta powiatowe i miejscowości gminne) oraz miejskich sieci szkieletowych, a takŜe lokalnych sieci dostępowych (zwłaszcza w oparciu o technologię bezprzewodową). Projekty mogą takŜe dotyczyć rozwoju kanałów alternatywnych zapewniających publiczny, szerokopasmowy dostęp do usług elektronicznych i Internetu. Minimalna wartość projektu, co do zasady, nie moŜe być niŜsza niŜ 500 tys. euro. Preferowane będą projekty: − o charakterze regionalnym, doprowadzające publiczną, informatyczną sieć szkieletową do miast powiatowych i miejscowości gminnych; − kompleksowe, ukierunkowane na rozbudowę publicznej sieci szkieletowej, poprawiającej dostępność do Internetu na obszarach wiejskich i w małych miastach. Wsparcie w zakresie rozwoju usług społeczeństwa informacyjnego umoŜliwi wdroŜenie zintegrowanych i interaktywnych publicznych usług elektronicznych dla mieszkańców, przedsiębiorców, inwestorów oraz turystów (m.in. e-Administracja, e-Edukacja, e-Kultura, e-Turystyka, e-Zdrowie). Projekty będą realizowane w sposób zapewniający bezpieczeństwo świadczonych usług, a takŜe integrację i standaryzację istniejących oraz nowotworzonych systemów informatycznych. Minimalna wartość projektu, co do zasady, nie moŜe być niŜsza niŜ 250 tys. euro. Preferowane będą projekty dotyczące usług elektronicznych świadczonych dla jak najszerszego kręgu mieszkańców oraz przedsiębiorców. Wszystkie przedsięwzięcia dotyczące rozwoju infrastruktury i usług społeczeństwa informacyjnego będą zgodne z obowiązującymi standardami technicznymi i tendencjami występującymi na rynku ICT. Kategorie beneficjentów Beneficjentami mogą być m.in.: − − − − − − − − − 99 jst, ich związki i stowarzyszenia; szkoły wyŜsze; jednostki naukowe; administracja rządowa; organizacje pozarządowe; kościoły i związki wyznaniowe oraz osoby prawne kościołów i związków wyznaniowych; partnerzy społeczni i gospodarczy; jednostki sektora finansów publicznych posiadające osobowość prawną (nie wymienione wyŜej); przedsiębiorcy99. Dotyczy wyłącznie podmiotów działających w oparciu o umowę o partnerstwie publiczno-prywatnym. 85 Komplementarność z innymi Osiami Priorytetowymi RPO WP Oś Priorytetowa jest komplementarna w stosunku do: − − − Osi Priorytetowej 1 Rozwój i innowacje w MŚP; Osi Priorytetowej 8 Lokalna infrastruktura podstawowa; Osi Priorytetowej 9 Lokalna infrastruktura społeczna i inicjatywy obywatelskie. Komplementarność z innymi Programami Operacyjnymi w ramach NSRO 2007-2013 1. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko − szkoły wyŜsze: wsparcie uzyskają projekty infrastrukturalne uczelni oferujących wykształcenie w strategicznych z punktu widzenia kraju kierunkach, które będą decydowały o konkurencyjności gospodarki, przede wszystkim w zakresie nauk ścisłych. W ograniczonym zakresie wsparcie uzyskają inne kierunki kształcenia oraz infrastruktura towarzysząca (np. sportowo-rekreacyjna) wykorzystywana przez studentów. Ponadto wsparcie uzyskają kompleksowe projekty infrastrukturalne w zakresie rozwoju technologii informacyjnych i komunikacyjnych, które wykorzystywane będą do celów dydaktycznych w szkolnictwie wyŜszym; 2. Program Operacyjny Kapitał Ludzki − szkolnictwo wyŜsze i nauka: wsparcie uzyskają projekty mające na celu dostosowanie kształcenia na poziomie wyŜszym do potrzeb gospodarki i rynku pracy, poprawę jakości oferty edukacyjnej szkół wyŜszych, podnoszenie atrakcyjności kształcenia w obszarze nauk matematycznoprzyrodniczych i technicznych na poziomie wyŜszym, podnoszenie kwalifikacji kadr systemu B+R w zakresie zarządzania badaniami naukowymi i komercjalizacji wyników prac badawczorozwojowych; − dobre rządzenie: wspierane będą działania sprzyjające modernizacji procesów zarządzania w administracji publicznej i wymiarze sprawiedliwości; − rozwój wykształcenia i kompetencji: wsparcie uzyskają projekty sprzyjające zmniejszeniu nierówności w upowszechnieniu edukacji i jakości usług edukacyjnych, szczególnie pomiędzy obszarami wiejskimi i miejskimi, a takŜe podniesieniu atrakcyjności i jakości kształcenia zawodowego. 3. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka − infrastruktura sfery B+R: wspierane będą projekty mające na celu rozwój infrastruktury w specjalistycznych laboratoriach, tworzenie wspólnej infrastruktury badawczej jednostek naukowych oraz rozwoju zasobów informatycznych nauki w postaci cyfrowej (w tym zaawansowane aplikacje i usługi społeczeństwa informacyjnego dla środowiska naukowego); − rozwój społeczeństwa informacyjnego: wsparcie uzyskają projekty w zakresie budowy elektronicznych platform usług publicznych, rozwoju systemów informacji publicznej oraz zapewnienia dostępu do szerokopasmowego Internetu z zachowaniem konkurencyjności rynkowej i neutralności technologicznej. 86 Spodziewane efekty realizacji Realizacja Osi Priorytetowej przyniesie w długim horyzoncie czasowym następujące efekty: a) Zwiększenie liczby studentów oraz podniesienie krajowej i międzynarodowej rangi pomorskich uczelni; b) Wzrost liczby mieszkańców i podmiotów gospodarczych posiadających szerokopasmowy dostęp do Internetu; c) Wzrost liczby usług publicznych dostępnych on-line. Wskaźniki monitorowania Osi Priorytetowej Lp. Wskaźnik Wartość bazowa Wartość wskaźnika w 2013 r. Wartość Częstotliwość docelowa pomiaru w 2015 r. Źródło danych Produkt Liczba projektów z zakresu infrastruktury 1. edukacyjnej i naukowo-dydaktycznej (szt) Liczba projektów z zakresu społeczeństwa informacyjnego (szt) 2. w tym z zakresu usług społeczeństwa informacyjnego 0 18 20 rocznie IZ 0 14 16 0 9 12 rocznie IZ 0 18 20 rocznie Beneficjenci 0 240 250 0 80 85 rocznie Beneficjenci 3. Liczba procedur publicznych on-line (szt) 0 220 (miasta) 90 (gminy) 250 (miasta) 100 (gminy) rocznie Beneficjenci Liczba korzystających z usług publicznych 4. on-line (załatwionych spraw) w ciągu roku (szt) 0 800 000 1 000 000 rocznie Beneficjenci 18,0 20,0 raz - na koniec Programu badanie / GUS 65 70 75 75 raz - na koniec Programu GUS Rezultat Liczba studentów korzystających z 1. infrastruktury wspartej w wyniku realizacji projektów (tys. osób) Liczba osób, które uzyskały dostęp do 2. szerokopasmowego Internetu (tys. osób) w tym na obszarach wiejskich (tys. osób) Oddziaływanie 1. Odsetek ludności z wykształceniem wyŜszym (%) Odsetek − gospodarstw domowych − MŚP 2. posiadających dostęp do szerokopasmowego Internetu w liczbie uŜytkowników ogółem (%) Odsetek jednostek samorządowych 3. prowadzących usługi on-line (%) a 14,5 a 27 40 5 - 10 80 100 raz - na koniec Programu badanie wg BAEL Podstawowe źródła finansowania i zaangaŜowania środków UE Oś Priorytetowa będzie finansowana ze środków EFRR, krajowych środków publicznych oraz środków prywatnych. 87 Kategorie interwencji funduszy strukturalnych 10 Infrastruktura telekomunikacyjna (w tym sieci szerokopasmowe) 13 Usługi i aplikacje dla obywateli (e-Zdrowie, e-Administracja, e-Edukacja, e-Integracja itp.) 14 Usługi i aplikacje dla MŚP (e-Handel, kształcenie i szkolenie, tworzenie sieci itp.) 75 Infrastruktura systemu oświaty Instrument elastyczności W ramach Osi Priorytetowej przewiduje się moŜliwość zastosowania instrumentu elastyczności100, tzn. finansowanie, w sposób komplementarny i z zastrzeŜeniem pułapu 10% finansowania wspólnotowego, działań objętych zakresem pomocy Europejskiego Funduszu Społecznego, pod warunkiem, Ŝe są one konieczne do odpowiedniej realizacji projektu i są z nim bezpośrednio powiązane. 100 Zgodnie z art. 34 ust. 2. rozporządzenia Rady nr 1083/2006. 88 OŚ PRIORYTETOWA 3 Funkcje miejskie i metropolitalne Przesłanki realizacji Jednym z problemów rozwojowych w skali województwa, zwłaszcza w duŜych miastach, jest postępująca degradacja zarówno fizyczna, jak i społeczna. Poprawa dostępności do najwaŜniejszych ośrodków miejskich oraz transportu zbiorowego wewnątrz nich, wzrost bezpieczeństwa oraz lepsza jakość przestrzeni miejskiej i kreowanie pozytywnych postaw społecznych, wpływających bezpośrednio na poziom aktywności społecznej i gospodarczej mieszkańców, to najistotniejsze działania mające na celu podniesienie atrakcyjności terenów miejskich. Polityka spójności UE przyczyniać się będzie do promowania zarówno wewnętrznej spójności w obszarach miejskich, jak równieŜ rozwoju sieci regionalnych biegunów wzrostu. DuŜe znaczenie będą miały działania zmierzające do regeneracji przestrzeni publicznych oraz terenów poprzemysłowych. Ponadto polityka spójności UE wspierać będzie zintegrowane strategie promocji ekologicznego transportu zbiorowego, których głównym celem jest zrównowaŜony podział na poszczególne rodzaje środków transportu. Stymulatorem rozwoju funkcji miejskich i metropolitalnych powinien być sprawny system transportu zbiorowego w miastach i ich otoczeniu funkcjonalnym. W szczególności zaś istotna jest poprawa powiązań komunikacyjnych Obszaru Metropolitalnego. Wpłynie to na wzrost mobilności mieszkańców, poprawę bezpieczeństwa ruchu, zmniejszenie negatywnych oddziaływań środowiskowych transportu oraz na zwiększenie konkurencyjności i atrakcyjności inwestycyjnej, osiedleńczej i turystycznej miast. Dla współczesnych obszarów metropolitalnych i miast istotne jest kreowanie ich dobrego wizerunku, jako miejsc przyjaznych mieszkańcom, turystom i inwestorom. Wpływają na to działania ukierunkowane na rewitalizację zdegradowanych dzielnic, a takŜe inicjatywy wiąŜące się z kształtowaniem przestrzeni w centrach miast, przestrzeni o charakterystycznej zabudowie, jak równieŜ odpowiednim zagospodarowaniu stref administracyjno-biznesowych, gospodarczych i rekreacyjnych. Realizowane przedsięwzięcia powinny przyczynić się do stworzenia warunków sprzyjających oŜywieniu społecznemu i gospodarczemu zdegradowanych obszarów miejskich. Wsparcie w zakresie rozwoju funkcji miejskich i metropolitalnych, poza formą dotacyjną, będzie miało równieŜ formę zwrotnych instrumentów finansowych realizowanych w ramach Inicjatywy JESSICA101. Cel główny Osi Priorytetowej Rozwój funkcji miejskich i metropolitalnych w głównych ośrodkach rozwojowych. Cele szczegółowe Osi Priorytetowej Sformułowany wyŜej cel główny będzie realizowany poprzez następujące cele szczegółowe: − Rozwój i integracja efektywnych i przyjaznych środowisku miejskich systemów transportu zbiorowego; − Aktywizacja społeczna i gospodarcza zdegradowanych obszarów miejskich i podnoszenie atrakcyjności stref rozwojowych w miastach. 101 Joint European Support for Sustainable Investment in City Areas (Wspólne Europejskie Wsparcie na rzecz ZrównowaŜonych Inwestycji w Obszarach Miejskich). 89 Zgodność ze Strategią Rozwoju Województwa Pomorskiego (SRWP) i innymi regionalnymi dokumentami strategicznymi Oś Priorytetowa jest zgodna z następującymi Priorytetami i celami strategicznymi SRWP: − Priorytet I. Konkurencyjność Cel strategiczny 1: Lepsze warunki dla przedsiębiorczości i innowacji Cel strategiczny 2: Wysoki poziom nauki i edukacji Cel strategiczny 4: Efektywna sfera publiczna Cel strategiczny 5: Silna pozycja i powiązania Obszaru Metropolitalnego Trójmiasta w układzie ponadregionalnym, głównie bałtyckim − Priorytet II. Spójność Cel strategiczny 2: Silne i zintegrowane społeczeństwo Cel strategiczny 4: Kształtowanie procesów społecznych i przestrzennych dla poprawy jakości Ŝycia Cel strategiczny 5: Wzmacnianie subregionalnych ośrodków rozwojowych − Priorytet III. Dostępność Cel strategiczny 1: Efektywny i bezpieczny system transportowy Cel strategiczny 4: Zachowanie i poprawa stanu środowiska oraz z następującymi regionalnymi dokumentami strategicznymi: − − Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego; Regionalna Strategia Rozwoju Transportu w Województwie Pomorskim na lata 2007-2020102. Opis Osi Priorytetowej Oś Priorytetowa będzie ukierunkowana na realizację przedsięwzięć w zakresie: • rozwoju i integracji systemów transportu zbiorowego; • zwiększania atrakcyjności przestrzeni miejskiej. Wsparcie w zakresie rozwoju i integracji systemów transportu zbiorowego dotyczy kompleksowej modernizacji istniejących i budowy nowych elementów liniowej i węzłowej infrastruktury transportu zbiorowego, a takŜe zakupu nowego lub modernizacji istniejącego taboru na potrzeby miejskiego oraz metropolitalnego transportu zbiorowego (w tym trolejbusowego, szynowego, autobusowego). Realizowane przedsięwzięcia powinny zmierzać do podnoszenia efektywności i poziomu bezpieczeństwa transportu zbiorowego oraz do jego lepszej integracji z innymi środkami transportu, przyczyniając się do poprawy wewnętrznej spójności obszarów miejskich, a takŜe do usprawnienia połączeń z krajowymi i międzynarodowymi węzłami ruchu pasaŜerskiego. Wpłynie to m.in. na zmniejszenie negatywnego oddziaływania transportu na środowisko. Przewiduje się równieŜ realizację projektów dotyczących budowy zintegrowanych systemów zarządzania ruchem obejmujących m.in. sterowanie ruchem ulicznym, zarządzanie transportem zbiorowym oraz przebudowę skrzyŜowań. MoŜliwa będzie takŜe realizacja przedsięwzięć słuŜących rozwojowi zbiorowego transportu wodnego, jak i budowa dróg rowerowych o charakterze transportowym stanowiących powiązania do przystanków i urządzeń typu „bike&ride”. 102 Dokument jest w trakcie opracowania i powstanie w 2007 roku. 90 Przedsięwzięcia mogą być realizowane na obszarze miast na prawach powiatu oraz miast-stolic powiatów, obejmując takŜe gminy z ich otoczenia funkcjonalnego, które obejmuje obszar gmin obsługiwanych przez transport zbiorowy funkcjonujący w miastach uprawnionych do wsparcia. Projektodawcą w tym przypadku moŜe być miasto na prawach powiatu lub miasto-stolica powiatu. W przypadku inwestycji dotyczących Gdańska, Sopotu i Gdyni realizowane będą przedsięwzięcia nieobjęte wsparciem w krajowych programach operacyjnych w ramach PO Infrastruktura i Środowisko. Minimalna wartość projektu, co do zasady, nie moŜe być niŜsza niŜ 2 mln euro. Preferowane będą projekty: − dotyczące obszarów miast pow. 35 tys. mieszkańców wraz z ich funkcjonalnym otoczeniem (patrz: Mapa nr 1. zamieszczona w Załączniku graficznym); − wpisujące się w zintegrowane plany rozwoju transportu miejskiego; − w przypadku projektów dotyczących Aglomeracji Trójmiasta – wpisujące się w postanowienia Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego. Wsparcie w zakresie zwiększania atrakcyjności przestrzeni miejskiej obejmuje kompleksowe przedsięwzięcia rewitalizacyjne oraz inwestycje zwiększające potencjał rozwojowy miast. Wsparcie uruchamiane w ramach kompleksowych przedsięwzięć rewitalizacyjnych dotyczy wyłącznie inwestycji wynikających z programów rewitalizacji opracowanych dla zdegradowanych obszarów miejskich (m.in. poprzemysłowych, powojskowych, pokolejowych, portowych i przyportowych, mieszkaniowych, usługowych). WiąŜe się to m.in. z kreowaniem nowych i modernizacją istniejących stref inwestycyjnych, jak teŜ z tworzeniem wysokiej jakości stref publicznych w miastach. Realizowane w ujęciu kompleksowym przedsięwzięcia obejmowały będą m.in.: rewaloryzację, modernizację i adaptację zabudowy historycznej, jak równieŜ budowę lub przebudowę publicznej infrastruktury o funkcjach gospodarczych, społecznych lub rekreacyjnych, a takŜe regenerację i zagospodarowanie przestrzeni publicznych na terenach śródmiejskich oraz wzdłuŜ frontów wodnych czy głównych tras komunikacyjnych. Ponadto, w ramach realizacji szerszych projektów, wsparcie moŜe być skierowane na budowę systemów poprawy bezpieczeństwa publicznego oraz realizację programów walki z przestępczością i patologiami społecznymi. Realizowane przedsięwzięcia powinny być ukierunkowane na rozwój społeczno-gospodarczy i podniesienie jakości Ŝycia społeczności lokalnych. Wszystkie projekty realizowane będą w sposób partnerski. Partnerami w projektach koordynowanych przez samorząd miejski będą m.in. organizacje pozarządowe, instytucje kultury, kościoły, policja, wspólnoty i spółdzielnie mieszkaniowe oraz inne podmioty, których udział jest istotny dla realizacji programu rewitalizacji. Wsparcie w zakresie inwestycji zwiększających potencjał rozwojowy miast dotyczy punktowych przedsięwzięć w zakresie infrastruktury związanej z rozwojem funkcji o charakterze metropolitalnym lub ponadlokalnym. Przedsięwzięcia te obejmą m.in. budowę, rozbudowę i wyposaŜenie obiektów sportowych, kongresowych, kulturalnych, wystawienniczych i targowych, a takŜe parków naukowotechnologicznych, centrów zaawansowanych technologii, centrów doskonałości oraz inkubatorów przedsiębiorczości. MoŜliwa będzie takŜe realizacja projektów polegających na kompleksowym uzbrojeniu terenów pod nowe inwestycje (głównie gospodarcze) oraz na rekultywacji terenów zdegradowanych (w związku z ich przeznaczeniem na nowe funkcje), wraz z zapewnieniem bezpośredniej dostępności transportowej do tych terenów. 91 Przedsięwzięcia mogą być realizowane w miastach pełniących rolę subregionalnych i regionalnych ośrodków rozwojowych, do których zalicza się miasta o minimalnej liczbie mieszkańców wynoszącej 35 tys., tj. Gdańsk, Gdynię, Słupsk, Tczew, Starogard Gdański, Wejherowo, Rumię, Sopot, Chojnice, Malbork, Kwidzyn i Lębork (patrz: Mapa nr 2. zamieszczona w Załączniku graficznym)103. W uzasadnionych przypadkach – w zakresie inwestycji zwiększających potencjał rozwojowy miast – dopuszcza się realizację przedsięwzięć (w szczególności dotyczących uzbrojenia terenów pod inwestycje oraz rekultywacji terenów zdegradowanych) zlokalizowanych częściowo lub całkowicie na terenach gmin sąsiadujących, czyli posiadających granicę administracyjną z miastem uprawnionym do wsparcia, pod warunkiem partnerskiego udziału w projekcie władz miasta uprawnionego. Minimalna wartość projektu w zakresie kompleksowych przedsięwzięć rewitalizacyjnych, co do zasady, nie moŜe być niŜsza niŜ 2 mln euro. Natomiast w przypadku inwestycji zwiększających potencjał rozwojowy miast wartość ta, co do zasady, nie moŜe być niŜsza niŜ 500 tys. euro. Preferowane będą projekty: − wpisujące się w programy rewitalizacji; − wykorzystujące wyniki inicjatyw i konsultacji społecznych, a takŜe realizowane z zaangaŜowaniem społeczności lokalnych; − dotyczące obiektów i obszarów objętych ochroną konserwatorską i/lub uwzględnionych w gminnych programach opieki nad zabytkami; − w przypadku projektów dotyczących Aglomeracji Trójmiasta – wpisujące się w postanowienia Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego; − o minimalnej wartości 5 mln euro (dotyczy wyłącznie Gdańska, Gdyni i Słupska w zakresie kompleksowych przedsięwzięć rewitalizacyjnych). Oprócz wyŜej opisanych przedsięwzięć dotyczących rozwoju i integracji systemów transportu zbiorowego oraz zwiększania atrakcyjności przestrzeni miejskiej, wsparcie pozadotacyjne dotyczyć będzie takŜe inwestycji w zakresie zwiększania efektywności energetycznej oraz rozwoju energetyki opartej na źródłach odnawialnych. Przedsięwzięcia mogą być realizowane zarówno w miastach – stolicach powiatów oraz w uprawnionych miastach powyŜej 35 tys. mieszkańców. Inwestycje finansowane w sposób zwrotny muszą wpisywać się w Zintegrowane Plany Trwałego Rozwoju Obszarów Miejskich104 wspierając m.in. projekty realizowane w partnerstwie publicznoprywatnym. Kategorie beneficjentów Beneficjentami mogą być m.in.: − jst, ich związki i stowarzyszenia; − szkoły wyŜsze i jednostki naukowe; − administracja rządowa; − organizacje pozarządowe; − instytucje kultury; − kościoły i związki wyznaniowe oraz osoby prawne kościołów i związków wyznaniowych; 103 Lista miast uprawnionych została opracowana na podstawie danych dotyczących liczby ludności pochodzących z oficjalnej statystyki publicznej, dostępnych wg stanu na koniec 2005 r. Lista ta nie będzie ulegała zmianom w trakcie realizacji Programu. 104 Zgodnie z art. 43 Rozporządzenia Komisji (WE) nr 1828/2006. W województwie pomorskim funkcję tych Planów będą pełnić Lokalne Programy/Plany Rewitalizacji, Programy Rozwoju Miast, Zintegrowane Plany Rozwoju Transportu Miejskiego lub inne równowaŜne dokumenty. 92 − partnerzy społeczni i gospodarczy; − instytucje otoczenia biznesu; − przedsiębiorcy; − jednostki sektora finansów publicznych posiadające osobowość prawną (nie wymienione wyŜej); − podmioty działające w oparciu o umowę o partnerstwie publiczno-prywatnym. Komplementarność z innymi Osiami Priorytetowymi RPO WP Oś Priorytetowa jest komplementarna w stosunku do: − Osi Priorytetowej 1 Rozwój i innowacje w MŚP − Osi Priorytetowej 4 Regionalny system transportowy − Osi Priorytetowej 5 Środowisko i energetyka przyjazna środowisku − Osi Priorytetowej 6 Atrakcyjność turystyczna − Osi Priorytetowej 8 Lokalna infrastruktura podstawowa − Osi Priorytetowej 9 Lokalna infrastruktura społeczna i inicjatywy obywatelskie Komplementarność z innymi Programami Operacyjnymi w ramach NSRO 2007-2013 1. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko − transport zbiorowy: wspierane będą projekty rozbudowy sieci szynowych (szybkiej kolei miejskiej, linii tramwajowych, metra) i trolejbusowych wraz z zakupem taboru, budową i rozbudową stacji i węzłów przesiadkowych oraz systemów teleinformatycznych poprawiających funkcjonowanie transportu publicznego; − rekultywacja terenów zdegradowanych: wspierane będą działania związane z przywróceniem naturalnego ukształtowania terenu i/lub osiągnięcia przez glebę lub ziemię zawartości substancji zgodnych z wymaganymi standardami. Realizowane będą wyłącznie projekty wielkoobszarowe o wartości pow. 5 mln euro na terenach niezurbanizowanych i jedynie w sytuacji, gdy obecny właściciel gruntu nie jest odpowiedzialny za powstanie zanieczyszczenia lub degradację środowiska; − energetyka: wsparcie uzyskają działania obejmujące obniŜenie energochłonności oraz zwiększenie wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych. 2. Program Operacyjny Kapitał Ludzki − zatrudnienie i integracja społeczna: wspierane będą działania sprzyjające wzmocnieniu instytucji pomocy społecznej i budowie partnerstwa na rzecz integracji społecznej, a takŜe dotyczące poprawy dostępu do rynku pracy osób zagroŜonych wykluczeniem społecznym oraz wzmacniające i poszerzające zakres działań sektora ekonomii społecznej; − dobre rządzenie: wsparcie uzyskają projekty wspomagające budowę potencjału partnerów społecznych i organizacji pozarządowych, ukierunkowane na wzmocnienie ich aktywnego uczestnictwa w procesie realizacji Strategii Lizbońskiej; − rynek pracy otwarty dla wszystkich: wsparcie uzyskają projekty w ramach działań sprzyjających zmniejszaniu się bezrobocia wśród osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. 3. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka − infrastruktura sfery B+R: wspierane będą ośrodki o wysokim potencjale badawczym poprzez dofinansowanie rozwoju ich infrastruktury badawczej (m.in. w centrach zaawansowanych technologii); 93 − dyfuzja innowacji: kompleksowe wsparcie ośrodków innowacyjności (m.in. parków naukowotechnologicznych, inkubatorów technologicznych, centrów transferu technologii) oraz inwestycji związanych z rozwojem powiązań kooperacyjnych o znaczeniu ponadregionalnym. Spodziewane efekty realizacji Realizacja Osi Priorytetowej przyniesie w długim horyzoncie czasowym następujące efekty: a) Wzrost spójności komunikacyjnej w Obszarze Metropolitalnym oraz upowszechnienie korzystania z transportu zbiorowego; b) Zwiększenie efektywności zarządzania transportem zbiorowym wraz z poprawą bezpieczeństwa transportu zbiorowego; c) Rozwój i przywrócenie utraconych funkcji społeczno-gospodarczych w miastach, w szczególności na terenach zdegradowanych, a takŜe zwiększenie podaŜy atrakcyjnych terenów inwestycyjnych i rekreacyjnych oraz przestrzeni publicznych na obszarach miejskich. Wskaźniki monitorowania Osi Priorytetowej Lp. Wskaźnik Wartość bazowa Wartość wskaźnika w 2013 r. Wartość Częstotliwość docelowa pomiaru w 2015 r. Źródło danych Produkt 1. 2. 3. 4. Liczba projektów z zakresu transportu zbiorowego (szt) Liczba utworzonych węzłów integracyjnych transportu pasaŜerskiego (szt) Długość zmodernizowanych ciągów komunikacyjnych (km) Liczba projektów z zakresu zwiększania atrakcyjności miast (szt) w tym liczba kompleksowych projektów rewitalizacyjnych (szt) rocznie 0 13 15 IZ 0 4 5 rocznie IZ 0 45 50 rocznie IZ 0 8 9 rocznie IZ 0 4 5 0 20a 20a rocznie Beneficjenci 0 Zostanie określone w 2008 r. Zostanie określone w 2008 r. rocznie Ewaluacja (IZ) / Beneficjenci 190 200 940 960 185 185 130 150 Rezultat Skrócenie czasu dostępności miejskim 1. transportem zbiorowym do centrum obszaru metropolitalnego (min.) 2. Korzyści monetarne ze skrócenia czasu podróŜy (euro/rok) Powierzchnia zrewitalizowanych obszarów 0 miast (ha) Oddziaływanie Liczba ludności w obszarze o dostępności 800 1. 300m do przystanków miejskiego transportu zbiorowego (tys. osób) Liczba pasaŜerów obsługiwanych przez 2. miejski transport zbiorowy (średnioroczna) 180 (mln osób) 3. 3. a Liczba nowych przedsiębiorstw powstałych na obszarze objętym rewitalizacją - rocznie raz - na koniec Programu raz - na koniec Programu raz - na koniec Programu Beneficjenci Badanie Badanie Badanie ZałoŜono 20% oszczędność czasu (obecny czas dostępności – 100 min.). Podstawowe źródła finansowania i zaangaŜowania środków UE Oś Priorytetowa będzie finansowana ze środków EFRR, krajowych środków publicznych oraz środków prywatnych. 94 Kategorie interwencji funduszy strukturalnych 03 Transfer technologii i udoskonalanie sieci współpracy między MŚP, między MŚP a innymi przedsiębiorstwami, uczelniami, wszelkiego rodzaju instytucjami na poziomie szkolnictwa pomaturalnego, władzami regionalnymi, ośrodkami badawczymi oraz biegunami naukowymi i technologicznymi (parkami naukowymi i technologicznymi, technopoliami, itd.) 16 Kolej 18 Tabor kolejowy 25 Transport miejski 28 Inteligentne systemy transportu 40 Energia odnawialna: słoneczna 41 Energia odnawialna: biomasa 42 Energia odnawialna: hydroelektryczna, geotermiczna i pozostałe 43 Efektywność energetyczna, produkcja skojarzona (kogeneracja), zarządzanie energią 52 Promocja czystej komunikacji miejskiej 61 Zintegrowane projekty na rzecz rewitalizacji obszarów miejskich i wiejskich 78 Infrastruktura mieszkalnictwa Instrument elastyczności W ramach Osi Priorytetowej przewiduje się moŜliwość zastosowania instrumentu elastyczności105, tzn. finansowanie, w sposób komplementarny i z zastrzeŜeniem pułapu 10% finansowania wspólnotowego, działań objętych zakresem pomocy Europejskiego Funduszu Społecznego, pod warunkiem, Ŝe są one konieczne do odpowiedniej realizacji projektu i są z nim bezpośrednio powiązane. 105 Zgodnie z art. 34 ust. 2. rozporządzenia Rady nr 1083/2006. 95 OŚ PRIORYTETOWA 4 Regionalny system transportowy Przesłanki realizacji Jednym z celów polityki spójności UE jest zwiększenie atrakcyjności Europy i jej regionów pod względem inwestycji i zatrudnienia. Warunkiem koniecznym dla wzrostu i zatrudnienia jest m.in. zapewnienie dostępności niezbędnej infrastruktury transportowej dla podmiotów gospodarczych. Wpływa ona w sposób znaczący na osiągane przez przedsiębiorstwa wyniki, poniewaŜ, ułatwiając przepływ ludzi i towarów, przyczynia się do zwiększenia wydajności, a takŜe do zwiększenia atrakcyjności gospodarczej i społecznej regionów. W związku z niskim poziomem jakości infrastruktury transportowej w województwie pomorskim, niezbędne jest podjęcie zdecydowanych kroków na rzecz usuwania barier przestrzennych w przepływie ludzi i towarów. Wieloletnie zaniedbania w zakresie utrzymania infrastruktury transportowej sprawiają, Ŝe równolegle do budowy nowych obiektów transportowych konieczne jest prowadzenie działań w zakresie modernizacji połączeń juŜ istniejących. Kluczowe dla poprawy dostępności i spójności transportowej regionu jest podejmowanie działań na rzecz poprawy jakości sieci drogowej i kolejowej, co w efekcie podniesie sprawność i bezpieczeństwo transportu przy jednoczesnym spełnieniu wymogów ograniczenia uciąŜliwości dla środowiska. Sprawne funkcjonowanie systemu transportowego uwarunkowane jest równieŜ wzajemnym uzupełnianiem się regionalnej sieci drogowej i kolejowej. Budowa oraz modernizacja infrastruktury kolejowej powinna zatem następować w powiązaniu z rozwojem infrastruktury drogowej. Poprawa warunków ruchu na drogach i jakości połączeń transportem kolejowym wpłynie korzystnie na szybkość przemieszczania się wewnątrz województwa i poprawę dostępności ośrodków rozwoju gospodarczego w regionie, a tym samym na poprawę dostępności do rynku pracy, edukacji, opieki zdrowotnej, kultury. Sprawniejsze połączenia transportowe będą stanowiły równieŜ zachętę dla inwestorów. Podniesienie standardów połączeń drogowych i kolejowych przyczyni się więc do zwiększenia mobilności mieszkańców oraz wzrostu atrakcyjności inwestycyjnej i turystycznej, co pozwoli na pełniejsze wykorzystanie potencjału rozwojowego województwa. Ze względu na swoje połoŜenie (dostęp do morza) województwo pomorskie dysponuje dobrymi warunkami dla rozwoju węzłów transportowych i transportu multimodalnego. W celu poprawy wykorzystania węzłowej infrastruktury transportu, niezbędna jest rozbudowa i modernizacja infrastruktury dostępu do węzłów (m.in. porty morskie). Inwestycje w zakresie infrastruktury węzłowej przyczynią się do podniesienia atrakcyjności inwestycyjnej regionu oraz wzrostu jego znaczenia jako istotnego komponentu sieci transportowej w Polsce. Cel główny Osi Priorytetowej Poprawa spójności i efektywności regionalnego systemu transportowego oraz jego sprawne powiązanie z systemem krajowym i transeuropejskim. Cele szczegółowe Osi Priorytetowej Sformułowany wyŜej cel główny będzie realizowany poprzez następujące cele szczegółowe: − Usprawnienie powiązań transportowych między najwaŜniejszymi gospodarczej (w tym turystycznej) i koncentracji ludności w regionie106; ośrodkami aktywności − Podniesienie konkurencyjności regionalnych węzłów transportowych. 106 Dotyczy przede wszystkim subregionalnych i regionalnych ośrodków rozwojowych zdefiniowanych w Strategii Programu. 96 Zgodność ze Strategią Rozwoju Województwa Pomorskiego (SRWP) i innymi regionalnymi dokumentami strategicznymi Oś Priorytetowa jest zgodna z następującymi Priorytetami i celami strategicznymi SRWP: − Priorytet I. Konkurencyjność Cel strategiczny 5: Silna pozycja i powiązania Obszaru Metropolitalnego Trójmiasta w układzie ponadregionalnym, głównie bałtyckim − Priorytet II. Spójność Cel strategiczny 5: Wzmacnianie subregionalnych ośrodków rozwojowych − Priorytet III. Dostępność Cel strategiczny 1: Efektywny i bezpieczny system transportowy oraz z następującymi regionalnymi dokumentami strategicznymi: − Regionalna Strategia Rozwoju Transportu w Województwie Pomorskim na lata 2007-2020107; − Wojewódzki Program Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego - Gambit Pomorski; − Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego. Opis Osi Priorytetowej Oś Priorytetowa będzie ukierunkowana na realizację przedsięwzięć w zakresie: • regionalnej infrastruktury drogowej; • regionalnej infrastruktury kolejowej; • rozwoju i poprawy dostępności węzłów transportowych. W ramach Regionalnego Programu Operacyjnego nie przewiduje się wsparcia dla infrastruktury transportowej stanowiącej element sieci TEN-T - wsparcie w tym zakresie realizowane będzie w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. Wsparcie w zakresie regionalnej infrastruktury drogowej dotyczy rozbudowy i modernizacji infrastruktury drogowej o znaczeniu ponadlokalnym i regionalnym, istotnej z punktu widzenia kreowania rozwoju społeczno-gospodarczego województwa pomorskiego. Realizowane będą przede wszystkim przedsięwzięcia dotyczące usprawnienia waŜnych dla województwa połączeń drogowych wiąŜących regionalny system transportowy z siecią dróg krajowych i z transeuropejską siecią transportową przebiegającą przez obszar województwa. Istotne będzie m.in.: − zapewnienie dowiązań dróg regionalnych do autostrady A1 (poprzez wojewódzkich, m.in. droga wojewódzka nr 226, 224 oraz 222 i 229), inwestycje na drogach − poprawa dostępności do najwaŜniejszych ośrodków miejskich w regionie, w tym poprawa powiązań ośrodków miejskich ze stolicą regionu i Obszarem Metropolitalnym (m.in. droga wojewódzka nr 211), − poprawa dostępności do stref inwestycyjnych, a takŜe do obszarów atrakcyjnych turystycznie (m.in. droga wojewódzka nr 214), − zapewnienie odpowiedniej jakości powiązań regionalnych w relacjach województwo pomorskie regiony sąsiednie. 107 Dokument jest w trakcie opracowania i powstanie w 2007 roku. 97 Wspierana będzie m.in. budowa, przebudowa i rozbudowa dróg wraz z wyposaŜeniem technicznym (w tym urządzenia odwodnienia, urządzenia oświetlenia, urządzenia obsługi uczestników ruchu oraz urządzenia techniczne, np. bariery ochronne, osłony przeciwolśnieniowe, ekrany akustyczne, zieleń izolacyjna) oraz infrastrukturą towarzyszącą w zakresie ochrony środowiska i społeczeństwa informacyjnego (w tym m.in. kanalizacja teletechniczna i przepusty dla zwierząt). Realizowane będą równieŜ obiekty inŜynierskie, np. mosty, wiadukty, estakady, tunele drogowe, kładki dla pieszych, przejścia podziemne. Oczekiwane są projekty rozwiązujące problemy komunikacyjne miast przez budowę obwodnic, a takŜe projekty związane z zastosowaniem kompleksowych rozwiązań technicznych poprawiających organizację i bezpieczeństwo ruchu drogowego oraz sprawność sieci drogowej. Wspierane będą równieŜ przedsięwzięcia zmierzające do ograniczenia generowanych przez transport drogowy uciąŜliwości związanych z hałasem i zanieczyszczeniem powietrza wzdłuŜ ciągów komunikacyjnych w obszarach zamieszkałych. Realizowane przedsięwzięcia słuŜyć będą poprawie jakości sieci drogowej poprzez dostosowanie połączeń drogowych do właściwych standardów technicznych. W szczególności realizowane projekty powinny prowadzić do zapewnienia wyŜszych niŜ obecnie parametrów uŜytkowych dróg oraz zwiększenia ich przepustowości zgodnie z bieŜącym i prognozowanym natęŜeniem ruchu. Minimalna wartość projektu, co do zasady, nie moŜe być niŜsza niŜ 2 mln euro. Preferowane będą projekty wynikające z: − Strategii Rozwoju Transportu w Województwie Pomorskim na lata 2007-2020108 oraz programu rozwoju dróg wojewódzkich, − Wojewódzkiego Programu Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego – Gambit Pomorski. Preferowane będą inwestycje: − na drogach stanowiących powiązania z sieciami wyŜszego rzędu; − poprawiające dostępność do obszarów koncentracji ludności i aktywności gospodarczej (w tym turystycznej), a takŜe do rynku pracy i usług edukacyjnych; − odciąŜające od ruchu tranzytowego obszary intensywnie zamieszkałe; − zmniejszające uciąŜliwość ruchu drogowego dla środowiska; − na drogach o niezadowalającym poziomie bezpieczeństwa ruchu drogowego. Wsparcie w zakresie regionalnej infrastruktury kolejowej dotyczy usprawnienia najwaŜniejszych regionalnych połączeń kolejowych, połoŜonych poza podstawową siecią połączeń krajowych i transeuropejskich, jednak istotnych z punktu widzenia przewozów pasaŜerskich. Pozwoli to m.in. na integrację obszarów najsłabiej skomunikowanych poprzez zapewnienie im lepszej dostępności do najwaŜniejszych ośrodków rozwoju i koncentracji ludności w województwie. Realizowane przedsięwzięcia będą polegać głównie na odtworzeniu i modernizacji liniowej infrastruktury kolejowej, która w sposób efektywny słuŜyć będzie funkcjonowaniu lub przywróceniu przewozów pasaŜerskich. Finansowane będą projekty z zakresu budowy, rozbudowy i przebudowy regionalnych szlaków kolejowych, prowadzące m.in. do likwidacji „wąskich gardeł” czy teŜ usprawniające połączenia z węzłami ruchu pasaŜerskiego o znaczeniu regionalnym (np. z terminalami lotniczymi). W ramach kompleksowych projektów dotyczących liniowej infrastruktury kolejowej wsparcie uzyskają takŜe inwestycje w zakresie budowy, rozbudowy i przebudowy infrastruktury przystankowej 108 Dokument jest w trakcie opracowania i powstanie w 2007 roku. 98 i stacyjnej. MoŜliwa będzie równieŜ rozbudowa i przebudowa infrastruktury dworcowej. Realizowane będą takŜe przedsięwzięcia związane z przebudową przejazdów kolejowych i budową przejazdów bezkolizyjnych oraz projekty z zakresu modernizacji urządzeń sterowania ruchem kolejowym. Realizowane projekty powinny uwzględniać bieŜący i prognozowany popyt na usługi kolejowe. Efektem realizacji ww. przedsięwzięć będzie m.in. poprawa parametrów technicznych regionalnych linii kolejowych, co wpłynie na poprawę jakości usług kolejowych. Minimalna wartość projektu, co do zasady, nie moŜe być niŜsza niŜ 2 mln euro. Preferowane będą projekty wynikające ze Strategii Rozwoju Transportu w Województwie Pomorskim na lata 2007-2020109 oraz inwestycje na liniach kolejowych waŜnych dla regionu ze względu na ich przewidywany pozytywny wpływ na: − poprawę dostępności do obszarów koncentracji ludności i aktywności gospodarczej, a takŜe do rynku pracy i usług edukacyjnych; − poprawę dostępności do obszarów atrakcyjnych turystycznie, a zwłaszcza cennych przyrodniczo; − zmniejszenie natęŜenia ruchu na przeciąŜonych odcinkach sieci drogowej. Wsparcie w zakresie rozwoju i poprawy dostępności węzłów transportowych dotyczyć będzie przedsięwzięć wpływających na poprawę wykorzystania oraz rozwój węzłowej infrastruktury transportu o znaczeniu regionalnym i ponadregionalnym. Realizowane będą przede wszystkim inwestycje w zakresie poprawy infrastruktury zapewniającej bezpośredni dostęp do węzłów transportowych. Wsparcie mogą uzyskać takŜe projekty związane z poprawą istniejącej i budową nowej infrastruktury węzłów transportowych (z wyjątkiem lotnisk). W zakres realizowanych projektów wejdzie równieŜ budowa, rozbudowa i przebudowa obiektów obsługi centrów logistycznych o znaczeniu regionalnym i ponadlokalnym. W wyniku podejmowanych przedsięwzięć węzłowa infrastruktura transportowa zyska większą zdolność do obsługi rosnących potrzeb przewozowych. Będzie to sprzyjać integracji róŜnych gałęzi transportu, a takŜe rozwojowi i wzrostowi znaczenia transportu multimodalnego, wpływając na pobudzenie aktywności gospodarczej związanej m.in. z logistyką. Minimalna wartość projektu, co do zasady, nie moŜe być niŜsza niŜ 2 mln euro. Preferowane będą projekty wynikające ze Strategii Rozwoju Transportu w Województwie Pomorskim na lata 2007-2020110 oraz wpisujące się w programy rozwoju transportu drogowego, kolejowego, lotniczego, wodnego. Kategorie beneficjentów Beneficjentami mogą być m.in: − jst, ich związki i stowarzyszenia; − administracja rządowa; − przedsiębiorcy111. 109 Dokument jest w trakcie opracowania i powstanie w 2007 roku. Dokument jest w trakcie opracowania i powstanie w 2007 roku. 111 Dotyczy wyłącznie podmiotów zarządzających regionalną infrastrukturą kolejową, portami morskimi i śródlądowymi oraz centrami logistycznymi lub podmiotów działających w oparciu o umowę o partnerstwie publiczno-prywatnym. 110 99 Komplementarność z innymi Osiami Priorytetowymi RPO WP Oś Priorytetowa jest komplementarna w stosunku do: − Osi Priorytetowej 3. Funkcje miejskie i metropolitalne; − Osi Priorytetowej 8. Lokalna infrastruktura podstawowa. Komplementarność z innymi Programami Operacyjnymi w ramach NSRO 2007-2013 1. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko: − infrastruktura drogowa: realizowane będą projekty budowy odcinków autostrad, budowy odcinków dróg ekspresowych pomiędzy największymi aglomeracjami, budowy obwodnic oraz przebudowy odcinków innych dróg krajowych znajdujących się w sieci TEN-T, w tym odcinków w miastach na prawach powiatu; − infrastruktura kolejowa: realizowane będą przede wszystkim projekty modernizacji linii kolejowych znajdujących się w sieci TEN-T wraz z zakupem nowoczesnego taboru; − transport morski: wsparciem objęte będą cztery porty o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej (Gdańsk, Gdynia, Szczecin i Świnoujście), wchodzące w skład sieci TEN-T, oraz cztery porty znajdujące się poza tą siecią (Police, Elbląg, Darłowo, Kołobrzeg); − transport lotniczy: realizowane będą działania, które obejmą rozbudowę infrastruktury portów lotniczych znajdujących się w sieci TEN-T, w tym terminali pasaŜerskich. Spodziewane efekty realizacji Realizacja celów Osi Priorytetowej przyniesie w długim horyzoncie czasowym następujące efekty: a) Skrócenie czasu przejazdu między głównymi ośrodkami miejskimi112 oraz zredukowanie kosztów podróŜy i transportu; b) Zwiększenie dostępności do terenów atrakcyjnych turystycznie oraz stref inwestycyjnych; c) Zwiększenie poziomu bezpieczeństwa w transporcie; d) Zwiększenie zdolności przewozowych regionalnego transportu kolejowego; e) Wzrost zdolności węzłowej infrastruktury transportowej do obsługi rosnących potrzeb przewozowych. Wskaźniki monitorowania Osi Priorytetowej Lp. Wskaźnik Wartość wskaźnika w 2013 r. Wartość docelowa w 2015 r. 0 0 0 27 8 5 0 0 Wartość bazowa Częstotliwość pomiaru Źródło danych 30 10 5 rocznie IZ 145 160 rocznie IZ 140 170 rocznie IZ Produkt Liczba projektów objętych wsparciem w ramach Osi Priorytetowej (szt) w tym 1. z zakresu infrastruktury drogowej z zakresu infrastruktury kolejowej z zakresu poprawy dostępności do węzłów transportowych Długość wybudowanych/przebudowanych 2. (zrekonstruowanych) dróg (km) Długość wybudowanych/przebudowanych 3. (zrekonstruowanych) linii kolejowych (km) 112 Dotyczy przede wszystkim subregionalnych i regionalnych ośrodków rozwojowych zdefiniowanych w Strategii Programu. 100 Rezultat Korzyści monetarne ze skrócenia czasu 1. podróŜy na wybudowanych / zmodernizowanych drogach (euro/rok) Łączna redukcja czasu przejazdu 2. transportem kolejowym na modernizowanych liniach (min.) 0 Zostanie określone w 2008 r. Zostanie określone w 2008 r. co 2 lata Ewaluacja (IZ) / Beneficjenci 0 96 120 co 2 lata Beneficjenci 1319,4 1784,0 1900,0 raz - na koniec Programu Badanie 5 11 12 raz - na koniec Programu Badanie Oddziaływanie Liczba mieszkańców województwa w obszarze leŜącym w zasięgu izochrony 60 1. minutowej dojazdu do Trójmiasta transportem drogowym (tys. osób) Liczba stolic powiatów (miejskich i ziemskich) zlokalizowanych w zasięgu 2. dostępności 60 minut do Gdańska transportem drogowym (szt) Liczba pasaŜerów obsługiwanych w regionalnym transporcie kolejowym (bez 3. kolejowego transportu metropolitalnego) (mln osób) 13 14,5 15 raz - na koniec Programu Badanie Podstawowe źródła finansowania Oś Priorytetowa będzie finansowana ze środków EFRR, krajowych środków publicznych oraz środków prywatnych. Kategorie interwencji funduszy strukturalnych 16 Kolej 23 Drogi regionalne/lokalne 26 Transport multimodalny Instrument elastyczności W ramach Osi elastyczności113. 113 Priorytetowej nie przewiduje się moŜliwości Zgodnie z art. 34 ust. 2. rozporządzenia Rady nr 1083/2006. 101 zastosowania instrumentu OŚ PRIORYTETOWA 5 Środowisko i energetyka przyjazna środowisku Przesłanki realizacji Walory środowiska naturalnego województwa pomorskiego stanowią jego waŜny atut rozwojowy. Pomimo stopniowej poprawy stanu środowiska w regionie, nadal konieczne jest podejmowanie szeregu przedsięwzięć, zwłaszcza w kontekście eliminacji zapóźnień infrastrukturalnych oraz spełnienia standardów ekologicznych wynikających z Traktatu Akcesyjnego Polski do Unii Europejskiej. WiąŜe się to przede wszystkim ze zmniejszeniem obciąŜenia środowiska odpadami oraz poprawą efektywności wykorzystania energii i wzrostem udziału produkcji energii ze źródeł odnawialnych. Zgodnie z potrzebami wskazanymi w diagnozie Oś Priorytetowa ma przyczynić się m.in. do ograniczenia ładunku zanieczyszczeń obciąŜających środowisko poprzez uporządkowanie gospodarki odpadami, w szczególności poprzez tworzenie kompleksowych systemów odzysku i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, w tym prowadzenia kampanii edukacyjnych i informacyjnych dla mieszkańców. WaŜne jest równieŜ wspieranie innych działań zmierzających do likwidacji zagroŜeń wynikających z obecnej gospodarki odpadami, jak np. rozwiązanie problemu odpadów niebezpiecznych, w tym medycznych. Unieszkodliwianie odpadów niebezpiecznych oraz bezpieczne składowanie pozostałych odpadów stanowi niezbędny warunek dla zapewnienia bezpieczeństwa istniejących zasobów środowiska. Ze względu na niewystarczający dotychczasowy zakres działań związanych z ochroną przeciwpowodziową konieczne jest podejmowanie przedsięwzięć mających na celu budowę, rozbudowę lub przebudowę infrastruktury ochrony przed powodzią, a takŜe przedsięwzięć gwarantujących bezpieczeństwo oraz sprawność urządzeń i obiektów ograniczających zagroŜenie powodziowe114. Istotna jest równieŜ regulacja cieków wodnych w sposób uwzględniający potrzeby ochrony przyrody oraz podjęcie działań w kierunku renaturalizacji cieków zniszczonych niewłaściwymi regulacjami. Część obszaru województwa zagroŜona jest suszą, dlatego konieczna jest poprawa stosunków wodnych, zwłaszcza w środkowej i wschodniej części regionu. Do zwiększenia bezpieczeństwa powodziowego oraz poprawy stosunków wodnych i minimalizacji skutków suszy przyczyni się m.in. realizacja przedsięwzięć wynikających z Programu Małej Retencji Województwa Pomorskiego do roku 2015115. Program ten będzie realizowany w zlewniach kilkunastu rzek na terenie województwa pomorskiego i uwzględnia w głównej mierze wykorzystanie zbiorników naturalnych (jezior) dla poprawy retencyjności. WaŜny problem stanowi kwestia podczyszczania i bezpiecznego dla środowiska odprowadzania wód opadowych i roztopowych, zwłaszcza na terenach zurbanizowanych. Stąd w ramach Osi Priorytetowej moŜliwa będzie realizacja przedsięwzięć w tym zakresie. Dla zwiększenia bezpieczeństwa mieszkańców regionu niezbędne jest wzmocnienie wybranych elementów systemu zarządzania środowiskiem. WaŜne jest zwłaszcza podejmowanie działań w zakresie monitoringu środowiska (w tym monitoringu stanu zagroŜenia powodziowego), będącego źródłem obiektywnej i wiarygodnej informacji o jego stanie i stanowiącego wsparcie dla procesów zarządzania w ochronie środowiska. Jednym z priorytetowych obszarów wsparcia wskazanych w Strategicznych Wytycznych Wspólnoty w dziedzinie spójności jest redukcja uzaleŜnienia od tradycyjnych źródeł energii, co moŜna osiągnąć poprzez zwiększenie efektywności energetycznej i wykorzystania odnawialnych źródeł energii. 114 115 Ochrona przeciwpowodziowa śuław będzie realizowana w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. Dokument przyjęty uchwałą Sejmiku Województwa Pomorskiego nr 356/XXIV/04 z dnia 14 czerwca 2004 r. Program podlega procedurze aktualizacji, uwzględniającej wymogi i procedury w zakresie oddziaływania na środowisko obowiązujące po 1 maja 2004 r. 102 W województwie pomorskim, posiadającym duŜe zasoby energii odnawialnej, podjęcie przedsięwzięć mających na celu wzrost wykorzystania i promocję tzw. zielonej energii przyniesie korzyści w postaci dywersyfikacji źródeł energii, zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego oraz zmniejszenia negatywnego oddziaływania produkcji energii na środowisko. W kontekście obniŜenia negatywnego wpływu na środowisko konwencjonalnych procesów energetycznych, konieczne są równieŜ działania prowadzące do zwiększenia sprawności istniejących instalacji i urządzeń. Istotne jest wsparcie rozwoju i modernizacji systemów wytwarzania i dystrybucji energii, a ponadto preferowanie – zgodnie z Dyrektywą 2004/8/EC w sprawie wspierania kogeneracji - rozwiązań w zakresie wytwarzania energii w układzie skojarzonym, a takŜe zmiana struktury zuŜywanych paliw. DuŜe znaczenie, zwłaszcza dla rozwoju obszarów wiejskich ma jakość istniejącej infrastruktury elektroenergetycznej, zapewniającej niezawodność dostaw energii elektrycznej. Zwraca to uwagę na konieczność podjęcia działań w zakresie rozbudowy i modernizacji linii elektroenergetycznych niskiego i średniego napięcia na obszarach słabych strukturalnie116, gdzie niedostateczny poziom bezpieczeństwa energetycznego moŜe stanowić istotną barierę dla nowych inwestycji. Inwestycje realizowane w ramach Osi Priorytetowej pozwolą na poprawę sytuacji ekologicznej, podniosą jakość Ŝycia mieszkańców, a takŜe poprawią moŜliwości lokowania nowych inwestycji w regionie. Cel główny Osi Priorytetowej Poprawa stanu środowiska naturalnego i ograniczenie zagroŜeń ekologicznych. Cele szczegółowe Osi Priorytetowej Sformułowany wyŜej cel główny będzie realizowany poprzez następujące cele szczegółowe: − Poprawa funkcjonowania regionalnego systemu gospodarki odpadami; − Poprawa jakości infrastruktury gospodarki wodnej; − Usprawnienie systemu informacji o środowisku i zagroŜeniach ekologicznych; − Wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych; − Poprawa efektywności systemów wytwarzania i przesyłu energii. Zgodność ze Strategią Rozwoju Województwa Pomorskiego (SRWP) i innymi regionalnymi dokumentami strategicznymi Oś Priorytetowa jest zgodna z następującymi Priorytetami i celami strategicznymi SRWP: − Priorytet I. Konkurencyjność Cel strategiczny 3: Rozwój gospodarki wykorzystującej specyficzne zasoby regionalne − Priorytet III. Dostępność Cel strategiczny 2: Poprawa i teleinformatycznej funkcjonowania systemów infrastruktury technicznej Cel strategiczny 4: Zachowanie i poprawa stanu środowiska 116 Obszary słabe strukturalnie określono na poziomie gmin (NTS V) i zdefiniowano jako charakteryzujące się niekorzystnymi wskaźnikami w zakresie: dochodów własnych, bezrobocia oraz odsetka osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej, w stosunku do średniej dla wszystkich gmin wiejskich, wiejsko-miejskich i miast do 35 tys. mieszkańców w województwie pomorskim. Listę obszarów słabych strukturalnie ustalono wg danych pochodzących ze statystyki publicznej, dostępnych na początek roku 2007. Będzie ona obowiązywać do czasu jej aktualizacji, kiedy to zostanie uzupełniona o gminy, które spełnią wyznaczone kryteria kwalifikacyjna na podstawie zaktualizowanych danych. 103 oraz z następującymi regionalnymi dokumentami strategicznymi: − − − − − Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego Program Ochrony Środowiska Województwa Pomorskiego Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami Program Małej Retencji Województwa Pomorskiego do roku 2015117 Regionalna strategia energetyki ze szczególnym uwzględnieniem źródeł odnawialnych Opis Osi Priorytetowej Oś Priorytetowa będzie ukierunkowana na realizację przedsięwzięć w zakresie: • gospodarki odpadami; • gospodarki wodnej; • zarządzania informacją o środowisku; • rozwoju energetyki opartej na źródłach odnawialnych; • infrastruktury energetycznej i poszanowania energii. Przedsięwzięcia uzupełniające w zakresie infrastruktury ochrony środowiska, zwłaszcza w zakresie gospodarki wodno-ściekowej w aglomeracjach od 2 do 15 tys. RLM realizowane będą w ramach Osi Priorytetowej 8. Lokalna infrastruktura podstawowa. Wsparcie w zakresie gospodarki odpadami dotyczy infrastruktury gospodarki odpadami o charakterze ponadlokalnym. Realizowane przedsięwzięcia przyczynią się do wdroŜenia efektywnych ekonomicznie i ekologicznie, kompleksowych systemów gospodarki odpadami oraz likwidacji zagroŜeń wynikających ze składowania odpadów. Tym samym realizowane będą zobowiązania wynikające z Traktatu Akcesyjnego Polski do Unii Europejskiej w zakresie gospodarki odpadami. Realizowane będą projekty zgodne z Wojewódzkim Planem Gospodarki Odpadami. Wspierana będzie budowa i rozbudowa regionalnych zakładów zagospodarowania odpadów komunalnych obsługujących do 150 tys. mieszkańców, w tym instalacji do odzysku i recyklingu lub unieszkodliwiania odpadów komunalnych w procesach innych niŜ składowanie. Wspierane będzie takŜe tworzenie systemów selektywnego zbierania odpadów komunalnych, w tym odpadów niebezpiecznych wydzielonych ze strumienia odpadów komunalnych, a takŜe rekultywacja nieczynnych składowisk odpadów. Istotna będzie równieŜ realizacja przedsięwzięć w zakresie instalacji i urządzeń do odzysku i unieszkodliwiania odpadów medycznych, odpadów weterynaryjnych, a takŜe odpadów niebezpiecznych wydzielonych z odpadów komunalnych, jak równieŜ odpadów zawierających azbest. W ramach kompleksowych projektów z zakresu uporządkowania gospodarki odpadami, oczekiwane są takŜe kampanie informacyjne i edukacyjne, związane np. z selektywną zbiórką odpadów. Minimalna wartość projektu, co do zasady, nie moŜe być niŜsza niŜ 2 mln euro. W ramach Osi Priorytetowej 8. Lokalna infrastruktura podstawowa realizowane będą komplementarne przedsięwzięcia z zakresu gospodarki odpadami o charakterze lokalnym i mniejszym wymiarze finansowym. 117 Dokument przyjęty uchwałą Sejmiku Województwa Pomorskiego nr 356/XXIV/04 z dnia 14 czerwca 2004 r. Program podlega procedurze aktualizacji, uwzględniającej wymogi i procedury w zakresie oddziaływania na środowisko obowiązujące po 1 maja 2004 r. 104 Preferowane będą projekty: − obejmujące budowę zakładów zagospodarowania odpadów wraz z systemami selektywnej zbiórki wynikające z Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami; − wynikające z Programu Ochrony Środowiska Województwa Pomorskiego. Wsparcie w zakresie gospodarki wodnej dotyczy przede wszystkim przedsięwzięć przyczyniających się do zwiększenia retencji i minimalizacji skutków ekstremalnych zjawisk klimatycznych, takich jak powódź czy susza. W zakresie zarządzania powodziowego projekty będą opierały się na interdyscyplinarnym planowaniu dla całego obszaru zlewni. Priorytetowo będą traktowane przedsięwzięcia mające na celu naturalne spowolnienie spływu wód i podniesienie poziomu ich retencji (np. poprzez przywracanie obszarów zalewowych i obszarów podmokłych) oraz modernizację istniejącej infrastruktury. Nowe działania w zakresie przeciwdziałania powodziom mogą być planowane wyłącznie wtedy, gdy mimo wprowadzenia ww. zabiegów, nadal istnieje ryzyko powodziowe i pod warunkiem, Ŝe spełnione zostaną odpowiednie wymagania, zwłaszcza te zawarte w Artykule 4(7) Ramowej Dyrektywy Wodnej. Realizowane będą przedsięwzięcia ukierunkowane m.in. zwiększanie naturalnej retencji wód oraz renaturalizacji zniszczonych niewłaściwymi regulacjami cieków wodnych. Wspierane będą równieŜ projekty z zakresu budowy nowych lub przebudowy istniejących urządzeń wodnych, w tym urządzeń małej retencji, stacji pomp i stopni wodnych. Wsparciem objęte będą takŜe projekty polegające na przebudowie istniejących wałów przeciwpowodziowych oraz regulacji i utrzymaniu cieków wodnych w sposób uwzględniający potrzeby ochrony przyrody. W ramach przedsięwzięć z zakresu gospodarki wodnej realizowane mogą być równieŜ projekty polegające na budowie, rozbudowie lub przebudowie systemów odbioru, odprowadzania i oczyszczania wód opadowych i roztopowych. Podejmowane inwestycje, w tym w szczególności stworzone moŜliwości retencyjne, powinny w istotny sposób przyczynić się do zwiększenia stopnia bezpieczeństwa powodziowego oraz zapobiegać skutkom przejściowych okresów suszy. W odniesieniu do projektów z zakresu ochrony przed powodzią wsparcie obejmuje obszar całego województwa z wyłączeniem Gdańska, Gdyni i Sopotu oraz gmin połoŜonych na śuławach (patrz: Mapa nr 3. zamieszczona w Załączniku graficznym). W odniesieniu do projektów z zakresu systemów odbioru, odprowadzania i oczyszczania wód opadowych i roztopowych uprawniony będzie obszar całego województwa, z wyłączeniem Gdańska, Gdyni i Sopotu (patrz: Mapa nr 3 zamieszczona w Załączniku graficznym). Minimalna wartość projektu, co do zasady, nie moŜe być niŜsza niŜ 500 tys. euro. Preferowane będą projekty: − − wynikające z Programu Małej Retencji Województwa Pomorskiego do roku 2015118; przyczyniające się do poprawy bilansu wodnego, wykorzystujące lub zwiększające naturalne zdolności retencyjne zlewni. 118 Dokument przyjęty uchwałą Sejmiku Województwa Pomorskiego nr 356/XXIV/04 z dnia 14 czerwca 2004 r. Program podlega procedurze aktualizacji, uwzględniającej wymogi i procedury w zakresie oddziaływania na środowisko obowiązujące po 1 maja 2004 r. 105 Wsparcie w zakresie zarządzania informacją o środowisku dotyczy przedsięwzięć ukierunkowanych na poprawę dostępu do lepszej jakości informacji o środowisku i zagroŜeniach ekologicznych. Wspierane będą przedsięwzięcia nie objęte wsparciem w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2007-2013. Realizowane będą projekty dotyczące tworzenia, rozbudowy oraz i kompleksowych systemów monitorowania i kontroli stanu środowiska. wdraŜania spójnych W szczególności wsparcie powinno koncentrować się na przedsięwzięciach związanych z tworzeniem systemów informowania, prognozowania, ostrzegania i reagowania na zagroŜenia. Dotyczyć to moŜe np. systemów informacji meteorologicznej, systemów pomiaru zanieczyszczeń powietrza w miastach, czy teŜ systemów monitorowaniem stanu zagroŜenia powodziowego. Wsparcie ukierunkowane będzie takŜe na wdraŜanie nowych narzędzi lub metod obserwacji stanu środowiska. Realizowane będą równieŜ projekty z zakresu tworzenia i rozwoju regionalnych systemów informacji przestrzennej wykorzystujących aplikacje GIS. Minimalna wartość projektu, co do zasady, nie moŜe być niŜsza niŜ 100 tys. euro oraz wyŜsza niŜ 1 mln euro. Preferowane będą projekty: − − − kompleksowe, integrujące działania kilku instytucji (partnerów); z zakresu gospodarki wodnej, w szczególności zaś związane z monitorowaniem zagroŜenia powodziowego; połączone z akcjami informacyjnymi i edukacyjnymi. Wsparcie w zakresie rozwoju energetyki opartej na źródłach odnawialnych dotyczy przede wszystkim tworzenia warunków dla upowszechniania produkcji i wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych. Realizowane projekty powinny przyczynić się do realizacji zobowiązań wynikających z Traktatu Akcesyjnego Polski do Unii Europejskiej w zakresie udziału energii pozyskiwanej ze źródeł odnawialnych. Przedsięwzięcia będą ukierunkowane na wykorzystanie źródeł odnawialnych (wiatr, biomasa, energia słoneczna, geotermalna, energia wody płynącej) do produkcji energii elektrycznej i/lub ciepła. Powinny one koncentrować się na budowie, rozbudowie lub przebudowie infrastruktury oraz zakupie urządzeń niezbędnych do produkcji energii pozyskiwanej ze źródeł odnawialnych. W ramach tego typu przedsięwzięć moŜliwa będzie równieŜ budowa lub rozbudowa infrastruktury przyłączeniowej niezbędnej do odbioru i przesyłu energii. Pozwoli to na dywersyfikację źródeł energii w regionie oraz na pełniejsze wykorzystanie lokalnych zasobów energii odnawialnej, przyczyniając się jednocześnie do poprawy jakości powietrza. Minimalna wartość projektu, co do zasady, nie moŜe być niŜsza niŜ 250 tys. euro. Preferowane będą projekty: − wynikające z zapisów Regionalnej strategii energetyki ze szczególnym uwzględnieniem źródeł odnawialnych; − zgodne z zapisami gminnych załoŜeń do planów zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe; − kompleksowe, obejmujące obszar całej gminy lub jej istotną część; 106 − w odniesieniu do energetyki wodnej: połączone z działaniami na rzecz bezpieczeństwa powodziowego i retencjonowania wód. Wsparcie w zakresie infrastruktury energetycznej i poszanowania energii koncentruje się na inwestycjach mających na celu zwiększenie efektywności wytwarzania energii oraz na zmniejszeniu strat przy jej dystrybucji. Będzie ono ukierunkowane równieŜ na ograniczenie emisji zanieczyszczeń gazowych i pyłowych związanych z wytwarzaniem energii cieplnej, zwłaszcza na obszarach objętych naprawczymi programami ochrony powietrza. Realizowane będą projekty obejmujące rozwój i modernizację systemów infrastruktury cieplnej (źródła, węzły i sieci), takŜe w połączeniu ze zmianą nośników energii z kopalnych paliw stałych na paliwa przyjazne środowisku. Wspierana będzie takŜe budowa źródeł wytwarzania energii elektrycznej w skojarzeniu z energią cieplną. UmoŜliwiona będzie równieŜ kompleksowa termomodernizacja budynków uŜyteczności publicznej. Ponadto moŜliwa będzie wymiana, rozbudowa i budowa nowych sieci elektroenergetycznych niskiego i średniego napięcia, jednak wyłącznie na obszarach słabych strukturalnie119 oraz z zastrzeŜeniem finansowego udziału środków właściwego samorządu gminnego (patrz: Mapa nr 4. zamieszczona w Załączniku graficznym). Wsparcie projektów z zakresu sieci elektroenergetycznych i niezawodności dostaw prądu moŜe wystąpić tylko w przypadku stwierdzenia nieefektywności mechanizmów rynkowych oraz z zastrzeŜeniem nienaruszalności zasad liberalizacji rynku. Minimalna wartość projektu, co do zasady, nie moŜe być niŜsza niŜ 250 tys. euro. Preferowane będą projekty: − realizowane w strefach objętych naprawczymi programami ochrony powietrza; − wynikające z zapisów Regionalnej strategii energetyki ze szczególnym uwzględnieniem źródeł odnawialnych; − wynikające z zapisów gminnych załoŜeń do planów zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe; − kompleksowe, obejmujące obszar gminy lub istotny jej fragment; − przyczyniające się do obniŜenia wielkości emisji do powietrza substancji zanieczyszczających, zwłaszcza na obszarach o duŜej gęstości zaludnienia (w miastach) oraz na obszarach cennych przyrodniczo; − związane z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii. Ponadto w zakresie projektów dotyczących termomodernizacji preferowane będą projekty dotyczące obiektów związanych z ochroną zdrowia i edukacją. 119 Obszary słabe strukturalnie określono na poziomie gmin (NTS V) i zdefiniowano jako charakteryzujące się niekorzystnymi wskaźnikami w zakresie: dochodów własnych, bezrobocia oraz odsetka osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej, w stosunku do średniej dla wszystkich gmin wiejskich, wiejsko-miejskich i miast do 35 tys. mieszkańców w województwie pomorskim. Listę obszarów słabych strukturalnie ustalono wg danych pochodzących ze statystyki publicznej, dostępnych na początek roku 2007. Będzie ona obowiązywać do czasu jej aktualizacji, kiedy to zostanie uzupełniona o gminy, które spełnią wyznaczone kryteria kwalifikacyjne na podstawie zaktualizowanych danych. 107 Kategorie beneficjentów Beneficjentami mogą być m.in.: − jst, ich związki i stowarzyszenia; − administracja rządowa; − organizacje pozarządowe; − PGL Lasy Państwowe i jego jednostki organizacyjne; − szkoły wyŜsze; − jednostki naukowe; − spółki wodne; − kościoły i związki wyznaniowe oraz osoby prawne kościołów i związków wyznaniowych; − − jednostki sektora finansów publicznych posiadające osobowość prawną (nie wymienione wyŜej); przedsiębiorcy120. Komplementarność z innymi Osiami Priorytetowymi RPO WP Oś Priorytetowa jest komplementarna w stosunku do: − − Osi Priorytetowej 6. Atrakcyjność turystyczna Osi Priorytetowej 8. Lokalna infrastruktura podstawowa Komplementarność z innymi Programami Operacyjnymi w ramach NSRO 2007-2013 1. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko: − gospodarka odpadami: wspierane będą duŜe, kompleksowe projekty obejmujące swym zasięgiem co najmniej 150 000 mieszkańców; − gospodarka wodna: wspierane będą duŜe projekty mające na celu zwiększenie ilości zasobów dyspozycyjnych niezbędnych dla ludności i gospodarki kraju oraz stopnia bezpieczeństwa przeciwpowodziowego i przeciwdziałania skutkom suszy; wspierane będą równieŜ przedsięwzięcia zwiększające naturalną retencję dolin rzecznych z zachowaniem ich dobrego stanu ekologicznego oraz projekty dotyczące infrastruktury słuŜącej oczyszczaniu i odprowadzaniu wód opadowych i roztopowych do akwenów morskich; − zarządzanie środowiskiem: wspierane będą projekty usprawniające system monitoringu środowiska oraz wzmacniające wybrane elementy systemu zarządzania środowiskiem; − energetyka: wsparcie uzyskają działania obejmujące zwiększenie stopnia wykorzystania energii pierwotnej w sektorze energetycznym, obniŜenie energochłonności sektora publicznego oraz zwiększenie wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych, w tym biopaliw. Spodziewane efekty realizacji Realizacja celów Osi Priorytetowej przyniesie w długim horyzoncie czasowym następujące efekty: a) Zwiększenie odsetka odpadów komunalnych poddawanych odzyskowi, w tym recyklingowi; b) Zwiększenie ochrony przed skutkami zagroŜeń naturalnych (przede wszystkim powodzi i suszy), a tym samym zmniejszenie kosztów ekonomicznych i społecznych będących następstwem tych zagroŜeń; 120 Dotyczy wyłącznie podmiotów wykonujących zadania jst/związku komunalnego lub podmiotów działających w oparciu o umowę o partnerstwie publiczno-prywatnym. 108 c) Usprawnienie procesów decyzyjnych w zarządzaniu środowiskiem; d) Zwiększenie liczby nowoczesnych, przyjaznych środowisku urządzeń i instalacji słuŜących do produkcji energii (w tym energii odnawialnej) oraz będące tego efektem zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do atmosfery. Wskaźniki monitorowania Osi Priorytetowej Lp. Wskaźnik Wartość bazowa Wartość wskaźnika w 2013 r. Wartość Częstotliwość docelowa pomiaru w 2015 r. Źródło danych Produkt Liczba projektów z zakresu gospodarki odpadami (szt) Liczba projektów z zakresu gospodarki wodnej (szt) 2. w tym liczba projektów z zakresu zwiększenia retencyjności (szt) Liczba wdroŜonych w ramach programu 3. projektów wsparcia zarządzania ochroną środowiska (szt) Liczba projektów z zakresu energetyki 4. odnawialnej (szt) 1. 5. Liczba projektów z zakresu poszanowania energii (szt) rocznie 0 5 6 0 11 12 0 3 3 0 6 8 0 36 45 0 13 15 0 11,5 14 rocznie 0 30 000 30 000 co 2 lata ZMiUW 0 400 000 440 000 rocznie Beneficjenci 0 17,0 21,2 rocznie Beneficjenci 0 72 000 90 000 rocznie Beneficjenci 0 6375 8500 co 2 lata Beneficjenci - 25,0 30 raz - na koniec Programu Wojewódz ki System Odpadowy 5,4 / 4,0 7,3/4,2 7,8 / 4,2 raz - na koniec Programu GUS IZ rocznie IZ rocznie IZ rocznie rocznie IZ IZ Rezultat 1. 2. 3. 4. 5. 6. Odpady komunalne trafiające do regionalnych zakładów zagospodarowania odpadów wspartych w ramach Programu (%) Stworzone moŜliwości retencyjne w wyniku realizacji projektów (tys. m3) Liczba osób zabezpieczonych przed powodzią w wyniku realizacji projektów (osoby) Potencjalna moc zainstalowana w elektrowniach i elektrociepłowniach opartych o odnawialne źródła energii (MW) Potencjalna energia wytworzona w elektrowniach i elektrociepłowniach opartych o odnawialne źródła energii (MWh) Powierzchnia terenów objętych monitoringiem zagroŜenia powodziowego w wyniku realizacji projektów (km2) Wojewódzki System Odpadowy Oddziaływanie Odsetek odpadów komunalnych poddawanych odzyskowi w zakładach 1. zagospodarowania odpadów wspartych w ramach Programu (%) Udział odnawialnych źródeł energii w 2. ogólnej produkcji energii cieplnej/elektrycznej w regionie (%) 109 Podstawowe źródła finansowania Oś Priorytetowa będzie finansowana ze środków EFRR, krajowych środków publicznych oraz środków prywatnych. Kategorie interwencji funduszy strukturalnych 39 Energia odnawialna: wiatrowa 40 Energia odnawialna: słoneczna 41 Energia odnawialna: biomasa 42 Energia odnawialna: hydroelektryczna, geotermiczna i pozostałe 43 Efektywność energetyczna, produkcja skojarzona (kogeneracja), zarządzanie energią 44 Gospodarka odpadami komunalnymi i przemysłowymi 53 Zapobieganie zagroŜeniom (w tym opracowanie i wdraŜanie planów i instrumentów zapobiegania i zarządzania zagroŜeniami naturalnym i technologicznym) 54 Inne działania na rzecz ochrony środowiska i zapobiegania zagroŜeniom Instrument elastyczności W ramach Osi Priorytetowej przewiduje się moŜliwość zastosowania instrumentu elastyczności121, tzn. finansowanie, w sposób komplementarny i z zastrzeŜeniem pułapu 10% finansowania wspólnotowego, działań objętych zakresem pomocy Europejskiego Funduszu Społecznego, pod warunkiem, Ŝe są one konieczne do odpowiedniej realizacji projektu i są z nim bezpośrednio powiązane. 121 Zgodnie z art. 34 ust. 2. rozporządzenia Rady nr 1083/2006. 110 OŚ PRIORYTETOWA 6 Turystyka i dziedzictwo kulturowe Przesłanki realizacji Jednym z najwaŜniejszych czynników konkurencyjności województwa pomorskiego, które wyróŜnia je na tle pozostałych regionów, jest duŜe zróŜnicowanie i wyjątkowe bogactwo środowiska przyrodniczego oraz kulturowego. Czynniki te decydują m.in. o wielkości potencjału turystycznego i mają kluczowe znaczenie dla atrakcyjności województwa. Turystyka oraz inwestowanie w kulturę stanowią w zasadniczy sposób o konkurencyjności regionu. Znajdują się one w bezpośrednim obszarze zainteresowania Polityki Spójności UE, która wskazuje walory przyrodnicze i kulturowe jako potencjał dla zrównowaŜonego rozwoju turystyki. Warunkiem efektywnego wykorzystania potencjału turystycznego regionu, obok zachowania i ochrony zasobów naturalnych i dziedzictwa kulturowego, są inwestycje w publiczną infrastrukturę turystyczną oraz podnoszenie jakości obsługi ruchu turystycznego. Inwestycje w publiczną infrastrukturę turystyczną poprawiają dostępność turystyczną regionu, pozwalając jednocześnie na rozwój nowych form turystyki. Przyczynią się one do wydłuŜenia sezonu turystycznego, a odpowiednio kierunkując ruch turystyczny, ograniczą istniejące i potencjalne konflikty przestrzenne i środowiskowe charakterystyczne dla turystyki masowej. Istotnym uzupełnieniem powyŜszych przedsięwzięć powinna być budowa spójnego systemu informacji turystycznej i skuteczna promocja produktów turystycznych. Wpłyną one na rozwój konkurencyjnej gospodarki turystycznej, tworzenie miejsc pracy i kreowanie atrakcyjnego wizerunku regionu. WaŜnym czynnikiem wzrostu atrakcyjności turystycznej województwa jest takŜe dąŜenie do zachowania i efektywnego wykorzystania dziedzictwa kulturowego, będącego świadectwem bogatych tradycji i toŜsamości regionalnej. Zasoby dziedzictwa kulturowego tworzą znaczące i ciągle jeszcze nie w pełni wykorzystane moŜliwości rozwojowe regionu. Podjęte w tym zakresie przedsięwzięcia pozwolą na dywersyfikację oraz poprawę jakości oferty turystycznej i kulturalnej, a takŜe przyczynią się do wzrostu roli turystyki i kultury jako czynników stymulujących rozwój społeczno-gospodarczy regionu. Mając na względzie walory przyrodnicze regionu decydujące o jakości Ŝycia mieszkańców i o jego potencjale turystycznym, naleŜy podjąć takŜe działania ukierunkowane na zachowanie i racjonalne wykorzystanie tych zasobów zgodnie z zasadą zrównowaŜonego rozwoju. Szczególna uwaga w tym zakresie powinna zostać zwrócona na przedsięwzięcia podejmowane na obszarach cennych przyrodniczo oraz atrakcyjnych turystycznie takich jak np. obszary sieci Natura 2000, parki narodowe, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu. Cel główny Osi Priorytetowej Efektywne i zrównowaŜone wykorzystanie potencjału przyrodniczego i kulturowego dla rozwoju turystyki. Cele szczegółowe Osi Priorytetowej Sformułowany wyŜej cel główny będzie realizowany poprzez następujące cele szczegółowe: − Podniesienie jakości publicznej infrastruktury turystycznej; − Rozwijanie systemu informacji turystycznej i kulturalnej oraz promocja sieciowych produktów turystycznych; − Poprawa atrakcyjności turystycznej miejsc o wysokich walorach kulturowych; − ZrównowaŜone wykorzystanie walorów przyrodniczych regionu w rozwoju turystyki. 111 Zgodność ze Strategią Rozwoju Województwa Pomorskiego (SRWP) i innymi regionalnymi dokumentami strategicznymi Oś Priorytetowa jest zgodna z następującymi Priorytetami i celami strategicznymi SRWP: − Priorytet I. Konkurencyjność Cel strategiczny 3: Rozwój gospodarki wykorzystującej specyficzne zasoby regionalne Cel strategiczny 4: Efektywna sfera publiczna Cel strategiczny 5: Silna pozycja i powiązania Obszaru Metropolitalnego Trójmiasta w układzie ponadregionalnym, głównie bałtyckim − Priorytet II. Spójność Cel strategiczny 3: Rozwój społeczeństwa obywatelskiego − Priorytet III. Dostępność Cel strategiczny 4: Zachowanie i poprawa stanu środowiska oraz z następującymi regionalnymi dokumentami strategicznymi: − Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego − Strategia Rozwoju Turystyki w Województwie Pomorskim na lata 2004-2013 − Program Opieki nad Zabytkami Województwa Pomorskiego na lata 2007-2010 − Program Rozwoju Produktów Turystycznych Województwa Pomorskiego − Program Rozwoju Obszarów Wiejskich i Rolnictwa Województwa Pomorskiego na lata 20052013 − Program Ochrony Środowiska Województwa Pomorskiego Opis Osi Priorytetowej Oś Priorytetowa będzie ukierunkowana na realizację przedsięwzięć w zakresie: • infrastruktury wzmacniającej potencjał turystyczny • promocji i informacji turystycznej • regionalnego dziedzictwa kulturowego o potencjale turystycznym • wspierania i zachowania przyrodniczych walorów turystycznych Wsparcie w zakresie infrastruktury wzmacniającej potencjał turystyczny dotyczyć będzie budowy, rozbudowy i modernizacji publicznej infrastruktury turystycznej o znaczeniu regionalnym lub ponadregionalnym (np. trasy rowerowe, porty), w tym takŜe infrastruktury słuŜącej rozwojowi specyficznych form turystyki (np. turystyki zimowej) oraz urządzeń lecznictwa uzdrowiskowego (np. tęŜnie, rehabilitacyjne baseny uzdrowiskowe). Wspierane będą przedsięwzięcia ukierunkowane na zrównowaŜone wykorzystanie potencjału turystycznego regionu poprzez tworzenie warunków dla poprawy jakości, dywersyfikacji i zwiększenia dostępności usług turystycznych i okołoturystycznych. W ramach uzupełnienia realizowanych przedsięwzięć przewiduje się równieŜ inwestycje związane z poprawą dostępu do obiektów i atrakcji turystycznych. Minimalna wartość projektu, co do zasady, nie moŜe być niŜsza niŜ 1 mln euro. 112 Preferowane będą projekty: − realizowane w partnerstwie, kompleksowe, o charakterze sieciowym, mające zasięg ponadlokalny; − wynikające ze Strategii Rozwoju Turystyki w Województwie Pomorskim na lata 2004-2013 oraz Programu Rozwoju Produktów Turystycznych Województwa Pomorskiego; − wspierające zrównowaŜony rozwój obszarów wchodzących w skład sieci Natura 2000, parków narodowych, parków krajobrazowych i gmin uzdrowiskowych; − realizowane na obszarach strukturalnie słabych122. Wsparcie w zakresie promocji i informacji turystycznej ukierunkowane jest na wykreowanie i promocję regionalnych produktów turystycznych, kulturowych i tradycyjnych. Realizowane będą przedsięwzięcia nastawione na rozwój regionalnego systemu informacji turystycznej, a takŜe na rozwój systemu monitoringu rynku turystycznego. Projekty dotyczyć będą takŜe realizacji krajowych i zagranicznych kampanii promocyjnych regionu, jak teŜ organizacji lub finansowania udziału w waŜnych wydarzeniach umoŜliwiających promocję walorów turystycznych województwa. Minimalna wartość projektu, co do zasady, nie moŜe być niŜsza niŜ 100 tys. euro. Preferowane będą projekty: − realizowane w partnerstwie, kompleksowe, mające zasięg ponadlokalny; − wynikające ze Strategii Rozwoju Turystyki w Województwie Pomorskim na lata 2004-2013 oraz Programu Rozwoju Produktów Turystycznych Województwa Pomorskiego; − wdraŜające nowe produkty turystyczne, kulturowe i tradycyjne, wykorzystujące elementy regionalnego i lokalnego dziedzictwa kulturowego. Wsparcie w zakresie regionalnego dziedzictwa kulturowego o potencjale turystycznym będzie ukierunkowane na wzbogacenie i podniesienie jakości oferty turystycznej województwa poprzez pełniejsze wykorzystanie potencjału obiektów dziedzictwa kulturowego o znaczeniu regionalnym. Wspierane projekty powinny wykazywać wyraźne, pozytywne oddziaływanie na rozwój gospodarczy. Realizowane przedsięwzięcia dotyczyć będą głównie renowacji obiektów dziedzictwa kulturowego (m.in. zespołów fortyfikacyjnych i pałacowo-parkowych, budynków sakralnych, zabytków sztuki inŜynieryjnej, obiektów archeologicznych), a takŜe ich adaptacji do nowych funkcji (m.in. turystycznych, kulturowych). Wspierane będą takŜe przedsięwzięcia mające na celu zabezpieczenie najcenniejszych obiektów o znaczeniu historycznym przed zniszczeniem lub kradzieŜą, jak teŜ przedsięwzięcia poprawiające dostęp do obiektów zabytkowych oraz umoŜliwiające kompleksowe zagospodarowanie ich otoczenia. Minimalna wartość projektu, co do zasady, nie moŜe być niŜsza niŜ 1 mln euro. 122 Obszary słabe strukturalnie określono na poziomie gmin (NTS V) i zdefiniowano jako charakteryzujące się niekorzystnymi wskaźnikami w zakresie: dochodów własnych, bezrobocia oraz odsetka osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej, w stosunku do średniej dla wszystkich gmin wiejskich, wiejsko-miejskich i miast do 35 tys. mieszkańców w województwie pomorskim. Listę obszarów słabych strukturalnie ustalono wg danych pochodzących ze statystyki publicznej, dostępnych na początek roku 2007. Będzie ona obowiązywać do czasu jej aktualizacji, kiedy to zostanie uzupełniona o gminy, które spełnią wyznaczone kryteria kwalifikacyjne na podstawie zaktualizowanych danych. 113 Preferowane będą projekty: − wynikające z Wojewódzkiego Programu Opieki nad Zabytkami Województwa Pomorskiego na lata 2007-2010; − wynikające ze Strategii Rozwoju Turystyki w Województwie Pomorskim na lata 2004-2013 oraz Programu Rozwoju Produktów Turystycznych Województwa Pomorskiego; − wynikające z zapisów gminnych programów opieki nad zabytkami; − dotyczące obiektów objętych formami ochrony zabytków zgodnie z ustawą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. W zakresie wspierania i zachowania walorów przyrodniczych realizowane będą przedsięwzięcia ukierunkowane na zrównowaŜone wykorzystanie obszarów cennych przyrodniczo i atrakcyjnych turystycznie (m.in. obszary sieci Natura 2000, parki narodowe, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu). Wsparcie uzyskają m.in. kompleksowe projekty z zakresu ochrony, rewaloryzacji i udostępniania obszarów cennych przyrodniczo, obejmujące takŜe budowę, rozbudowę lub modernizację małej infrastruktury kierunkującej ruch turystyczny (np. ścieŜki dydaktyczne, pomosty komunikacyjne, platformy widokowe). MoŜliwa będzie równieŜ realizacja przedsięwzięć prowadzących do przywrócenia lub zachowania róŜnorodności biologicznej w zagroŜonych i cennych przyrodniczo ekosystemach. W ramach uzupełnienia realizowanych projektów przewiduje się takŜe działania promocyjne i edukacyjne. Minimalna wartość projektu, co do zasady, nie moŜe być niŜsza niŜ 50 tys. euro. Preferowane będą projekty: − partnerskie, kompleksowe, o oddziaływaniu ponadlokalnym; − wynikające ze Strategii Rozwoju Turystyki w Województwie Pomorskim na lata 2004-2013, Programu Rozwoju Produktów Turystycznych Województwa Pomorskiego oraz Programu Ochrony Środowiska Województwa Pomorskiego. Kategorie beneficjentów Beneficjentami mogą być m.in.: − jst, ich związki i stowarzyszenia; − administracja rządowa; − organizacje pozarządowe; − PGL Lasy Państwowe i jego jednostki organizacyjne; − szkoły wyŜsze; − jednostki naukowe; − instytucje kultury; − kościoły i związki wyznaniowe oraz osoby prawne kościołów i związków wyznaniowych; 114 − partnerzy społeczni i gospodarczy; − jednostki sektora finansów publicznych posiadające osobowość prawną (nie wymienione wyŜej); − przedsiębiorcy123. Komplementarność z innymi Osiami Priorytetowymi RPO WP Oś Priorytetowa jest komplementarna w stosunku do: − Osi Priorytetowej 3 Funkcje miejskie i metropolitalne; − Osi Priorytetowej 5 Środowisko i energetyka przyjazna środowisku; − Osi Priorytetowej 8 Lokalna infrastruktura podstawowa; − Osi Priorytetowej 9 Lokalna infrastruktura społeczna i inicjatywy obywatelskie. Komplementarność z innymi Programami Operacyjnymi w ramach NSRO 2007- 2013 1. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko – dziedzictwo kulturowe: realizowane będą projekty mające na celu ochronę, zachowanie i efektywne wykorzystanie dziedzictwa kulturowego o znaczeniu ponadregionalnym. – ochrona przyrody i edukacja ekologiczna: wspierane będą projekty z zakresu róŜnorodności gatunkowej i ochrony siedlisk, w tym budowa lub modernizacja małej infrastruktury słuŜącej udostępnianiu dla turystów obszarów chronionych (budowa ścieŜek dydaktycznych, ścieŜek rowerowych, szlaków, parkingów, punktów widokowych, wieŜ widokowych, zadaszeń itp.). Ponadto wsparcie uzyskają działania z zakresu edukacji ekologicznej. 2. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, 2007-2013 – promocja turystyczna: wsparcie uzyskają projekty mające na celu kompleksową promocję walorów turystycznych, z uwzględnieniem m.in. badań ruchu turystycznego oraz badań marketingowych rynku turystycznego, a takŜe tworzenie i obsługiwanie systemu informacji turystycznej. – produkty turystyczne: realizowane będą projekty ukierunkowane na wsparcie procesu tworzenia, rozwijania i promocji produktów turystycznych, a takŜe tworzenie systemów identyfikacji wizualnej. Działania marketingowe w tym zakresie będą związane z organizacją kampanii produktowych. Spodziewane efekty realizacji Realizacja Osi Priorytetowej przyniesie w długim horyzoncie czasowym następujące efekty: a) WydłuŜenie sezonu turystycznego, a w konsekwencji wzrost liczby turystów (krajowych i zagranicznych); b) Podniesienie poziomu dochodów z turystyki w skali regionu; c) Wykreowanie silnych, regionalnych marek produktów kulturalnych, turystycznych i tradycyjnych; d) Lepsze wykorzystanie unikalnych walorów przyrodniczych województwa pomorskiego dla zwiększenia jego atrakcyjności. 123 Dotyczy wyłącznie podmiotów wykonujących zadania jst/związku komunalnego lub podmiotów działających w oparciu o umowę o partnerstwie publiczno-prywatnym. 115 Wskaźniki monitorowania Osi Priorytetowej Lp. Wartość wskaźnika w 2013 r. Wartość docelowa w 2015 r. 0 25 30 0 10 12 0 15 18 0 10 0 Wartość bazowa Wskaźnik Częstotliwość pomiaru Źródło danych Produkt Liczba wspartych projektów z zakresu turystyki (szt) w tym: − liczba projektów dotyczących 1. budowy i modernizacji obiektów turystycznych − liczba projektów dotyczących promocji turystycznej Liczba projektów dotyczących wsparcia 2. obiektów dziedzictwa kulturowego (szt) Liczba projektów wspierających 3. zrównowaŜony rozwój obszarów cennych przyrodniczo (szt) rocznie IZ 12 rocznie IZ 17 20 rocznie IZ 0 9 10 co 3 lata Beneficjenci 0 2,6 3 rocznie Beneficjenci 1,8 2,1 2,3 403 720 850 Rezultat Liczba utworzonych/rozwiniętych 1. produktów turystycznycha (szt) Liczba osób korzystających z systemu informacji turystycznej w wyniku 2. realizacji projektów (mln osób w ciągu roku) Oddziaływanie Liczba osób odwiedzających muzea i inne 1. obiekty dziedzictwa kulturowego (mln osób w ciągu roku) Liczba turystów korzystających z bazy 2. noclegowej poza sezonem - wrzesień – maj (tys. osób) a raz - na koniec Programu raz - na koniec Programu Badanie /IZ GUS Produkt turystyczny to kompleksowa spójna oferta atrakcji i usług na danym obszarze, która moŜe być sprzedawana w pakietach i obejmuje wspólne działania marketingowe, w tym promocyjne. Podstawowe źródła finansowania i zaangaŜowanie środków UE Oś Priorytetowa będzie finansowana ze środków EFRR, krajowych środków publicznych oraz środków prywatnych. Kategorie interwencji funduszy strukturalnych 55 Promowanie walorów przyrodniczych 56 Ochrona i waloryzacja dziedzictwa przyrodniczego 57 Inne wsparcie na rzecz wzmocnienia usług turystycznych 58 Ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego Instrument elastyczności W ramach Osi Priorytetowej przewiduje się moŜliwość zastosowania instrumentu elastyczności124, tzn. finansowanie, w sposób komplementarny i z zastrzeŜeniem pułapu 10% finansowania wspólnotowego, działań objętych zakresem pomocy Europejskiego Funduszu Społecznego, pod warunkiem, Ŝe są one konieczne do odpowiedniej realizacji projektu i są z nim bezpośrednio powiązane. 124 Zgodnie z art. 34 ust. 2. rozporządzenia Rady nr 1083/2006. 116 OŚ PRIORYTETOWA 7 Ochrona zdrowia i system ratownictwa Przesłanki realizacji Społeczność województwa pomorskiego charakteryzuje się gorszym stanem zdrowia niŜ przeciętny w kraju. Sytuacja zdrowotna mieszkańców województwa pomorskiego przedstawia się niekorzystnie na tle kraju, zwłaszcza pod względem zachorowalności i umieralności na choroby nowotworowe, choroby układu sercowo-naczyniowego oraz cukrzycę. Wysoka zachorowalność na choroby układu sercowo-naczyniowego oraz wysoka liczba zgonów młodzieŜy i osób w wieku produkcyjnym spowodowanych czynnikami zewnętrznymi (wypadkami) są przyczyną wzmoŜonej ilości interwencji słuŜb ratowniczych. Ponadto na terenie województwa zlokalizowane są zakłady duŜego ryzyka, a takŜe występuje znaczne zagroŜenie katastrofami ekologicznymi. Polityka spójności UE będzie przyczyniać się przede wszystkim do poprawy jakości świadczeń zdrowotnych, m.in. poprzez inwestycje w infrastrukturę ochrony zdrowia oraz promowanie świadczenia wysokiej jakości usług medycznych. Działania te mają na celu utrzymanie dobrego poziomu zdrowia pracowników, wydłuŜenie Ŝycia zawodowego oraz zwiększenie wydajności pracy. Istotne jest zatem podjęcie działań zmierzających do polepszenia dostępności i jakości usług w placówkach ochrony zdrowia, waŜnych z punktu widzenia regionu. Profilaktyka, diagnostyka oraz leczenie chorób moŜliwa jest jedynie w dobrze wyposaŜonych, specjalistycznych placówkach posiadających sprzęt medyczny, spełniający najwyŜsze standardy. DuŜym wyzwaniem jest takŜe tworzenie warunków dla rozwoju zintegrowanego regionalnego systemu ratownictwa, którego głównym celem jest ochrona Ŝycia i zdrowia ludzi oraz zapobieganie zagroŜeniom dla środowiska (np. zagroŜenie powodzią). Cel główny Osi Priorytetowej Poprawa jakości i dostępności specjalistycznych usług medycznych oraz poprawa efektywności systemu ratownictwa. Cele szczegółowe Osi Priorytetowej Sformułowany wyŜej cel główny będzie realizowany poprzez następujące cele szczegółowe: − − Rozwój specjalistycznych usług medycznych w zakresie chorób nowotworowych, chorób układu sercowo-naczyniowego i cukrzycy; Tworzenie podstaw funkcjonowania zintegrowanego regionalnego systemu ratownictwa. Zgodność ze Strategią Rozwoju Województwa Pomorskiego (SRWP) i innymi regionalnymi dokumentami strategicznymi Oś Priorytetowa jest zgodna z następującymi Priorytetami i celami strategicznymi SRWP: − Priorytet II. Spójność Cel strategiczny 2: Silne i zintegrowane społeczeństwo − Priorytet III. Dostępność Cel strategiczny 3: Lepszy dostęp do infrastruktury społecznej, zwłaszcza na obszarach słabych strukturalnie oraz z następującymi regionalnymi dokumentami strategicznymi: − Program „Zdrowie dla Pomorzan 2005-2013”125 125 Dokument jest w trakcie opracowania i powstanie do końca 2007 r. Zarys Programu Zdrowie dla Pomorzan 2005-2013 został określony w uchwale nr 745/XL/05 Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia 14 listopada 2005 r. 117 Opis Osi Priorytetowej Oś Priorytetowa będzie ukierunkowana na realizację przedsięwzięć w zakresie: • infrastruktury ochrony zdrowia; • zintegrowanego systemu ratownictwa. Wsparcie w zakresie infrastruktury ochrony zdrowia dotyczy wzmocnienia funkcjonowania regionalnych ośrodków diagnostycznych, terapeutycznych i rehabilitacyjnych funkcjonujących w publicznym systemie ubezpieczeń zdrowotnych i zapewniających specjalistyczną opiekę medyczną (ambulatoryjną i stacjonarną) w zakresie chorób nowotworowych, chorób układu sercowonaczyniowego i cukrzycy. Realizowane będą wyłącznie przedsięwzięcia wynikające z Programu „Zdrowie dla Pomorzan 20052013”(dokumentu powiązanego ze wstępnym ramowym projektem Narodowego Programu Zdrowia 2006-2015). Wspierane będą projekty dotyczące przebudowy, rozbudowy i modernizacji infrastruktury obiektów ochrony zdrowia, a takŜe zakupu i modernizacji specjalistycznej aparatury medycznej, sprzętu medycznego oraz innego wyposaŜenia obiektów ochrony zdrowia. Jako element szerszych projektów inwestycyjnych, realizowane mogą być takŜe programy diagnostyczne i profilaktyczne o zasięgu regionalnym dotyczące ww. chorób. Minimalna wartość projektu w zakresie infrastruktury i wyposaŜenia, co do zasady, nie moŜe być niŜsza niŜ 500 tys. euro. Preferowane będą projekty uwzględniające realizację programów diagnostycznych i profilaktycznych. Warunkiem realizacji przedsięwzięć w zakresie zintegrowanego systemu ratownictwa będzie opracowanie koncepcji funkcjonowania regionalnego zintegrowanego systemu ratownictwa, obejmującej wszystkie aspekty i podmioty takiego systemu126. Na podstawie ww. koncepcji realizowane będą przedsięwzięcia polegające m.in. na modernizacji organizacyjnej i technologicznej systemu przyjmowania informacji o zagroŜeniach oraz dysponowania odpowiednich słuŜb. Dla potrzeb zintegrowanego systemu ratownictwa w regionie przewiduje się równieŜ wsparcie przedsięwzięć w zakresie adaptacji i wyposaŜenia zakładów opieki zdrowotnej, jak teŜ budowy, modernizacji i wyposaŜenia innych jednostek ratownictwa. W zakresie ratownictwa medycznego wspierane będą przedsięwzięcia nieobjęte wsparciem w ramach PO Infrastruktura i Środowisko. MoŜliwa będzie takŜe realizacja szkoleń z zakresu udzielania pierwszej pomocy przedlekarskiej, jednak wyłącznie w ramach kompleksowych projektów infrastrukturalno-wyposaŜeniowych. Minimalna wartość projektu, co do zasady, nie moŜe być niŜsza niŜ 250 tys. euro. 126 We wrześniu 2006 r. zostało podpisane porozumienie między Marszałkiem Województwa Pomorskiego, Wojewodą Pomorskim i przedstawicielami słuŜb ratowniczych (m.in. Państwowej StraŜy PoŜarnej, Policji, Morskiej SłuŜby Poszukiwania i Ratownictwa SAR, Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, Ochotniczej StraŜy PoŜarnej, jednostek słuŜby zdrowia) dotyczące współpracy przy opracowaniu koncepcji funkcjonowania regionalnego systemu ratownictwa. Elementem koncepcji, zatwierdzonej przez wszystkich zainteresowanych partnerów, będzie kompleksowa analiza rozmieszczenia i wyposaŜenia podmiotów, stanowiących element zintegrowanego systemu ratownictwa w województwie, z uwzględnieniem parametrów gęstości zaludnienia, statystyki zdarzeń oraz czasu dojazdu zespołów interwencyjnych. W oparciu o wnioski z tej analizy zidentyfikowane zostaną kluczowe elementy zintegrowanego systemu ratownictwa w regionie wymagające wsparcia środkami publicznymi. 118 Kategorie beneficjentów Beneficjentami mogą być m.in.: − jst, ich związki i stowarzyszenia; − zakłady opieki zdrowotnej funkcjonujące w publicznym systemie ochrony zdrowia; − administracja rządowa; − organizacje pozarządowe; − jednostki sektora finansów publicznych posiadające osobowość prawną (nie wymienione wyŜej); − przedsiębiorcy127. Komplementarność z innymi Osiami Priorytetowymi RPO WP Oś Priorytetowa jest komplementarna w stosunku do: − Osi Priorytetowej 2 Społeczeństwo wiedzy; − Osi Priorytetowej 3 Funkcje miejskie i metropolitalne; − Osi Priorytetowej 9 Lokalna infrastruktura społeczna i inicjatywy obywatelskie. Komplementarność z innymi Programami Operacyjnymi w ramach NSRO 2007-2013 1. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko − ochrona zdrowia: wsparcie uzyskają projekty infrastruktury ochrony zdrowia o znaczeniu ponadregionalnym realizowane w celu zapewnienia specjalistycznych i wysokospecjalistycznych świadczeń zdrowotnych. Wsparcie ukierunkowane równieŜ będzie na rozwój zintegrowanego systemu ratownictwa medycznego. 2. Program Operacyjny Kapitał Ludzki − poprawa stanu zdrowia osób pracujących: wspierane będą projekty zmierzające do poprawy stanu zdrowia osób pracujących poprzez opracowywanie programów profilaktycznych oraz programów wspierających powrót do pracy, a takŜe sprzyjające podnoszeniu kwalifikacji i umiejętności personelu medycznego oraz jakości w jednostkach słuŜby zdrowia. Spodziewane efekty realizacji Realizacja Osi Priorytetowej przyniesie w długim horyzoncie czasowym następujące efekty: a) Podniesienie standardu obiektów ochrony zdrowia o znaczeniu regionalnym oraz unowocześnienie ich wyposaŜenia; b) Zmniejszenie wskaźnika umieralności mieszkańców województwa (zwłaszcza na choroby nowotworowe, układu sercowo-naczyniowego i cukrzycę); c) ObniŜenie wskaźnika śmiertelności w wyniku wypadków i innych stanów nagłego zagroŜenia zdrowia i Ŝycia. 127 Dotyczy wyłącznie podmiotów działających w oparciu o umowę o partnerstwie publiczno-prywatnym. 119 Wskaźniki monitorowania Osi Priorytetowej Lp. Wskaźnik Wartość bazowa Wartość wskaźnika w 2013 r. Wartość Częstotliwość docelowa pomiaru w 2015 r. Źródło danych Produkt Liczba projektów z zakresu ochrony 1. zdrowia (szt) Liczba projektów z zakresu 2. zintegrowanego systemu ratownictwa (szt) 0 8 10 rocznie IZ 0 8 9 rocznie IZ Rezultat Liczba ludności objętej programami profilaktycznymi z zakresu chorób 1. nowotworowych, układu sercowonaczyniowego oraz cukrzycy (osoby) Obszar województwa pomorskiego 2. objętego ścieŜką Ŝycia – 8 minuta (% powierzchni województwa) 0 1 mln 1,1 mln 15 20 25 rocznie rocznie IZ / NFZ Pomorski Oddział Wojewódzki IZ/ KWP, KW PSP Oddziaływanie128 Wskaźnik umieralności na choroby nowotworowe, układu sercowo1. naczyniowego i powikłania cukrzycy 2. a Śmiertelność ofiar zdarzeń nagłych w ścieŜce Ŝyciaa 100 80 75 raz - na koniec Programu 100 80 75 raz - na koniec Programu Pomorskie Centrum Zdrowia Publicznego Badanie/ stacje pogotowia ratunkowego ŚcieŜka Ŝycia – pojęcie uwzględniające wszystkie czynniki mające wpływ na ocalenie Ŝycia człowieka, od momentu, w którym uległ nagłemu urazowi bezpośrednio zagraŜającemu jego Ŝyciu w wyniku działania czynnika wewnętrznego (samoistnego chorobotwórczego) lub zewnętrznego. Podstawowe źródła finansowania i zaangaŜowania środków UE Oś Priorytetowa będzie finansowana ze środków EFRR, krajowych środków publicznych oraz środków prywatnych. Kategorie interwencji funduszy strukturalnych 53 Zapobieganie zagroŜeniom (w tym opracowanie i wdraŜanie planów i instrumentów zapobiegania i zarządzania zagroŜeniami naturalnym i technologicznym) 76 Infrastruktura ochrony zdrowia 79 Pozostała infrastruktura społeczna Instrument elastyczności W ramach Osi Priorytetowej przewiduje się moŜliwość zastosowania instrumentu elastyczności129, tzn. finansowanie, w sposób komplementarny i z zastrzeŜeniem pułapu 10% finansowania wspólnotowego, działań objętych zakresem pomocy Europejskiego Funduszu Społecznego, pod warunkiem, Ŝe są one konieczne do odpowiedniej realizacji projektu i są z nim bezpośrednio powiązane. 128 129 Wskaźniki dynamiczne. Wartość bazowa = 100. Zgodnie z art. 34 ust. 2. rozporządzenia Rady nr 1083/2006. 120 OŚ PRIORYTETOWA 8 Lokalna infrastruktura podstawowa Przesłanki realizacji Budowanie silnej pozycji gospodarczej oraz zwiększenie spójności terytorialnej i społecznej województwa pomorskiego wymaga intensywnych działań zmierzających do niwelowania przestrzennych dysproporcji w rozwoju wybranych kategorii lokalnej infrastruktury podstawowej. Konieczne jest kontynuowanie działań zmierzających do redukcji dysproporcji, a takŜe poprawy powiązań w układzie Aglomeracja Trójmiejska – obszary pozametropolitalne oraz miasto - wieś, głównie poprzez rozwój i poprawę stanu dróg lokalnych, innej infrastruktury wspierającej lokalny rozwój gospodarczy (w tym m.in. turystycznej) oraz inwestycje w infrastrukturę ochrony środowiska. Zgodnie z wytycznymi polityki spójności UE, inwestycje w sieci transportowe o drugorzędnym znaczeniu mają charakter uzupełniający wobec regionalnego układu transportowego, integrując obszary miejskie i wiejskie. Podejmowane działania powinny koncentrować się takŜe na rozwoju infrastruktury powiązanej z rozwojem turystyki oraz zwiększaniem atrakcyjności terenów inwestycyjnych. Polityka spójności moŜe wnieść istotny wkład w proces gospodarczej regeneracji obszarów wiejskich, w tym małych miast, uzupełniając działania wspierane w ramach Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW). Ponadto, instrumenty polityki spójności powinny być wykorzystane w celu realizacji inwestycji związanych zwłaszcza z przesyłem i oczyszczaniem ścieków oraz gospodarką odpadami, niezbędnych dla wdroŜenia prawodawstwa wspólnotowego i wypełnienia zobowiązań wynikających z Traktatu Akcesyjnego Polski do Unii Europejskiej. Oś Priorytetowa realizowana będzie na obszarze gmin wiejskich, wiejsko-miejskich oraz miast liczących do 35 tys. mieszkańców (patrz: Mapa nr 2, zamieszczona w Załączniku graficznym). Niektóre obszary województwa pomorskiego charakteryzują się słabością strukturalną. Przyczyną tego stanu rzeczy jest między innymi niski poziom wyposaŜenia w podstawową infrastrukturę wspierającą rozwój gospodarczy, w tym transportową, turystyczną oraz ochrony środowiska. W związku z tym, realizacja Osi Priorytetowej w wymienionych dziedzinach powinna koncentrować się przede wszystkim na obszarach słabych strukturalnie (patrz: Mapa nr 4. zamieszczona w Załączniku graficznym)130. Rozwój lokalnej infrastruktury i poprawa jej stanu, szczególnie na obszarach słabych strukturalnie, ograniczy bariery w rozwoju gospodarczym i przyczyni się do zwiększenia poziomu inwestycji. Tym samym, wzrosną moŜliwości dywersyfikacji działalności gospodarczej i zatrudnienia oraz poprawy jakości Ŝycia ich mieszkańców. Realizacja Osi Priorytetowej przyczyni się równieŜ do zmniejszenia regionalnych dysproporcji rozwojowych w zakresie wyposaŜenia w systemy odbioru i oczyszczania ścieków z jednej strony, a sieci wodociągowe – z drugiej, a takŜe redukcji zanieczyszczeń przedostających się do środowiska wodnego oraz poprawy jakości wód. MoŜliwa będzie takŜe poprawa funkcjonowania systemu gospodarki odpadami w wymiarze lokalnym. 130 Obszary słabe strukturalnie określono na poziomie gmin (NTS V) i zdefiniowano jako charakteryzujące się niekorzystnymi wskaźnikami w zakresie: dochodów własnych, bezrobocia oraz odsetka osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej, w stosunku do średniej dla wszystkich gmin wiejskich, wiejsko-miejskich i miast do 35 tys. mieszkańców w województwie pomorskim. Listę obszarów słabych strukturalnie ustalono wg danych pochodzących ze statystyki publicznej, dostępnych na początek roku 2007. Będzie ona obowiązywać do czasu jej aktualizacji, kiedy to zostanie uzupełniona o gminy, które spełnią wyznaczone kryteria kwalifikacyjne na podstawie zaktualizowanych danych. 121 Przedsięwzięcia realizowane na obszarach wiejskich, powinny wpisywać się w ustalenia wynikające z zapisów Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich i Rolnictwa Województwa Pomorskiego na lata 2005 - 2013. Cel główny Osi Priorytetowej Wzmocnienie potencjału rozwojowego na obszarach poza duŜymi miastami. Cele szczegółowe Osi Priorytetowej Sformułowany powyŜej cel główny będzie realizowany poprzez następujące cele szczegółowe: o Zwiększenie lokalnej atrakcyjności inwestycyjnej, osiedleńczej i turystycznej; o Zmniejszenie dysproporcji regionalnych w zakresie wyposaŜenia w infrastrukturę gospodarki wodno-ściekowej oraz gospodarki odpadami. Zgodność ze Strategią Rozwoju Województwa Pomorskiego (SRWP) i innymi regionalnymi dokumentami strategicznymi Oś Priorytetowa jest zgodna z następującymi Priorytetami i celami strategicznymi SRWP: − Priorytet II. Spójność Cel strategiczny 3: Rozwój gospodarki wykorzystującej specyficzne zasoby regionalne Cel strategiczny 4: Kształtowanie procesów społecznych i przestrzennych dla poprawy jakości Ŝycia − Priorytet III. Dostępność Cel strategiczny 2: Poprawa funkcjonowania infrastruktury technicznej i teleinformatycznej Cel strategiczny 4: Zachowanie i poprawa stanu środowiska oraz z następującymi regionalnymi dokumentami strategicznymi: − Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego − Program Rozwoju Obszarów Wiejskich i Rolnictwa Województwa Pomorskiego na lata 2005− − − − − − − 2013 Regionalna Strategia Rozwoju Transportu w Województwie Pomorskim na lata 2007-2020131 Wojewódzki Program Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego - Gambit Pomorski Strategia Rozwoju Turystyki w Województwie Pomorskim na lata 2004-2013 Program Opieki nad Zabytkami Województwa Pomorskiego na lata 2007-2010 Program Rozwoju Produktów Turystycznych Województwa Pomorskiego Program Ochrony Środowiska Województwa Pomorskiego Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami Opis Osi Priorytetowej Oś Priorytetowa będzie ukierunkowana na realizację przedsięwzięć w zakresie: • lokalnego potencjału rozwojowego; • lokalnej infrastruktury ochrony środowiska. 131 Dokument jest w trakcie opracowania i powstanie w 2007 roku. 122 Wsparcie w zakresie lokalnego potencjału rozwojowego realizowane będzie poprzez przedsięwzięcia dotyczące lokalnej infrastruktury drogowej oraz lokalnej infrastruktury wspierającej rozwój gospodarczy. W zakresie lokalnej infrastruktury drogowej realizowane będą projekty słuŜące poprawie jakości lokalnej sieci drogowej oraz usprawnieniu jej powiązań z regionalnym i krajowym układem drogowym. Wspierana będzie budowa, przebudowa i rozbudowa dróg oraz obiektów inŜynierskich, wraz z wyposaŜeniem technicznym i infrastrukturą towarzyszącą. Projekty powinny koncentrować się na poprawie dostępności ośrodków stanowiących lokalne bieguny wzrostu gospodarczego na obszarze uprawnionym. Ponadto, wspierane przedsięwzięcia powinny przyczyniać się do poprawy jakości lokalnych sieci drogowych poprzez dostosowanie infrastruktury drogowej do właściwych standardów technicznych. W szczególności realizowane projekty powinny prowadzić do zapewnienia wyŜszych niŜ obecnie parametrów uŜytkowych dróg oraz dostosowania ich przepustowości do bieŜącego i prognozowanego natęŜenia ruchu. Przedsięwzięcia w zakresie lokalnej infrastruktury wspierającej rozwój gospodarczy powinny przyczyniać się do zwiększenia i efektywnego wykorzystania potencjału rozwojowego obszarów poza głównymi miastami regionu. Realizowane będą m.in. projekty dotyczące budowy i rozbudowy lokalnej, ogólnodostępnej infrastruktury turystycznej (np. tras kajakowych, szlaków turystycznych, małych portów i przystani), a takŜe tworzenia i rozwijania podregionalnych systemów promocji i informacji turystycznej. MoŜliwa jest równieŜ budowa, przebudowa i modernizacja turystycznych linii kolejowych. Wsparcie w zakresie rozwoju lokalnej infrastruktury turystycznej będzie miało charakter uzupełniający i komplementarny wobec wsparcia dla projektów o zasięgu ponadlokalnym, przewidzianego w ramach Osi Priorytetowej 6. Wspierana będzie renowacja, rewaloryzacja, konserwacja, modernizacja i adaptacja budynków o znaczeniu historycznym, takŜe pod kątem nadania im nowych funkcji. Realizowane będą równieŜ projekty polegające na kompleksowym uzbrojeniu terenów pod inwestycje gospodarcze, związane z doprowadzeniem do tych terenów podstawowej infrastruktury liniowej: wodociągów, kanalizacji sanitarnej i deszczowej, sieci teleinformatycznej, sieci ciepłowniczej, elektrycznej, gazowej oraz dróg wewnętrznych. Projekty te będą słuŜyć zwiększeniu dostępności atrakcyjnych ofert inwestycyjnych na obszarach uprawnionych. Wykluczone będą projekty dotyczące sieci przesyłowych. MoŜliwa będzie takŜe realizacja przedsięwzięć o charakterze rewitalizacyjnym, obejmujących m.in. budowę lub przebudowę publicznej infrastruktury związanej z rozwojem funkcji gospodarczych, a takŜe regenerację, rehabilitację i zagospodarowanie przestrzeni publicznych oraz tworzenie stref bezpieczeństwa i zapobiegania przestępczości. Minimalna wartość projektów, co do zasady, nie moŜe być niŜsza niŜ 100 tys. euro. Maksymalna wartość projektów w zakresie infrastruktury turystycznej i kulturowej, co do zasady, nie moŜe być wyŜsza niŜ 1 mln euro. W przypadku wszystkich typów przedsięwzięć, preferowane będą projekty: − realizowane na obszarach strukturalnie słabych (patrz: Mapa nr 4 w Załączniku graficznym); − posiadające zadeklarowane wsparcie finansowe zainteresowanych podmiotów gospodarczych i znaczące poparcie społeczności lokalnych. W zakresie infrastruktury drogowej preferowane będą projekty: − łączące w sobie rozbudowę infrastruktury drogowej z uzbrojeniem terenów inwestycyjnych; − wynikające z Wojewódzkiego Programu Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego - Gambit Pomorski; 123 − realizujące co najmniej jeden z poniŜszych celów: otwieranie dostępu do nowych terenów inwestycyjnych; ▪ usprawnianie komunikacji pomiędzy stolicami powiatów lub pomiędzy ośrodkami powiatowymi a stolicami gmin. ▪ W zakresie infrastruktury turystycznej i dziedzictwa kulturowego preferowane będą projekty: − wynikające ze Strategii Rozwoju Turystyki w Województwie Pomorskim na lata 2004-2013 oraz Programu Rozwoju Produktów Turystycznych Województwa Pomorskiego; − wynikające z zapisów lokalnych programów opieki nad zabytkami; − polegające na nadaniu obiektom o znaczeniu historycznym nowych funkcji (np. turystycznych, kulturalnych, edukacyjnych) w wyniku renowacji, rewaloryzacji, konserwacji czy modernizacji. Wsparcie w zakresie lokalnej infrastruktury ochrony środowiska dotyczy przedsięwzięć ukierunkowanych na niwelowanie deficytów regionalnych w zakresie wyposaŜenia w infrastrukturę odbioru i oczyszczania ścieków oraz na poprawę funkcjonowania gospodarki odpadami w wymiarze lokalnym. Wspierane będą przede wszystkim przedsięwzięcia dotyczące budowy, rozbudowy lub przebudowy sieci kanalizacji zbiorczych oraz oczyszczalni ścieków. Będą one słuŜyć poprawie jakości wód powierzchniowych i zapobieganiu zanieczyszczeniu wód podziemnych. Tam, gdzie jest to uzasadnione ekonomicznie, realizowane projekty powinny wiązać się z dąŜeniem do efektywnego wykorzystania potencjału istniejącej infrastruktury (np. oczyszczalnie ścieków). Przedsięwzięcia z zakresu gospodarki ściekowej będą realizowane, co do zasady, w aglomeracjach od 2 do 15 tys. RLM wskazanych w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych, ze szczególnym uwzględnieniem obszarów słabych strukturalnie. Oczekuje się, Ŝe dostępne wsparcie pozwoli na wykonanie do 60% zobowiązań akcesyjnych w obszarze gospodarki ściekowej, w odniesieniu do aglomeracji od 2 do 15 tys. RLM. MoŜliwa będzie takŜe budowa, rozbudowa lub przebudowa sieci wodociągowych, jednak wyłącznie wraz z budową, rozbudową lub przebudową sieci kanalizacyjnych obejmujących tych samych odbiorców usług. Wsparcie moŜe dotyczyć równieŜ budowy, rozbudowy lub przebudowy innych niŜ sieci urządzeń wodociągowych, jednak tylko w przypadku jednoczesnej poprawy jakości wody u odbiorcy usług i zmniejszenia kosztów eksploatacyjnych systemu wodociągowego. Wykluczone będą projekty dotyczące remontów urządzeń wodociągowych i kanalizacyjnych. Wsparcie uzyskają takŜe projekty m.in. w zakresie rekultywacji nieczynnych składowisk odpadów (w tym składowisk odpadów niebezpiecznych), oraz likwidacji „dzikich” wysypisk odpadów. Wspierana będzie równieŜ budowa i rozbudowa punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych, a takŜe budowa, rozbudowa lub przebudowa kompostowni odpadów oraz likwidacja mogilników. Wsparcie dotyczy lokalnych systemów gospodarki odpadami i będzie miało charakter komplementarny wobec wsparcia dla projektów o zasięgu ponadlokalnym, przewidzianego w ramach Osi Priorytetowej 5. Środowisko i energetyka przyjazna środowisku. Minimalna wartość projektów w zakresie odbioru i oczyszczania ścieków oraz zaopatrzenia w wodę, co do zasady, nie powinna być niŜsza niŜ 500 tys. euro, natomiast w zakresie gospodarki odpadami nie powinna być niŜsza niŜ 100 tys. euro. Maksymalna wartość projektów w zakresie gospodarki odpadami, co do zasady, nie moŜe być wyŜsza niŜ 2 mln euro. Preferowane będą projekty: − realizowane na obszarach strukturalnie słabych (patrz: Mapy nr 4 i 5 w Załączniku graficznym); − realizowane na obszarach cennych przyrodniczo (patrz: Mapa nr 6 w Załączniku graficznym); 124 − wynikające z zapisów Wojewódzkiego Programu Ochrony Środowiska; − w zakresie inwestycji wodociągowo-kanalizacyjnych: kompleksowe, rozwiązujące w całości − − problem zaopatrzenia w wodę oraz odbioru i oczyszczania ścieków na terenie aglomeracji; wynikające z zapisów Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami; kompleksowe i ponadgminne (partnerskie). Kategorie Beneficjentów Beneficjentami mogą być m.in.: − − − − − − − − − jst, ich związki i stowarzyszenia; spółki wodne; instytucje kultury; administracja rządowa; PGL Lasy Państwowe i jego jednostki organizacyjne; organizacje pozarządowe; kościoły i związki wyznaniowe oraz osoby prawne kościołów i związków wyznaniowych; jednostki sektora finansów publicznych posiadające osobowość prawną (nie wymienione wyŜej); przedsiębiorcy132. Komplementarność z innymi Osiami Priorytetowymi RPO WP Oś Priorytetowa jest komplementarna w stosunku do: − − − − − Osi Priorytetowej 3. Funkcje miejskie i metropolitalne; Osi Priorytetowej 4. Regionalny system transportowy; Osi Priorytetowej 5. Środowisko i energetyka przyjazna środowisku Osi Priorytetowej 6. Atrakcyjność turystyczna; Osi Priorytetowej 9. Lokalna infrastruktura społeczna. Komplementarność z innymi Programami Operacyjnymi w ramach NSRO 2007-2013 1. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko − infrastruktura drogowa: wspierane będą projekty budowy autostrad, dróg ekspresowych, dróg krajowych oraz obwodnic znajdujących się w sieci TEN-T, w tym odcinków w miastach na prawach powiatu; − gospodarka ściekowa i wodociągi: realizowane będą projekty w aglomeracjach powyŜej 15 tys. RLM uwzględnionych w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych, a w ramach kompleksowych przedsięwzięć dopuszcza się równieŜ do realizacji działania w aglomeracjach od 2 do 15 tys. RLM; − gospodarka odpadami: wspierane będą duŜe, kompleksowe projekty obejmujące swym zasięgiem co najmniej 150 tys. mieszkańców; − dziedzictwo kulturowe: wspierane będą projekty mające na celu ochronę, zachowanie i efektywne wykorzystanie dziedzictwa kulturowego o znaczeniu ponadregionalnym. 2. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka − promocja turystyczna: wsparcie będzie udzielane w szczególności pod kątem kompleksowej promocji walorów turystycznych, z uwzględnieniem m.in. badań ruchu turystycznego oraz badań 132 Dotyczy wyłącznie podmiotów wykonujących zadania jst/związku komunalnego lub podmiotów działających w oparciu o umowę o partnerstwie publiczno-prywatnym. 125 marketingowych rynku turystycznego, a takŜe tworzenia i obsługi systemu informacji turystycznej; produkty turystyczne: wspierany będzie proces ich tworzenia, rozwijania i promocji, jak równieŜ tworzenie systemów identyfikacji wizualnej. − Spodziewane efekty realizacji Realizacja Osi Priorytetowej przyniesie w długim horyzoncie czasowym następujące efekty: a) Poprawa jakości lokalnej sieci drogowej; b) Zwiększenie powierzchni terenów uzbrojonych przeznaczonych pod inwestycje; c) Podniesienie jakości Ŝycia mieszkańców, m.in. dzięki zwiększeniu dostępu do kanalizacji, a takŜe dobrej jakości wody; d) Pozytywne zmiany społeczno-gospodarcze, głównie na obszarach wiejskich, prowadzące m.in. do wzrostu dynamiki powstawania nowych podmiotów gospodarczych oraz do poprawy wskaźnika zatrudnienia na obszarach objętych wsparciem; e) Wzrost wielkości ruchu turystycznego na obszarach objętych wsparciem. Wskaźniki monitorowania Osi Priorytetowej Lp. Wskaźnik Liczba zrealizowanych projektów inwestycyjnych (szt.): w tym z zakresu infrastruktury drogowej z zakresu uzbrojenia terenów pod 1. inwestycje z zakresu turystyki z zakresu infrastruktury ochrony środowiska w tym dotyczących budowy/rozbudowy kanalizacji sanitarnej Długość wybudowanych/przebudowanych 2. (zrekonstruowanych) dróg (km) Wartość wskaźnika w 2013 r. Produkt Wartość bazowa Wartość Częstotliwość docelowa pomiaru w 2015 r. 0 110 125 0 0 16 4 20 5 0 0 45 32 50 35 0 27 27 0 36 0 Źródło danych rocznie IZ 45 rocznie IZ 40 50 rocznie Beneficjenci 0 70 70 rocznie Beneficjenci 0 400 450 Rezultat Powierzchnia uzbrojonych terenów 1. inwestycyjnych na obszarach wiejskich i w miastach do 35 tys. mieszkańców (ha) Liczba osób przyłączonych do kanalizacji 2. w wyniku realizacji projektów (tys. osób) Liczba osób objętych selektywną zbiórką 3. odpadów w wyniku realizacji projektów (tys. osób) rocznie Beneficjenci Oddziaływanie Odsetek mieszkańców korzystających 1. z sieci kanalizacyjnej na obszarach wiejskich (%) Liczba podmiotów gospodarczych na 2. obszarach wiejskich na 1000 mieszkańców (szt.) 3. Liczba turystów na obszarach wiejskich (mln osób w ciągu roku) 33,3 45 45 63 77 80 1,5 2,0 2,5 126 raz - na koniec Programu raz - na koniec Programu raz - na koniec Programu WUS GUS Instytut Turystyki Podstawowe źródła finansowania i zaangaŜowania środków UE Oś Priorytetowa będzie finansowana ze środków EFRR, krajowych środków publicznych oraz krajowych środków prywatnych. Kategorie interwencji funduszy strukturalnych 23 Drogi regionalne/lokalne 44 Gospodarka odpadami komunalnymi i przemysłowymi 45 Gospodarka i zaopatrzenie w wodę pitną 46 Oczyszczanie ścieków 55 Promowanie walorów przyrodniczych 57 Inne wsparcie na rzecz wzmocnienia usług turystycznych 58 Ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego 59 Rozwój infrastruktury kulturalnej 61 Zintegrowane projekty na rzecz rewitalizacji obszarów miejskich i wiejskich Instrument elastyczności W ramach Osi Priorytetowej przewiduje się moŜliwość zastosowania instrumentu elastyczności133, tzn. finansowanie, w sposób komplementarny i z zastrzeŜeniem pułapu 10% finansowania wspólnotowego, działań objętych zakresem pomocy Europejskiego Funduszu Społecznego, pod warunkiem, Ŝe są one konieczne do odpowiedniej realizacji projektu i są z nim bezpośrednio powiązane. 133 Zgodnie z art. 34 ust. 2. rozporządzenia Rady nr 1083/2006. 127 OŚ PRIORYTETOWA 9 Lokalna infrastruktura społeczna i inicjatywy obywatelskie Przesłanki realizacji Budowanie silnej pozycji społeczno-gospodarczej województwa pomorskiego wymaga podjęcia działań zwiększających jego wewnętrzną spójność. Region charakteryzuje się bowiem silnym zróŜnicowaniem cech i predyspozycji rozwojowych. Część obszarów województwa jest silniej dotknięta problemami strukturalnymi, które wpływają na ich relatywnie niską atrakcyjność osiedleńczą i niŜszy poziom rozwoju społeczno-gospodarczego. Wynika to między innymi z niedostatecznego wyposaŜenia w obiekty lokalnej infrastruktury społecznej, co skutkuje niską dostępnością usług społecznych. Niektóre obszary województwa, w szczególności tereny wiejskie i małe miasta, charakteryzują się słabością strukturalną, która wynika nie tylko z ograniczonej dostępności infrastruktury, ale równieŜ niskiej aktywności mieszkańców. Zgodnie z wytycznymi polityki spójności UE, wzmacnianie spójności terytorialnej powinno być częścią działań zmierzających do zapewnienia całemu terytorium Europy moŜliwości uczestnictwa we wzroście i zatrudnieniu. Takie podejście wymaga uwzględnienia specyficznych problemów i szans obszarów miejskich i wiejskich, a takŜe innych terenów o szczególnych cechach. Polityka spójności moŜe odgrywać istotną rolę we wsparciu społeczno-gospodarczej regeneracji obszarów wiejskich, uzupełniając działania wspierane w ramach Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW). Wytyczne wskazują równieŜ na konieczność poprawy dostępności i jakości świadczeń zdrowotnych. Dla podniesienia spójności regionu konieczna jest redukcja narastających dysproporcji w układzie Aglomeracja Trójmiejska – obszary pozametropolitalne oraz miasto – wieś, w zakresie dostępności infrastruktury społecznej oraz poziomu aktywności mieszkańców. Z zastrzeŜeniem specyficznych zasad wdraŜania wsparcia dla lokalnych inicjatyw obywatelskich, Oś Priorytetowa realizowana będzie na obszarze gmin wiejskich, wiejsko-miejskich oraz miast liczących do 35 tys. mieszkańców (patrz: Mapa nr 2, zamieszczona w Załączniku graficznym). Jej wdraŜanie powinno koncentrować się szczególnie na obszarach słabych strukturalnie (patrz: Mapa nr 4, zamieszczona w Załączniku graficznym)134. Środkiem zmierzającym do poprawy spójności regionu będą inwestycje w rozwój lokalnej infrastruktury społecznej w tym: edukacyjnej, sportowej i kultury, stwarzające moŜliwość poprawy jakości Ŝycia mieszkańców obszarów uprawnionych. Wsparcie w obszarze lokalnej infrastruktury edukacyjnej moŜe przyczyniać się do realizacji celów i priorytetów wyznaczonych we właściwych regionalnych i krajowych dokumentach strategicznych, w tym w Strategii Rozwoju Edukacji na lata 2007-2013. Ponadto, realizacja Osi Priorytetowej powinna przyczyniać się do poprawy dostępności i jakości świadczeń zdrowotnych, poprzez inwestycje w infrastrukturę ochrony zdrowia oraz promowanie wysokiej jakości usług medycznych. Konieczne jest równieŜ podjęcie działań zmierzających do redukcji dysproporcji w zakresie aktywności gospodarczej i społecznej mieszkańców. PrzezwycięŜaniu stagnacji społecznogospodarczej na terenach wiejskich i małych miast powinno sprzyjać tworzenie warunków dla 134 Obszary słabe strukturalnie określono na poziomie gmin (NTS V) i zdefiniowano jako charakteryzujące się niekorzystnymi wskaźnikami w zakresie: dochodów własnych, bezrobocia oraz odsetka osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej, w stosunku do średniej dla wszystkich gmin wiejskich, wiejsko-miejskich i miast do 35 tys. mieszkańców w województwie pomorskim. Listę obszarów słabych strukturalnie ustalono wg danych pochodzących ze statystyki publicznej, dostępnych na początek roku 2007. Będzie ona obowiązywać do czasu jej aktualizacji, kiedy to zostanie uzupełniona o gminy, które spełnią wyznaczone kryteria kwalifikacyjne na podstawie zaktualizowanych danych. 128 pobudzenia i wspierania lokalnych inicjatyw społecznych oraz rozwijania partnerstwa przy realizacji działań rozwojowych. Istotnym motorem w zwiększaniu aktywności społeczności lokalnych powinien stać się sektor pozarządowy. WaŜne jest więc wzmocnienie jego potencjału oraz tworzenie warunków dla efektywnej współpracy pomiędzy sektorem publicznym a pozarządowym. Przedsięwzięcia realizowane na obszarach wiejskich, powinny wpisywać się w ustalenia wynikające z zapisów Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich i Rolnictwa Województwa Pomorskiego na lata 2005-2013. Cel główny Osi Priorytetowej Poprawa dostępności lokalnej infrastruktury społecznej dla wzmocnienia struktur społecznych na obszarach poza duŜymi miastami. Cele szczegółowe Osi Priorytetowej Sformułowany powyŜej cel główny będzie realizowany poprzez następujące cele szczegółowe: − Poprawa dostępu do lepszej jakości oferty edukacyjnej na poziomie przedszkolnym, − − podstawowym, gimnazjalnym i ponadgimnazjalnym oraz oferty kulturalnej i sportoworekreacyjnej; Poprawa dostępu do lepszej jakości podstawowych usług medycznych; Aktywizacja i integracja społeczności lokalnych na obszarach wiejskich. Zgodność ze Strategią Rozwoju Województwa Pomorskiego (SRWP) i innymi regionalnymi dokumentami strategicznymi Oś Priorytetowa jest zgodna z następującymi Priorytetami i celami strategicznymi SRWP: − Priorytet II. Spójność Cel strategiczny 2: Silne i zintegrowane społeczeństwo Cel strategiczny 3: Rozwój społeczeństwa obywatelskiego Cel strategiczny 4: Kształtowanie procesów społecznych i przestrzennych dla poprawy jakości Ŝycia − Priorytet III. Dostępność Cel strategiczny 3: Lepszy dostęp do infrastruktury społecznej, zwłaszcza na obszarach słabych strukturalnie oraz z następującymi regionalnymi dokumentami strategicznymi: − Program Rozwoju Obszarów Wiejskich i Rolnictwa Województwa Pomorskiego na lata − − 2005-2013 Strategia Polityki Społecznej Województwa Pomorskiego do 2013 roku Program „Zdrowie dla Pomorzan 2005-2013”135 Opis Osi Priorytetowej Oś Priorytetowa będzie ukierunkowana na realizację przedsięwzięć w zakresie: • lokalnej infrastruktury edukacyjnej, sportowej i kultury; • lokalnej infrastruktury ochrony zdrowia; • lokalnych inicjatyw obywatelskich. 135 Dokument jest w trakcie opracowania i powstanie do końca 2007 r. ZałoŜenia Programu Zdrowie dla Pomorzan 2005-2013 zostały określone w uchwale nr 745/XL/05 Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia 14 listopada 2005 r. 129 Wsparcie w zakresie lokalnej infrastruktury edukacyjnej, sportowej i kultury dotyczy przedsięwzięć zmierzających do poprawy jakości, zakresu i dostępności usług świadczonych za pośrednictwem lokalnej infrastruktury społecznej, przede wszystkim poprzez jej modernizację i podniesienie poziomu wyposaŜenia. Wspierane będą przedsięwzięcia takie, jak: budowa, przebudowa, rozbudowa i wyposaŜenie obiektów edukacyjnych (m.in. budynków szkolnych, laboratoriów dydaktycznych i sal do praktycznej nauki zawodu); obiektów infrastruktury społeczno-edukacyjnej (m.in. internatów, stołówek); obiektów infrastruktury kulturalnej (m.in. ośrodków kultury, bibliotek, amfiteatrów, sal koncertowych) oraz obiektów sportowych (m.in. sal/hal sportowych, basenów/pływalni, boisk sportowych). Wspierana będzie takŜe przebudowa, rozbudowa i wyposaŜenie obiektów infrastruktury edukacyjnej lub placówek kultury w związku z rozszerzeniem ich funkcji o edukację przedszkolną. Minimalna wartość projektów, co do zasady, nie moŜe być niŜsza niŜ 100 tys. euro. W przypadku wszystkich typów przedsięwzięć, preferowane będą projekty: − realizowane na obszarach słabych strukturalnie (patrz: Mapa nr 4, zamieszczona w Załączniku graficznym); − kompleksowe, o wartości powyŜej 500 tys. euro; − sieciowe, realizowane przy współudziale partnerów społecznych, w tym, w przypadku projektów z zakresu infrastruktury sportowej i rekreacyjnej - stowarzyszeń i klubów sportowych. W zakresie infrastruktury edukacyjnej preferowane będą projekty: − realizowane na obszarze gmin, w których odsetek dzieci w wieku 0-6 lat jest wyŜszy niŜ średni dla wszystkich gmin wiejskich, wiejsko-miejskich i miast do 35 tys. mieszkańców; − kładące nacisk na podwyŜszanie jakości kształcenia (związane np. z wyposaŜeniem sal i laboratoriów); − dotyczące obiektów szkolnych, które poza funkcją podstawową, po godzinach zajęć szkolnych, pełnią funkcje uzupełniające np. w zakresie kultury lub sportu. W zakresie infrastruktury sportowej preferowane będą projekty: − dotyczące obiektów sportowych o charakterze wielofunkcyjnym, dających moŜliwość wypełniania funkcji dodatkowych. Wsparcie w zakresie lokalnej infrastruktury ochrony zdrowia dotyczy przedsięwzięć, których przedmiotem jest poprawa zarządzania, podniesienie standardów technicznych i jakości wyposaŜenia w lokalnych ośrodkach ochrony zdrowia, co wiąŜe się z poprawą dostępu do podstawowych świadczeń na poziomie lokalnym, realizowanych w publicznym systemie ubezpieczeń zdrowotnych. Projekty powinny koncentrować się na upowszechnianiu dostępu do diagnostyki zdrowotnej oraz wzmacnianiu znaczenia profilaktyki na obszarach poza głównymi ośrodkami miejskimi regionu. Wspierane będą m.in. przedsięwzięcia dotyczące zarówno rozbudowy i przebudowy obiektów infrastruktury ochrony zdrowia, jak teŜ modernizacji i zakupu urządzeń medycznych, innego wyposaŜenia obiektów ochrony zdrowia oraz specjalistycznego wyposaŜenia dla mobilnej diagnostyki. WyŜej wskazane przedsięwzięcia mogą obejmować takŜe dostosowanie obiektów do potrzeb osób niepełnosprawnych. Minimalna wartość projektów, co do zasady, nie moŜe być niŜsza niŜ 25 tys. euro. 130 Preferowane będą projekty: − wynikające z zapisów Programu „Zdrowie dla Pomorzan na lata 2005-2013”; − realizowane na obszarach słabych strukturalnie (patrz: Mapa nr 4, zamieszczona w Załączniku do Programu); − podnoszące zdolność jednostek ochrony zdrowia w zakresie profilaktyki i diagnostyki; − kompleksowe, mieszczące się w ramach działań restrukturyzacyjnych i organizacyjnych w instytucjach zdrowia, podnoszące efektywność usług ochrony zdrowia na obszarze danej jednostki samorządu terytorialnego; − gwarantujące spełnienie wymaganych przez Narodowy Fundusz Zdrowia standardów w zakresie sprzętu medycznego (w przypadku wyposaŜenia specjalistycznego). Wsparcie w zakresie lokalnych inicjatyw obywatelskich dotyczy realizacji przedsięwzięć zlokalizowanych wyłącznie na obszarach wiejskich, obejmujących gminy wiejskie, wiejsko-miejskie oraz miasta do 5 tys. mieszkańców. Dostępne wsparcie powinno koncentrować się na obszarach słabych strukturalnie. Realizowane projekty powinny słuŜyć aktywizacji i integracji wspólnot lokalnych oraz przeciwdziałać wykluczeniu społecznemu poprzez realizację działań zidentyfikowanych w wyniku oddolnej inicjatywy mieszkańców. Przedsięwzięcia powinny być wdraŜane w oparciu o lokalne partnerstwa obejmujące organizacje pozarządowe, a takŜe inne organizacje, związki społeczne i gospodarcze oraz lokalne władze publiczne. Oczekuje się, Ŝe realizacja projektów wpłynie na wzmacnianie lokalnych struktur społecznych, rozwój i konsolidację sektora pozarządowego oraz umocnienie współpracy między sektorem publicznym a pozarządowym na obszarach wiejskich. Projekty winny łączyć w sobie element małej inwestycji infrastrukturalnej z rozwojem współpracy np. w zakresie trwałego wykorzystania obiektów infrastruktury publicznej lub realizacji bardziej kompleksowych lokalnych planów rozwoju. Wspierane będą m.in. przedsięwzięcia dotyczące budowy, adaptacji, remontu i wyposaŜenia obiektów publicznych pełniących funkcje kulturalne (np. świetlice) lub inne funkcje społeczne (np. centra integracji społecznej), a takŜe obiektów małej infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej. Realizowane projekty mogą dotyczyć równieŜ prac konserwatorskich w obiektach zabytkowych o znaczeniu lokalnym, a takŜe zagospodarowania terenu (urządzanie placów zabaw, kształtowanie przestrzeni publicznych w centrach wsi, tworzenia terenów rekreacyjnych). MoŜliwe jest równieŜ uzyskanie wsparcia na organizację i wypromowanie wydarzeń kulturalnych związanych z zachowaniem dziedzictwa kulturowego wsi i wykorzystaniem specyficznych zasobów lokalnych, w tym zwłaszcza walorów środowiskowych i kulturowych. Stwarza się równieŜ moŜliwość sfinansowania działań słuŜących opracowaniu lokalnych programów rozwoju miejscowości, tworzących długofalowe ramy dla wyŜej wymienionych typów przedsięwzięć. Minimalna wartość projektów, co do zasady, nie moŜe być niŜsza niŜ 5 tys. euro. Maksymalna wartość projektów, co do zasady, nie moŜe być wyŜsza niŜ 100 tys. euro. Preferowane będą projekty: − realizowane na obszarach słabych strukturalnie (patrz: Mapa nr 4, zamieszczona w Załączniku − − graficznym); w których jako wnioskodawca występuje lokalna organizacja pozarządowa; realizowane wspólnie przez samorząd gminny i lokalną organizację pozarządową, zwłaszcza, gdy organizacja ta jest odpowiedzialna za wykonanie projektu, a samorząd gminny zapewnia wsparcie organizacyjne i finansowe. 131 Kategorie Beneficjentów Beneficjentami mogą być m.in.: − − − − − − − jst, ich związki i stowarzyszenia; instytucje kultury; zakłady opieki zdrowotnej działające w publicznym systemie ochrony zdrowia; organizacje pozarządowe; kościoły i związki wyznaniowe oraz osoby prawne kościołów i związków wyznaniowych; jednostki sektora finansów publicznych posiadające osobowość prawną (nie wymienione wyŜej); przedsiębiorcy136. Komplementarność z innymi Osiami Priorytetowymi RPO WP Oś Priorytetowa jest komplementarna w stosunku do: − − − − − Osi Priorytetowej 1. Rozwój i innowacje w przedsiębiorstwach; Osi Priorytetowej 3. Funkcje miejskie i metropolitalne; Osi Priorytetowej 6. Turystyka i dziedzictwo kulturowe; Osi Priorytetowej 7. Ochrona zdrowia i system ratownictwa; Osi Priorytetowej 8. Lokalna infrastruktura podstawowa. Komplementarność z innymi Programami Operacyjnymi w ramach NSRO 2007-2013 1. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko − ochrona zdrowia: wsparcie uzyskają projekty infrastruktury ochrony zdrowia o znaczeniu ponadregionalnym realizowane w celu zapewnienia specjalistycznych i wysokospecjalistycznych świadczeń zdrowotnych, jak równieŜ wsparcie ukierunkowane równieŜ będzie na rozwój zintegrowanego systemu ratownictwa medycznego; − kultura: wspierane będą projekty mające na celu poprawę stanu infrastruktury kultury o znaczeniu ponadregionalnym. 2. Program Operacyjny Kapitał Ludzki − zatrudnienie i integracja społeczna: wspierane będą m.in. działania sprzyjające wzmocnieniu − − − 136 instytucji pomocy społecznej i budowie partnerstwa na rzecz integracji społecznej; rozwój zasobów ludzkich i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw oraz poprawa stanu zdrowia osób pracujących: realizowane będą m.in. działania zmierzające do poprawy stanu zdrowia osób pracujących poprzez opracowywanie programów profilaktycznych oraz programów wspierających powrót do pracy; sprzyjające podnoszeniu kwalifikacji i umiejętności personelu medycznego; podnoszeniu jakości w jednostkach słuŜby zdrowia; dobre rządzenie: wspierane będą m.in. działania wspomagające budowę potencjału partnerów społecznych i organizacji pozarządowych ukierunkowane na wzmocnienie ich aktywnego uczestnictwa w procesie realizacji Strategii Lizbońskiej; rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach: realizowane będą m.in. działania sprzyjające zmniejszeniu nierówności w upowszechnieniu edukacji i jakości usług edukacyjnych, szczególnie pomiędzy obszarami wiejskimi i miejskimi oraz podniesieniu atrakcyjności i jakości kształcenia zawodowego; Dotyczy wyłącznie podmiotów wykonujących zadania jst/związku komunalnego lub działających w oparciu o umowę o partnerstwie publiczno-prywatnym. 132 − promocja integracji społecznej: wspierane będą m.in. działania dotyczące poprawy dostępu do rynku pracy osób zagroŜonych wykluczeniem społecznym oraz wzmocnienia i poszerzeniu zakresu działań sektora ekonomii społecznej. 2. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka − promocja turystyczna: wsparcie będzie udzielane w szczególności pod kątem kompleksowej promocji walorów turystycznych, z uwzględnieniem m.in. badań ruchu turystycznego oraz badań marketingowych rynku turystycznego, a takŜe tworzenia i obsługi systemu informacji turystycznej; − produkty turystyczne: wspierany będzie proces ich tworzenia, rozwijania i promocji, jak równieŜ tworzenie systemów identyfikacji wizualnej. Spodziewane efekty realizacji Realizacja Osi Priorytetowej przyniesie w długim horyzoncie czasowym następujące efekty: a) Poprawa jakości kształcenia na obszarach poza głównymi ośrodkami miejskimi regionu; b) Poprawa stanu zdrowia mieszkańców oraz podniesienie poziomu organizacji, dostępności i jakości usług medycznych na obszarach poza głównymi ośrodkami miejskimi regionu; c) Zwiększenia uczestnictwa społeczności lokalnych – zwłaszcza dzieci i młodzieŜy - w kulturze i sporcie, wzrost liczby kół zainteresowań, stowarzyszeń i klubów sportowych; d) Wzrost liczby aktywnych organizacji pozarządowych na obszarach wiejskich. Wskaźniki monitorowania Osi Priorytetowej Lp. Wskaźnik Wartość bazowa Wartość Wartość Częstotliwość wskaźnika docelowa w pomiaru 2015 r. w 2013 r. Źródło danych Produkt Liczba projektów z zakresu infrastruktury 1. edukacyjnej, sportowej i kulturalnej (szt.) Liczba projektów z zakresu infrastruktury 2. ochrony zdrowia (szt.) Liczba projektów zrealizowanych 3. w oparciu o lokalne partnerstwa (szt.) 0 27 30 rocznie IZ 0 40 50 rocznie IZ 0 200 250 rocznie IZ 0 4 500 5 000 rocznie Beneficjenci 0 9000 10 000 rocznie Beneficjenci 0 35 40 62,4 65,0 raz - na koniec Programu GUS Pomorskie Centrum Zdrowia Publicznego badanie/IZ Rezultat Liczba uczniów korzystających z 1. infrastruktury edukacyjnej wspartej w wyniku realizacji projektów (osoby) Liczba osób korzystających z 2. infrastruktury sportowej wspartej w wyniku realizacji projektów (osoby) Liczba placówek wyposaŜonych w sprzęt 3. medyczny w wyniku realizacji projektu (szt.) rocznie Beneficjenci Oddziaływanie Odsetek ludności z wykształceniem 1. średnim na obszarach wiejskich (%) Wskaźnik umieralności na choroby układu sercowo-naczyniowego i choroby 2. nowotworowe na obszarach wiejskich w stosunku do zgonów na wsi ogółem (%) Liczba aktywnych organizacji 3. pozarządowych na obszarach wiejskich na 1000 mieszkańców (szt.) 51,8 46,4/26,6 (2004 r.) 41,3/20,5 40/19 raz - na koniec Programu 0,5 0,9 1,0 raz - na koniec Programu 133 Podstawowe źródła finansowania i zaangaŜowanie środków UE Oś Priorytetowa będzie finansowana ze środków EFRR, krajowych środków publicznych oraz krajowych środków prywatnych. Kategorie interwencji funduszy strukturalnych 43 Efektywność energetyczna, produkcja skojarzona (kogeneracja), zarządzanie energią 59 Rozwój infrastruktury kulturalnej 61 Zintegrowane projekty na rzecz rewitalizacji obszarów miejskich i wiejskich 75 Infrastruktura systemu oświaty 76 Infrastruktura ochrony zdrowia 79 Pozostała infrastruktura społeczna Instrument elastyczności W ramach Osi Priorytetowej przewiduje się moŜliwość zastosowania instrumentu elastyczności137, tzn. finansowanie, w sposób komplementarny i z zastrzeŜeniem pułapu 10% finansowania wspólnotowego, działań objętych zakresem pomocy Europejskiego Funduszu Społecznego, pod warunkiem, Ŝe są one konieczne do odpowiedniej realizacji projektu i są z nim bezpośrednio powiązane. 137 Zgodnie z art. 34 ust. 2. rozporządzenia Rady nr 1083/2006. 134 OŚ PRIORYTETOWA 10 Pomoc techniczna Przesłanki realizacji Sprawne, efektywne i prawidłowe wydatkowanie środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach RPO WP wymaga zorganizowania odpowiedniego systemu wdraŜania i wzmocnienia potencjału administracyjnego wszystkich instytucji zaangaŜowanych w ten proces, od momentu naboru i oceny wniosków, poprzez zarządzanie finansowe, kontrolę, monitoring i ewaluację. Kluczowe znaczenie w tym procesie ma przygotowanie odpowiedniej kadry wysokokwalifikowanych, wyspecjalizowanych pracowników, znających procedury wdraŜania środków strukturalnych i właściwie wykonujących powierzone im funkcje. Niezbędne jest więc wsparcie w zakresie zatrudnienia pracowników do obsługi Programu, ciągłego podnoszenia ich kwalifikacji i umiejętności oraz zapewnienia im odpowiedniego standardu pracy i wyposaŜenia w sprzęt. Stałe podnoszenie kwalifikacji pracowników, stworzenie im moŜliwości rozwoju zawodowego oraz zapewnienie wysokiej jakości środowiska pracy nie tylko przyczyni się do usprawnienia systemu zarządzania RPO WP, ale równieŜ do ograniczenia rotacji wyspecjalizowanej kadry w instytucjach zaangaŜowanych we wdraŜanie RPO WP. Jednym z kluczowych etapów w procesie zarządzania RPO WP jest m.in. nabór i ocena projektów. Jego prawidłowe przeprowadzenie będzie miało decydujący wpływ na efektywność całego Programu i osiągnięcie załoŜonych celów. Konieczne jest więc wsparcie i odpowiednia organizacja tego procesu, w tym takŜe obsługa gremiów biorących udział w ocenie projektów. Prawidłowe zarządzanie RPO WP wiąŜe się równieŜ z zapewnieniem systemu ciągłego monitorowania realizacji Programu oraz poszczególnych Osi Priorytetowych, w tym takŜe pełnym uczestnictwem jednolitym systemie monitoringu, analizowaniem postępów w ich realizacji, a takŜe badaniem oddziaływania zaangaŜowanych środków (wpływu EFRR na strukturę społeczno-gospodarczą województwa) oraz oceną stopnia realizacji przyjętych w RPO WP celów. SłuŜyć temu będą badania ewaluacyjne przeprowadzane, zgodnie z przyjętym planem ewaluacji RPO WP, w trakcie realizacji oraz po zakończeniu Programu. Sprawne i efektywne wykorzystanie środków w ramach RPO WP uwarunkowane jest w duŜej mierze przygotowaniem i wdroŜeniem planu komunikacji, który będzie podstawą do efektywnego i skutecznego rozpowszechniania informacji o moŜliwościach uzyskania wsparcia wśród potencjalnych beneficjentów oraz informowania opinii publicznej województwa o interwencji środków UE na terenie regionu. Nie tylko wpłynie to pozytywnie na przygotowanie dobrej jakości projektów realizujących załoŜone cele RPO WP, ale przede wszystkim przyczyni się do propagowania idei integracji europejskiej wśród mieszkańców województwa. Istotne znaczenie dla prawidłowego wdroŜenia RPO WP ma przygotowanie, zgłoszenie i wdroŜenie dobrych i spójnych przedsięwzięć przez beneficjentów znających procedury udzielania zamówień publicznych i zarządzania projektami. Wsparcie wybranych projektów i beneficjentów w zakresie opracowania niezbędnej dokumentacji projektowej przyczyni się do realizacji kluczowych i priorytetowych dla regionu przedsięwzięć. Cel główny Sprawna i efektywna realizacja RPO WP. Cele szczegółowe Sformułowany wyŜej cel główny będzie realizowany poprzez następujące cele szczegółowe: − Zapewnienie wysokiej jakości systemu zarządzania RPO WP; 135 − Powszechny dostęp do informacji o moŜliwościach uzyskania wsparcia i promocja interwencji środków EFRR w województwie; − Przygotowanie dobrych projektów w ramach RPO WP. Zgodność z Strategią Rozwoju Województwa Pomorskiego (SRWP) i innymi regionalnymi dokumentami strategicznymi Oś Priorytetowa jest zgodna z następującymi Priorytetami i celami strategicznymi SRWP: − Priorytet I. Konkurencyjność Cel strategiczny 4: Efektywna sfera publiczna Opis Osi Priorytetowej Oś Priorytetowa będzie ukierunkowana na realizację przedsięwzięć w zakresie: • wsparcia procesu zarządzania i wdraŜania RPO WP; • informacji i komunikacji; • wsparcia procesu przygotowania i wdraŜania projektów. Wsparcie procesu zarządzania i wdraŜania RPO WP ukierunkowane jest na realizację przedsięwzięć zapewniających wysoki potencjał administracyjny Instytucji Zarządzającej oraz Instytucji Pośredniczącej, zaangaŜowanych w proces zarządzania i wdraŜania RPO WP138. Finansowane będzie przede wszystkim zatrudnienie pracowników139 oraz ciągłe podnoszenie poziomu ich kwalifikacji i umiejętności zawodowych (szkolenia, studia podyplomowe, staŜe, kursy językowe, itp.), a takŜe zapewnienie odpowiedniego standardu środowiska ich pracy (powierzchnie biurowe, niezbędne wyposaŜenie i sprzęt). W celu ograniczenia fluktuacji kadr zaangaŜowanych w proces zarządzania RPO WP, Instytucja Zarządzająca zapewni odpowiedni system motywacji pracowników obejmujący m.in. instrumenty finansowe i organizacyjne. Realizowane będą takŜe przedsięwzięcia związane z organizacją i funkcjonowaniem sprawnego systemu naboru, oceny i selekcji projektów (np. koszty ekspertów uczestniczących w procesie wyboru projektów, szkolenia ekspertów i innych osób zaangaŜowanych w proces selekcji projektów) oraz pozostałych elementów systemu zarządzania RPO WP, w tym m.in. kontrola RPO WP (systemowa, kontrola na miejscu, itp.), obsługa finansowa Programu i monitoring jego realizacji (w tym obsługa prac Pomorskiego Komitetu Monitorującego). Prawidłowe funkcjonowanie systemu monitorowania Programu zostanie zapewnione m.in. poprzez wdroŜenie jednolitego systemu monitoringu i elektronicznej wymiany danych z Komisją Europejską. W zakres realizowanych projektów wejdą równieŜ przedsięwzięcia związane z ewaluacją on-going i ex-post, wynikające z przygotowanego dla RPO WP planu ewaluacji. Do przedsięwzięć, które uzyskają wsparcie naleŜą równieŜ działania ukierunkowane na przestrzeganie, wdraŜanie i promowanie polityk horyzontalnych, zwłaszcza zasady zrównowaŜonego rozwoju (w tym uwzględnianie aspektów związanych z ochroną środowiska i przestrzeganiem obowiązującego w tym zakresie prawodawstwa na wczesnych etapach przygotowania projektów). Przy budowie skutecznego i efektywnego systemu wdraŜania Programu mogą równieŜ zostać wykorzystane instrumenty umoŜliwiające innowacyjne i eksperymentalne podejście do wykorzystania środków Programu , a takŜe wymiana doświadczeń i współpraca w ramach inicjatywy „Regions for economic change”. 138 Funkcjonowanie pozostałych instytucji zaangaŜowanych w proces wdraŜania RPO WP, tj. Instytucji Certyfikującej, Instytucji Pośredniczącej w certyfikacji oraz Instytucji Audytowej będzie finansowane ze środków PO Pomoc Techniczna. 139 Docelowo, do obsługi realizacji RPO WP, przewiduje się łączne zatrudnienie w Instytucji Zarządzającej oraz Instytucji Pośredniczącej około 150 osób. 136 Przewidziane jest równieŜ finansowanie zamknięcia pomocy udzielanej w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 2004-2006, jak równieŜ podjęcie działań zmierzających do opracowania dokumentów programowych na potrzeby kolejnego okresu programowania. Wsparcie w zakresie informacji i komunikacji koncentruje się na zorganizowaniu i wdroŜeniu planu komunikacji, który określi system rozpowszechniania informacji o moŜliwościach uzyskania dofinansowania ze środków EFRR w ramach RPO WP, a takŜe zapewnieniu informowania społeczności regionu o zaangaŜowaniu środków EFRR w województwie. Finansowane będą głównie przedsięwzięcia związane z realizacją planu komunikacji, tj. upowszechnianie informacji o moŜliwościach uzyskania wsparcia ze środków EFRR (np. stworzenie, wyposaŜenie i utrzymanie punktów kontaktowych zlokalizowanych w Instytucji Zarządzającej /Instytucji Pośredniczącej, przygotowanie i administrowanie stronami internetowymi poświęconymi tematyce RPO WP i funduszy strukturalnych), kampanie promocyjne ukierunkowane na społeczność regionu, informujące o zaangaŜowaniu środków pomocowych UE w rozwój województwa i promujące przez to ideę integracji europejskiej (kampanie medialne, imprezy promocyjne, konkursy, współpraca z mediami), a takŜe badania ewaluacyjne działań promocyjnych i informacyjnych oraz ekspertyzy, studia i analizy związane z tą tematyką. Wsparcie procesu przygotowania i wdraŜania projektów ukierunkowane jest przede wszystkim na pomoc ekspercką dla wybranych i istotnych z punktu widzenia RPO WP projektów i beneficjentów w zakresie spełnienia wymogów związanych z przygotowaniem niezbędnej dokumentacji projektowej załączanej do wniosku aplikacyjnego. Wsparcie to polegać będzie m.in. na weryfikacji i doskonaleniu opracowywanych wniosków, co przełoŜy się na podniesienie ich jakości. Dofinansowaniem zostanie objęty równieŜ system szkoleń i działań doradczych dla beneficjentów obejmujący m.in. prawidłowe zarządzanie, rozliczanie i monitorowanie projektów w ramach RPO WP, a takŜe rozpowszechnianie wiedzy w zakresie zamówień publicznych. Działania te przyczynią się do podniesienia sprawności i umiejętności projektodawców w zakresie wdraŜania przedsięwzięć uzyskujących wsparcie w ramach Programu. Kategorie beneficjentów Beneficjentami mogą być m.in.: − Instytucja Zarządzająca; − Instytucja Pośrednicząca. Komplementarność z innymi Osiami Priorytetowymi RPO WP Nie dotyczy. Komplementarność z innymi Programami Operacyjnymi w ramach NSRO 2007-2013 1. Program Operacyjny Pomoc Techniczna: - wsparcie zasobów ludzkich: realizowane będą projekty związane z zatrudnieniem i podnoszeniem kwalifikacji pracowników pozostałych (poza Instytucją Zarządzającą i Instytucją Pośredniczącą II stopnia) instytucji zaangaŜowanych w proces realizacji RPO WP, tj. Instytucji Certyfikującej, Instytucji Audytowej, Instytucji Koordynującej RPO oraz realizacja programów szkoleniowych dla uŜytkowników krajowego systemu informatycznego wspierającego realizację NSRO; 137 - wsparcie informatyczne realizacji NSRO: wsparcie uzyska budowa, rozwój i utrzymanie systemów informatycznych oraz infrastruktury słuŜących obsłudze procesów zarządzania, wdraŜania, monitorowania, kontroli i oceny realizacji NSRO; - wsparcie realizacji operacji: przewiduje się finansowanie działań związanych z funkcjonowaniem instytucji zaangaŜowanych w realizację NSRO oraz systemem monitorowania przygotowania i realizacji indywidualnych projektów kluczowych. Wsparcie uzyskają równieŜ przedsięwzięcia związane z ocenami horyzontalnymi prowadzonymi w ramach NSRO, a takŜe działania koordynujące politykę spójności Wspólnoty z innymi politykami krajowymi, sektorowymi i regionalnymi; - komunikacja i promocja: przewiduje się wsparcie procesu komunikacji, informacji i promocji NSRO oraz wymiany doświadczeń i przepływu informacji pomiędzy uczestnikami procesu realizacji NSRO. Spodziewane efekty realizacji Realizacja Osi Priorytetowej przyniesie w długim horyzoncie czasowym następujące efekty: a) Osiągnięcie wysokiego poziomu sprawności wraŜania RPO WP i efektywności wykorzystania środków; b) Upowszechnienie wiedzy wśród potencjalnych beneficjentów na temat moŜliwości pozyskiwania środków z EFRR w województwie i zwiększenie znajomości procedur rozliczania dotacji; c) Wzrost odsetka prawidłowo zgłoszonych i rozliczonych projektów w stosunku do okresu programowania na lata 2004-2006. Wskaźniki monitorowania Osi Priorytetowej Lp. Wskaźnik Wartość bazowa Wartość wskaźnika w 2013 r. Wartość Częstotliwość docelowa pomiaru w 2015 r. Źródło danych Produkt Liczba etatów współfinansowanych z RPO 1. WP (w tym IP) (osoby) Liczba zorganizowanych szkoleń i 2. wydarzeń informacyjno-promocyjnych (szt.) 3. Liczba wspartych projektów (szt.) Liczba osób uczestniczących w szkoleniach dla beneficjentów 1. współfinansowanych z pomocy technicznej (osoby) Projekty, które przeszły pozytywnie ocenę 2. formalno-techniczną w % wszystkich złoŜonych projektów (%) 0 150 150 rocznie IZ 0 220 270 rocznie IZ 120 120 rocznie IZ 0 5000 6300 rocznie IZ 0 85 85 rocznie IZ 0 Rezultat Oddziaływanie140 Odsetek projektów pozytywnie 1. ocenionych pod względem formalnym w relacji do Polski = 100 - 110 110 raz – na koniec Programu IZ Odsetek projektów RPO prawidłowo 2. wdroŜonych i rozliczonych w relacji do Polski = 100 - 110 110 raz – na koniec Programu IZ Podstawowe źródła finansowania i zaangaŜowanie środków UE Oś Priorytetowa będzie finansowana ze środków EFRR oraz krajowych środków publicznych. 140 Wskaźniki dynamiczne. 138 Kategorie interwencji funduszy strukturalnych 85 Przygotowanie, realizacja, monitorowanie i kontrola 86 Ocena, badania/ ekspertyzy, informacja i komunikacja Instrument elastyczności W ramach Osi Priorytetowej elastyczności141. 141 nie przewiduje się moŜliwości Zgodnie z art. 34 ust. 2. rozporządzenia Rady nr 1083/2006. 139 zastosowania instrumentu VII. KOMPLEMENTARNOŚĆ Z DZIAŁANIAMI FINANSOWANYMI W RAMACH EUROPEJSKIEJ WSPÓŁPRACY TERYTORIALNEJ ORAZ EUROPEJSKIEGO INSTRUMENTU SĄSIEDZTWA I PARTNERSTWA Oprócz środków EFRR uruchamianych w ramach RPO WP rozwój społeczno-gospodarczy i cywilizacyjny w regionie będzie stymulowany poprzez realizację przedsięwzięć o charakterze międzynarodowym. W okresie programowania 2007-2013 współpraca międzynarodowa, o charakterze transgranicznym, transnarodowym lub międzyregionalnym, będzie uzyskiwała wsparcie ze środków EFRR uruchamianych w ramach Europejskiej Współpracy terytorialnej, stanowiącej nowy Cel 3 polityki spójności. Ponadto, przedsięwzięcia o charakterze transgranicznym, realizowane na granicy zewnętrznej Unii Europejskiej, będą uzyskiwały współfinansowanie w ramach programów Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa. Beneficjenci z obszaru województwa pomorskiego uprawnieni będą do ubiegania się o wsparcie z kilku programów Europejskiej Współpracy Terytorialnej. W ramach współpracy transgranicznej będzie to Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Południowy Bałtyk. W ramach współpracy transnarodowej będą to: Program Operacyjny Regionu Morza Bałtyckiego (BSR) oraz Program Operacyjny Obszaru Europy Środkowej (CES). W ramach współpracy międzyregionalnej będzie to Program Współpracy Międzyregionalnej INTERREG IV C. Natomiast wsparcie dla udziału beneficjentów z obszaru województwa pomorskiego we współpracy transgranicznej w ramach Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa będzie realizowane poprzez Program Współpracy Polska – Litwa – Federacja Rosyjska. Projekty kwalifikujące się do wsparcia w ramach ww. programów muszą wyróŜniać się międzynarodowym charakterem, udowadnianym m.in. poprzez rzeczywisty udział partnerów z więcej niŜ jednego kraju uprawnionego oraz transgraniczne, transnarodowe lub międzyregionalne oddziaływanie realizowanych działań i uzyskiwanych rezultatów. Niemniej jednak, szczególnie istotnym zagadnieniem staje się zapewnienie odpowiedniej koordynacji i komplementarności wsparcia finansowanego z tych programów oraz przewidywanego w ramach RPO WP, zarówno w celu unikania podwójnego finansowania tych samych przedsięwzięć, jak i dla uzyskania maksymalnego efektu synergicznego pomiędzy róŜnymi instrumentami finansowymi. Wsparcie realizowane w ramach RPO WP charakteryzuje się komplementarnością wobec następujących obszarów interwencji przewidywanych w programach współpracy transgranicznej, transnarodowej i międzyregionalnej: – – – – wspieranie przedsiębiorczości i ułatwianie międzynarodowej współpracy przedsiębiorstw oraz instytucji otoczenia biznesu; tworzenie międzynarodowych sieci współpracy na rzecz rozwoju i upowszechniania innowacji oraz transferu wiedzy, poprzez m.in. wspieranie rozwoju ponadnarodowych klastrów, wzmacnianie powiązań z udziałem instytucji kapitałowych, tworzenie i wspieranie instytucji odpowiedzialnych za transfer technologii; wzmacnianie współpracy instytucji edukacyjnych oraz poprawa funkcjonowania systemów kształcenia w szkolnictwie wyŜszym i kształceniu ustawicznym; rozwój społeczeństwa informacyjnego, w tym tworzenie usług publicznych w oparciu o nowoczesne technologie; 140 – – – – – – – – – rozwój zrównowaŜonego transportu, w tym multimodalnego, m.in. poprzez zastosowanie nowoczesnych technologii informatyczno-komunikacyjnych; wzmacnianie współpracy i rozwoju regionów metropolitalnych, miast i obszarów miejskich jako siły napędowej rozwoju gospodarczego, w zakresie m.in. miejskiego transportu zbiorowego, rewitalizacji i rekultywacji obszarów zdegradowanych, poprawy stanu środowiska; działania na rzecz wysokiej jakości środowiska poprzez współpracę w zakresie zarządzania zasobami naturalnymi i dziedzictwem przyrodniczym (w tym promowanie bioróŜnorodności), takŜe w kontekście zarządzania obszarami pełnomorskimi i zrównowaŜonego wykorzystania zasobów morskich; współpraca w zakresie redukcji ryzyka i przeciwdziałania zagroŜeniom naturalnym i technologicznym, w tym zwiększanie bezpieczeństwa na morzu; wspieranie wykorzystania źródeł energii odnawialnej i zwiększanie efektywności energetycznej; rozwijanie przyjaznych dla środowiska technologii i działań (np. w gospodarce wodnej i zagospodarowaniu odpadów), z uwzględnieniem wyzwań związanych z intensyfikacją rozwoju gospodarczego oraz zmianami klimatycznymi; zachowanie i gospodarcze wykorzystanie (kapitalizacja) zasobów kulturowych; rozwój zrównowaŜonych form turystyki oraz międzynarodowych produktów turystycznych; pobudzanie aktywności i wspieranie międzynarodowej współpracy społeczności lokalnych. 141 VIII. KOMPLEMENTARNOŚĆ Z DZIAŁANIAMI FINANSOWANYMI Z EUROPEJSKIEGO FUNDUSZU ROLNEGO ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH ORAZ EUROPEJSKIEGO FUNDUSZU RYBACKIEGO Środki EFRR uruchamiane w ramach RPO WP nie będą jedynym instrumentem finansowym, dzięki któremu realizowane będą projekty wzmacniające procesy rozwoju społeczno-gospodarczego województwa pomorskiego w kolejnym okresie programowania. Równie waŜnym źródłem finansowania będą środki EFRR, EFS oraz Funduszu Spójności alokowane na realizację Krajowych Programów Operacyjnych w ramach NSRO, jak równieŜ środki udostępnione Polsce w ramach Wspólnej Polityki Rolnej oraz Wspólnej Polityki Rybackiej. Szczególnie istotnym zagadnieniem staje się zapewnienie odpowiedniej koordynacji i komplementarności wsparcia finansowanego w RPO WP z interwencją Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 (PROW)142, obejmującego środki Europejskiego Funduszu Rolnego na Rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) oraz Programu Operacyjnego ZrównowaŜony rozwój sektora rybołówstwa i przybrzeŜnych obszarów rybackich na lata 2007-2013 (PO Ryby), obejmującego środki Europejskiego Funduszy Rybackiego (EFR)143. Komplementarność ze wsparciem przewidzianym w PROW występuje w następujących Osiach priorytetowych RPO WP: Oś Priorytetowa 1. Rozwój i innowacje w MŚP. Wsparcie przewidziane w ramach Osi jest komplementarne wobec wsparcia udzielanego poprzez PROW w zakresie: − inwestycji w przedsiębiorstwach, niezaleŜnie od miejsca lokalizacji, których działalność jest związana z produkcją, przetwarzaniem i wprowadzaniem do obrotu produktów wymienionych w załączniku I do Traktatu Ustanawiającego WE (Dz. Urz. WE C 235 z 24.12.2002), polegających na modernizacji lub budowie zakładów przetwórstwa produktów rolnych oraz infrastruktury handlu hurtowego produktami rolnymi (Oś 1 Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego, Działanie Zwiększanie wartości dodanej podstawowej produkcji rolnej i leśnej); − podejmowania lub rozwijania przez rolników, domowników i małŜonków rolników, działalności nierolniczej lub związanej z rolnictwem w celu tworzenia pozarolniczych źródeł dochodów i promocji zatrudnienia poza rolnictwem na obszarach wiejskich (Oś 3 Jakość Ŝycia na obszarach wiejskich i róŜnicowanie gospodarki wiejskiej, Działanie RóŜnicowanie w kierunku działalności nierolniczej; Oś 4 Leader, Działanie WdraŜanie lokalnych strategii rozwoju); − inwestycji w istniejących i nowopowstających mikroprzedsiębiorstwach w gminach wiejskich, gminach wiejsko-miejskich, z wyłączeniem miast powyŜej 5 tys. mieszkańców oraz w miastach do 5 tys. mieszkańców gmin wiejskich (Oś 3 Jakość Ŝycia na obszarach wiejskich i róŜnicowanie gospodarki wiejskiej, Działanie Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw; Oś 4 Leader, Działanie WdraŜanie lokalnych strategii rozwoju); Oś Priorytetowa 2. Społeczeństwo wiedzy. Wsparcie przewidziane w ramach Osi jest komplementarne wobec wsparcia udzielonego poprzez PROW w zakresie: − inwestycji związanych z zakupem oprogramowania, urządzeń i sprzętu komputerowego oraz ich udostępnienia na potrzeby społeczności wiejskiej (Oś 4 Leader, Działanie WdraŜanie lokalnych strategii rozwoju). 142 143 Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, projekt z czerwca 2007 r. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, projekt z listopada 2006 r. 142 Oś Priorytetowa 3. Funkcje miejskie i metropolitalne. Wsparcie przewidziane w ramach Osi jest komplementarne wobec wsparcia udzielanego poprzez PROW w zakresie: − inwestycji realizowanych w gminach wiejskich, gminach wiejsko-miejskich, z wyłączeniem miast powyŜej 5 tys. mieszkańców oraz w miastach do 5 tys. mieszkańców gmin wiejskich, dotyczących publicznej infrastruktury związanej z rozwojem funkcji turystycznych, sportowych i społecznokulturalnych, obiektów dziedzictwa kulturowego oraz obiektów słuŜących promocji obszarów wiejskich (Oś 3 Jakość Ŝycia na obszarach wiejskich i róŜnicowanie gospodarki wiejskiej, Działanie Odnowa i rozwój wsi; Oś 4 Leader, Działanie WdraŜanie lokalnych strategii rozwoju). Oś Priorytetowa 5. Środowisko i energetyka przyjazna środowisku. Wsparcie przewidziane w ramach Osi jest komplementarne wobec wsparcia udzielanego poprzez PROW w zakresie: − tworzenia systemu zbioru, segregacji i wywozu odpadów komunalnych w gminach wiejskich, gminach wiejsko-miejskich, z wyłączeniem miast powyŜej 5 tys. mieszkańców (Oś 3 Jakość Ŝycia na obszarach wiejskich i róŜnicowanie gospodarki wiejskiej, Działanie Podstawowe usługi dla gospodarki ludności wiejskiej); − inwestycji związanych z gospodarowaniem zasobami wodnymi, obejmujących działania w obszarze małej retencji, w tym urządzenia melioracji wodnych podstawowych oraz szczegółowych, w związku z poprawą korzystania z wód dla potrzeb rolnictwa i ochroną przeciwpowodziową uŜytków rolnych (Oś 1 Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego, Działanie Poprawianie i rozwijanie infrastruktury związanej z rozwojem i dostosowaniem rolnictwa i leśnictwa); − projektów dotyczących wytwarzania, dystrybucji i przesyłu energii ze źródeł odnawialnych, w szczególności wiatru, wody, energii geotermalnej, słońca, biogazu albo biomasy (Oś 3 Jakość Ŝycia na obszarach wiejskich i róŜnicowanie gospodarki wiejskiej, Działanie Podstawowe usługi dla gospodarki ludności wiejskiej); − inwestycji w przedsiębiorstwach, niezaleŜnie od miejsca lokalizacji, których działalność jest związana z produkcją, przetwarzaniem i wprowadzaniem do obrotu produktów wymienionych w załączniku I do Traktatu Ustanawiającego WE (Dz. Urz. WE C 235 z 24.12.2002), polegających na modernizacji zakładów przetwórstwa produktów rolnych oraz infrastruktury handlu hurtowego produktami rolnymi, między innymi w celu poprawy warunków ochrony środowiska (Oś 1 Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego, Działanie Zwiększanie wartości dodanej podstawowej produkcji rolnej i leśnej). Oś Priorytetowa 6. Turystyka i dziedzictwo kulturowe. Wsparcie przewidziane w ramach Osi jest komplementarne wobec wsparcia udzielanego poprzez PROW w zakresie: − inwestycji realizowanych w gminach wiejskich, gminach wiejsko-miejskich, z wyłączeniem miast powyŜej 5 tys. mieszkańców oraz w miastach do 5 tys. mieszkańców gmin wiejskich, dotyczących publicznej infrastruktury związanej z rozwojem funkcji turystycznych, sportowych i społeczno-kulturalnych, obiektów dziedzictwa kulturowego, oraz obiektów słuŜących promocji obszarów wiejskich (Oś 3 Jakość Ŝycia na obszarach wiejskich i róŜnicowanie gospodarki wiejskiej, Działanie Odnowa i rozwój wsi; Oś 4 Leader, Działanie WdraŜanie lokalnych strategii rozwoju). Oś Priorytetowa 8. Lokalna infrastruktura podstawowa. Wsparcie przewidziane w ramach Osi jest komplementarne wobec wsparcia udzielanego poprzez PROW w zakresie: − dróg gminnych, dojazdowych do gruntów rolnych i leśnych, wydzielanych w ramach projektów scalania gruntów (Oś 1 Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego, Działanie 143 Poprawianie i rozwijanie infrastruktury związanej z rozwojem i dostosowaniem rolnictwa i leśnictwa); − inwestycji realizowanych w gminach wiejskich, gminach wiejsko-miejskich, z wyłączeniem miast powyŜej 5 tys. mieszkańców oraz w miastach do 5 tys. mieszkańców gmin wiejskich, dotyczących publicznej infrastruktury związanej z rozwojem funkcji turystycznych, sportowych i społecznokulturalnych, obiektów dziedzictwa kulturowego, oraz obiektów słuŜących promocji obszarów wiejskich (Oś 3 Jakość Ŝycia na obszarach wiejskich i róŜnicowanie gospodarki wiejskiej, Działanie Odnowa i rozwój wsi; Oś 4 Leader, Działanie WdraŜanie lokalnych strategii rozwoju); − projektów w zakresie gospodarki wodno-ściekowej (odprowadzania i oczyszczania ścieków, w tym systemów kanalizacji sieciowej i kanalizacji zagrodowej) oraz tworzenia systemu zbioru, segregacji i wywozu odpadów komunalnych w gminach wiejskich, gminach wiejsko-miejskich, z wyłączeniem miast powyŜej 5 tys. mieszkańców oraz w miastach do 5 tys. mieszkańców gmin wiejskich (Oś 3 Jakość Ŝycia na obszarach wiejskich i róŜnicowanie gospodarki wiejskiej, Działanie Podstawowe usługi dla gospodarki ludności wiejskiej). Oś Priorytetowa 9. Lokalna infrastruktura społeczna i inicjatywy obywatelskie. Wsparcie przewidziane w ramach Osi jest komplementarne wobec wsparcia udzielanego poprzez PROW w zakresie: − inwestycji realizowanych w gminach wiejskich, gminach wiejsko-miejskich, z wyłączeniem miast powyŜej 5 tys. mieszkańców oraz w miastach do 5 tys. mieszkańców gmin wiejskich, dotyczących publicznej infrastruktury związanej z rozwojem funkcji turystycznych, sportowych i społeczno-kulturalnych, obiektów dziedzictwa kulturowego, oraz obiektów słuŜących promocji obszarów wiejskich (Oś 3 Jakość Ŝycia na obszarach wiejskich i róŜnicowanie gospodarki wiejskiej, Działanie Odnowa i rozwój wsi; Oś 4 Leader, Działanie WdraŜanie lokalnych strategii rozwoju); − podejmowania lub rozwijania przez rolników, domowników i małŜonków rolników, działalności nierolniczej lub związanej z rolnictwem w celu tworzenia pozarolniczych źródeł dochodów i promocji zatrudnienia poza rolnictwem na obszarach wiejskich (Oś 3 Jakość Ŝycia na obszarach wiejskich i róŜnicowanie gospodarki wiejskiej, Działanie RóŜnicowanie w kierunku działalności nierolniczej; Oś 4 Leader, Działanie WdraŜanie lokalnych strategii rozwoju); − inwestycji w istniejących i nowopowstających mikroprzedsiębiorstwach w gminach wiejskich, gminach wiejsko-miejskich, z wyłączeniem miast powyŜej 5 tys. mieszkańców oraz w miastach do 5 tys. mieszkańców gmin wiejskich (Oś 3 Jakość Ŝycia na obszarach wiejskich i róŜnicowanie gospodarki wiejskiej, Działanie Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw; Oś 4 Leader, Działanie WdraŜanie lokalnych strategii rozwoju); Z racji nadmorskiego połoŜenia, województwo pomorskie korzystać będzie równieŜ ze środków EFR w PO Ryby. Komplementarność ze wsparciem przewidzianym w PO Ryby występuje w następujących Osiach priorytetowych RPO WP: Oś Priorytetowa 1. Rozwój i innowacje w przedsiębiorstwach. Wsparcie przewidziane w ramach Osi jest komplementarne wobec wsparcia udzielanego poprzez PO Ryby w zakresie: − poprawy warunków prowadzenia racjonalnej gospodarki rybackiej i rybołówstwa śródlądowego oraz poprawy jakości jego produktów, zwiększenia efektywności i konkurencyjności sektora, opracowania oraz wdroŜenia nowych technik i technologii połowu; − inwestycji w obiekty i narzędzia chowu i hodowli ryb oraz innych organizmów wodnych; 144 − inwestycji w przedsiębiorstwach sektora oraz realizacji projektów szkoleniowych, jak równieŜ polegających na wprowadzaniu innowacyjnych i proekologicznych procesów technologicznych oraz rozwiązań technicznych, a takŜe organizacyjnych w zakresie zarządzania jakością i bezpieczeństwem Ŝywności oraz ich certyfikacji; − prowadzenia regionalnych, krajowych i międzynarodowych kampanii promocyjnych produktów rybołówstwa i akwakultury, w tym udział w targach i wystawach oraz innych kampanii promocyjnych dotyczących sektora. Oś Priorytetowa 3. Funkcje miejskie i metropolitalne. Wsparcie przewidziane w ramach Osi jest komplementarne wobec wsparcia udzielanego poprzez PO Ryby w zakresie: − tradycyjnej działalności z zakresu chowu i hodowli ryb, w tym zwiększenia wielofunkcyjności gospodarstw rybackich poprzez rozwój ekoturystyki i wędkarstwa; − inwestycji w istniejących portach lub przystaniach rybackich słuŜących interesowi rybaków lub hodowców akwakultury, w tym polegających na modernizacji i rozbudowie rybackich przystani plaŜowych. Oś Priorytetowa 4. Regionalny system transportu. Wsparcie przewidziane w ramach Osi jest komplementarne wobec wsparcia udzielanego poprzez PO Ryby w zakresie: − inwestycji w istniejących portach lub przystaniach rybackich słuŜących interesowi rybaków lub hodowców akwakultury, w tym polegających na modernizacji i rozbudowie rybackich przystani plaŜowych; Oś Priorytetowa 5. Środowisko i energetyka przyjazna środowisku. Wsparcie przewidziane w ramach Osi jest komplementarne wobec wsparcia udzielanego poprzez PO Ryby w zakresie: − propagowania form akwakultury obejmującej ochronę i poprawę stanu środowiska, zasobów naturalnych i róŜnorodności genetycznej, a takŜe kształtowania krajobrazu i tradycyjnych cech obszarów akwakultury; − propagowania zrównowaŜonej akwakultury zgodnej ze szczególnymi ograniczeniami związanymi z ochroną środowiska, wynikającymi z wyznaczenia obszarów ochrony w ramach sieci NATURA 2000; − budowy lub instalacji urządzeń słuŜących do ochrony i wzbogacenia fauny i flory wodnej oraz rekultywacji wód śródlądowych, w tym terenów tarła i tras migracyjnych poprzez przywrócenie droŜności wodom śródlądowym. Oś Priorytetowa 6. Turystyka i dziedzictwo kulturowe. Wsparcie przewidziane w ramach Osi jest komplementarne wobec wsparcia udzielanego poprzez PO Ryby w zakresie: − tradycyjnej działalności z zakresu chowu i hodowli ryb, w tym zwiększenia wielofunkcyjności gospodarstw rybackich poprzez rozwój ekoturystyki i wędkarstwa; − inwestycji w istniejących portach lub przystaniach rybackich słuŜących interesowi rybaków lub hodowców akwakultury, w tym polegających na modernizacji i rozbudowie rybackich przystani plaŜowych; − na terenach wyznaczonych jako „Obszary zaleŜne od rybactwa” - inwestycji w obiekty bezpośrednio związane z rybactwem i dziedzictwem architektonicznym lub słuŜące utrzymaniu atrakcyjności takich obszarów (np. muzea rybackie, tradycyjne maszoperie, „domy rybaka”, osady rybackie, etc., o ile beneficjentem jest „Grupa Lokalna” dla danego „obszaru zaleŜnego od rybactwa”. Oś Priorytetowa 8. Lokalna infrastruktura podstawowa. Wsparcie przewidziane w ramach Osi jest komplementarne wobec wsparcia udzielanego poprzez PO Ryby w zakresie: 145 − tradycyjnej działalności z zakresu chowu i hodowli ryb, w tym zwiększenia wielofunkcyjności gospodarstw rybackich poprzez rozwój ekoturystyki i wędkarstwa; − inwestycji w istniejących portach lub przystaniach rybackich słuŜących interesowi rybaków lub hodowców akwakultury, w tym polegających na modernizacji i rozbudowie rybackich przystani plaŜowych; − inwestycji w drogi na terenie portów rybackich, miejsca wyładunku i przystani lub drogi, jeŜeli stanowią jedyną drogę dojazdową do portu rybackiego, miejsca wyładunku lub przystani, za wyjątkiem dróg do portów rybackich wymienionych w PO IŚ; − na terenach wyznaczonych jako „Obszary zaleŜne od rybactwa” - inwestycji w obiekty bezpośrednio związane z rybactwem i dziedzictwem architektonicznym lub słuŜące utrzymaniu atrakcyjności takich obszarów (np. muzea rybackie, tradycyjne maszoperie, „domy rybaka”, osady rybackie, etc., o ile beneficjentem jest „Grupa Lokalna” dla danego „obszaru zaleŜnego od rybactwa”; − propagowania form akwakultury obejmującej ochronę i poprawę stanu środowiska, zasobów naturalnych i róŜnorodności genetycznej, a takŜe kształtowania krajobrazu i tradycyjnych cech obszarów akwakultury; − propagowania zrównowaŜonej akwakultury zgodnej ze szczególnymi ograniczeniami związanymi z ochroną środowiska, wynikającymi z wyznaczenia obszarów ochrony w ramach sieci NATURA 2000; − budowy lub instalacji urządzeń słuŜących do ochrony i wzbogacenia fauny i flory wodnej oraz rekultywacji wód śródlądowych, w tym terenów tarła i tras migracyjnych poprzez przywrócenie droŜności wodom śródlądowym. Oś Priorytetowa 9. Lokalna infrastruktura społeczna i inicjatywy obywatelskie. Wsparcie przewidziane w ramach Osi jest komplementarne wobec wsparcia udzielanego poprzez PO Ryby w zakresie: − tradycyjnej działalności z zakresu chowu i hodowli ryb, w tym zwiększenia wielofunkcyjności gospodarstw rybackich poprzez rozwój ekoturystyki i wędkarstwa; − inwestycji w istniejących portach lub przystaniach rybackich słuŜących interesowi rybaków lub hodowców akwakultury, w tym polegających na modernizacji i rozbudowie rybackich przystani plaŜowych; − propagowania form akwakultury obejmującej ochronę i poprawę stanu środowiska, zasobów naturalnych i róŜnorodności genetycznej, a takŜe kształtowania krajobrazu i tradycyjnych cech obszarów akwakultury; − propagowania zrównowaŜonej akwakultury zgodnej ze szczególnymi ograniczeniami związanymi z ochroną środowiska, wynikającymi z wyznaczenia obszarów ochrony w ramach sieci NATURA 2000; − budowy lub instalacji urządzeń słuŜących do ochrony i wzbogacenia fauny i flory wodnej oraz rekultywacji wód śródlądowych, w tym terenów tarła i tras migracyjnych poprzez przywrócenie droŜności wodom śródlądowym; − na terenach wyznaczonych jako „Obszary zaleŜne od rybactwa” - inwestycji w obiekty bezpośrednio związane z rybactwem i dziedzictwem architektonicznym lub słuŜące utrzymaniu atrakcyjności takich obszarów (np. muzea rybackie, tradycyjne maszoperie, „domy rybaka”, osady rybackie, etc., o ile beneficjentem jest „Grupa Lokalna” dla danego „obszaru zaleŜnego od rybactwa”. 146 IX. PLAN FINANSOWY PROGRAMU Źródłami finansowania RPO WP będą środki Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz towarzyszące im współfinansowanie krajowe. Zgodnie z podziałem środków na 16 Regionalnych Programów Operacyjnych, przyjętym w NSRO zaakceptowanych przez Komisję Europejską w dniu 7 maja 2007 r., wartość EFRR przeznaczona na realizację RPO WP wynosi 5,35% całkowitej alokacji tego funduszu w ramach 16 Regionalnych Programów Operacyjnych, tj. 885 065 762 EUR. Zgodnie z art. 53 ust. 1 lit. a) rozporządzenia Rady nr 1083/2006144, wkład EFRR we współfinansowanie RPO WP został obliczony w odniesieniu do całkowitej kwoty wydatków kwalifikowanych, w tym wydatków publicznych i prywatnych. Łączna wartość RPO WP wyniesie około 1 227,1 mln EUR, z czego wkład krajowy (publiczny i prywatny) stanowić będzie 342,1 mln EUR. Krajowy wkład publiczny szacowany jest na poziomie około 244,0 mln EUR, a prywatny – 98,1 mln EUR. Środki przeznaczone na realizację celów Strategii Lizbońskiej (earmarking) wyniosą łącznie około 595,6 mln EUR, tj. 48,5% ogółu środków w RPO WP. Alokacja EFRR przeznaczona na finansowanie lizbońskich kategorii interwencji wyniesie około 402,1 mln EUR, tj. około 45,4% wartości EFRR. Poziom współfinansowania poszczególnych Osi Priorytetowych ze środków EFRR jest zróŜnicowany i waha się od 60% w Osi Priorytetowej 1. Rozwój i innowacje w MŚP do 85% w Osi Priorytetowej 8. Lokalna infrastruktura podstawowa oraz Osi Priorytetowej 9. Lokalna infrastruktura społeczna i inicjatywy obywatelskie. Współfinansowanie całego RPO WP środkami EFRR wyniesie więc około 72%. Zgodnie z art. 37 ust. 1 lit. d) i e) rozporządzenia Rady nr 1083/2006, w planie finansowym RPO WP zaprezentowane zostały następujące tabele finansowe: 1. Tabela określająca, dla całego okresu programowania i dla kaŜdej Osi Priorytetowej, kwotę całkowitych środków finansowych stanowiących wkład Wspólnoty i wkład krajowy (w podziale na publiczny i prywatny) oraz wskaźnik wkładu EFRR w finansowanie poszczególnych Osi Priorytetowych; 2. Tabela przedstawiająca kwotę całkowitych środków finansowych przewidzianych na wkład EFRR w podziale rocznym145; 3. Indykatywny podział środków EFRR na kategorie interwencji. Ponadto, w planie finansowym przedstawiono tabelę zawierającą zestawienie przeznaczonych na realizację celów Strategii Lizbońskiej w układzie kategorii interwencji. 144 środków Rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1260/1999 (Dz.Urz. UE L 210 z 31.07.2006, str. 25). 145 Podział środków EFRR na zobowiązania w latach 2007-2013 został dokonany na podstawie NSRO zaakceptowanych przez KE w dniu 07.05.2007 r. 147 Tabela 4 Szacunkowa tabela finansowa w podziale na Osie Priorytetowe oraz źródła finansowania dla Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Pomorskiego na lata 2007-2013 (EUR) Lp. Oś Priorytetowa 1. Rozwój i innowacje w MŚP 2. Społeczeństwo wiedzy Wkład Wspólnoty (a) Wkład krajowy (b)=(c)+(d) 173 863 810 116 058 495 Indykatywny podział wkładu krajowego Krajowe Krajowe środki środki publiczne prywatne (c) (d) Finansowanie ogółem (e)=(a)+(b) Poziom współfinansowania (f)=(a)/(e) Dla celów informacyjnych Wkład Inne źródła EBI finansowania 34 817 549 81 240 946 289 922 305 60% 0 0 47 792 307 16 229 348 12 744 615 3 484 733 64 021 655 75% 0 0 3. Funkcje miejskie i metropolitalne 140 370 188 60 158 652 54 142 787 6 015 865 200 528 840 70% 0 0 4. Regionalny system transportowy 203 565 125 67 855 042 67 855 042 0 271 420 167 75% 0 0 Środowisko i energetyka przyjazna środowisku 53 954 604 18 283 448 16 455 103 1 828 345 72 238 052 75% 0 0 6. Turystyka i dziedzictwo kulturowe 44 253 288 14 751 096 11 948 388 2 802 708 59 004 384 75% 0 0 7. Ochrona zdrowia i system ratownictwa 35 402 630 11 800 877 10 809 603 991 274 47 203 507 75% 0 0 8. Lokalna infrastruktura podstawowa 123 909 207 21 866 331 21 137 453 728 878 145 775 538 85% 0 0 Lokalna infrastruktura społeczna i inicjatywy obywatelskie 35 402 630 6 247 523 5 247 919 999 604 41 650 153 85% 0 0 26 551 973 8 850 658 8 850 658 0 35 402 631 75% 0 0 Wartość Programu ogółem 885 065 762 342 101 470 244 009 117 98 092 353 1 227 167 232 72% 0 0 5. 9. 10. Pomoc techniczna 147 Tabela 5 Kwota całkowitych środków finansowych przewidzianych na wkład EFRR w podziale rocznym (EUR) rok 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2007-2013 Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego 1 124 074 542 126 979 983 129 866 293 128 172 149 125 778 779 123 461 745 126 732 271 885 065 762 148 Fundusz Spójności 2 Ogółem 3=1+2 - 124 074 542 126 979 983 129 866 293 128 172 149 125 778 779 123 461 745 126 732 271 885 065 762 Tabela 6 Indykatywny podział środków EFRR na kategorie interwencji (EUR) Priorytetowy obszar tematyczny146 Kod Kwota 03 66 907 833 05 15 647 743 06 9 040 918 07 24 340 933 08 36 163 673 09 36 511 400 10 18 639 001 13 6 213 000 14 6 213 000 16 54 295 673 18 3 750 190 23 141 256 497 25 9 375 475 26 48 855 630 28 20 626 045 39 2 697 731 40 5 647 468 41 4 910 033 42 3 435 164 43 32 116 120 44 22 781 842 45 4 956 368 46 47 705 045 52 9 832 459 53 13 977 158 54 2 697 730 55 11 505 855 56 2 212 664 57 31 154 314 58 21 684 111 59 8 850 656 61 65 151 642 75 22 037 702 76 34 340 551 78 5 370 599 79 7 611 566 85 21 241 579 86 5 310 394 Ogółem 885 065 762 Forma finansowania147 Kod 01 02 Ogółem Kwota 784 306 618 100 759 144 885 065 762 146 Obszar148 Kod 01 05 00 Ogółem Kwota 531 641 300 326 872 489 26 551 973 885 065 762 Objaśnienie poszczególnych kodów interwencji zostało podane przy opisie Osi Priorytetowych RPO WP. Kod 01 oznacza pomoc bezzwrotną, 02 – pomoc (poŜyczka, dotacja na spłatę oprocentowania, gwarancje). 148 Kod 01 oznacza obszar miejski, 05 – obszary wiejskie, 00 – nie dotyczy. 147 149 Tabela 7 Indykatywny podział środków EFRR na kategorie interwencji oraz zestawienie wydatków na realizację celów Strategii Lizbońskiej w RPO WP (EUR) Kategorie interwencji 03 05 06 07 08 09 10 13 14 16 18 23 25 26 28 39 40 41 42 43 44 45 46 52 53 54 55 56 57 58 59 61 75 76 78 79 85 86 Kategoria realizująca cele Strategii Lizbońskiej (Tak/Nie) Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Nie Nie Nie Tak Tak Tak Tak Tak Tak Tak Nie Nie Nie Tak Nie Nie Nie Nie Nie Nie Nie Nie Nie Nie Nie Nie Nie Nie Wartość RPO WP ogółem Wydatki na realizację Strategii Lizbońskiej Alokacja EFRR 66 907 833 15 647 743 9 040 918 24 340 933 36 163 673 36 511 400 18 639 001 6 213 000 6 213 000 54 295 673 3 750 190 141 256 497 9 375 475 48 855 630 20 626 045 2 697 731 5 647 468 4 910 033 3 435 164 32 116 120 22 781 842 4 956 368 47 705 045 9 832 459 13 977 158 2 697 730 11 505 855 2 212 664 31 154 314 21 684 111 8 850 656 65 151 642 22 037 702 34 340 551 5 370 599 7 611 566 21 241 579 5 310 394 885 065 762 402 093 824 45,4% Wartość środków ogółem 86 586 137 20 863 657 19 534 723 53 157 641 78 138 893 48 681 867 25 031 148 8 343 716 8 343 716 72 280 555 6 636 114 184 065 912 16 590 286 65 140 840 36 498 629 3 596 974 7 005 096 6 153 065 4 449 004 40 434 818 28 918 033 5 831 022 56 123 582 11 360 407 18 636 210 3 596 973 14 369 303 2 950 219 39 984 147 27 940 311 10 412 537 89 412 915 28 550 600 44 954 400 7 736 566 9 454 585 28 322 105 7 080 526 1 227 167 232 595 600 886 48,5% X. SYSTEM WDRAśANIA PROGRAMU 1. WPROWADZENIE Opis systemu wdraŜania RPO WP został przygotowany w oparciu o: 1. Rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1260/1999 (Dz.Urz. UE L 210 z 31.07.2006, str. 25); 2. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1828/2006 z dnia 9 grudnia 2006 r. ustanawiające szczegółowe zasady wykonania Rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności oraz rozporządzenia (WE) nr 1080/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (Dz.Urz. UE L 371 z 27.11.2006, str. 1); 3. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013 wspierające wzrost gospodarczy i zatrudnienie (zaakceptowane przez Komisję Europejską w dniu 7 maja 2007 r.). Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Pomorskiego na lata 2007-2013 (RPO WP) jest jednym z 16 Regionalnych Programów Operacyjnych wdraŜanych na poziomie kaŜdego województwa, wpisuje się równieŜ w system programów operacyjnych słuŜących realizacji celów zawartych w Narodowych Strategicznych Ramach Odniesienia 2007-2013 wspierających wzrost gospodarczy i zatrudnienie. Za przygotowanie i wdroŜenie RPO WP odpowiedzialna jest Instytucja Zarządzająca, której funkcję pełni Zarząd Województwa Pomorskiego. Niniejszy rozdział zawiera ustalenia dotyczące systemu zarządzania RPO WP zgodnie z wymogami art. 37 ust. 1 lit. g rozporządzenia Rady nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. System zarządzania i kontroli RPO WP, zgodnie z art. 58 lit. b rozporządzenia Rady 1083/2006, uwzględnia zasadę rozdzielenia funkcji pomiędzy podmiotami zaangaŜowanymi w realizację Programu i w ich obrębie. W Załączniku nr VII do Programu przedstawione zostały schematy przedstawiające system instytucjonalny realizacji RPO WP: • Schemat 1. Rozmieszczenie Instytucji Zarządzającej RPO WP, Instytucji Koordynującej RPO, Instytucji Certyfikującej i Instytucji Audytowej oraz Instytucji odpowiedzialnej za otrzymywanie płatności z KE • Schemat 2. Schemat instytucjonalny RPO WP • Schemat 3. Przepływy finansowe i certyfikacja w RPO WP • Schemat 4. Architektura Krajowego Systemu Informatycznego Szczegółowy opis systemów zarządzania i kontroli zostanie przygotowany zgodnie z art. 71 ust. 1 rozporządzenia Rady nr 1083/2006 oraz w oparciu o wymogi art. 21-23 i Załącznika XII Opis systemów zarządzania i kontroli rozporządzenia Komisji nr 1828/2006. W niniejszym rozdziale przedstawiono równieŜ załoŜenia do systemu wyboru projektów, Planu ewaluacji oraz Planu komunikacji RPO WP. Szczegółowe opisy dotyczące tych kwestii zostaną zawarte w dokumentach wykonawczych do Programu. 2. KOMPETENCJE INSTYTUCJI ZAANGAśOWANYCH W ZARZĄDZANIE RPO WP 2.1. Koordynacja 2.1.1. Koordynacja na poziomie NSRO Minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego prowadzi nadzór nad prawidłowym funkcjonowaniem systemu realizacji NSRO, a takŜe odpowiada za prowadzenie badań ewaluacyjnych na poziomie NSRO, w tym badań horyzontalnych oraz badań uzupełniających i badań ad hoc, wynikających z monitorowania realizacji NSRO. 2.1.2. Koordynacja 16 regionalnych programów operacyjnych Funkcję Instytucji Koordynującej Regionalne Programy Operacyjne, w tym RPO WP, pełnić będzie minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego. Instytucja Koordynująca RPO odpowiedzialna jest w szczególności za: • weryfikację Regionalnych Programów Operacyjnych pod względem ich zgodności z NSRO; • negocjowanie Regionalnych Programów Operacyjnych z KE we współpracy z Instytucjami Zarządzającymi RPO; • zapewnienie spójności stosowanych wytycznych; • monitorowanie efektów wdraŜania RPO w regionach (analizy porównawcze). 2.2. Zarządzanie RPO WP 2.2.1. Instytucja Zarządzająca Funkcję Instytucji Zarządzającej RPO WP, zgodnie z art. 25 ust. 2 pkt 2 ustawy o zasadach wspierania polityki rozwoju pełni Zarząd Województwa Pomorskiego, który jest odpowiedzialny m.in. za: • przygotowanie projektu RPO WP; • udział w negocjowaniu z Komisją Europejską treści RPO WP; • zarządzanie i wdraŜanie RPO WP. Instytucja Zarządzająca wykonuje swoje zadania przy pomocy wyodrębnionych komórek organizacyjnych Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego. Podstawą prawną wykonywania określonych funkcji Instytucji Zarządzającej przez wyznaczone komórki organizacyjne Urzędu Marszałkowskiego jest Regulamin Organizacyjny Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego. Obecnie zadania Instytucji Zarządzającej RPO WP wypełnia Departament Programów Regionalnych w zakresie wdraŜania Programu oraz Departament Rozwoju Regionalnego i Przestrzennego w zakresie programowania i ewaluacji. Instytucja Zarządzająca, zgodnie z art. 60 rozporządzenia Rady nr 1083/2006, jest odpowiedzialna za zarządzanie RPO WP i jego realizację zgodnie z zasadą naleŜytego zarządzania finansami, w szczególności za: • zapewnienie, Ŝe projekty są wybierane do finansowania zgodnie z kryteriami mającymi zastosowanie do RPO WP, oraz Ŝe spełniają one mające zastosowanie zasady wspólnotowe i krajowe przez cały okres ich realizacji; • weryfikację, Ŝe współfinansowane towary i usługi są dostarczone, oraz Ŝe wydatki zadeklarowane przez beneficjentów zostały rzeczywiście poniesione i są zgodne z zasadami wspólnotowymi i krajowymi; • zapewnienie istnienia informatycznego systemu rejestracji i przechowywania zapisów księgowych dla kaŜdego projektu w ramach RPO WP oraz zapewnienie, Ŝe dane na temat realizacji, niezbędne do celów zarządzania finansowego, monitorowania, weryfikacji, audytu i oceny są gromadzone; • zapewnienie utrzymywania przez beneficjentów i inne podmioty uczestniczące w realizacji projektu - wyodrębnionych analitycznie w systemie księgowym wszystkich transakcji związanych z projektem, bez uszczerbku dla krajowych zasad księgowych; • zapewnienie, Ŝe ocena RPO WP, o której mowa w art. 48 ust. 3 rozporządzenia Rady nr 1083/2006, jest prowadzona zgodnie z art. 47 ww. rozporządzenia; • ustanowienie procedur dla zapewnienia, Ŝe wszystkie dokumenty dotyczące wydatków i audytów, wymagane do przeprowadzenia właściwej ścieŜki audytu, są przechowywane zgodnie z wymogami art. 90 rozporządzenia Rady nr 1083/2006; • zapewnienie otrzymywania przez Instytucję Certyfikującą wszystkich niezbędnych informacji o procedurach i weryfikacjach prowadzonych w odniesieniu do wydatków na potrzeby poświadczania; • kierowanie pracą Pomorskiego Komitetu Monitorującego i dostarczanie mu dokumentacji wymaganej w celu umoŜliwienia monitorowania jakościowego realizacji RPO WP w świetle jego szczegółowych celów; • opracowanie i przedkładanie Komisji rocznych i końcowych sprawozdań z realizacji, po ich uprzednim zatwierdzeniu przez Pomorski Komitet Monitorujący; • zapewnianie przestrzegania wymogów w zakresie informacji i promocji ustanowionych w art. 69 rozporządzenia Rady nr 1083/2006; • dostarczanie Komisji Europejskiej informacji umoŜliwiających jej dokonanie oceny duŜych projektów. 2.2.2. Instytucje Pośredniczące Instytucja Zarządzająca RPO WP moŜe zlecić wykonywanie części swoich zadań o charakterze zarządczym lub operacyjnym innym podmiotom – Instytucjom Pośredniczącym. Instytucje te muszą przedstawić m.in. gwarancje wypłacalności i wykazać kompetencje w zakresie zarządzania administracyjnego i finansowego. Dokonując delegacji, Instytucja Zarządzająca odpowiedzialność za całość realizacji Programu. RPO WP, zachowuje jednak całkowitą W ramach RPO WP przewiduje się wyznaczenie Instytucji Pośredniczącej II stopnia, której powierzona zostanie część zadań związanych z realizacją Osi Priorytetowej 1. Rozwój i innowacje w MŚP. Wybór Instytucji Pośredniczącej nastąpi w drodze przejrzystej procedury określonej przez Instytucję Zarządzającą. Szczegółowy zakres obowiązków i podział zadań między Instytucją Zarządzającą RPO WP a Instytucją Pośredniczącą zostanie określony w umowie zawartej pomiędzy tymi instytucjami. Instytucja Pośrednicząca odpowiada w szczególności za: • przygotowanie, w uzgodnieniu z Instytucją Zarządzającą, wzorów wniosków aplikacyjnych, umów i sprawozdań otrzymywanych od beneficjentów i przekazanie ich Instytucji Zarządzającej do zatwierdzenia; • przeprowadzenie procesu naboru oraz oceny formalnej projektów, zgodnie z procedurami oceny projektów zatwierdzonymi przez Instytucję Zarządzającą; • zapewnienie, Ŝe wybór projektów do finansowania następuje zgodnie z kryteriami stosowanymi dla wdraŜanych Osi Priorytetowych, w zakresie w jakim oceny dokonuje Instytucja Pośrednicząca, i Ŝe projekty te, przez cały okres ich realizacji, są zgodne z odpowiednimi zasadami wspólnotowymi i krajowymi; • podpisywanie umów z beneficjentami; • weryfikację dostarczenia współfinansowanych towarów i usług oraz tego, Ŝe wydatki zadeklarowane przez beneficjentów zostały faktycznie poniesione i są zgodne z odpowiednimi zasadami wspólnotowymi i krajowymi; • zapewnienie stosowania przez beneficjentów wyodrębnionych analitycznie w systemie księgowym wszystkich transakcji związanych z projektem; • prowadzenie systemu rejestrowania i przechowywania w formie elektronicznej szczegółowych rejestrów księgowych dla kaŜdego projektu w ramach wdraŜanych Osi Priorytetowych oraz gromadzenia danych niezbędnych dla zarządzania finansowego, monitoringu, weryfikacji, audytów i oceny; • prowadzenie elektronicznego systemu monitorowania realizacji wdraŜanych Osi Priorytetowych; • rozliczanie umów z beneficjentami zgodnie z przyjętymi procedurami i dokonywanie płatności, w tym przygotowywanie zbiorczych wniosków o płatność i przekazywanie ich do Instytucji Zarządzającej; • przekazywanie Instytucji Zarządzającej wszystkich niezbędnych informacji o procedurach i weryfikacjach prowadzonych w związku z wydatkami, dla potrzeb certyfikacji; • monitorowanie postępów w realizacji umów; • prowadzenie kontroli projektów realizowanych w ramach wdraŜanych Osi Priorytetowych przekazywanie wyników tej kontroli do Instytucji Zarządzającej; • opracowanie rocznej prognozy wydatków w ramach wdraŜanych Osi Priorytetowych i przekazanie jej do Instytucji Zarządzającej; • przygotowanie sprawozdań z realizacji wdraŜanych Osi Priorytetowych i przekazanie ich do Instytucji Zarządzającej; • prowadzenie, w porozumieniu z Instytucją Zarządzającą, oceny wdraŜanych Osi Priorytetowych, zgodnie z procedurami określonymi przez Instytucję Zarządzającą; • odzyskiwanie kwot nienaleŜnie wypłaconych beneficjentom; • prowadzenie działań Osi Priorytetowych; • zapewnienie zgodności realizacji wdraŜanych Osi Priorytetowych z wymogami informacji promocji. promocyjnych i komunikacyjnych w ramach wdraŜanych 2.2.3. Instytucja Certyfikująca Zgodnie z art. 35 ust. 2 pkt 7 ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, minister właściwy ds. rozwoju regionalnego (obecnie minister rozwoju regionalnego) certyfikuje Komisji Europejskiej prawidłowość poniesienia wydatków w ramach programów operacyjnych. Instytucja Certyfikująca, to komórka organizacyjna utworzona zarządzeniem ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego w sprawie ustalenia regulaminu organizacyjnego Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, odpowiedzialna za certyfikację wydatków ponoszonych w ramach EFRR/EFS/FS, która w zakresie realizowanych zadań jest komórką niezaleŜną od komórek wykonujących funkcje Instytucji Zarządzających poszczególnymi programami operacyjnymi, wchodzących w skład odrębnych pionów podległych innym Członkom Kierownictwa Ministerstwa. Członek Kierownictwa MRR nadzorujący Instytucję Certyfikującą podlega bezpośrednio Ministrowi Rozwoju Regionalnego i podejmuje w sposób niezaleŜny decyzje w zakresie dokonywania oraz wstrzymywania procesu poświadczania deklaracji wydatków oraz wniosków o płatność do Komisji Europejskiej. Obecnie funkcje Instytucji Certyfikującej pełni Departament Instytucji Certyfikującej. Instytucja Certyfikująca odpowiada w szczególności za: • opracowanie i przedłoŜenie Komisji poświadczonych deklaracji wydatków i wniosków o płatność; • poświadczanie, Ŝe deklaracja wydatków jest dokładna, wynika z wiarygodnych systemów księgowych i jest oparta na weryfikowalnej dokumentacji uzupełniającej; • poświadczenie, Ŝe zadeklarowane wydatki są zgodne z mającymi zastosowanie zasadami wspólnotowymi i krajowymi oraz zostały poniesione w związku z projektami wybranymi do finansowania zgodnie z kryteriami mającymi zastosowanie do RPO WP i spełniają zasady wspólnotowe i krajowe; • zapewnienie, do celów poświadczenia, Ŝe otrzymała od Instytucji Zarządzającej odpowiednie informacje na temat procedur i weryfikacji prowadzonych w związku z wydatkami zawartymi deklaracjach wydatków; • uwzględnienie, do celów poświadczenia, wyników wszystkich audytów przeprowadzanych przez Instytucję Audytową lub na jej odpowiedzialność; • utrzymywanie w formie zadeklarowanych Komisji; • prowadzenie ewidencji kwot podlegających procedurze odzyskiwania i kwot wycofanych po anulowaniu całości lub części wkładu dla projektu. Kwoty odzyskane są zwracane do budŜetu ogólnego Unii Europejskiej przed zamknięciem RPO WP poprzez potrącenie ich z następnej deklaracji wydatków; • uwzględnianie do celów poświadczenia informacji o wykrytych nieprawidłowościach w RPO WP; • uwzględnianie do celów poświadczenia wyników prowadzonych przez Instytucję Zarządzającą kontroli systemowych oraz kontroli wydatków; • opiniowanie do celów Zarządzającej RPO WP; • przeprowadzanie w Instytucji Zarządzającej oraz Instytucji Pośredniczącej II stopnia lub ewentualnie u beneficjenta, w zakresie realizacji RPO WP, systemowych wizyt sprawdzających oraz wizyt sprawdzających polegających na kontroli wydatków na podstawie otrzymywanych od Instytucji Zarządzającej wniosków o refundację; • dokonywanie wizyt sprawdzających w Instytucji Pośredniczącej w Certyfikacji w zakresie zgodności z wymogami systemu certyfikacji RPO WP. elektronicznej poświadczenia zapisów wydatków księgowych instrukcji dotyczących wykonawczych wydatków Instytucji W odniesieniu do RPO WP Instytucja Certyfikująca deleguje część swoich zadań w zakresie certyfikacji do Wojewody Pomorskiego pełniącego rolę Instytucji Pośredniczącej w Certyfikacji, przy zachowaniu przez Instytucję Certyfikującą w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego odpowiedzialności za delegowane zadania, zgodnie z art. 59 ust 2 rozporządzenia Rady nr 1083/2006. Powierzenie wykonywania części zadań Instytucji Certyfikującej następuje, zgodnie z art. 12 rozporządzenia Komisji (WE) nr 1083/2006 poprzez zawarcie porozumienia pomiędzy Instytucją Certyfikującą w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego i Wojewodą Pomorskim, określającego zakres powierzonych zadań oraz obowiązki Wojewody w zakresie certyfikacji. Komórki w Pomorskim Urzędzie Wojewódzkim, które obsługują Wojewodę w zakresie delegowanych zadań są funkcjonalnie niezaleŜne od komórek organizacyjnych, wykonujących zadania delegowane z Instytucji Zarządzających programami operacyjnymi. Do zadań, które podlegają delegacji w zakresie certyfikacji do Wojewody, naleŜy w szczególności: • otrzymywanie oraz weryfikacja pod względem formalnym i rachunkowym otrzymywanego od Instytucji Zarządzającej poświadczenia wydatków oraz wniosku o płatność okresową/końcową dla RPO WP; • poświadczanie przed Instytucją Certyfikującą wydatków dla RPO WP, wykazanych przez Instytucję Zarządzającą w poświadczonym przez nią wniosku o płatność okresową/końcową; • analizowanie do celów poświadczenia wydatków otrzymywanych od Instytucji Zarządzającej RPO WP oraz Instytucji Pośredniczącej II stopnia danych zawierających informacje o przeprowadzonych przez te instytucje kontrolach systemowych oraz kontrolach wydatków dotyczących RPO WP; • przeprowadzanie w imieniu Instytucji Certyfikującej w Instytucji Zarządzającej, Instytucji Pośredniczącej II stopnia lub u beneficjenta, w zakresie realizacji RPO WP, systemowych wizyt sprawdzających oraz wizyt sprawdzających polegających na kontroli wydatków na podstawie otrzymywanych od Instytucji Zarządzającej wniosków o refundację; • gromadzenie, do celów poświadczenia wydatków, instrukcji wykonawczych Instytucji Zarządzającej RPO WP; • analizowanie, do celów poświadczenia wydatków, danych otrzymywanych od Instytucji Zarządzającej oraz Instytucji Pośredniczącej II stopnia zawierających informacje o przeprowadzonych przez te instytucje kontrolach systemowych oraz kontrolach wydatków dotyczących RPO WP; • gromadzenie od Instytucji Zarządzającej i uwzględnianie do celów poświadczenia wydatków informacji o stwierdzonych nieprawidłowościach w zakresie realizacji wydatków w ramach RPO WP; • prowadzenie na podstawie danych otrzymywanych od Instytucji Zarządzającej RPO WP elektronicznej ewidencji kwot podlegających procedurze odzyskiwania i kwot wycofanych po anulowaniu całości lub części wkładu dla danej operacji; • monitorowanie zasady n+3/n+2 dla RPO WP na podstawie danych otrzymywanych od Instytucji Zarządzającej. 2.2.4. Instytucja Audytowa Określone w rozporządzeniu Rady nr 1083/2006 zadania Instytucji Audytowej wykonuje Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej, którego funkcję pełni sekretarz lub podsekretarz stanu w strukturze ministra właściwego do spraw finansów publicznych (obecnie w Ministerstwie Finansów), w oparciu o przepisy ustawy z dnia 28 września 1991 r. o kontroli skarbowej149. Instytucja Audytowa jest niezaleŜna od Instytucji Zarządzającej RPO WP, Instytucji Pośredniczącej II stopnia oraz Instytucji Certyfikującej. Zadania Instytucji Audytowej wykonywane są za pośrednictwem jednostek organizacyjnych kontroli skarbowej podległych Generalnemu Inspektorowi Kontroli Skarbowej, tj. wyodrębnionej komórki organizacyjnej w Ministerstwie Finansów (obecnie Departament Certyfikacji i Poświadczeń Środków z Unii Europejskiej) oraz Urzędu Kontroli Skarbowej w Gdańsku, w którym została utworzona 149 Dz. U. z 2004 r., nr 8, poz. 65 ze zm. wyodrębniona komórka organizacyjna odpowiedzialna za kontrolę środków pochodzących z Unii Europejskiej. Instytucja Audytowa odpowiedzialna jest za ogół prac związanych z wydaniem zapewnienia, Ŝe system zarządzania i kontroli RPO WP spełnia wymogi rozporządzenia Rady nr 1083/2006, w tym za przygotowanie, przed złoŜeniem pierwszego wniosku o płatność okresową, lub nie później niŜ w terminie 12 miesięcy od zatwierdzenia RPO WP, sprawozdania zawierającego wyniki oceny utworzenia systemów i opinii na temat zgodności systemów zarządzania i kontroli RPO WP z art. 5862 ww. rozporządzenia. Prace w ramach audytu zgodności przeprowadzane są przez Departament Certyfikacji i Poświadczeń Środków z Unii Europejskiej oraz Urząd Kontroli Skarbowej w Gdańsku, a opinię podpisuje Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej. Instytucja Audytowa zapewnia, iŜ czynności audytowe uwzględniają uznane w skali międzynarodowej standardy audytu. Instytucja Audytowa realizuje zadania określone w art. 62 oraz art. 71 ust. 2 rozporządzenia Rady nr 1083/2006. Zadania te obejmują przede wszystkim: • zapewnienie prowadzenia audytów w celu weryfikacji skutecznego funkcjonowania systemu zarządzania i kontroli RPO WP; • zapewnienie prowadzenia audytów projektów na podstawie stosownej próby w celu weryfikacji zadeklarowanych wydatków; • przedstawianie Komisji, w terminie dziewięciu miesięcy od zatwierdzenia RPO WP, strategii audytu obejmującej podmioty, które będą przeprowadzać audyty, metodologię, która zostanie zastosowana, metody doboru próbek danych dla potrzeb audytu projektów oraz indykatywne rozplanowanie audytów w celu zapewnienia przeprowadzenia audytu głównych podmiotów oraz równomiernego rozkładu audytów w całym okresie programowania; • do dnia 31 grudnia kaŜdego roku w latach 2008-2015: − • przedłoŜenie Komisji rocznego sprawozdania audytowego, przedstawiającego wyniki audytów przeprowadzonych w okresie poprzednich 12 miesięcy, zakończonym dnia 30 czerwca danego roku, zgodnie ze strategią audytu dla RPO WP oraz informującego o wszelkich brakach wykrytych w systemach zarządzania i kontroli Programu. Pierwsze sprawozdanie, które naleŜy złoŜyć do dnia 31 grudnia 2008 r., obejmuje okres od dnia 1 stycznia 2007 r. do dnia 30 czerwca 2008 r. Informacje dotyczące audytów przeprowadzonych po dniu 1 lipca 2015 r. zostają włączone do końcowego sprawozdania audytowego, stanowiącego uzupełnienie deklaracji zamknięcia; − wydawanie opinii, na podstawie kontroli i audytów przeprowadzonych na jej odpowiedzialność, w kwestii tego, czy system zarządzania i kontroli funkcjonuje skutecznie, tak aby dawać racjonalne zapewnienie, Ŝe deklaracje wydatków przedstawione Komisji są prawidłowe, oraz aby dawać tym samym racjonalne zapewnienie, Ŝe transakcje będące ich podstawą są zgodne z prawem i prawidłowe; − przedkładanie, w stosownych przypadkach, zgodnie z art. 88 rozporządzenia Rady nr 1083/2006, deklaracji częściowego zamknięcia, zawierającej ocenę zgodności z prawem i prawidłowości danych wydatków; przedłoŜenie Komisji, nie później niŜ do dnia 31 marca 2017 r., deklaracji zamknięcia, zawierającej ocenę zasadności wniosku o wypłatę salda końcowego oraz zgodności z prawem i prawidłowości transakcji będących podstawą wydatków objętych końcową deklaracją wydatków, do której dołącza się końcowe sprawozdanie audytowe. W ramach wyŜej opisanych prac Departament Certyfikacji i Poświadczeń Środków z Unii Europejskiej nadzoruje, koordynuje i zapewnia odpowiednią jakość pracy Urzędu Kontroli Skarbowej w Gdańsku. Celem zapewnienia jakości prac wykonywanych przez urzędy kontroli skarbowej, Departament ten zapewnia stosowanie odpowiednich mechanizmów kontroli. Polegają one w szczególności na: • wprowadzeniu systemu zarządzania dokumentacją (w tym określenie kryteriów jej sporządzania, weryfikacji i akceptacji, standaryzacja oraz informatyzacja dokumentacji); • nadzorze nad wykonywaniem prac (przypisanie pracownikom odpowiedzialności za wykonanie zadania i weryfikacja jego wykonania); • przeprowadzaniu corocznie kontroli mających na celu sprawdzenie jakości wykonanych prac (w ramach tzw. re-performance audits oraz audytów mających na celu weryfikację poprawności stosowania przez urzędy kontroli skarbowej metodologii). 2.2.5. Instytucja właściwa do otrzymywania płatności pochodzących z Komisji Europejskiej Instytucją odpowiedzialną za otrzymywanie płatności dokonywanych przez KE jest minister właściwy do spraw finansów publicznych (obecnie minister finansów). Zgodnie z regulaminem pracy Ministerstwa Finansów obsługą rachunków bankowych, na które będą dokonywane płatności ze środków wspólnotowych zajmuje się obecnie Departament Instytucji Płatniczej. 2.2.6. Instytucja odpowiedzialna za dokonywanie płatności na rzecz beneficjentów Za otrzymywanie i dokonywanie płatności na rzecz beneficjentów realizujących projekty w ramach RPO WP odpowiedzialna jest Instytucja Zarządzająca lub Instytucja Pośrednicząca II stopnia (zgodnie z przyjętym systemem realizacji RPO WP). Płatności odpowiadające wkładowi UE dokonywane są za pośrednictwem Płatnika – Banku Gospodarstwa Krajowego. 3. PRZEPŁYWY FINANSOWE W RPO WP Przepływy finansowe między KE a krajem członkowskim Komisja Europejska przekazuje środki Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego / Europejskiego Funduszu Społecznego / Funduszu Spójności na finansowanie programu w formie płatności zaliczkowych, płatności okresowych i płatności salda końcowego. PowyŜsze środki wpływają na wyodrębniony rachunek bankowy, prowadzony w euro i zarządzany przez Ministra Finansów. Finansowanie programu150 Na potrzeby finansowania programu w ramach budŜetu państwa wyodrębniono budŜet środków europejskich, z którego przekazywane są środki odpowiadające wkładowi UE w formie płatności. Współfinansowanie krajowe z budŜetu państwa przekazywane jest przez właściwego dysponenta części budŜetowej w formie dotacji celowej. Środki odpowiadające wkładowi UE są przekazywane do beneficjentów za pośrednictwem Banku Gospodarstwa Krajowego (Płatnik), który wypłaca je na podstawie zleceń wypłaty środków wystawianych przez instytucję podpisującą umowę o dofinansowanie (IZ/IP/IPII) z beneficjentem. Środki w ramach współfinansowania krajowego z budŜetu państwa są wypłacane beneficjentom przez IZ/IP/IPII. 150 Nie dotyczy pomocy technicznej. Projekty pomocy technicznej finansowane są ze środków właściwego dysponenta części budŜetowej lub w przypadku instytucji niebędących dysponentem ze środków dotacji celowej. Wypłata na rzecz beneficjenta zarówno w części środków UE, jak i współfinansowania z budŜetu państwa moŜe mieć formę płatności zaliczkowych bądź zwrotu poniesionych przez beneficjenta wydatków. Środki na rzecz beneficjentów są przekazywane na podstawie umowy o dofinansowanie151 oraz wniosku beneficjenta o płatność, z uwzględnieniem wcześniejszych wypłat. Wydatki beneficjenta wykazywane w składanym przez niego wniosku o płatność, są ujmowane przez IZ w deklaracjach wydatków składanych do IPOC, a następnie do IC, celem certyfikacji wydatków do KE. W ramach systemu monitorowania przepływów finansowych Instytucja Zarządzająca będzie monitorowała wysokość wydatków kwalifikowanych, w tym wydatków stanowiących współfinansowanie krajowe. Instytucja Zarządzająca będzie dokonywała wyliczenia poziomu dofinansowania ze środków UE na poziomie Osi Priorytetowej w taki sposób, aby wkład funduszy UE nie przekraczał poziomu przyjętego w RPO WP dla danej Osi Priorytetowej Odsetki narosłe od środków otrzymanych przez poszczególne instytucje biorące udział w finansowaniu RPO WP przeznaczone zostaną na realizację danej Osi Priorytetowej Programu i będą wykazywane w sprawozdaniach z realizacji RPO WP. Dla obsługi środków otrzymywanych z UE w ramach perspektywy finansowej 2007-2013 zostanie utrzymany podobny system rachunków bankowych jak dla perspektywy 2004-2006, czyli rachunki I poziomu – funduszowe i rachunki II poziomu – programowe. Wszystkie rachunki bankowe, zarówno funduszowe, jak i programowe będą oprocentowane, a odsetki będą dopisywane do stanów na rachunkach. Niezwłocznie po naliczeniu odsetek Instytucja przyjmująca środki z KE będzie przekazywała odpowiednie kwoty na rachunek dochodów budŜetu państwa i będą one wykorzystane na współfinansowanie krajowe. 4. MONITOROWANIE Monitorowanie RPO WP słuŜy zapewnieniu odpowiedniej jakości realizacji Programu, a takŜe mierzeniu postępów w jego realizacji oraz poszczególnych Osi Priorytetowych. Jest ono prowadzone przez Instytucję Zarządzającą/Instytucję Pośredniczącą i Pomorski Komitet Monitorujący. Monitoring Programu obejmuje dwa aspekty: • monitoring finansowy pozwalający na prawidłowe zarządzanie finansowe RPO WP; • monitoring rzeczowy umoŜliwiający stwierdzenie postępów w realizacji celów RPO WP. W przypadku, gdy pozwalać na to będzie charakter pomocy, dane statystyczne będą przedstawiane w podziale na płeć i w podziale na wielkość przedsiębiorstw korzystających z pomocy. Zgromadzone dane i ich analiza zostaną wykorzystane m.in. do: • sporządzenia sprawozdań z realizacji RPO WP, zgodnie z wymogami rozporządzenia Rady nr 1083/2006; • prezentacji stanu realizacji Programu Pomorskiemu Komitetowi Monitorującemu i formułowania ewentualnych postulatów w zakresie korekty Programu; • oceny efektów realizacji RPO WP; • upowszechniania informacji na temat rezultatów interwencji środków UE na terenie województwa pomorskiego; 151 W przypadku projektów własnych Instytucji Zarządzającej środki będą przekazywana na podstawie uchwały Zarządu Województwa oraz/lub zatwierdzonego wniosku o płatność. • monitorowania przestrzegania zasad dotyczących instrumentu elastyczności. Instytucja Zarządzająca ustanowi mechanizm monitorowania przestrzegania obowiązujących limitów, wynikających z zasad zastosowania instrumentu elastyczności. Informacje na ten temat będą przedstawiane w raportach rocznych. 4.1. Pomorski Komitet Monitorujący Pomorski Komitet Monitorujący RPO WP (PKM) zostanie powołany w ciągu trzech miesięcy od daty przekazania Polsce decyzji o zatwierdzeniu RPO WP przez Komisję Europejską. W skład Komitetu wejdą m.in. przedstawiciele Instytucji Zarządzającej, Instytucji Pośredniczących, ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego jako koordynatora RPO, jednostek samorządu terytorialnego z terenu województwa pomorskiego oraz partnerów społecznych i gospodarczych. Ustalając skład Komitetu, Instytucja Zarządzająca kierować się będzie zapewnieniem zasady równości szans. Pomorski Komitet Monitorujący RPO WP bada skuteczność i jakość realizacji Programu i zgodnie z art. 65 rozporządzenia Rady nr 1083/2006 pełni następujące funkcje: • analizuje i zatwierdza kryteria wyboru projektów w ramach RPO WP w terminie sześciu miesięcy od zatwierdzenia Programu i zatwierdza wszelkie zmiany tych kryteriów zgodnie z potrzebami programowania; • dokonuje okresowego przeglądu postępów na drodze do osiągnięcia konkretnych celów RPO WP na podstawie dokumentów przedkładanych przez Instytucję Zarządzającą; • analizuje wyniki wdraŜania, w szczególności osiągnięcie celów określonych dla kaŜdej Osi Priorytetowej oraz oceny, o której mowa w art. 48 ust. 3 rozporządzenia Rady nr 1083/2006; • analizuje i zatwierdza roczne i końcowe sprawozdania z realizacji, o których mowa w art. 67 rozporządzenia Rady nr 1083/2006; • jest informowany o treści rocznego sprawozdania audytowego lub jego części odnoszącej się do RPO WP i o wszelkich istotnych uwagach, jakie Komisja moŜe przedstawić po przeanalizowaniu tego sprawozdania lub odnoszących się do tej części sprawozdania; • moŜe występować do Instytucji Zarządzającej z wnioskiem o przeprowadzanie wszelkiego rodzaju przeglądów lub analizy RPO WP mogących przyczynić się do osiągnięcia celów EFRR, lub do usprawnienia zarządzania Programem, w tym zarządzania finansowego; • analizuje i zatwierdza wszelkie wnioski o zmianę treści decyzji Komisji w sprawie wkładu EFRR. 4.2. Roczne i końcowe sprawozdanie z realizacji RPO WP Począwszy od roku 2008, w terminie do 30 czerwca kaŜdego roku, Instytucja Zarządzająca będzie przekazywać Komisji Europejskiej sprawozdania roczne, a do 31 marca 2017 r. sprawozdanie końcowe z realizacji RPO WP. Sprawozdania, zgodnie z art. 67 ust. 1 rozporządzenia Rady nr 1083/2006 będą zawierać w szczególności następujące informacje: • postęp osiągnięty w realizacji RPO WP i poszczególnych Osi Priorytetowych w odniesieniu do konkretnych, weryfikowalnych celów, z podaniem danych ilościowych wszędzie tam, gdzie jest to moŜliwe, i z wykorzystaniem wskaźników określonych w RPO WP dla poszczególnych Osi Priorytetowych; • informacje o wykonaniu Osi Priorytetowej: finansowym RPO WP, z wyszczególnieniem dla kaŜdej − • • wydatków poniesionych przez beneficjentów, w tym wydatków w ramach instrumentu elastyczności, zawartych we wnioskach o płatność przesłanych Instytucji Zarządzającej i odnośnego wkładu publicznego; − całkowitej kwoty płatności otrzymanych od Komisji i danych ilościowych dotyczących wskaźników finansowych przyjętych dla RPO WP; − wydatków poniesionych przez podmiot odpowiedzialny za dokonywanie płatności na rzecz beneficjentów; wyłącznie do celów informacyjnych, indykatywny podział alokacji EFRR według kategorii, zgodnie z załącznikiem II rozporządzenia Komisji nr 1828/2006; działania podjęte przez Instytucję Zarządzającą lub Pomorski Komitet Monitorujący w celu zapewnienia jakości i skuteczności realizacji, w szczególności: − − • działania w zakresie monitorowania i oceny, w tym sposoby gromadzenia danych; zestawienie wszelkich istotnych problemów napotkanych w trakcie realizacji RPO WP oraz wszelkich podjętych środków (w tym w stosownych przypadkach ustosunkowanie się do uwag Komisji wynikających z analizy rocznej RPO WP); − wykorzystanie pomocy technicznej; środki podjęte w zakresie przekazywania informacji o RPO WP i jego promocji; • informacje o znaczących problemach z przestrzeganiem prawa wspólnotowego napotkanych podczas realizacji RPO WP oraz podjęte środki zaradcze; • w stosownych przypadkach, postęp i finansowanie duŜych projektów; • wykorzystanie pomocy uwolnionej w wyniku anulowania części lub całości wkładu publicznego w ramach RPO WP w związku z pojedynczymi lub systemowymi nieprawidłowościami stwierdzonymi w projektach lub Programie; • informacje na temat przypadków wykrycia zasadniczych modyfikacji projektów na podstawie art. 57. 5. OCENA I ZAŁOśENIA PLANU EWALUACJI Zgodnie z rozporządzeniem Rady nr 1083/2006 oceny programu operacyjnego prowadzone są przed, w trakcie i po zakończeniu okresu programowania. Ewaluacja jest istotnym elementem zarządzania Programem i ma na celu poprawę jakości, skuteczności i spójności wsparcia udzielanego w trakcie realizacji RPO WP w odniesieniu do problemów strukturalnych zidentyfikowanych na poziomie regionu. Ewaluacja jest procesem, na który składa się szereg działań mających na celu: • ciągłą ocenę stanu zaawansowanie realizacji RPO WP, • analizę zmian zachodzących w uwarunkowaniach zewnętrznych i ich wpływu na osiągane rezultaty, • długotrwałe oddziaływanie Programu, • podejmowanie, w razie potrzeby, działań zaradczych. Takie podejście zapewnia wzmocnienie powiązań między ewaluacją i systemem monitoringu Programu oraz między rezultatami ewaluacji a decyzjami podejmowanymi w odniesieniu do Programu. Za prowadzenie ewaluacji RPO WP odpowiada jednostka ewaluacyjna powołana w strukturze Instytucji Zarządzającej. Jej zadania obejmują głównie: • zapewnienie środków finansowych w ramach pomocy technicznej na prowadzenie oceny oraz pozyskiwanie i gromadzenie danych z systemu monitorowania RPO WP; • opracowanie planu ewaluacji obejmującego róŜne fazy realizacji RPO WP; • zapewnienie przeprowadzenia oceny szacunkowej (ex-ante) przed rozpoczęciem realizacji RPO WP152; • zapewnienie przeprowadzenia ocen związanych z monitorowaniem realizacji RPO WP, w szczególności w przypadku, gdy monitorowanie wykazuje znaczące odstępstwa od początkowo określonych celów lub gdy zgłoszone są propozycje zmian w Programie (ocena on-going); • przekazanie wyników ocen związanych z monitorowaniem realizacji RPO WP Pomorskiemu Komitetowi Monitorującemu, Krajowej Jednostce Oceny oraz Komisji Europejskiej; • upublicznianie wyników przeprowadzonych ocen; • zapewnienie przeprowadzenia do dnia 30 czerwca 2011 r. oceny stopnia realizacji RPO WP w odniesieniu do wybranych Osi Priorytetowych, której wyniki posłuŜą do rozdysponowania alokacji krajowej rezerwy wykonania; • współpracę z Komisją Europejską przy ocenach związanych z monitorowaniem realizacji RPO WP oraz ocenach strategicznych wykonywanych z inicjatywy Komisji; • współpracę z Komisją Europejską przy ocenie na zakończenie realizacji RPO WP (ex-post). Badania ewaluacyjne przeprowadzać będą eksperci lub instytucje zewnętrzne oraz – w uzasadnionych przypadkach – jednostka ewaluacyjna w Instytucji Zarządzającej. Wszystkie podmioty wykonujące badania ewaluacyjne zachowają niezaleŜność od Instytucji Certyfikującej i Instytucji Audytowej. Szczególne znaczenie będzie miała ewaluacja on-going RPO WP, która pozwoli na bieŜącą weryfikację postępów uzyskiwanych w zakresie realizacji celów Programu. 5.1. ZałoŜenia planu ewaluacji RPO WP Narzędziem słuŜącym Instytucji Zarządzającej w organizacji i ukierunkowaniu procesu ewaluacji RPO WP będzie Plan ewaluacji. Zostanie on przygotowany przez Instytucję Zarządzającą dla całego okresu programowania, a jego aktualizacja będzie się odbywała corocznie. Dokument określi m.in. planowaną tematykę ocen, harmonogram i budŜet. Plan ewaluacji RPO WP będzie spójny z Planem ewaluacji NSRO. Odpowiednie środki na realizację zadań w nim przewidzianych zostaną zapewnione w budŜecie Osi Priorytetowej 10. Pomoc techniczna. W związku z art. 48 ust. 3 rozporządzenia Rady nr 1083/2006, ewaluacje przeprowadzane będą w szczególności w sytuacji, gdy system monitoringu Programu ujawni znaczące odchylenia od załoŜonych pierwotnie celów lub gdy zgłoszony zostanie wniosek o dokonanie przeglądu Programu. Ewaluacje będą przeprowadzane w związku ze znaczącymi zmianami Programu o charakterze: 152 Ocena szacunkowa (ex-ante) RPO WP została wykonana przez firmę WYG International Sp. z o.o. na zlecenie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego. • finansowym (np. realokacja środków pomiędzy Osiami Priorytetowymi); • programowym (np. rewizja celów na poziomie Programu lub Osi Priorytetowych); • implementacyjnym (np. znacząca zmiana procesów w systemie wdraŜania). Kluczowymi elementami podlegającym ocenie w trakcie realizacji RPO WP będą: • adekwatność i uŜyteczność wsparcia strukturalnego przede wszystkim w odniesieniu do celów Programu, jak teŜ w odniesieniu do zmian społeczno-gospodarczych i środowiskowych zachodzących w trakcie okresu programowania; • spójność wsparcia strukturalnego zwłaszcza w aspekcie powiązania poszczególnych Osi Priorytetowych Programu i ich wkładu w osiąganie celów Programu, jak teŜ w aspekcie synergicznych powiązań polityki spójności z innymi politykami wspólnotowymi; • skuteczność i trwałość wsparcia strukturalnego określana w oparciu o analizę stopnia realizacji celów Programu; • efektywność wsparcia strukturalnego obejmująca ocenę osiągniętych efektów realizacji Programu w odniesieniu do wielkości zaangaŜowanych zasobów. Badania ewaluacyjne realizowane w ramach Planu ewaluacji RPO WP będą miały charakter: • strategiczny, tzn. odnoszący się do: − celów społeczno-gospodarczych (m.in. wpływ na: osiąganie celów Strategii Lizbońskiej, podniesienie innowacyjności, modernizację regionalnej struktury gospodarczej, rynek pracy, rozwój społeczeństwa wiedzy, poziom zróŜnicowań wewnątrzregionalnych, kluczowe obszary problemowe); − stopnia realizacji polityk horyzontalnych (m.in. zrównowaŜony rozwój i przeciwdziałanie dyskryminacji); • operacyjny, tzn. odnoszący się do: − efektywnego wykorzystania (przetwarzania, analizowania i interpretowania) informacji pochodzących z systemu monitoringu Programu dla potrzeb oceny stopnia realizacji celów RPO WP przez pryzmat rzeczowego i finansowego postępu realizowanych przedsięwzięć; − poziomu potencjału instytucjonalnego i sprawności systemu implementacyjnego. 6. KONTROLA Za kontrolę RPO WP odpowiada Instytucja Zarządzająca. Podstawową funkcją kontrolną Instytucji Zarządzającej jest weryfikacja wydatków, polegająca, zgodnie z art. 60 lit. b) rozporządzenia Rady nr 1083/2006, na sprawdzeniu dostarczenia towarów i usług współfinansowanych w ramach projektów, faktu poniesienia wydatków oraz ich zgodności z zasadami wspólnotowymi i krajowymi. Weryfikacje na miejscu poszczególnych projektów mogą być dokonywane na podstawie badania próby. W przypadku delegowania przez Instytucję Zarządzającą części funkcji związanych z wraŜaniem RPO WP do Instytucji Pośredniczącej (w tym równieŜ zadania z zakresu weryfikacji wydatków), Instytucja Zarządzająca przeprowadza kontrolę systemową Instytucji Pośredniczącej, w celu zapewnienia, Ŝe delegowane funkcje wynikające z art. 60 rozporządzenia Rady nr 1083/2006 są realizowane w odpowiedni sposób. 7. KRAJOWY SYSTEM ELEKTRONICZNY (SIMIK 2007-2013) Minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego obsługiwany przez Departament Koordynacji i Zarządzania Podstawami Wsparcia Wspólnoty w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego, prowadzi nadzór nad przygotowaniem nowego systemu informatycznego i określa standardy w zakresie gromadzenia danych przez wszystkich uczestników systemu realizacji NSRO. Minister właściwy do spraw finansów publicznych, obsługiwany przez Departament Rozwoju Systemów Informatycznych w Ministerstwie Finansów, odpowiada za budowę i rozwój systemu informatycznego na podstawie standardów w zakresie gromadzenia danych określonych przez ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego. Poszczególne moduły Krajowego Systemu Informatycznego będą gotowe do uŜytku od lipca br. Pełną zdolność operacyjną w zakresie wszystkich komponentów System osiągnie pod koniec 2007 r. Zgodnie z artykułem 58 d) oraz artykułem 60 c) rozporządzenia 1083/2006 system zarządzania i kontroli powinien posiadać wiarygodne, skomputeryzowane systemy rachunkowości i księgowości, monitorowania i sprawozdawczości finansowej mające na celu zapewnienie rejestracji i przechowywania zapisów księgowych dla kaŜdej operacji w ramach RPO WP oraz zapewnienie gromadzenia danych na temat realizacji kaŜdej operacji niezbędnych do celów zarządzania finansowego, monitorowania, weryfikacji, audytu i oceny. Dla celów zarządzania i sprawozdawczości, w Instytucji Zarządzającej, Instytucji Pośredniczącej II stopnia oraz Instytucji Certyfikującej będą wykorzystywane dwa podstawowe systemy informatyczne tj.: − − system finansowo-księgowy spełniający wymogi ustawy o rachunkowości; Krajowy System Informatyczny monitoringu i sprawozdawczości. oraz lokalny system monitoringu i sprawozdawczości na poziomie Instytucji Zarządzającej. Dostęp do danych gromadzonych w Krajowym Systemie Informatycznym będą miały wszystkie podmioty uczestniczące w procesie wdraŜania, tj. Instytucja Zarządzająca, Instytucja Pośrednicząca II stopnia, Instytucja Certyfikująca oraz Instytucja Audytowa, w zakresie niezbędnym dla prawidłowego realizowania zadań. Krajowy System Informatyczny (system scentralizowany) udostępniony dla potrzeb monitoringu i sprawozdawczości będzie gromadził na poziomie kraju dane niezbędne dla systemu zarządzania i kontroli ustanowionego dla RPO WP. Zgodnie z przyjętymi załoŜeniami Krajowy System Informatyczny będzie przede wszystkim systemem rejestracyjnym, tzn. będzie gromadził dane, wprowadzane do centralnej bazy danych po wystąpieniu zdarzeń. W szczególności system będzie umoŜliwiał gromadzenie informacji w następującym zakresie: • ewidencja danych dotyczących programów operacyjnych, • obsługa cyklu Ŝycia projektu, w tym: − ewidencjonowanie wniosków aplikacyjnych spełniających wymogi formalne; − ewidencjonowanie duŜych projektów w zakresie określonym przez rozporządzenie Komisji nr 1828/2006; − ewidencjonowanie umów o dofinansowanie; − ewidencjonowanie wniosków o płatność; − ewidencjonowanie danych dotyczących kontroli poszczególnych projektów; − ewidencja wskaźników postępu rzeczowego, w tym prowadzenie jednolitego słownika wskaźników; • ewidencja danych dotyczących nieprawidłowości; • prowadzenie rejestru kwot odzyskanych ( w tym rejestru dłuŜników). Ponadto Krajowy System Informatyczny będzie umoŜliwiał tworzenie określonych raportów, w szczególności: • • zestawień wydatków z poziomu instytucji pośredniczącej oraz zestawień wydatków i wniosków o płatność przygotowywanych na wyŜszych poziomach; prognozy wydatków. System będzie obejmował i dostarczał dane określone w Załączniku III rozporządzenia Komisji nr 1828/2006. Krajowy System Informatyczny zbudowany jest w oparciu technologię webową, tzn. dostęp do danych gromadzonych w centralnej bazie danych realizowany jest za pośrednictwem przeglądarki internetowej uruchamianej na komputerze z dostępem do publicznej sieci Internet. W ramach RPO WP wdroŜony zostanie Krajowy System Informatyczny wspierający realizację NSRO, finansowany ze środków PO Pomoc Techniczna. Jednocześnie przewiduje się budowę odrębnego systemu informatycznego na potrzeby zarządzania i wdraŜania RPO WP. System będzie w pełni kompatybilny z Krajowym Systemem Informatycznym, a zakres gromadzonych i przetwarzanych w nim danych będzie zgodny z zakresem danych określonym w Załączniku III do rozporządzenia Komisji nr 1828/2006. Polityka bezpieczeństwa Krajowego Systemu Informatycznego realizowana jest na wielu płaszczyznach. Wykorzystanie bezpiecznego protokołu https wraz odpowiednią architekturą dostępowych urządzeń sieciowych w siedzibie operatora systemu, ministra właściwego do spraw finansów publicznych obsługiwanego przez Departament Rozwoju Systemów Informatycznych w Ministerstwie Finansów, minimalizuje ryzyko włamania oraz dostępu, a co za tym idzie i modyfikacji danych w systemie przez osoby nieupowaŜnione. Ponadto uniemoŜliwia zmianę danych w trakcie transmisji danych na serwer. Rozbudowana funkcjonalność nadawania uprawnień dla uŜytkowników (trójwymiarowy model uprawnień: funkcja systemu, poziom wdraŜania, region) powoduje, Ŝe mają oni dostęp tylko do tych danych, które są niezbędne do realizowania zadań. Odpowiednia polityka wykonywania kopii bezpieczeństwa gwarantuje, Ŝe w przypadku powaŜnej awarii systemu, której skutkiem jest zniszczenie bazy danych, moŜliwość odtworzenia danych gromadzonych w systemie maksymalnie na jeden dzień przed wystąpieniem awarii. 8. ELEKTRONICZNA WYMIANA DANYCH Z KOMISJĄ EUROPEJSKĄ Zasady dostępu do systemu elektronicznej wymiany danych z Komisją Europejską (SFC2007) zostały uregulowane w Procedurze przyznawania dostępu uŜytkownikom do systemu elektronicznej wymiany danych z Komisją Europejską SFC2007 opracowanej przez ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego. Zgodnie z tą procedurą funkcja MS Liaison dla Europejskiego Funduszu Społecznego, Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Funduszu Spójności, wynikająca z obowiązku nałoŜonego przepisami z art. 41 rozporządzenia Komisji nr 1828/2006, zgodnie z którymi Państwa Członkowskie występują o prawa dostępu do systemu SFC2007 w sposób scentralizowany, została przypisana jednostce organizacyjnej ministra właściwego do rozwoju regionalnego, tj. Ministerstwa Rozwoju Regionalnego. Zgodnie z zasadami ustanowionymi przez Komisję, funkcje MS Liasion oraz MS Liaison Deputy pełni dwóch wyznaczonych i zatwierdzonych przez słuŜby Komisji pracowników ww. jednostki organizacyjnej. W celu zapewnienia bezpieczeństwa dostępu do systemu SFC2007 ww. procedura określa zasady na jakich uŜytkownicy ubiegają się o dostęp. Zgodnie z przyjętym na poziomie krajowym załoŜeniem i strukturą Node Hierarchy dostęp do systemu uzyskują (jako tzw. Key Users) wyłącznie pracownicy następujących instytucji: − Instytucji Koordynującej na poziomie krajowym (status Member State Authority); − Instytucji Zarządzającej programem (status Member State Managing Authority); − Instytucji Certyfikującej (status Certyfying Authority); − Instytucji Audytowej (status Audit Authority). Procedura określa takŜe zasady weryfikacji zgłoszonego kandydata na uŜytkownika przez MS Liaison i adekwatności wnioskowanego zakresu uprawnień (Permissions, Role), a takŜe zasady informowania o wszelkich zmianach dotyczących Key Users. Wykaz Key Users, tj. osób posiadających dostęp do systemu SFC2007, jest prowadzony w jednostce organizacyjnej w ramach Ministerstwa Rozwoju Regionalnego pełniącej funkcję MS Liaison, z poszanowaniem przepisów prawnych w zakresie ochrony danych osobowych. 9. KOMUNIKACJA I PROMOCJA, ZAŁOśENIA PLANU KOMUNIKACJI Instytucja Zarządzająca RPO WP oraz Instytucja Pośrednicząca II stopnia zapewnią odpowiednią informację i promocję dotyczącą RPO WP oraz projektów realizowanych w jego ramach, skierowaną przede wszystkim do mieszkańców województwa pomorskiego, potencjalnych projektodawców oraz beneficjentów realizujących projekty w ramach RPO WP. Informacja i promocja słuŜyć będzie podkreśleniu roli Wspólnoty oraz zapewni przejrzystość pomocy udzielanej ze środków polityki spójności. Działania informacyjne i promocyjne będą odpowiadać wymogom określonym w rozporządzeniu Komisji nr 1828/2006. Działania promocyjne i komunikacyjne związane z wykorzystaniem środków strukturalnych w województwie pomorskim będą prowadzone w sposób systemowy i skoordynowany poprzez realizację Planu komunikacji dla RPO WP, przygotowanego przez Instytucję Zarządzającą, który zaliczany jest do dokumentów wykonawczych Programu i będzie się wpisywać w szerszą strategię promocji środków wspólnotowych, przygotowaną na poziomie NSRO153. Plan komunikacji określi m.in. cele działań promocyjnych i komunikacyjnych, grupy docelowe, opis planowanych działań, organizację procesu informacji i promocji, ramowy harmonogram, indykatywny budŜet, sposób ewaluacji działań oraz zasady sprawozdawczości. Odpowiednie środki na realizację zadań informacyjnych i promocyjnych wynikających z przyjętego Planu komunikacji będą zarezerwowane w budŜecie Osi Priorytetowej 10. Pomoc techniczna. Celem strategicznym Planu komunikacji jest wsparcie realizacji RPO WP w celu maksymalnego wykorzystania środków unijnych dostępnych dla regionu. 153 Instytucja Koordynująca NSRO przygotuje Strategię Komunikacji Funduszy Europejskich w Polsce na lata 2007-2013, która określi podstawowe zasady prowadzenia działań informacyjnych i promocyjnych na potrzeby wszystkich programów operacyjnych i NSRO. Głównym zadaniem Planu komunikacji jest podniesienie poziomu świadomości i wiedzy wśród mieszkańców Pomorza na temat RPO WP, dostępnej w jego ramach pomocy oraz korzyści płynących z członkostwa w Unii Europejskiej. Wspólnym celem instytucji uczestniczących w realizacji Planu jest zapewnienie wyczerpującej i łatwej w odbiorze informacji na temat moŜliwości wykorzystania środków, jak równieŜ podniesienie wiedzy i umiejętności beneficjentów w zakresie korzystania z dostępnej pomocy. Cele szczegółowe słuŜące realizacji Planu komunikacji to: • promocja funduszy strukturalnych jako stymulatorów rozwoju regionalnego oraz ich komplementarności w stosunku do działań podejmowanych w ramach polityki regionalnej; • aktywizacja beneficjentów w celu zwiększenia liczby projektów współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej w województwie pomorskim, które pozwolą w pełni wykorzystać dostępną pomoc; • rozwijanie zasady partnerstwa i współpracy na rzecz pełnego wykorzystania dostępnej pomocy ze środków Unii Europejskiej; • zapewnienie przejrzystości systemu zarządzania środkami Unii Europejskiej, a w szczególności procedur związanych z przygotowaniem, oceną i wyborem projektów, jak równieŜ ich realizacją i kontrolą oraz szerokim dostępem do informacji. Działania podejmowane w ramach Planu komunikacji będą uwzględniały specyficzne potrzeby niŜej wymienionych grup docelowych: • opinia publiczna – kluczową rolę we wdraŜaniu funduszy Unii Europejskiej pełni skuteczne informowanie opinii publicznej o dostępności pomocy ze strony Wspólnoty, jej wymiarze i przeznaczeniu oraz uświadomienie roli Unii Europejskiej oraz instytucji regionalnych i lokalnych w jej wykorzystaniu. Powszechna wiedza na temat działań związanych z wdraŜaniem oraz wykorzystaniem środków Unii Europejskiej słuŜyć będzie prezentacji korzyści płynących z członkostwa we Wspólnocie, budowaniu pozytywnego wizerunku podmiotów zaangaŜowanych w proces wdraŜania pomocy, jak równieŜ przyczyni się do poparcia dla inwestycji, których bezpośrednim beneficjentem będą mieszkańcy regionu; • beneficjenci – działania skierowane do tej grupy odbiorców obejmować będą podmioty uprawnione do korzystania z pomocy w ramach RPO WP oraz podmioty, które juŜ korzystają ze środków w ramach Programu (np. jednostki samorządu terytorialnego szczebla gminnego, powiatowego i wojewódzkiego, przedsiębiorstwa, instytucje otoczenia biznesu, organizacje pozarządowe, szkoły wyŜsze itp.). Realizacja działań promocyjnych w ramach Planu komunikacji ma za zadanie m.in.: • zapewnić powszechny dostęp do informacji o moŜliwościach uzyskania wsparcia w ramach funduszy strukturalnych dla wszystkich grup docelowych na terenie województwa pomorskiego; • zapewnić dostęp do materiałów informacyjnych, wniosków aplikacyjnych oraz dokumentów dotyczących wymogów korzystania z pomocy w ramach RPO WP; • zapewnić czytelną informację o kryteriach oceny i wyboru projektów oraz obowiązujących w tym zakresie procedurach; • zapewnić bieŜące informowanie opinii publicznej o zakresie i wymiarze pomocy wspólnotowej dla poszczególnych projektów i rezultatach działań na poziomie regionu; • upowszechniać informacje o funduszach, z których finansowane są projekty w ramach RPO WP; • zapewnić współpracę z instytucjami zaangaŜowanymi we wdraŜanie Programu w zakresie działań informacyjnych i promocyjnych poprzez wymianę informacji i wspólne przedsięwzięcia; • inicjować dodatkowe działania promocyjne o zasięgu regionalnym; • zapewnić informowanie opinii publicznej o pracach związanych z wdraŜaniem RPO WP; • wykorzystywać nowoczesne technologie, takie jak Internet, poczta elektroniczna, elektroniczna archiwizacja dokumentów, w celu usprawnienia komunikacji pomiędzy podmiotami uczestniczącymi we wdraŜaniu RPO WP; • podnoszenie świadomości odbiorców poprzez stworzenie jednolitego systemu wizualizacji. Realizacja strategii promocji zostanie podzielona na cztery główne tematy, które będą elementem wiodącym na poszczególnych etapach zaawansowania wdraŜania programu operacyjnego: • mobilizacja i wsparcie w składaniu wniosków aplikacyjnych do RPO; • popularyzacja najlepszych praktyk i doświadczeń z dotychczasowego wdraŜania projektów w ramach RRP WP; • podsumowanie dotychczasowych rezultatów; • analiza oddziaływania RPO WP na sytuację społeczno-gospodarczą. W strategii promocji zakłada się równieŜ kluczową rolę bliskiego kontaktu z beneficjentem i społeczeństwem – co zrealizowane zostanie szczególnie przez organizację regionalnej sieci punktów informacyjnych. Dostępna w nich będzie informacja nie tylko o RPO WP, ale takŜe o pozostałych zewnętrznych instrumentach finansowych i programach operacyjnych wdraŜanych na terenie województwa (punkty te będą funkcjonować na zasadzie one-stop-shop). Szczegółowy opis działań informacyjnych i promocyjnych, które będą prowadzone w ramach Planu komunikacji zostanie przedstawiony w dokumentach wykonawczych Programu. Działania te będą obejmować m.in. punkty informacyjne, szkolenia, seminaria i konsultacje, strony internetowe, broszury, ulotki i publikacje, czy współpracę z mediami. Skuteczność podejmowanych działań promocyjnych i komunikacyjnych będzie monitorowana m.in. za pomocą ankiet prowadzonych w ramach systemu sprawozdawczości, badań opinii publicznej oraz innych form badań kierowanych do odbiorców podejmowanych przedsięwzięć. Plan komunikacji RPO WP uwzględniać będzie róŜne formy monitoringu, które umoŜliwią weryfikację prowadzonych działań i ich systematyczne dostosowywanie do potrzeb odbiorców. W województwie pomorskim przygotowana jest równieŜ „Strategia działań informacyjnych i promocyjnych w zakresie funduszy UE dla Województwa Pomorskiego na lata 2007-2013”, która określi i skoordynuje wspólne działania promocyjne i informacyjne dla programów wdraŜanych regionalnie. 10. ZAŁOśENIA SYSTEMU WYBORU PROJEKTÓW W RAMACH RPO WP Instytucja Zarządzająca ponosi pełną odpowiedzialność za wybór projektów w ramach RPO WP. Obowiązek ten wynika z artykuł 60 lit. a) rozporządzenia Rady nr 1083/2006, zgodnie z którym Instytucja Zarządzająca odpowiada za zapewnienie, Ŝe operacje są wybierane do finansowania zgodnie z kryteriami mającymi zastosowanie do programu operacyjnego oraz, Ŝe spełniają one mające zastosowanie zasady wspólnotowe i krajowe przez cały okres ich realizacji. Projekty będą wybierane do realizacji na podstawie kryteriów wyboru, zatwierdzonych zgodnie z art. 65 lit. a) rozporządzenia Rady nr 1083/2006, przez Pomorski Komitet Monitorujący w terminie sześciu miesięcy od zatwierdzenia RPO WP. Instytucja Zarządzająca zapewni, Ŝe projekty zatwierdzone do dofinansowania zostaną wybrane w drodze przejrzystej i konkurencyjnej procedury oraz będą spełniać przyjęte kryteria wyboru. Szczegółowy opis systemu wyboru projektów w ramach RPO WP zostanie zawarty w dokumentach wykonawczych do Programu. PoniŜej przedstawiono podstawowe załoŜenia dla systemu wyboru projektów w ramach Programu. Projekty realizowane w ramach RPO WP wybierane będą w drodze konkursu. Przewiduje się zróŜnicowane procedury oceny i wyboru projektów dotyczących: • wsparcia przedsiębiorstw i otoczenia biznesu; • infrastruktury o znaczeniu regionalnym; • rozwoju lokalnego. Procedury wyboru projektów przyjęte przez Instytucję Zarządzającą pozwolą jej na: • ostateczne kształtowanie decyzji w sprawie projektów wybranych do realizacji; • pełen nadzór nad poprawnością realizacji procesu wyboru projektów, takŜe w przypadku oddelegowania części kompetencji w tym zakresie do Instytucji Pośredniczącej. Do głównych załoŜeń systemu oceny i wyboru projektów w ramach RPO WP naleŜą: • ograniczenie zestawu wymaganej od beneficjentów dokumentacji projektowej na etapie składania wniosku o dofinansowanie projektu; • przejrzystość i zrozumiałość systemu na kaŜdym jego etapie; • wieloaspektowa (formalno-prawna, techniczna, finansowa, ekonomiczno-społeczna i strategiczna) ocena wniosków, oparta na jasnych kryteriach; • logika, kompletność i względna elastyczność procedur dotyczących systemu wyboru projektów. Procedura wyboru projektów zakłada wszechstronną ocenę projektów we wszystkich istotnych aspektach – zarówno formalnym (wykonywanym przez pracowników Instytucji Zarządzającej), jak i merytorycznym, dokonywanych przez osoby posiadające odpowiednie doświadczenie i kwalifikacje zawodowe oraz przy udziale partnerów społecznych i gospodarczych. Zasadnicza procedura wyboru projektów będzie przebiegała według poniŜszego schematu: a) ocena kwalifikacyjna – weryfikacja wniosku o dofinansowanie realizacji projektu pod względem kwalifikacyjnym do RPO WP oraz formalno-prawnym, obejmująca ocenę dopuszczalności i ocenę administracyjną, wykonywana przez pracowników Instytucji Zarządzającej; b) ocena wykonalności – weryfikacja wniosku pod względem wykonalności technicznej, ekonomicznej i finansowej, dokonywana przez Zespół Ekspertów; c) ocena strategiczna – weryfikacja wniosku m.in. pod względem zgodności ze Strategią Rozwoju Województwa Pomorskiego oraz wpływu na rozwój społeczno-gospodarczy regionu, zakończona sformułowaniem rekomendacji projektów do realizacji dla Zarządu Województwa Pomorskiego, przeprowadzana przez Grupę Strategiczną; d) wybór wniosków o dofinansowanie realizacji projektu – Zarząd Województwa Pomorskiego; e) podpisanie umowy o dofinansowanie projektu z beneficjentem końcowym – Zarząd Województwa Pomorskiego. ZaangaŜowanie partnerów społecznych i gospodarczych w proces wyboru projektów zostanie zapewnione poprzez włączenie ich w prace Grup Strategicznych na etapie oceny strategicznej przedsięwzięć. Skład Grup Strategicznych zostanie dostosowany do charakteru i rodzaju projektów zgłaszanych w ramach poszczególnych Osi Priorytetowych. Odrębna procedura oceny i wyboru obowiązywać będzie w przypadku duŜych projektów w rozumieniu art. 39 rozporządzenia Rady 1083/2006, tj. których całkowity koszt przekracza kwotę 25 mln EUR w odniesieniu do projektów z zakresu środowiska naturalnego i 50 mln EUR w przypadku innych dziedzin. Zgodnie z art. 41 rozporządzenia Rady 1083/2006, Instytucja Zarządzająca projekty te przedłoŜy Komisji Europejskiej celem dokonania przez nią oceny i podjęcia decyzji w sprawie przyznania dofinansowania. Istotnym aspektem oceny projektów zgłaszanych do dofinansowania w ramach RPO WP będzie analiza ich wkładu w realizację polityk horyzontalnych, zwłaszcza zrównowaŜonego rozwoju, równości szans i przeciwdziałania wszelkim formom dyskryminacji. W celu promowania idei zrównowaŜonego rozwoju i ochrony środowiska wśród projektodawców Instytucja Zarządzająca przewiduje wprowadzenie funkcji menadŜera ds. rozwoju zrównowaŜonego. Będzie on odpowiedzialny za promocję, szkolenia i informowanie beneficjentów RPO WP nt. zasad zrównowaŜonego rozwoju, obowiązujących na kaŜdym etapie realizacji Programu. Ponadto na kaŜdym etapie selekcji projektów: podczas oceny kwalifikacyjnej, wykonalności i strategicznej, przy wsparciu menadŜera do spraw rozwoju regionalnego, będzie analizowany wpływ kaŜdego projektu na realizację zasady zrównowaŜonego rozwoju oraz wpływ przedsięwzięć na obszary NATURA 2000. Instytucja Zarządzająca przewiduje równieŜ wprowadzenie działań doradczych dla beneficjentów w zakresie wymogów dotyczących ujmowania kwestii równości szans i przeciwdziałania dyskryminacji w projekcie. Działania te obejmować będą w szczególności doradztwo na wczesnych etapach przygotowania projektów w zakresie włączania zasady równości szans i niedyskryminacji w projektach oraz przekazywanie informacji i promowanie przykładów najlepszych praktyk w zakresie przestrzegania zasady równości szans i przeciwdziałania dyskryminacji. Instytucja Zarządzająca ma ponadto obowiązek zapewnić przestrzeganie zasad udzielania pomocy publicznej w ramach RPO WP. Z związku z tym, Instytucja Zarządzająca zapewni zgodność kaŜdej przyznanej pomocy publicznej z proceduralnymi i materialnymi regułami obowiązującymi w chwili jej przyznania. Instytucja Zarządzająca zapewni, Ŝe zamówienia publiczne, w tym udzielone koncesje, związane z projektami finansowanymi z pomocy Funduszy Strukturalnych są zgodne z Dyrektywą 2004/17/WE, 2004/18/WE, rozporządzeniem WE nr 1564/2005 lub stosownymi postanowieniami Traktatu. Elementem oceny projektów będzie równieŜ analiza zasadności i potrzeby wykorzystania instrumentu elastyczności. W celu prawidłowego wdraŜania instrumentu elastyczności oraz uzyskania odpowiedniego efektu synergicznego realizowanych projektów, przy ich ocenie będą miały zastosowanie, w szczególności, zasady: • kompleksowości – weryfikująca zasadność wykorzystania instrumentu elastyczności oraz promująca jego zastosowanie w uzasadnionych przypadkach; • komplementarności – promująca wzajemne uzupełnianie się projektów wspieranych z róŜnych instrumentów i mechanizmów finansowych związanych z wykorzystaniem środków UE, co w szczególności dotyczyć powinno Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego z jednej strony, oraz Europejskiego Funduszu Społecznego – z drugiej. 11. INSTRUMENT ELASTYCZNOŚCI Potrzeba zastosowania instrumentu elastyczności będzie oceniana na poziomie kaŜdego przedsięwzięcia. Część projektu realizowana w ramach instrumentu elastyczności musi być bezpośrednio powiązana z głównym przedmiotem interwencji współfinansowanym w ramach RPO WP. Ponadto, projekt musi wykazać konieczność wykorzystania instrumentu elastyczności, a wszelkie działania z nim związane muszą zawsze być uzasadnione z punktu widzenia zarządzania finansowego oraz realizowane w sposób komplementarny w stosunku do przedmiotu projektu. Instrument elastyczności wykorzystywany w ramach EFRR nie moŜe naruszać zasad odnoszących się do tego funduszu. Powinien on uwzględniać kontekst i treść danego projektu, obszar interwencji EFRR oraz cele Programu i poszczególnych Osi Priorytetowych. Instytucja Zarządzająca będzie przestrzegać zachowania odpowiednich pułapów dla instrumentu elastyczności wynikających z treści rozporządzenia Rady nr 1083/2006 na poziomie Osi Priorytetowych, w których wykorzystanie tego mechanizmu zostało przewidziane. Natomiast faktyczne uzasadnienie i wykorzystanie instrumentu będzie rozpatrywane na poziomie projektu. Informacje na temat wykorzystania instrumentu elastyczności będą przedstawiane KE w raportach rocznych z realizacji RPO WP. Na poziomie Instytucji Zarządzającej zostanie równieŜ zapewniony mechanizm koordynacji pomiędzy działaniami wykorzystującymi instrumentu elastyczności i przedsięwzięciami finansowanymi w ramach wdraŜanych regionalnie Osi Priorytetowych PO Kapitał Ludzki. W przypadku przekroczenia w RPO WP limitów określonych prawem wspólnotowym związanych z instrumentem elastyczności, wydatki takie zostaną uznane za niekwalifikujące się i objęte korektami finansowymi (w okresie realizacji Programu lub z chwilą jego zamknięcia). 12. KOORDYNACJA RPO WP Z INNYMI INSTRUMENTAMI STRUKTURALNYMI Komitet Koordynacyjny NSRO powoła Grupę Roboczą, złoŜoną z przedstawicieli wszystkich Instytucji Zarządzających Programami finansowanymi ze środków EFRR, EFS, EFRROW, EFR. Zadaniem powyŜszej Grupy Roboczej będzie opracowanie propozycji mechanizmów kontroli krzyŜowej dla inwestycji wspieranych w ramach poszczególnych Programów (np. odpowiednie pytania we wnioskach o dofinansowanie, kontrole na próbie projektów, wspólny dostęp do baz danych). Celem ww. działań będzie unikanie podwójnego finansowania projektów i zagwarantowanie przestrzegania ustalonej linii demarkacyjnej. Na poziomie Instytucji Zarządzającej RPO WP powołane zostało Kolegium Dyrektorów ds. Polityki Strukturalnej, w skład którego wchodzą przedstawiciele wszystkich Departamentów Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego biorących udział we wdraŜaniu programów operacyjnych na szczeblu regionalnym. UmoŜliwi to nie tylko zapewnienie odpowiedniej komplementarności pomiędzy programami realizowanymi na poziomie województwa, ale równieŜ uzyskanie synergii pomiędzy nimi, zwłaszcza w odniesieniu do RPO WP i wdraŜanych regionalnie Osi Priorytetowych PO Kapitał Ludzki. Instytucja Zarządzająca zapewni takŜe szczególny mechanizm koordynacji, z udziałem jednostek organizacyjnych zaangaŜowanych we wdraŜanie wsparcia z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Europejskiego Funduszu Społecznego, umoŜliwiający krzyŜową ocenę projektów wykorzystujących instrument elastyczności. Celem tego mechanizmu będzie zapewnienie komplementarności przedsięwzięć, z jednoczesnym wykluczeniem ich podwójnego finansowania. Szczególnie staranna koordynacja interwencji będzie prowadzona w odniesieniu do następujących Osi Priorytetowych: 1) Rozwój i innowacje w MŚP, 2) Społeczeństwo wiedzy, 3) Funkcje miejskie i metropolitalne, 7) Ochrona zdrowia i system ratownictwa, 8) Lokalna infrastruktura podstawowa, 9) Lokalna infrastruktura społeczna i inicjatywy obywatelskie. Dodatkowym mechanizmem koordynacyjnym jest powierzenie tej samej komórce organizacyjnej w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Pomorskiego wdraŜania działania związanego z odnową wsi w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz przedsięwzięć ukierunkowanych na lokalne inicjatywy obywatelskie w RPO WP. W celu niedopuszczenia do podwójnego finansowania projektów, Zarząd Województwa Pomorskiego jako Instytucja Zarządzająca RPO WP, wypełniając równocześnie funkcje wdroŜeniowe powierzone przez Instytucję Zarządzającą PROW, wprowadzi system monitorowania obejmujący równieŜ tzw. małe projekty przewidziane do dofinansowania za pośrednictwem Lokalnych Grup Działania. Usprawni i ułatwi to proces krzyŜowej weryfikacji projektów i umoŜliwi uniknięcie ich podwójnego finansowania. ZAŁĄCZNIKI ZAŁĄCZNIK I. INDYKATYWNY WYKAZ DUśYCH PROJEKTÓW W ramach RPO WP nie zidentyfikowano duŜych projektów w rozumieniu art. 39 Rozporządzenia Rady nr 1083/2006. W przypadku zgłoszenia duŜych projektów w trakcie realizacji RPO WP, będą one podlegać procedurze wyboru zgodnie z art. 40 i 41 Rozporządzenia Rady nr 1083/2006. 174 ZAŁĄCZNIK II. KONSULTACJE SPOŁECZNE PROGRAMU 1. Tło konsultacji – partnerski proces programowania Prace nad Regionalnym Programem Operacyjnym dla Województwa Pomorskiego na lata 2007-2013 (RPO WP) zostały zainicjowane przez Zarząd Województwa Pomorskiego w maju 2005 roku. Wstępny zarys projektu RPO WP został przyjęty przez Zarząd Województwa w dniu 14.06.2005 roku. Na przełomie lipca i sierpnia 2005 roku – z inicjatywy Marszałka Województwa Pomorskiego – powstały Powiatowe Zespoły Robocze (PZR), na czele których stanęli starostowie. Powołano 17 PZR, w tym po jednym (wspólnym) zespole odpowiednio dla Gdańska, Gdyni i Sopotu, a takŜe dla Słupska i powiatu otaczającego. Zadaniem PZR jest przede wszystkim wypracowywanie uzgodnionych stanowisk dotyczących takich aspektów przygotowania i realizacji RPO WP, jak: a) b) c) d) e) ukierunkowanie tematyczne; podział środków na dziedziny interwencji; identyfikacja lokalnego potencjału rozwojowego (w tym inwestycyjnego); identyfikacja partnerskich projektów ponadlokalnych; mechanizmy wdraŜania. Zespoły składają się z przedstawicieli wszystkich gmin, pracodawców, organizacji pozarządowych i innych środowisk z danego powiatu. Łącznie, w prace PZR w skali całego regionu zaangaŜowanych jest blisko 280 osób. Współpraca z PZR odbywa się w formule spotkań, zwanych rundami konsultacyjnymi, w trakcie których omawiane są stanowiska Zespołów w odniesieniu do kwestii poruszanych w formularzach ankietowych przesyłanych przez Marszałka Województwa na ręce Przewodniczących PZR. Współpraca z PZR ma charakter ciągły, a kaŜdy Zespół wyznaczył osobę do bieŜących kontaktów. Dotychczas odbyły się 3 rundy konsultacyjne między przedstawicielami PZR a reprezentantami Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego. Miały one miejsce w terminach: a) 3-7 października 2005 roku (I runda); b) 23-25 listopada 2005 roku (II runda); c) 2-3 marca 2006 roku (III runda). Wszystkie rundy konsultacyjne miały istotny wpływ na kształtowanie kolejnych wersji Projektu RPO WP. Były one wsparte spotkaniami z tzw. Tematycznymi Grupami Ekspertów (TGE) zaproszonymi przez Marszałka Województwa do współpracy przy tworzeniu RPO WP. TGE zajmowały się takimi specyficznymi zagadnieniami RPO WP, jak: a) b) c) d) e) f) regionalny system transportowy; wsparcie rozwoju obszarów wiejskich; wsparcie przedsiębiorczości i innowacji; sfera edukacji akademickiej, nauki i badań; ochrona środowiska; regionalny system ratownictwa. O postępach prac nad RPO WP informowane są na bieŜąco m.in. Sejmik Województwa Pomorskiego, Wojewódzka Komisja Dialogu Społecznego, a takŜe Pomorski Komitet Sterujący ds. Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2004-2006. MoŜna więc jednoznacznie stwierdzić, Ŝe proces programowania RPO WP miał od początku szeroką formułę partnerską, otwartą na konstruktywny dialog ze wszystkimi zainteresowanymi osobami i instytucjami. 175 2. Ramy konsultacji – czasowe i formalne Trwająca 8 miesięcy współpraca z Powiatowymi Zespołami Roboczymi i Tematycznymi Grupami Ekspertów zaowocowała tym, Ŝe w dniu 27 kwietnia 2006 roku Zarząd Województwa Pomorskiego przyjął Projekt RPO WP154, kierując go do regionalnych konsultacji społecznych. Konsultacje społeczne Projektu RPO WP trwały łącznie 10 tygodni (05.05-14.07.2006 r.). Ogłoszenia na temat formuły ich przebiegu zostały opublikowane w prasie regionalnej i krajowej155, a takŜe na stronach internetowych samorządu województwa pomorskiego www.woj-pomorskie.pl (zakładka Regionalny Program Operacyjny). Media lokalne i regionalne odegrały istotną rolę w informowaniu o konsultacjach. Ukazały się m.in. liczne artykuły prasowe (Dziennik Bałtycki, Pomorskie) wsparte audycjami radiowymi (Radio Gdańsk) nt. przebiegu spotkań konsultacyjnych. Do wzięcia udziału w konsultacjach Projektu RPO WP zaproszone zostały wszystkie zainteresowane osoby i instytucje, a w szczególności przedstawiciele samorządu terytorialnego, partnerów społecznych i gospodarczych, administracji rządowej, organizacji pozarządowych i środowisk akademickich. Szczegółowy Raport z konsultacji społecznych Projektu RPO WP został przyjęty przez Zarząd Województwa Pomorskiego uchwałą nr 731/310/06 z dnia 28 lipca 2006 roku. 3. Cele i zasady konsultacji – nacisk na partnerstwo Celem konsultacji było uzyskanie moŜliwie najszerszego spektrum opinii i propozycji środowisk województwa na temat zapisów zawartych w Projekcie RPO WP. Istotne w nich było dąŜenie do wypracowania regionalnego konsensusu co do zakresu, celów i oczekiwanych rezultatów realizacji RPO WP, w tym jak najlepsze dopasowanie zapisów Programu do faktycznych potrzeb rozwojowych województwa. W procesie regionalnych konsultacji społecznych Projektu RPO WP dąŜono do jak najpełniejszego zastosowania następujących zasad: • Reprezentatywność i równość – wszyscy chętni (nie tylko partnerzy instytucjonalni, ale równieŜ pojedynczy obywatele) mogą brać udział w konsultacjach na równych prawach; • Legalność – strony procesu legislacyjnego, a w szczególności administracja publiczna, przestrzegają reguł prawnych w zakresie konsultacji; • Rzetelność – przedstawione opinie są przygotowane rzetelnie i starannie, odzwierciedlają prawdziwe poglądy środowisk reprezentowanych przez partnerów społecznych; • Przejrzystość i otwartość – podstawową regułą konsultacji jest ich jawność, dotycząca zarówno celu konsultacji, jak teŜ jej uczestników, zasad, procedur i efektu końcowego; • Dokumentowanie – poszczególne działania, poglądy, spotkania mające miejsce podczas konsultacji są dokumentowane; • Ciągłość i sprzęŜenie zwrotne – proces konsultacji ma charakter ciągły, planowy i zmierza do osiągnięcia zadeklarowanego celu, nie jest organizowany ad hoc; Uczestnicy konsultacji mają prawo spodziewać się publicznej reakcji na zgłaszane opinie, zarówno w trakcie debaty, jak i w czasie jej podsumowania156. 154 Uchwała nr 377 / 289 / 06 Zarządu Województwa Pomorskiego z dnia 27 kwietnia 2006 r. w sprawie przyjęcia Projektu Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Pomorskiego na lata 2007-2013 i skierowania go do regionalnych konsultacji społecznych. 155 „Dziennik Bałtycki” oraz „Gazeta Wyborcza” 156 Na podstawie: Długosz D., Wygnański J. J., Obywatele współdecydują. Przewodnik po partycypacji społecznej, W-wa, 2005. 176 4. Formy konsultacji – róŜnorodne moŜliwości Konsultacje społeczne Projektu RPO WP miały dwie zasadnicze formy: a) bezpośrednią, w ramach której zorganizowano szereg spotkań (konferencji, seminariów, posiedzeń); b) pisemną, w której wykorzystany został m.in. formularz uczestnika konsultacji społecznych. Bezpośrednia forma konsultacji W 17 konferencjach powiatowych – organizowanych we współpracy z poszczególnymi PZR – wzięło udział łącznie prawie 1100 osób. W konferencji podsumowującej konferencje powiatowe wzięło udział blisko 270 osób. Oprócz konferencji powiatowych Projekt RPO WP był prezentowany na posiedzeniach najwaŜniejszych gremiów w województwie, takich jak: Sejmik Województwa Pomorskiego, Pomorski Komitet Sterujący, Rada Metropolitalna Zatoki Gdańskiej, Wojewódzka Komisja UrbanistycznoArchitektoniczna, Wojewódzka Rada Zatrudnienia, Pomorska Rada Działalności PoŜytku Publicznego, Wojewódzka Komisja Dialogu Społecznego. Ponadto, odbyło się dziewięć seminariów i konferencji tematycznych (m.in. w zakresie innowacyjności, kultury, współpracy międzywojewódzkiej, prognozy oddziaływania na środowisko), na których Projekt RPO WP był równieŜ przedstawiany i dyskutowany. Łącznie we wszystkich 39 spotkaniach w ramach regionalnych konsultacji społecznych Projektu RPO WP 2007-2013 udział wzięło ponad 1 900 osób. Pisemna forma konsultacji W ramach konsultacji społecznych Projektu RPO WP stworzona została moŜliwość pisemnego zgłaszania uwag, propozycji i spostrzeŜeń. Pisemne stanowiska moŜna było przesyłać (w wersji elektronicznej i papierowej) m.in. na specjalnie przygotowanym formularzu uczestnika konsultacji społecznych, który: a) dawał wszystkim moŜliwość kompleksowego wypowiedzenia się na temat Projektu RPO WP; b) ułatwił efektywną analizę zgłaszanych postulatów. Z moŜliwości pisemnego wypowiedzenia się na temat Projektu RPO WP skorzystało łącznie 78 osób i instytucji. Ponadto, 37 wypowiedzi zanotowano na portalu internetowym Forum Pomorze (www.forumpomorze.pl). Zgłoszona został równieŜ petycja 1490 osób dotycząca uwzględnienia termomodernizacji spółdzielczych budynków mieszkaniowych w ramach RPO WP. Po przeanalizowaniu wszystkich zgłoszonych uwag i propozycji stworzono listę nieco ponad 200 zagadnień, które naleŜało rozwaŜyć, odpowiadając na postulaty zgłaszane w trakcie konsultacji społecznych Projektu RPO WP. 177 5. Efekty konsultacji – kierunki zmian w Programie PoniŜej – w formie syntetycznej – przedstawiono najwaŜniejsze kierunki zmian i przesądzeń wprowadzonych w Projekcie RPO WP w odpowiedzi na postulaty przedstawione w trakcie konsultacji społecznych. 1. Przemodelowano wsparcie dla przedsiębiorczości i innowacji (dotychczasowe Osie Priorytetowe 1 i 2) koncentrując je na dwóch filarach: • finansowych instrumentach wsparcia dla MŚP (granty tradycyjne, granty innowacyjne oraz pozadotacyjne instrumenty finansowe); • instytucjach otoczenia biznesu, takŜe tych oferujących wsparcie w zakresie procesów innowacyjnych i transferu innowacji. 2. Wsparcie dla infrastruktury edukacyjnej ukierunkowano na infrastrukturę dydaktyczną na poziomie wyŜszym oraz infrastrukturę naukowo-badawczą (słuŜącą dydaktyce akademickiej), która w sposób istotny przyczyni się do polepszenia jakości kształcenia. Inwestycje dotyczące otoczenia socjalnego uczelni (np. campusy) uzyskają wsparcie jedynie w przypadku, gdy stanowić będą element szerszego projektu dotyczącego infrastruktury dydaktycznej. Preferowane powinny być projekty partnerskie, realizowane przez kilka uczelni, bądź we współpracy uczelni i jednostek samorządu terytorialnego. 3. Przedsięwzięcia w zakresie infrastruktury i usług społeczeństwa informacyjnego powinny być ukierunkowane przede wszystkim na rozbudowę publicznej sieci szkieletowej poprawiającej moŜliwości dostępu do Internetu na obszarach poza duŜymi ośrodkami miejskimi. 4. Przedsięwzięcia dotyczące Inteligentnych Systemów Transportowych będą finansowane w ramach tego samego strumienia środków finansowych co projekty dotyczące transportu zbiorowego. 5. Nie wykluczono moŜliwości realizacji starannie wyselekcjonowanych i moŜliwych „do udźwignięcia” przez RPO WP inwestycji na drogach krajowych. 6. Uzbrojenie terenów pod inwestycje mieszkaniowe nie zostanie objęte wsparciem. 7. W zakresie projektów termomodernizacyjnych (biorąc pod uwagę duŜą skalę potrzeb oraz stosunkowo niewielkie środki przeznaczone na ten obszar tematyczny) nie naleŜy poszerzać kręgu bezpośrednich wnioskodawców o spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe. Jednak podmioty te będą mogły skorzystać ze wsparcia na projekty termomodernizacyjne w ramach programów rewitalizacyjnych, dla których wnioskodawcami będą gminy. 8. Przedsięwzięcia w zakresie wspierania i zachowania walorów przyrodniczych winny pozostać ukierunkowane na zrównowaŜone wykorzystanie obszarów chronionych, a nie na działania o charakterze czysto ochronnym. 9. W ramach przedsięwzięć dotyczących regionalnej infrastruktury ochrony zdrowia wsparcie będą mogły uzyskać wszystkie podmioty funkcjonujące w publicznym systemie ubezpieczeń zdrowotnych, które świadczą usługi z zakresu specjalistycznej opieki zdrowotnej (ambulatoryjnej i stacjonarnej). Realizowane tu będą jednak wyłącznie projekty wynikające z Programu „Zdrowie dla Pomorzan”. 10. Nie naleŜy zmieniać zasady kwalifikacji obszarów uprawnionych do wsparcia w zakresie rozwoju infrastruktury lokalnej (wyłączenie miast powyŜej 35 tys. mieszkańców). 11. Preferencje dla lokalnych inwestycji drogowych powinny się skoncentrować na poprawie powiązań między ośrodkami powiatowymi oraz między nimi a ośrodkami gminnymi. 178 12. Nie naleŜy dopuszczać operatorów infrastruktury energetycznej czy telekomunikacyjnej jako samodzielnych beneficjentów realizowanych przedsięwzięć (np. uzbrojenie terenów pod inwestycje). W grę będzie wchodzić wyłącznie rozwiązanie w formie PPP (np. operator-gmina). 13. Projekty dotyczące systemów odbioru i oczyszczania ścieków będą kluczowe z punktu widzenia realizacji celów w rozwoju lokalnym, co oznacza, Ŝe projekty stricte wodociągowe będą mogły być realizowane w RPO WP tylko w bardzo ograniczonym zakresie (bez inwestycji w samą sieć). 14. Zmodyfikowano definicję „obszarów strukturalnie słabych” (uŜywaną głównie w aspekcie rozwoju lokalnego), przy zachowaniu dwóch załoŜeń: a) nie powinny one obejmować większej części województwa; b) powinny one odzwierciedlać przede wszystkim potencjał ekonomiczny i społeczny gmin (związany z dochodami własnymi, poziomem bezrobocia, czy skalą udzielaniej pomocy społecznej). 15. Uwzględniono inwestycje w infrastrukturę słuŜącą edukacji przedszkolnej, z zastrzeŜeniem, Ŝe nie wchodzi w grę budowa nowych obiektów, lecz: a) rozbudowa, przebudowa i wyposaŜenie istniejących obiektów edukacyjnych w celu rozszerzenia ich funkcji o edukację przedszkolną; b) adaptacja i wyposaŜenie innych obiektów infrastruktury społecznej na cele związane z edukacją przedszkolną. 16. Dla projektów w zakresie infrastruktury edukacyjnej na szczeblu lokalnym wprowadzono dodatkowe preferencje odzwierciedlające procesy demograficzne. 17. Zweryfikowano przestrzenny zasięg realizacji przedsięwzięć w ramach lokalnych inicjatyw obywatelskich, koncentrując wsparcie na obszarach wiejskich. 18. Rozdysponowano 5% rezerwę programową, kierunkując ją na wzmocnienie regionalnego systemu transportowego (3%) oraz rozwój i innowacje w MŚP (2%). 19. Dokonano równieŜ innych przesunięć w tabeli finansowej, redukując środki na pomoc techniczną (-1%), lokalną infrastrukturę społeczną (-1%), środowisko i energetykę (-1%) oraz funkcje miejskie i metropolitalne (-1%), a takŜe podnosząc alokację na rozwój i innowacje w MŚP (+4%). 6. Podsumowanie Od czasu utworzenia województwa nie przeprowadzano jeszcze procesu konsultacyjnego na tak duŜą skalę, jak w przypadku RPO WP. Stało się to jednak niezbędne, poniewaŜ będzie to największy w historii kompleksowy, skoordynowany, wieloletni i stabilny finansowo program przedsięwzięć rozwojowych w województwie. PoniŜej zawarto kilka generalnych spostrzeŜeń. 1. Proces konsultacji RPO WP pozwolił na identyfikację ogromnej, wielokrotnie przekraczającej dostępne środki, skali potrzeb inwestycyjnych w regionie. Jednocześnie upowszechniła się świadomość, Ŝe RPO WP nie będzie narzędziem rozwiązania wszystkich problemów województwa pomorskiego, a co więcej, musi być powiązany z realizacją Strategii Lizbońskiej. 2. Z tego punktu widzenia jasne stało się, Ŝe RPO WP po pierwsze: powinien skupić się na realizacji projektów najwaŜniejszych z punktu widzenia trwałego pobudzania rozwoju, najpilniejszych, najlepiej przygotowanych oraz przerastających samodzielne moŜliwości finansowe beneficjentów, a po drugie: dla sukcesu województwa w latach 2007-2013, równie istotne co środki RPO WP, będzie umiejętne wykorzystanie wszystkich innych programów polityki spójności, polityki rozwoju obszarów wiejskich i polityki rybołówstwa. 3. Potrzeba jasno sprecyzowanej koncentracji RPO WP oraz konieczność promowania projektów wspólnych (partnerskich) nie budziły zasadniczych wątpliwości. Mimo to przedstawiono szereg postulatów związanych z uzupełnieniem lub rozszerzeniem zakresu interwencji programu, czy teŜ rozszerzeniem kręgu jego beneficjentów. 179 4. Z akceptacją spotkały się cel główny i cele szczegółowe RPO WP. TakŜe lista i układ Osi Priorytetowych RPO nie budziły zasadniczych zastrzeŜeń. 5. Ze zrozumieniem została przyjęta propozycja ustalenia średniego poziomu współfinansowania projektów z RPO na poziomie 75% kwalifikowanych kosztów przedsięwzięcia, który jest niŜszy od dopuszczalnego (85%), ale pozwala na zrealizowanie większej liczby waŜnych projektów i będzie lepiej wpływać na mobilizację zasobów własnych beneficjentów. 6. Uczestnicy konsultacji pozytywnie odnieśli się do propozycji wprowadzenia mechanizmu preferencji (przestrzennych, przedmiotowych lub podmiotowych), który powinien sprawić, Ŝe proces strategicznego wyboru najbardziej efektywnych i najwaŜniejszych dla rozwoju regionu projektów będzie bardziej przejrzysty i obiektywny, nie wykluczając wsparcia dla potencjalnie słabszych beneficjentów. Zgłoszono natomiast szereg szczegółowych i konstruktywnych wniosków zmierzających do udoskonalenia systemu preferencji, poprzez ich modyfikację lub uzupełnienie. 7. W trakcie konsultacji zarysowały się dwie tendencje związane ze strukturą finansową RPO WP. Pierwsza grupa wniosków wskazywała na konieczność wzmocnienia alokacji przeznaczonej na finansowanie infrastruktury lokalnej. Druga natomiast wiązała się z krytycznym postrzeganiem niskiego poziomu wsparcia ukierunkowanego na rozwój przedsiębiorczości. Oprócz tych dwóch głównych wątków, bardzo mocno podkreślano konieczność zwiększenia wysokości środków przeznaczonych na takie dziedziny jak: regionalny system transportowy, ochrona zdrowia i turystyka. 8. DuŜa część propozycji zgłoszonych w trakcie konsultacji dotyczyła szczegółowych zagadnień związanych z realizacją programu (np. procedury wyboru projektów). Wszystkie zgłoszone w tym zakresie propozycje zostaną przeanalizowane i wykorzystane podczas prac nad dokumentami wykonawczymi RPO WP. Proces przygotowania dokumentów wykonawczych objęty będzie odrębnym mechanizmem konsultacji na szczeblu regionu, w którym istotną rolę do odegrania będą miały Powiatowe Zespoły Robocze. 9. Konsultacje społeczne RPO WP naleŜy uznać za udane. Wysoka frekwencja i aktywność na konferencjach powiatowych, spotkaniach tematycznych oraz na konferencji podsumowującej, a takŜe wiele istotnych głosów przekazanych w formie pisemnej, potwierdzają duŜe zainteresowanie szeregu osób i instytucji kwestią programowania rozwoju regionu. Stwarza to z pewnością dobrą podstawę dla efektywnego, racjonalnego i pełnego wydatkowania środków dostępnych w ramach RPO WP. 180 ZAŁĄCZNIK III. OCENA ODDZIAŁYWANIA PROGRAMU NA ŚRODOWISKO 1. Podstawy prawne Ocena oddziaływania na środowisko Projektu RPO WP została przeprowadzona zgodnie z procedurą określoną w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 62. 627 z późn. zm.) oraz Dyrektywie 2001/42/WE w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko, określającej wymagania przeprowadzenia oceny w odniesieniu do programów mogących mieć znaczące oddziaływanie na środowisko, a takŜe Dyrektywie 2003/4/WE w sprawie publicznego dostępu do informacji dotyczących środowiska. 2. Przebieg postępowania a) W dniu 18 października 2005 roku Zarząd Województwa Pomorskiego skierował do Wojewody Pomorskiego oraz Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Gdańsku wniosek w sprawie uzgodnienia zakresu i stopnia szczegółowości informacji wymaganych w Prognozie oddziaływania na środowisko dla Projektu RPO WP. Uzgodniono następujący zakres Prognozy oddziaływania na środowisko Projektu RPO WP: - Cel, zakres, metodyka sporządzanej prognozy; - Informacja o zawartości Projektu RPO WP oraz jego związkach z innymi dokumentami planowania strategicznego; - Zestawienie celów przyjętych w międzynarodowych, krajowych i regionalnych strategiach i programach ochrony środowiska; - Ocena zgodności celów określonych w Projekcie RPO WP z celami w międzynarodowych, krajowych i regionalnych dokumentach środowiskowych; przyjętymi - Ocena kompletności diagnozy oraz analizy SWOT zawartych w Projekcie RPO WP w aspekcie zagadnień ochrony środowiska i zrównowaŜonego rozwoju; - Stan i problemy środowiska przyrodniczego województwa pomorskiego; - Ocena trafności działań Projektu RPO WP w stosunku do zidentyfikowanych problemów środowiska; - Oddziaływanie Projektu RPO WP na środowisko województwa pomorskiego, w tym na obszary Natura 2000 i zdrowie ludzi; - Informacja o moŜliwym oddziaływaniu transgranicznym; - Ocena listy wskaźników do monitorowania realizacji Projektu RPO WP w odniesieniu do zagadnień środowiskowych; - Skutki zaniechania realizacji Projektu RPO WP; - Zalecenia z ocen oddziaływania na środowisko Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia, Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko oraz Strategii Rozwoju Województwa Pomorskiego; - Wnioski końcowe oraz rekomendacje rozwiązań mających na celu zapobieganie i ograniczanie niekorzystnych oddziaływań na środowisko, wynikających z realizacji Projektu RPO WP. b) W dniu 4 listopada 2005 roku Zarząd Województwa Pomorskiego uchwałą nr 967/242/05 powierzył realizację prac związanych z postępowaniem w sprawie oceny oddziaływania na środowisko dla RPO WP Wojewódzkiemu Biuru Planowania Przestrzennego w Słupsku. 181 c) Procedura postępowania z udziałem społeczeństwa w ocenie oddziaływania na środowisko rozpoczęła się w dniu 7 listopada 2005 roku komunikatem Zarządu Województwa Pomorskiego (opublikowanym w prasie regionalnej i na stronie internetowej Województwa Pomorskiego: www.woj-pomorskie.pl) zawiadamiającym o wszczęciu postępowania. d) W terminie 7-28 listopada 2005 roku była moŜliwość składania wniosków i uwag do postępowania w sprawie Prognozy. We wskazanym terminie wniosków i uwag nie zgłoszono. e) W dniu 15 grudnia 2005 roku na ww. stronie internetowej udostępniono Raport Nr 1 z Prognozy oddziaływania na środowisko Wstępnego Projektu Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Pomorskiego na lata 2007-2013 przyjętego przez Zarząd Województwa Pomorskiego dnia 4 listopada 2005 roku. f) W dniu 27 kwietnia 2006 r. Zarząd Województwa Pomorskiego uchwałą nr 377/289/06, przyjął Projekt RPO WP, który skierowany został do regionalnych konsultacji społecznych. Dokument ten stanowił równieŜ podstawę do przygotowania Prognozy oddziaływania na środowisko Projektu RPO WP. g) W dniu 30 maja 2006 r. Zarząd Województwa Pomorskiego uchwałą nr 471/298/06 przyjął dokument Prognozy i skierował (wraz z Projektem RPO WP) do zaopiniowania przez Wojewodę Pomorskiego i Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Gdańsku, a takŜe do konsultacji społecznych. h) W dniu 2 czerwca 2006 roku w prasie regionalnej157 ukazał się komunikat Zarządu Województwa Pomorskiego w sprawie: - udostępnienia dokumentu Prognozy (wraz z Projektem RPO WP) do publicznej wiadomości - moŜliwości składania uwag i wniosków w terminie 5-26 czerwca 2006 roku, - konferencji otwartej dla społeczeństwa poświęconej dokumentom Prognozy. i) Wspomniana wyŜej konferencja odbyła się w dniu 13 czerwca 2006 roku; uczestniczyło w niej 46 osób spośród zaproszonych 61 instytucji działających w obszarze ochrony środowiska i ochrony przyrody. j) Opinie ww. organów państwowych, a takŜe uwagi przedstawione w trakcie procesu konsultacyjnego z udziałem społeczeństwa, zostały uwzględnione w ostatecznej wersji dokumentu Prognozy, która została przyjęta przez Zarząd Województwa Pomorskiego Uchwałą nr 748/312/06 z dnia 4 sierpnia 2006 r. Z pełną treścią Prognozy, moŜna zapoznać się pod adresem: www.wojpomorskie.pl w zakładce Regionalny Program Operacyjny na lata 2007-2013. 3. Kluczowe wnioski dla Programu płynące z dokumentu Prognozy Celem Prognozy oddziaływania na środowisko Projektu RPO WP była identyfikacja środowiskowych skutków realizacji postanowień RPO WP, a więc ustalenie, czy przyjęte w dokumencie zapisy gwarantują bezpieczeństwo środowiska przyrodniczego oraz sprzyjają jego ochronie i zrównowaŜonemu rozwojowi. PoniŜej zaprezentowano najwaŜniejsze wnioski dla RPO WP płynące z Prognozy: 1. Analiza zgodności określonych w Projekcie RPO WP celów z zakresu ochrony środowiska i rozwoju zrównowaŜonego nie stwierdziła ich sprzeczności z polityką ekologiczną Polski i Wspólnoty Europejskiej. 2. Wiele celów RPO WP będzie mieć pozytywny wpływ na realizację celów sformułowanych w najwaŜniejszych regionalnych strategiach sektorowych, a takŜe w Programie Ochrony Środowiska Województwa Pomorskiego. Wpływ największej grupy celów określono jako mieszany. Oznacza to, Ŝe poziom ogólności ich zapisu lub szeroki zakres załoŜonych działań nie pozwala – 157 „Dziennik Bałtycki”. 182 przynajmniej na etapie Prognozy – na jednoznaczną ocenę ich wpływu na realizację nadrzędnych celów środowiskowych. 3. Analiza trafności działań przyjętych w RPO WP, w stosunku do zidentyfikowanych w Prognozie 21 najpowaŜniejszych problemów ekologicznych w województwie wykazała, Ŝe większość z nich ma szansę na rozwiązanie lub zminimalizowanie, pozostałe zaś (np. zagroŜenie powodzią na śuławach) mają szansę na rozwiązanie m.in. w ramach innych programów operacyjnych. Analiza wykazała takŜe istnienie w RPO WP działań sprzyjających realizacji VI Programu Działań UE na rzecz środowiska. 4. RPO WP nie przewiduje realizacji przedsięwzięć zaliczanych do szczególnie szkodliwych dla środowiska. Planowany rozwój małych i średnich przedsiębiorstw, infrastruktury transportowej i ochrony środowiska o znaczeniu regionalnym nie wskazuje na moŜliwość negatywnego oddziaływania transgranicznego, mogącego objąć terytorium innych państw. 5. Przedsięwzięcia mogące w sposób znaczący oddziaływać na komponenty środowiska najliczniej grupują się w takich obszarach tematycznych RPO WP, jak: - rozwój regionalnej transportowej; infrastruktury drogowej i rozwój węzłowej infrastruktury - inwestycje i wspieranie wdraŜania rozwiązań innowacyjnych w przedsiębiorstwach. 6. Wyraźną presję na środowisko mogą powodować teŜ grupy przedsięwzięć związane z: - rozwojem i integracją systemów transportu zbiorowego; - gospodarką odpadami i rozwojem infrastruktury energetyki odnawialnej; - lokalną infrastrukturą podstawową. 7. Nie moŜna wykluczyć szkodliwego wpływu niektórych planowanych przedsięwzięć na obszary Natura 2000. W przypadku projektowania inwestycji na tych obszarach, naleŜy rozwaŜać nieszkodliwe lub mniej szkodliwe lokalizacje alternatywne, a gdy będą one niemoŜliwe, kompensację przyrodniczą. Dla części inwestycji realizowanych na obszarach Natura 2000 (np. kanalizacja) negatywne oddziaływanie dotyczyć będzie głównie okresu realizacji inwestycji, zaś ich efekty końcowe, w postaci redukcji ścieków, będą pozytywne dla środowiska. 8. Poprawa stanu środowiska uzyskana w wyniku realizacji RPO WP będzie pozytywnie oddziaływała na zdrowie ludzi i jakość ich Ŝycia. Oddziaływanie to będzie miało zwykle charakter pośredni, a jego skutki dla zdrowia uwidocznią się w dłuŜszej perspektywie czasu. Najsilniejsze pozytywne oddziaływanie na stan środowiska naturalnego, a w rezultacie na podstawy stałej poprawy zdrowotności i jakości Ŝycia mieszkańców województwa, będzie miała realizacja przedsięwzięć w zakresie infrastruktury środowiskowej i energetycznej oraz lokalnej infrastruktury podstawowej. 9. Osobną grupę stanowią przedsięwzięcia oddziałujące na organizm ludzki w sposób bezpośredni i szybko odczuwalny. NaleŜą do nich działania związane z rozwojem infrastruktury ochrony zdrowia, lecznictwa uzdrowiskowego, utworzeniem zintegrowanego systemu ratownictwa medycznego, walką z przestępczością i patologiami społecznymi, itp. 10. Wybrane dla generalnej oceny realizacji RPO WP wskaźniki zintegrowanego postępu ekonomicznego pozwalają względnie dobrze monitorować procesy zachodzące w sferze społeczno-gospodarczej. Wskaźniki te wymagają jednak uzupełnienia dla odpowiedniego uwzględnienia zmian środowiskowych w powiązaniu ze zmianami gospodarczo-społecznymi. 4. Kierunki zmian w Programie jako efekt procesu oceny oddziaływania na środowisko Postępowanie w sprawie oceny oddziaływania Projektu RPO WP na środowisko zaowocowało dokumentem Prognozy, który był przedmiotem uzgodnień i opiniowania organów administracji 183 rządowej, a takŜe przedmiotem konsultacji społecznych. W toku całego postępowania pojawił się szereg uwag, wniosków i rekomendacji pod adresem Projektu RPO WP. Szczegółowa informacja nt: a) sposobu wykorzystania w Projekcie RPO WP ustaleń zawartych w Prognozie; b) sposobu wykorzystania w Projekcie RPO WP opinii i uzgodnień Wojewody Pomorskiego oraz Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Gdańsku; c) sposobu wykorzystania w Projekcie RPO WP wyników udziału społeczeństwa w postępowaniu w sprawie oceny oddziaływania na środowisko; d) metod i częstotliwości przeprowadzania analizy postanowień Projektu RPO WP, zawarta jest w Uchwale Zarządu Województwa Pomorskiego nr 749 / 312 / 06 z dnia 4 sierpnia 2006 roku w sprawie przyjęcia Projektu Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Pomorskiego na lata 2007-2013 (załączniki 2-5 uchwały). PoniŜej – w formie syntetycznej – przedstawiono najwaŜniejsze kierunki zmian w Projekcie RPO WP w odpowiedzi na rekomendacje przedstawione w Prognozie. 1. W części diagnostycznej RPO WP skorygowano informacje dotyczące m.in. przyrodniczych obszarów chronionych, zagospodarowania osadów ściekowych, a takŜe infrastruktury środowiskowej. 2. W celu strategicznym RPO WP jednoznacznie nawiązano do zasady zrównowaŜonego rozwoju. 3. Postulat trwałej poprawy poziomu Ŝycia mieszkańców uwzględniono jako jedną z głównych zasad realizacji RPO WP. 4. Bezpośrednie wsparcie dla MŚP ukierunkowano m.in. na inwestycje sprzyjające oszczędności surowców i energii oraz ograniczaniu ilości substancji szkodliwych odprowadzanych do środowiska. 5. W zakresie przedsięwzięć innowacyjnych w MŚP podkreślono, Ŝe wdraŜane rozwiązania powinny przyczyniać się do ograniczenia eksploatacji nieodnawialnych zasobów środowiska oraz winny bezwzględnie spełniać kryterium bezpieczeństwa środowiskowego. 6. Uwzględniono tereny powojskowe w zakresie przedsięwzięć rewitalizacyjnych. 7. W zakresie inwestycji drogowych (o randze regionalnej) uwzględniono moŜliwość realizacji bezpiecznych przejść dla zwierząt jako elementu infrastruktury towarzyszącej. 8. Wprowadzono zapisy, zgodnie z którymi inwestycje dotyczące regulacji i utrzymania cieków wodnych powinny uwzględniać potrzeby ochrony przyrody, w tym róŜnorodności biologicznej, co wiąŜe się m.in. z koniecznością zachowania lub przywrócenia droŜności biologicznej rzek. 9. W zakresie infrastruktury energetycznej podkreślono preferencje dla projektów przyczyniających się do redukcji ilości zanieczyszczeń atmosferycznych w strefach, dla których określono tzw. programy ochrony powietrza w związku z przekroczeniem dopuszczalnych poziomów stęŜenia pyłu zawieszonego. 10. W uzasadnionych przypadkach umoŜliwiono poszerzenie zakresu tematycznego realizowanych projektów o zagadnienia związane z promocją informacji o środowisku oraz edukacją ekologiczną. 11. W ramach przedsięwzięć dotyczących lokalnej infrastruktury podstawowej umoŜliwiono likwidację mogilników. 12. Uwzględniono propozycje modyfikacji niektórych wskaźników monitorowania RPO WP. Instytucja Zarządzająca zapewni monitorowanie znaczącego wpływu RPO WP na środowisko wykorzystując rekomendacje wynikające z Prognozy (z zastrzeŜeniem art. 10 Dyrektywy 2001/42/EC w zakresie unikania powielania działań monitoringowych). Propozycje wskazane w Prognozie posłuŜą do sformułowania zestawu wskaźników wymaganych wobec beneficjentów w odniesieniu do realizowanych przez nich projektów wykazujących oddziaływanie środowiskowe. 184 ZAŁĄCZNIK IV. OCENA EX-ANTE (SZACUNKOWA) PROGRAMU 1. Podstawy prawne Oceny Ocena została przeprowadzona zgodnie z wymogiem art. 48 ust. 2 Rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 roku ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1260/1999. 2. Zamawiający, Wykonawca i Odbiorca Oceny Zamawiającym było Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Wykonawcą – firma WYG International sp. z o.o., zaś głównym adresatem – Zarząd Województwa Pomorskiego jako Instytucja Zarządzająca Programem. Ocena ex-ante była realizowana przez Wykonawcę jednocześnie dla wszystkich 16 regionalnych programów operacyjnych, a takŜe dla Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej. 3. Przedmiot Oceny Zasadniczo, przedmiotem Oceny był projekt Programu przyjęty przez Zarząd Województwa Pomorskiego w dniu 4 sierpnia 2006 roku (Uchwała nr 749/312/06). Dokument ten odzwierciedlał zarówno wyniki konsultacji społecznych, jak teŜ wyniki postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko. W ostatecznym Raporcie ewaluacyjnym wzięto takŜe pod uwagę kolejną wersję projektu Programu przyjętą przez Zarząd Województwa w dniu 13 października 2006 roku (Uchwała nr 971/329/06). 4. Zakres Oceny Zakres Oceny objął następujące zadania badawcze: 1) Weryfikacja analizy społeczno-ekonomicznej oraz jej jakości w świetle zidentyfikowanych potrzeb rozwoju regionu; 2) Ocena uzasadnienia ekonomicznego oraz spójności wewnętrznej części projekcyjnej Programu; 3) Ocena spójności zewnętrznej Programu z politykami wspólnotowymi, krajowymi i regionalnymi; 4) Ocena oczekiwanego rezultatu i oddziaływania Programu; 5) Ocena proponowanego systemu wdraŜania Programu. 5. Proces Oceny - Rozpoczęcie prac nad Oceną ex-ante nastąpiło w dniu 7 sierpnia 2006 roku; - Przedstawienie Raportu metodologicznego przez Wykonawcę nastąpiło w dniu 28 sierpnia 2006 roku; - I spotkanie przedstawicieli Wykonawcy i Instytucji Zarządzającej odbyło się w dniu 5 października 2006 r.; w jego trakcie omówiono roboczą wersję Raportu ewaluacyjnego (zadania 1 i 2); - II spotkanie między przedstawicielami Wykonawcy i Instytucji Zarządzającej Programem miało miejsce w dniu 16 listopada 2006 r.; jego podstawą była pierwsza pełna wersja Raportu ewaluacyjnego; - Ostateczna wersja Raportu ewaluacyjnego została przekazana Instytucji Zarządzającej przez Zamawiającego w dniu 14 grudnia 2006 roku. 185 6. Kluczowe wnioski i rekomendacje dla Programu wynikające z Oceny PoniŜej przedstawiono – uporządkowane według zadań badawczych – najwaŜniejsze wnioski i rekomendacje ewaluatorów wobec Programu. Zadanie 1 Weryfikacja analizy społeczno-ekonomicznej w świetle zidentyfikowanych potrzeb rozwoju regionu Wnioski: • diagnoza określa charakterystyczne potrzeby województwa pomorskiego, wskazując na obszary problemowe i uwzględniając społeczno-gospodarczą oraz przestrzenną specyfikę regionu; • jasno sformułowano obecne determinanty rozwoju społeczno-gospodarczego; • w analizie SWOT poprawnie przyporządkowano strony silne i szanse oraz strony słabe i zagroŜenia; na jej podstawie moŜna określić cele rozwojowe województwa. Rekomendacje: • uzupełnić najwaŜniejsze uwarunkowania zewnętrzne rozwoju województwa, które dadzą lepszą podstawę do formułowania szans oraz zagroŜeń w analizie SWOT i w części projekcyjnej; • uwzględnić analizy prognostyczne dotyczące zjawisk waŜnych dla rozwoju województwa; • doprecyzować opis źródeł pochodzenia przedstawianych informacji i ocen; • uzupełnić problematykę obszarów wiejskich i bardziej wyeksponować problemy terenów nadmorskich, a takŜe odnawialnych źródeł energii. Zadanie 2 Ocena uzasadnienia ekonomicznego oraz spójności wewnętrznej części projekcyjnej Programu Wnioski: • Program charakteryzuje się przejrzystością, logicznością i kompletnością; • spójność diagnozy z projektowanymi Celami i Osiami Priorytetowymi jest satysfakcjonująca; • oczekiwana efektywność i potencjalna skuteczność realizacji Programu została oceniona wysoko; logika podziału środków odzwierciedla z jednej strony potrzeby regionu, z drugiej zaś uwzględnia inwestycyjny charakter niektórych z Osi Priorytetowych; • wskaźniki realizacji dla Osi Priorytetowych zostały zdefiniowane poprawnie. Rekomendacje: • syntetycznie określić ryzyka związane z realizacją wyznaczonych w Programie celów; • rozwaŜyć zmianę przynaleŜności niektórych Obszarów tematycznych do Celów szczegółowych; • rozwaŜyć poszerzenie zakresu tematycznego dla Celu szczegółowego 2 (Poprawa atrakcyjności inwestycyjnej ośrodków miejskich i usprawnienie powiązań miedzy nimi). • wskazać powiązanie między Obszarami tematycznymi a Osiami Priorytetowymi Programu; • rozwaŜyć redukcję liczby Osi Priorytetowych, eliminując te Osie, których zakres tematyczny jest zbyt szczegółowy, jak na przyjętą w Programie formułę; • zmodyfikować skomplikowaną strukturę Osi Priorytetowej 1 (Rozwój i innowacje w MŚP). 186 Zadanie 3 Ocena spójności zewnętrznej Programu z politykami wspólnotowymi, krajowymi i regionalnymi Wnioski: Program wykazuje naleŜytą spójność z politykami wspólnotowymi, krajowymi i regionalnymi; na szczególną uwagę zasługuje spójność dokumentu z Narodowymi Strategicznymi Ramami Odniesienia oraz Strategią Rozwoju Województwa Pomorskiego. Nie sformułowano rekomendacji w zakresie Zadania 3. Zadanie 4 Ocena oczekiwanego rezultatu i oddziaływania Programu Wnioski: • zawarty w Programie system wskaźników został oceniony bardzo wysoko; zapewnia on właściwe przyporządkowanie i rozróŜnienie pomiędzy wskaźnikami produktu, rezultatu i oddziaływania; • wartości docelowe wskaźników zawartych w Programie oceniono jako realne do osiągnięcia; • w Programie mogą zostać wyodrębnione wskaźniki realizacji Celów szczegółowych. Rekomendacje: • rozwaŜyć wprowadzenie niewielkich korekt w zakresie wskaźników dla Programu; • rozwaŜyć wprowadzenie wskaźników (oddziaływania) dla Celów szczegółowych Programu. Zadanie 5 Ocena proponowanego systemu wdraŜania Programu Wnioski: Opis systemu wdraŜania jest dość ogólny i opiera się głównie na rozporządzeniach WE, Narodowych Strategicznych Ramach Odniesienia i Wytycznych Ministerstwa Rozwoju Regionalnego. Rekomendacje: • rozwaŜyć przemodelowanie struktury rozdziału opisującego system wdraŜania Programu tak, aby lepiej zarysować sposób funkcjonowania i współpracy zaangaŜowanych instytucji; • syntetycznie zaprezentować potencjał administracji regionalnej do wdroŜenia Programu; • wskazać i uzasadnić, wdraŜanie których Osi Priorytetowych zostanie wydzielone poza Instytucję Zarządzającą, określając jednocześnie liczbę planowanych instytucji pośredniczących (wdraŜających); • przedstawić krótki opis jednostki ewaluacyjnej w ramach Instytucji Zarządzającej; • doprecyzować ogólne zasady systemu wyboru projektów w ramach Programu, a takŜe opis procedur uruchamiania i obiegu płatności oraz opis narzędzi promocji Programu; • podkreślić, Ŝe Komitet Monitorujący Programu (zgodnie z treścią NSRO) będzie koordynował – na poziomie regionalnym – realizację programów operacyjnych Celu 1 i Celu 3 Polityki Spójności oraz programów w ramach Wspólnej Polityki Rolnej i Wspólnej Polityki Rybackiej; • doprecyzować opis realizacji zasady partnerstwa na kaŜdym etapie wdraŜania Programu; • opisać instrumenty wymiany doświadczeń funkcjonowania systemu wdraŜania. 187 i tworzenia sieci współpracy dotyczących 7. Kierunki zmian w Programie jako efekt procesu Oceny PoniŜej – w formie syntetycznej – przedstawiono najwaŜniejsze kierunki zmian w Programie wynikające z rekomendacji przedstawionych w Raporcie ewaluacyjnym: Diagnozę sytuacji społeczno-gospodarczej regionu uzupełniono o: • opisy najwaŜniejszych uwarunkowań zewnętrznych rozwoju województwa; • elementy analiz prognostycznych dotyczących zjawisk waŜnych dla rozwoju województwa; • informacje podkreślające specyfikę obszarów wiejskich i obszarów nadmorskich; • informacje wskazujące wyraźniej na potencjał regionu w zakresie odnawialnych źródeł energii; • jednoznaczne odwołania do źródeł podawanych danych i informacji. Zweryfikowano i uporządkowano analizę SWOT w oparciu o ww. zmiany w diagnozie. W rozdziale dotyczącym Strategii Programu Obszarów tematycznych i Osi Priorytetowych. jednoznacznie określono powiązanie W Strategii Programu wskazano ryzyka związane z jego realizacją. W przypadku kilku wskaźników monitoringu Osi Priorytetowych skorygowano poziom (produkt, rezultat, oddziaływanie), na którym będą one mierzone. Opis systemu wdraŜania Programu doprecyzowano w zakresie: • procedury uruchamiania środków i obiegu płatności; • realizacji zasady partnerstwa na kaŜdym etapie realizacji Programu; • działań mających na celu promocję i upowszechnianie informacji na temat Programu. Z pełną treścią Raportu ewaluacyjnego, a takŜe ze Stanowiskiem Instytucji Zarządzającej RPO WP158 w sprawie wszystkich rekomendacji płynących z Oceny ex-ante moŜna zapoznać się pod adresem: www.woj-pomorskie.pl w zakładce Regionalny Program Operacyjny na lata 2007-2013. 8. Podsumowanie Ocena ex-ante realizowana była równolegle z końcowym etapem prac nad zawartością Programu. Ewaluatorzy mogli więc wykorzystać wnioski płynące z konsultacji społecznych Programu, a takŜe z postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko. Z drugiej strony mieli oni stosunkowo duŜo czasu, aby – dzięki swoim konstruktywnym propozycjom – wywrzeć pozytywny wpływ na ostateczny kształt Programu. Ten pozytywny wpływ był wzmocniony dzięki organizacji dwóch bezpośrednich spotkań (oraz wielokrotnej wymianie korespondencji) pomiędzy zespołem ewaluatorów a przedstawicielami Instytucji Zarządzającej. Istotny jest teŜ fakt, Ŝe w trakcie procesu Oceny powstała kolejna wersja Programu, która częściowo uwzględniała juŜ wstępne rekomendacje ewaluatorów. Proces oceny spełnił dwa istotne warunki sukcesu: iteracyjność i interaktywność. MoŜna w związku z tym stwierdzić, Ŝe Ocena ex-ante osiągnęła zakładany cel, którym jest przede wszystkim lepsze dopasowanie Programu do potrzeb i uwarunkowań regionu, zwiększenie jego spójności, a takŜe podniesienie efektywności alokowanych w nim środków finansowych. Wyniki Oceny ex-ante będą jeszcze wykorzystywane w trakcie prac nad systemem realizacji Programu. 158 Uchwała Zarządu Województwa Pomorskiego nr 55/ 16/ 07 z dnia 24 stycznia 2007 roku. 188 ZAŁĄCZNIK V. OCENA SKUTKÓW MAKROEKONOMICZNYCH REALIZACJI PROGRAMU Ocena efektu makroekonomicznego realizacji RPO WP została przeprowadzona: a) na zlecenie Zarządu Województwa Pomorskiego przez Wrocławską Agencję Rozwoju Regionalnego w oparciu o regionalny (stworzony dla potrzeb województwa pomorskiego) model HERMIN159; b) na zlecenie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego przez Instytut Badań nad Gospodarką Rynkowa w oparciu o model równowagi ogólnej MaMoR2160. Zastosowanie takiego podejścia (dwie niezaleŜne opinie) pozwoliło zobiektywizować wyniki oceny. Z pełną treścią Raportów prezentujących ocenę efektu makroekonomicznego RPO WP moŜna zapoznać się pod adresem: www.woj-pomorskie.pl w zakładce Regionalny Program Operacyjny na lata 2007-2013. Oba ww. Raporty zostały wykorzystane przez Wykonawcę Oceny ex-ante Programu. Ocena wykonana z zastosowaniem modelu HERMIN Ocenie poddano dwie wersje projektu Programu: a) wersję skierowaną do konsultacji społecznych (przyjętą w dniu 27 kwietnia 2006 roku); b) wersję uwzględniającą wyniki konsultacji społecznych oraz wyniki postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko (przyjętą w dniu 4 sierpnia 2006 roku). PoniŜej przedstawiono podstawowe etapy prac związane z oceną efektu makroekonomicznego RPO WP: a) stworzenie modelu gospodarki regionalnej w oparciu o szereg załoŜeń odnośnie warunków wewnętrznych i zewnętrznych; b) przeprowadzenie symulacji wyjściowej161 obrazującej ścieŜkę rozwojową uwzględnienia środków finansowych RPO WP (tzw. scenariusz bazowy); regionu bez c) przeprowadzenie symulacji obrazującej ścieŜkę rozwojową regionu uwzględniającą wydatki inwestycyjne w ramach RPO WP162; d) porównanie wyników tych symulacji, wskazujące potencjalne dodatkowe makroekonomiczne dla gospodarki regionu wynikające z realizacji RPO WP. efekty Dzięki zastosowaniu modelu HERMIN uzyskano informacje nt. siły oddziaływania RPO WP na takie elementy regionalnej gospodarki, jak: PKB, wielkość zatrudnienia i stopa bezrobocia. Przedstawia je poniŜsza tabela. 159 Model bazujący na popytowej teorii Keynes’a, rozwinięty przez Instytut Badań Społeczno-Ekonomicznych funkcjonujący przy irlandzkim Ministerstwie Finansów. Ma zastosowanie do prognoz krótko i średniookresowych. 160 Obliczeniowy model równowagi ogólnej (ang. computable general equilibrium model) zorientowany na efekty podaŜowe i mający zastosowanie do prognoz długookresowych. 161 Ocena wpływu RPO WP na makroekonomiczny efekt dla gospodarki województwa pomorskiego została przeprowadzona w oparciu o następujące załoŜenia: 1) wzrost produkcji przemysłowej w Polsce będzie wynosić 7% rocznie do 2010 r. oraz 5% w latach następnych; 2) dynamika wzrostu produkcji przemysłowej głównych partnerów gospodarczych będzie wynosić 5% rocznie; 3) inflacja wyniesie 3% rocznie; 4) stawki podatkowe będą na stałym poziomie; 5) kurs wymiany zamroŜono na obecnym poziomie; 6) zatrudnienie w sektorze publicznym w regionie będzie wzrastać 2% rocznie. 162 Dla celów obliczeniowych przyjęto załoŜenie, Ŝe RPO WP będzie realizowany w okresie 01.01.07-31.12.2015 (zgodnie z zasadą „n+3” obowiązującą w latach 2007-2010 oraz zasadą „n+2” obowiązującą w latach 2011-2013). Przyjęto takŜe załoŜenia odnośnie alokacji środków finansowych RPO WP w latach 2007-2015. Dodatkowo, przyjęto dwa warianty zakładające: standardowe efekty ekonomiczne realizacji RPO WP (przy tzw. średnich elastycznościach) lub wyŜsze długoterminowe efekty ekonomiczne realizacji RPO (przy tzw. wysokich elastycznościach). 189 Analiza rozwoju gospodarczego województwa pomorskiego bez RPO WP (scenariusz bazowy) Liczba osób Stopa Lata PKB zatrudnionych bezrobocia % zmiana w stosunku do roku poprzedniego przy realizacji RPO WP163 Liczba osób Stopa PKB zatrudnionych bezrobocia % zmiana w stosunku do scenariusza bazowego 2006 4.73 1.60 17.79 0.00 0.00 0.00 2007 4.88 1.69 16.49 0.05 0.04 -0.03 2008 5.00 1.74 15.40 0.22 0.15 -0.12 2009 5.08 1.77 14.56 0.64 0.34 -0.29 2010 5.18 1.82 13.67 1.46 0.63 -0.55 2011 4.59 1.40 13.13 2.13 0.63 -0.55 2012 4.63 1.41 12.57 2.70 0.68 -0.60 2013 4.71 1.45 11.98 3.44 0.81 -0.71 2014 4.80 1.50 11.34 3.38 0.51 -0.45 2015 4.88 1.54 10.65 3.32 0.35 -0.31 2016 4.97 1.59 9.92 2.87 0.07 -0.07 2017 5.06 1.64 9.15 2.70 0.07 -0.06 2018 5.14 1.69 8.32 2.57 0.08 -0.07 2019 5.22 1.74 7.44 2.45 0.08 -0.08 2020 5.31 1.79 6.50 2.33 0.09 -0.08 Wnioski Wpływ RPO WP na PKB Realizacja RPO WP będzie miała pozytywny wpływ na dynamikę PKB w analizowanym okresie. Stopa wzrostu PKB będzie w latach 2007-2013 wyŜsza w przypadku implementacji Programu, niŜ przy załoŜeniu braku jego realizacji. W rezultacie spowoduje to wyŜszy poziom PKB w roku 2013 o ponad 1,6 mld zł164. Na zmianę wielkości PKB wskutek realizacji RPO największy wpływ mają zmiany Wartości Dodanej Brutto wytworzonej w sektorze przetwórstwa przemysłowego oraz w sektorze usług rynkowych, przy czym realizacja RPO WP będzie miała większy wpływ na drugi z wymienionych sektorów. Wykres nr 12. Stopa wzrostu PKB w scenariuszu bazowym i w scenariuszu „z RPO WP” (model HERMIN) STOPA WZROSTU PKB (% ) 9 8 7 6 5 4 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 prognoza bez RPO WP (scenariusz bazowy) prognoza z RPO WP 163 164 Przy załoŜeniu średnich elastyczności. W cenach stałych roku 1995. 190 2016 2017 2018 2019 2020 Wpływ RPO WP na wielkość zatrudnienia Realizacja RPO wpłynie pozytywnie na wielkość zatrudnienia w regionie. Corocznie liczba nowych miejsc pracy będzie się zwiększać w stosunku do scenariusza „bez RPO WP”. Dynamika ta będzie trwała aŜ do roku 2013, kiedy liczba osób pracujących będzie wyŜsza o ponad 7 tysięcy w porównaniu do scenariusza bazowego. Wykres nr 13. Zmiana liczby pracujących w scenariuszu bazowym i w scenariuszu „z RPO WP” (model HERMIN) Z M IA N A ZA T R U D N IE N IA (% ) 2,5 2 1,5 1 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 prognoza bez RPO WP (scenariusz bazowy) prognoza z RPO WP Wpływ RPO WP na stopę bezrobocia Wpływ realizacji Programu na wielkość stopy bezrobocia w województwie pomorskim będzie pozytywny. Największa zmiana stopy bezrobocia wskutek realizacji RPO WP będzie widoczna w latach 2013-2015. Będzie ona wtedy mniejsza od 2 do 2,5 punktów procentowych w porównaniu do scenariusza bazowego. Jednocześnie, w miarę postępu realizacji RPO WP wzrastać będzie wydajność czynników wytwórczych, skutkiem czego będzie malejący wpływ realizacji Programu na stopę bezrobocia. Wykres nr 14. Stopa bezrobocia w scenariuszu bazowym i w scenariuszu „z RPO WP” (model HERMIN) 18 STO PA BE ZRO B O CIA (% ) 17 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 prognoza bez RPO WP (scenariusz bazowy) prognoza z RPO WP 191 2016 2017 2018 2019 2020 Ocena wykonana z zastosowaniem modelu równowagi ogólnej MaMoR2 Ocenie poddano wersję projektu Programu uwzględniającą wyniki konsultacji społecznych oraz wyniki postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko (przyjętą w dniu 4 sierpnia 2006 roku). Podobnie, jak w przypadku analizy za pomocą modelu HERMIN, pracę podzielono na trzy główne etapy: a) stworzenie modelu gospodarki regionalnej w oparciu o szereg załoŜeń; b) przeprowadzenie symulacji bazowej165 obrazującej ścieŜkę rozwojową regionu bez uwzględnienia środków finansowych RPO WP; c) przeprowadzenie symulacji uwzględniającej wydatki inwestycyjne w ramach RPO WP166. d) porównanie wyników tych symulacji, wskazujące potencjalne dodatkowe makroekonomiczne dla gospodarki regionu wynikające z realizacji RPO WP. efekty Wyniki uzyskane przy uŜyciu modelu równowagi ogólnej wskazują na pozytywny wpływ realizacji RPO WP na gospodarkę regionu. W latach 2007-2020 prognozuje się wzrost PKB, zatrudnienia, wydajności pracy i dochodów ludności. Jednocześnie realizacja RPO WP wpłynie bezpośrednio na zasoby infrastruktury, kapitału rzeczowego oraz kapitału ludzkiego. Podsumowanie Wyniki ocen sporządzonych przy wykorzystaniu obu modeli róŜnią się między sobą, co wynika przede wszystkim z ich odmiennej budowy oraz zakotwiczenia w róŜnych teoriach ekonomii. Warto podkreślić, Ŝe wyniki te są jednak w dość duŜym stopniu zbieŜne, co prowadzi do wniosku, Ŝe zaproponowana w RPO WP alokacja środków na poszczególne obszary tematyczne przyniesie rzeczywiście pozytywne skutki makroekonomiczne, zwiększając konkurencyjność regionu. PoniŜej – w celach porównawczych – przedstawione zostały wyniki zastosowania obu modeli przy ocenie makroekonomicznego efektu realizacji RPO WP, w odniesieniu do PKB i stopy zatrudnienia. 165 ZałoŜenia odnośnie dynamiki cen towarów i usług konsumpcyjnych oparto na celu inflacyjnym ustalonym w aktualnych załoŜeniach polityki pienięŜnej NBP i RPP. Kurs walutowy przyjęto na stałym poziomie wynoszącym 3,90 PLN/EUR. 166 Dla celów obliczeniowych przyjęto załoŜenie, Ŝe RPO WP będzie realizowany w okresie 01.01.2007-31.12.2015. Przyjęto takŜe załoŜenia odnośnie alokacji środków finansowych RPO WP w latach 2007-2015. 192 Wyniki uzyskane za pomocą modeli HERMIN i MaMoR2 w ocenie efektów realizacji RPO WP. Wpływ na zmianę zatrudnienia (%) ROK HERMIN MaMoR2 HERMIN MaMoR2 0,05 0,02 0,04 -0,02 2008 0,22 0,07 0,15 -0,04 2009 0,64 0,22 0,34 -0,04 2010 1,46 0,53 0,63 -0,01 2011 2,13 0,99 0,63 0,16 2012 2,7 1,43 0,68 0,32 2013 3,44 1,91 0,81 0,46 2014 3,38 2,35 0,51 0,73 2015 3,32 2,55 0,35 0,85 2016 2,87 2,56 0,07 0,94 2017 2,7 2,42 0,07 0,88 2018 2,57 2,28 0,08 0,81 2019 2,45 2,14 0,08 0,76 2020 2,33 2,02 0,09 0,71 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 HERMIN WPŁYW RPO WP NA ZMIANĘ ZATRUDNIENIA (%) 2007 3,5 WPŁYW RPO WP NA ZMIANĘ PKB (%) Wpływ na zmianę PKB (%) 1 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 -0,1 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 HERMIN 193 MaMoR2 MaMoR2 ZAŁĄCZNIK VI. WSKAŹNIKI KONTEKSTOWE PROGRAMU167 Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 167 Zmienna/wskaźnik Wskaźnik zatrudnienia (wg BAEL): a) wg grup wieku 15-64 lat 15-24 25-34 35-44 45-54 55-64 b) ogółem wg płci kobiety męŜczyźni c) ogółem wg miasto/wieś miasto wieś Pracujący ogółem rok poprzedni =100 w tym: udział pracujących w sektorze prywatnym udział pracujących w sektorze MŚP Stopa bezrobocia (wg BAEL) w tym kobiety Stopa bezrobocia rejestrowanego w tym długotrwałego Gospodarstwa domowe wyposaŜone w komputer osobisty z dostępem do Internetu w % ogółu gospodarstw domowych Udział szkół wyposaŜonych w komputery w tym: szkoły podstawowe i gimnazja szkoły ponadpodstawowe i ponadgimnazjalne szkoły policealne Liczba uczniów przypadających na 1 komputer z dostępem do internetu Jednostka Województwo miary pomorskie Spójność społeczna 43,5 Źródło Uwagi GUS – Bank Danych Regionalnych, Eurostat Kontekst dla wsk. Celu głównego RPO WP GUS, Eurostat Kontekst dla wsk. Celu głównego RPO WP oraz wsk. Osi Priorytetowej 1 Polska UE-27/25 45,2 51,7 51,0 24,6 69,3 69,4 61,4 27,2 52,8 22,5 70,8 75,9 63,3 27,2 63,3 35,8 75,4 79,7 75,2 42,2 35,4 52,2 38,6 52,4 44,2 51,7 tys. osób % 43,4 43,5 667,0 101,6 44,1 47,0 12576,3 101,3 • • • 100,9 % % 72,9 64,3 73,4 58,1 • • 18,9 21,6 19,2 12,5 17,7 19,1 17,6 11,6 8,7 9,7 • 3,8 24,8 22,5 48,0 52,5 55,0 • 73,3 26,3 16,0 73,9 27,6 16,0 • • • GUS Kontekst dla wsk. Osi Priorytetowej 2 24,9 23,6 • GUS Kontekst dla wsk. Osi Priorytetowej 2 % % % % liczby bezwzględne Dane dla roku 2005. 194 GUS – Bank Danych Regionalnych, Eurostat GUS, Eurostat Kontekst dla wsk. Celu głównego RPO WP Kontekst dla wsk. Osi Priorytetowej 2 Lp. 7. Zmienna/wskaźnik w tym: szkoły podstawowe i gimnazja szkoły ponadpodstawowe i ponadgimnazjalne szkoły policealne Wykształcenie ludności w wieku 15 lat i więcej168: średnie (łącznie z zasadniczym zawodowym i policealnym) wyŜsze w tym na wsi 8. Udział osób uczących się i dokształcających w liczbie ludności w wieku 2-64 lat 9. Wskaźnik umieralności na choroby układu sercowonaczyniowego i chorobo nowotworowe w województwie Jednostka miary Województwo pomorskie Polska UE-27/25 12,8 45,2 26,6 11,3 42,9 42,8 • • • 55,6 10,9 4,2 54,7 9,9 4,2 • • • % % 5,7 5,2 9,5 Źródło Uwagi GUS Kontekst dla wsk. Osi Priorytetowej 2 i 9 GUS – Bank Danych Regionalnych Eurostat Kontekst dla wsk. Osi Priorytetowej 2 GUS, Eurostat Kontekst dla wsk. Osi Priorytetowej 7 i 9 Instytut Turystyki Kontekst dla wsk. Osi Priorytetowej 6 i 8 GUS, Eurostat Kontekst dla wsk. Osi Priorytetowej 6 i 8 16,9/13,6 % 44,6 / 29,0 37,4/24,3 (kobiety) 13,2/24,2 (męŜczyźni) 10. 11. 12. Liczba turystów na 1000 mieszkańców Udzielone noclegi w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania na 1000 mieszkańców w tym turystom zagranicznym Saldo migracji wewnętrznych: w miastach na wsi Saldo migracji zagranicznych liczby bezwzględne liczby bezwzględne liczby bezwzględne 1864 1339 • 2387,1 1274,2 1824,4 327,5 2270 -854 3124 -1197 276,3 x -32618 32618 -12878 • 1769050 • • • GUS, Eurostat 13. Liczba placówek ambulatoryjnej opieki zdrowotnej w tym na obszarach wiejskich liczby bezwzględne 499 12273 • GUS Kontekst dla wsk. Osi Priorytetowej 9 14. Liczba ludności na 1 lekarza liczby bezwzględne 536 502 • GUS Kontekst dla wsk. Osi Priorytetowej 9 15. Przestępstwa stwierdzone na 10 tys. mieszkańców liczby bezwzględne 453 362 • GUS Kontekst dla wsk. Osi Priorytetowej 3 168 Na podstawie wyników Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002. 195 Lp. 16. 17. 18. Zmienna/wskaźnik Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca w PPS169 UE 27/25=100 ZróŜnicowanie poziomu PKB na 1 mieszkańca w podregionach (województwo = 100) słupski gdański Gdańsk-Gdynia-Sopot Realna stopa wzrostu PKB w cenach rynkowych (rok poprzedni = 100)170 19. Wartość dodana brutto na 1 pracującego - ogółem Polska=100 wg sektorów ekonomicznych: rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo, rybołówstwo Polska=100 przemysł Polska=100 w tym przetwórstwo przemysłowe Polska=100 budownictwo Polska=100 usługi rynkowe Polska=100 usługi nierynkowe Polska=100 20. Struktura pracujących wg sektorów ekonomicznych: rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo, rybołówstwo rok poprzedni =100 przemysł rok poprzedni =100 w tym przetwórstwo przemysłowe rok poprzedni =100 budownictwo rok poprzedni =100 169 170 Jednostka Województwo Polska miary pomorskie Konkurencyjna gospodarka 10658,5 10908,4 euro % 49,6 50,7 UE-27/25 Źródło Uwagi 21502,9 100,0 Eurostat Kontekst dla wsk. Celu głównego RPO WP GUS Kontekst dla wsk. Celu głównego RPO WP Eurostat Kontekst dla wsk. Celu głównego RPO WP 76,6 74,6 147,1 x x x x x x % 5,3 4,6 • zł % 67 755 106,6 63 561 100,0 • • zł % zł % zł % zł % zł % zł % 23 778 132,8 66 303 95,7 64 220 100,4 68 659 102,6 84507 97,8 55 118 102,3 17 901 100,0 69 297 100,0 63 958 100,0 66 928 100,0 86 444 100,0 53 882 100,0 • • • • • • • • • • • • % 9,3 99,6 24,6 100,9 22,8 101,0 5,4 108,7 17,0 99,9 23,0 99,0 19,8 99,3 5,0 105,7 6,1 • 19,8 • • • 7,8 • % Dane dla 2004 r. Dane dla 2004 r. 196 GUS – Bank Danych Regionalnych GUS – Bank Danych Regionalnych, Eurostat Kontekst dla wsk. Celu głównego RPO WP Kontekst dla wsk. Celu głównego RPO WP Lp. Zmienna/wskaźnik Jednostka miary Źródło Uwagi • • GUS Kontekst dla wsk. Osi Priorytetowej 1 i 8 3,4 65,1 • • GUS Kontekst dla wsk. Osi Priorytetowej 1 2,2 100 • PAIiIZ liczby bezwzględne 15,4 15,0 • GUS tys. zł 1,3 2,9 • GUS 0,56 0,6 1,84 0,1 0,1 1,01 % 40,4 38,2 • GUS % 25,8 • • GUS liczby bezwzględne 47,2 53,1 128,0172 GUS, Eurostat Polska UE-27/25 36,8 102,8 18,2 101,5 44,3 • 22 • % 1030 99,9 948 99,9 tys. zł % 3,4 68,4 % usługi rynkowe rok poprzedni =100 usługi nierynkowe rok poprzedni =100 21. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON na 10 tys. ludności w tym udział MSP 22. Nakłady inwestycyjne na 1 mieszkańca w tym udział sektora prywatnego 23. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne (Polska =100) 24. 25. 26. 27. 28. 29. 171 172 Spółki z udziałem kapitału zagranicznego na 1000 podmiotów gospodarczych Kapitał zagraniczny w podmiotach z udziałem kapitału zagranicznego na 1 mieszkańca Nakłady na działalność badawczo-rozwojową (ceny bieŜące) w relacji do PKB w tym nakłady finansowane przez podmioty gospodarcze Udział przedsiębiorstw, które prowadziły działalność innowacyjną w przemyśle Udział produkcji wyrobów nowych i zmodernizowanych w produkcji sprzedanej w przemyśle Zgłoszone patenty/ 1mln mieszkańców Województwo pomorskie 41,0 102,0 19,6 101,1 liczby bezwzględne 171 % Dane dla 2004 roku. Dane dla 2003 roku. 197 GUS, Eurostat Kontekst dla wsk. Osi Priorytetowej 1 Kontekst dla wsk. Osi Priorytetowej 1 Kontekst dla wsk. Osi Priorytetowej 1 Kontekst dla wsk. Osi Priorytetowej 1 Lp. Zmienna/wskaźnik Jednostka Województwo miary pomorskie Dostępność przestrzenna 11 499 62,9 Polska UE-27/25 253 781 81,2 • • 1 834 5 616 3 229 28 406 114 447 92 674 x x x 30. Długość dróg publicznych (o twardej nawierzchni) ogółem na 100 km2 w tym wojewódzkich powiatowych gminnych 31. Udział dróg wojewódzkich w stanie dobrym % 20,5% • x 32. Linie kolejowe eksploatowane na 100 km2 km 14,5 15,4 5,0 33. Liczba wypadków drogowych na 100 tys. ludności liczby bezwzględne 139,3 125,7 34. Ofiary śmiertelne wypadków drogowych na 100 tys. ludności na 100 tys. zarejestrowanych pojazdów samochodowych rok poprzedni = 100 % 266 12,1 28,0 86,6 km liczby bezwzględne Źródło Uwagi GUS Kontekst dla wsk. Osi Priorytetowej 4 i 8 ZDW w Gdańsku GUS Eurostat Kontekst dla wsk. Osi Priorytetowej 4 • GUS Kontekst dla wsk. Osi Priorytetowej 4 i 8 5444 14,3 32,0 95,3 44900 9,1 • • GUS, Eurostat 35. Obroty ładunkowe w portach morskich tys. t 36478,4 59479 • GUS 36. Ruch pasaŜerów w portach lotniczych na 100 000 mieszkańców liczby bezwzględne 667 893 30373 11 514 071 30175 705 000 000 143614 Port Lotniczy w Gdańsku, Eurostat Kontekst dla wsk. Osi Priorytetowej 4 Kontekst dla wsk. Osi Priorytetowej 4 i 8 Środowisko 37. Całkowita emisja zanieczyszczeń powietrza: pyłowych: rok poprzedni =100 gazowych (bez dwutlenku węgla) rok poprzedni =100 w tym: dwutlenek siarki tlenki azotu: 38. Emisja CO2 ogółem na 1 mieszkańca 39. Ludność korzystająca z kanalizacji w % ludności ogółem w tym na wsi t % t % t % 3599 83,7 41655 100,4 25169 9084 110454 89,7 2 007 300 101,4 855493 351113 • • • • • • tys. t/rok t 6 324,3 2,9 211 698,0 5,5 • 8,5 % 73,1 33,3 59,2 19,0 • • 198 GUS – Bank Danych Regionalnych GUS – Bank Danych Regionalnych GUS – Bank Danych Regionalnych Kontekst dla wsk. Osi Priorytetowej 8 Lp. 40. 41. 42. 43. Zmienna/wskaźnik Ludność korzystająca z wodociągów w % ludności ogółem w tym na wsi Ludność obsługiwana przez oczyszczalnie ścieków w % ogólnej liczby ludności w tym na wsi Ścieki przemysłowe i komunalne oczyszczane na 1 km2 powierzchni w % ścieków wymagających oczyszczania Udział odpadów poddanych odzyskowi w ogólnej ilości odpadów wytworzonych (z wyłączeniem komunalnych) 44. Odpady komunalne zebrane na 1 mieszkańca 45. Energia pochodząca zainstalowana) 46. Udział produkcji energii z OZE w produkcji energii cieplnej/elektrycznej ogółem 47. 48. 49. z odnawialnych źródeł (moc Powierzchnia o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chroniona w % powierzchni ogólnej Grunty zdewastowane i zdegradowane wymagające rekultywacji do ogólnej powierzchni Powierzchnia zrekultywowanych i zagospodarowanych terenów poprzemysłowych i innych zdegradowanych do powierzchni wymagającej rekultywacji ogółem Jednostka miary Województwo pomorskie Polska UE-27/25 Źródło Uwagi % 91,8 80,3 86,1 72,1 • • Kontekst dla wsk. Osi Priorytetowej 8 78,4 36,0 60,2 20,4 • • m3/km2 % 7,1 92,3 6,2 91,2 • • GUS – Bank Danych Regionalnych GUS – Bank Danych Regionalnych GUS – Bank Danych Regionalnych % 76,3 79,2 • GUS kg 267,0 245,0 518,0 MW 36,4 1 128,9 165 000 % 5,4 / 4,0 5,0/0,3 9,8/36 GUS, Eurostat % 32,6 32,5 • GUS % 0,1 0,2 • GUS % 1,8 4,6 • GUS % 199 GUS, Eurostat Agencja Rynku Energii Eurostat Kontekst dla wsk. Osi Priorytetowej 4 i 8 Kontekst dla wsk. Osi Priorytetowej 8 Kontekst dla wsk. Osi Priorytetowej 5 Kontekst dla wsk. Osi Priorytetowej 5 Kontekst dla wsk. Osi Priorytetowej 5 ZAŁĄCZNIK VII. SCHEMATY PRZEDSTAWIAJĄCE INSTYTUCJONALNY REALIZACJI RPO WP SYSTEM Schemat 1. Rozmieszczenie Instytucji Zarządzającej RPO WP, Instytucji Koordynującej RPO, Instytucji Certyfikującej i Instytucji Audytowej oraz Instytucji odpowiedzialnej za otrzymywanie płatności z KE Schemat 2. Schemat instytucjonalny RPO WP Schemat 3. Przepływy finansowe i certyfikacja w RPO WP Schemat 4. Architektura Krajowego Systemu Informatycznego Szczegółowy opis relacji pomiędzy podmiotami uczestniczącymi w systemie realizacji RPO WP zostanie zawarty w dokumencie Opis systemów zarządzania i kontroli RPO WP, który Instytucja Zarządzająca przygotuje zgodnie z wymogami rozporządzenia Rady nr 1083/2006 oraz rozporządzenia komisji nr 1828/2006. Ewentualna zmiana nazewnictwa komórek organizacyjnych przedstawionych na schematach nie powoduje konieczności zmiany RPO WP. 200 Schemat 1. Rozmieszczenie Instytucji Zarządzającej RPO WP, Instytucji Koordynującej RPO, Instytucji Certyfikującej i Instytucji Audytowej oraz Instytucji odpowiedzialnej za otrzymywanie płatności z KE Zarząd Województwa Instytucja Zarządzająca RPO WP Minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego Sekretarz Stanu Komórka/i* wykonująca zadania Instytucji Zarządzającej RPO WP Departament pełniący funkcję Instytucji Koordynującej RPO Wojewoda Pomorski Minister właściwy do spraw finansów publicznych Dyrektor Generalny Dyrektor Generalny Podsekretarz Stanu Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej Departament pełniący funkcję Instytucji Certyfikującej komórka pełniąca funkcję Instytucji Pośredniczącej w Certyfikacji w ramach RPO WP Departament pełniący funkcję Instytucji Audytowej Urząd Kontroli Skarbowej w Gdańsku * zgodnie z Regulaminem organizacyjnym Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego 201 Podsekretarz Stanu Departament pełniący funkcję Instytucji odpowiedzialnej za otrzymywanie płatności z KE Schemat 2. Schemat instytucjonalny RPO WP Komisja Europejska Instytucja Koordynująca RPO w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego Zarząd Województwa Pomorskiego Instytucja Zarządzająca RPO WP* IP II OP 2. OP 3. OP 4. OP 5. OP 6. OP 7. OP 8. OP 9. OP 10. OP 1. Beneficjent Beneficjent Beneficjent Beneficjent Beneficjent Beneficjent Beneficjent Beneficjent Beneficjent Beneficjent * Komórka/-i wykonująca/-e zadania Instytucji Zarządzającej zgodnie z Regulaminem Organizacyjnym Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego 202 Schemat 3. Przepływy finansowe i certyfikacja w RPO WP Komisja Europejska Minister właściwy do spraw finansów publicznych (Ministerstwo Finansów) Instytucja odpowiedzialna za otrzymywanie płatności z Komisji Minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego (Ministerstwo Rozwoju Regionalnego) Instytucja Certyfikująca Właściwy dysponent części budŜetowej (minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego) Właściwy dysponent części budŜetowej (właściwy minister) Pomorski Urząd Wojewódzki Instytucja Pośrednicząca w Certyfikacji Zarząd Województwa Pomorskiego Instytucja Zarządzająca RPO WP Bank Gospodarstwa Krajowego (Płatnik) Beneficjent Przepływy finansowe (środki UE) Przepływy finansowe (środki krajowe) Wniosek o refundację/płatność 204 Państwowa jednostka budŜetowa Schemat 4. Architektura Krajowego Systemu Informatycznego Lokalne systemy informatyczne Stacje robocze uŜytkowników systemu Krajowy system informatyczny Sieć publiczna - Internet System informatyczny Komisji Europejskiej 205 ZAŁĄCZNIK VIII. WYKAZ SKRÓTÓW AGC Umowa o głównych międzynarodowych liniach kolejowych AGTC Umowa o waŜnych międzynarodowych liniach transportu kombinowanego i obiektach towarzyszących ARiMR Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa B+R Badania i rozwój BAEL Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności Biura TT Biura Transferu Technologii BRT Badania i Rozwój Technologiczny CTT Centrum Transferu Technologii EBI Europejski Bank Inwestycyjny EFR Europejski Fundusz Rybacki EFRR Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego EFRROW Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich EFS Europejski Fundusz Społeczny EQUAL Inicjatywa Wspólnoty wspierająca działania na rzecz stworzenia większej liczby miejsc pracy i zapewnienia dostępu do niej w Unii Europejskiej Ocena ex-ante Ocena przed rozpoczęciem realizacji Programu Ocena ex-post Ocena po zakończeniu realizacji Programu Ocena on-going Ocena w trakcie realizacji Programu GUS Główny Urząd Statystyczny ICT Technologie Informacyjne i Komunikacyjne (ang. Information and Communication Technology) INTERREG Inicjatywa Wspólnoty wspierająca współpracę transregionalną, międzynarodową i międzyregionalną w Unii Europejskiej IOB Instytucje Otoczenia Biznesu ISPA Instrument Przedakcesyjnej Polityki Strukturalnej (ang. Instrument for Structural Policies for Pre-Accession) ITS Inteligentne Systemy Transportu IZ Instytucja Zarządzająca IZ PWW Instytucja Zarządzająca Podstawami Wsparcia Wspólnoty Jst Jednostka samorządu terytorialnego KE Komisja Europejska KWP Komenda Wojewódzka Policji MaMoR2 Model równowagi ogólnej (ang. computable general equilibrium model, CGE) MGiP Ministerstwo Gospodarki i Pracy MRR Ministerstwo Rozwoju Regionalnego MŚP Małe i Średnie Przedsiębiorstwa NFZ Narodowy Fundusz Zdrowia 206 NSRO Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia NUTS / NTS Nomenklatura Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (ang. Nomenclature of Territorial Units for Statistics) PAIiIZ Polska Agencja Inicjatyw i Inwestycji Zagranicznych PAN Polska Akademia Nauk PGL Państwowe Gospodarstwo Leśne Phare Program Pomocy Polsce i Węgrom w Restrukturyzacji Gospodarki (ang. PolandHungary Assistance for Restructuring of their Economies) Phare CBC Program Współpracy Przygranicznej Phare (ang. Phare Crossborder Cooperation) Phare SSG Phare Spójność Społeczna i Gospodarcza (ang. Phare Social and Economic Cohesion) PKB per capita Produkt Krajowy Brutto na mieszkańca PKD Polska Klasyfikacja Działalności PKM Pomorski Komitet Monitorujący PO Program Operacyjny PPS Parytet siły nabywczej (ang. purchasing-power parity) PWW Podstawy Wsparcia Wspólnoty RIS-P Regionalna Strategia Innowacyjna dla Województwa Pomorskiego RLM RównowaŜna Liczba Mieszkańców RP Rzeczpospolita Polska RPO Regionalny Program Operacyjny RPO WP Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Pomorskiego na lata 2007-2013 SAPARD Program pomocy przedakcesyjnej dla rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich (ang. Pre-Accession Assistance for Agriculture and Rural Development) SKM Szybka Kolej Miejska Spin-off, spin-out Nowoutworzone przedsiębiorstwo oparte na wiedzy SPO Sektorowy Program Operacyjny SPO RZL Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Zasobów Ludzkich 2004-2006 SPO Transport Sektorowy Program Operacyjny Transport 2004-2006 SPO WKP Sektorowy Program Operacyjny Wzrost konkurencyjności Przedsiębiorstw 2004-2006 SPO-Rolny Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i modernizacja sektora Ŝywnościowego i rozwój obszarów wiejskich 2004-2006 SPO-Ryby Sektorowy Program Operacyjny Rybołówstwo i Przetwórstwo Ryb 2004-2006 SRWP Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego 2020 SWOT Analiza mocnych i słabych stron oraz szans i zagroŜeń rozwoju (ang. Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats) SWW Strategiczne Wytyczne Wspólnoty dla spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej na lata 2007-2013 TEN-T Transeuropejskie Sieci Transportowe UE Unia Europejska Usługi on-line Usługi świadczone przez Internet WDB Wartość Dodana Brutto WE Wspólnota Europejska 207 WUS Wojewódzki Urząd Statystyczny ZDW Zarząd Dróg Wojewódzkich ZMiUW Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych ZPORR Zintegrowany Program Rozwoju Regionalnego 2004-2006 208 ZAŁĄCZNIK IX. SŁOWNIK POJĘĆ Analiza SWOT Beneficjent BioróŜnorodność Cel „Konwergencja” Cele polityki strukturalnej w latach 2007-2013 Coaching DuŜy projekt e-Administracja Metoda będąca elementem analizy strategicznej, pozwalająca przeanalizować atuty i słabości regionu wobec szans i zagroŜeń stwarzanych przez otoczenie. Skrót SWOT pochodzi od pierwszych liter angielskich słów: Strenghts (mocne strony), Weaknesses (słabe strony), Opportunities (szanse), Threats (zagroŜenia). Osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, realizująca projekty finansowane z budŜetu państwa lub ze źródeł zagranicznych na podstawie umowy o dofinansowanie projektu. Rozmaitość form Ŝycia wraz z całą ich zmiennością na poziomie genów, gatunków i ekosystemów, w skali Ziemi lub bliŜszych jednostek biogeograficznych. Według definicji przyjętej oficjalnie przez Konwencję o róŜnorodności biologicznej, róŜnorodność gatunkowa oznacza zróŜnicowanie wszystkich Ŝywych organizmów występujących na Ziemi, m.in. w ekosystemach lądowych, morskich i innych wodnych, jak teŜ w zespołach ekologicznych, których organizmy te są częścią. Dotyczy to róŜnorodności wewnątrzgatunkowej i róŜnorodności na poziomie ekosystemów. Cel ukierunkowany na przyspieszenie konwergencji najsłabiej rozwiniętych państw członkowskich i regionów. Finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego i Funduszu Spójności. Cele słuŜące osiągnięciu spójności społeczno-gospodarczej Unii Europejskiej w latach 2007-2013, w oparciu o które wydatkowane są środki z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności; są to: cel „Konwergencja”, cel „Konkurencyjność regionalna i zatrudnienie” i cel „Europejska współpraca terytorialna”. Proces doskonalenia kompetencji w obszarze, który chce rozwijać klient poprzez zaangaŜowanie trenera. W rozumieniu art. 39 rozporządzenia Rady 1083/2006, projekt, którego całkowity koszt przekracza kwotę 25 mln EUR (w dziedzinie środowiska naturalnego) i 50 mln EUR (inne dziedziny), posiadający jasno określone cele i składający się z szeregu robót, działań lub usług, którego celem jest ukończenie niepodzielnego zadania o sprecyzowanym charakterze gospodarczym lub technicznym. (ang. e-Government) Zastosowanie technologii komunikacyjnych i informacyjnych do planowania, realizacji i monitorowania zadań administracji publicznej (rządowej i samorządowej). Rozwiązania z zakresu e-Administracji umoŜliwiają dostarczanie obywatelom efektywnych kosztowo i łatwo osiągalnych usług administracyjnych oraz usprawniają wymianę informacji i operacje pomiędzy róŜnymi instytucjami publicznymi. 208 e-Edukacja e-Kultura e-Turystyka e-Zdrowie Europejska Sieć Ekologiczna NATURA 2000 Funkcje metropolitalne (ang. e-Learning) Nauczanie prowadzone z wykorzystaniem technologii informacyjnych i komunikacyjnych. (ang. e-Culture) Zastosowanie technologii komunikacyjnych i informacyjnych, które przyczyniają się do poznawania bogactwa kulturowego (świata, kraju, regionu) w formie elektronicznej; e-Kultura pozwala na ochronę, przechowywanie, opisywanie oraz studiowanie zawartości archiwów, bibliotek czy muzeów, przy udziale innowacyjnych systemów i narzędzi ogólnodostępnych w Internecie. (ang. e-Tourism) Zastosowanie technologii komunikacyjnych i informacyjnych, zwiększających zakres przekazywanych informacji, prowadzonej promocji i reklamy dotyczącej danego kraju, regionu czy miejsca; e-Turystyka stwarza moŜliwość poznawania obszarów atrakcyjnych turystycznie przy udziale portalów tematycznych i narzędzi ogólnodostępnych w Internecie. (ang. e-Health) Zastosowanie technologii komunikacyjnych i informacyjnych w ochronie zdrowia, sprzyjające zapobieganiu chorobom, diagnostyce, leczeniu, kontroli, a takŜe zarządzaniu i monitorowaniu jednostek ochrony zdrowia. Narzędzia te słuŜą komunikacji między pacjentem a usługodawcą z branŜy opieki zdrowotnej oraz przekazywaniu danych pomiędzy instytucjami; obejmują równieŜ sieci informacji nt. zdrowia, elektroniczne kartoteki, usługi telemedycyny oraz urządzenia komunikacyjne słuŜące monitorowaniu stanu zdrowia pacjenta. Przyjęty przez UE system ochrony wybranych elementów przyrody, najwaŜniejszych z punktu widzenia całej Europy. System ma uzupełniać systemy krajowe, będąc merytoryczną podstawą do zachowania dziedzictwa przyrodniczego w skali kontynentu. Polega on na skutecznej ochronie wybranych obszarów. W Polsce sieć obszarów NATURA 2000 obejmuje obszary specjalnej ochrony ptaków i specjalne obszary ochrony siedlisk; jest regulowana przez ustawę z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880 z późn. zm.). Funkcje wielkich miast i zespołów miejskich. W zaleŜności od stopnia ich ukształtowania i wyspecjalizowania, jakości i unikatowości mają one charakter regionalny, narodowy, kontynentalny, a nawet globalny. Powinny zapewniać zewnętrzną ekspansję macierzystego regionu w skali wewnątrzkrajowej i międzynarodowej. Funkcje metropolitalne mają właściwości dóbr rzadkich oraz charakteryzują się wysoką jakością podstawowych funkcji usługowych (w tym równieŜ wysoką jakością przestrzeni). 209 Instrument elastyczności Instytucja Audytowa Instytucja Certyfikująca Instytucja Pośrednicząca Instytucja Zarządzająca Kategorie interwencji Krajowa rezerwa wykonania Instrument elastyczności ma na celu ułatwienie wdraŜania jednofunduszowych programów operacyjnych. Polega na finansowaniu działań, które naleŜą do obszaru interwencji innego funduszu strukturalnego. Zgodnie z art. 33 rozporządzenia Rady nr 1083/2006, EFRR i EFS mogą finansować, w sposób komplementarny i z zastrzeŜeniem pułapu 10% finansowania wspólnotowego kaŜdej osi priorytetowej programu operacyjnego, działania objęte zakresem pomocy z innego funduszu pod warunkiem, Ŝe są one konieczne do odpowiedniej realizacji projektu i są bezpośrednio z nim powiązane. Krajowy, regionalny lub lokalny organ władzy publicznej lub podmiot publiczny, funkcjonalnie niezaleŜny od Instytucji Zarządzającej i Instytucji Certyfikującej, wyznaczony przez państwo członkowskie dla kaŜdego programu operacyjnego i odpowiedzialny za weryfikację skutecznego działania systemu zarządzania i kontroli. Krajowy, regionalny lub lokalny organ władzy publicznej lub podmiot publiczny, wyznaczony przez państwo członkowskie do poświadczenia deklaracji wydatków i wniosków o płatność przed ich przesłaniem Komisji Europejskiej. KaŜdy podmiot lub instytucja publiczna lub prywatna, za której działalność Instytucja Zarządzająca lub Instytucja Certyfikująca ponosi odpowiedzialność, lub wykonująca obowiązki w imieniu takiej instytucji w odniesieniu do beneficjentów realizujących projekty. Państwo członkowskie lub Instytucja Zarządzająca moŜe wyznaczyć jedną lub kilka Instytucji Pośredniczących w celu wykonania części lub całości zadań Instytucji Zarządzającej lub Instytucji Certyfikującej. Krajowy, regionalny lub lokalny organ władzy publicznej lub podmiot publiczny lub prywatny, wyznaczony przez państwo członkowskie do zarządzania programem operacyjnym. Zagadnienia tematyczne w ramach kategoryzacji interwencji funduszy strukturalnych, wchodzące w skład dziedzin działalności społecznogospodarczej. Kategorie interwencji słuŜą do identyfikacji, badania i monitorowania wsparcia pochodzącego z funduszy strukturalnych. Są wykorzystywane do przygotowywania rocznych sprawozdań dotyczących funduszy strukturalnych i ich obciąŜenia w celu ułatwienia przekazu informacji dotyczących róŜnych polityk. Rezerwa tworzona z inicjatywy państwa członkowskiego dla celu Konwergencja lub celu Konkurencyjność regionalna i zatrudnienie, wynosząca 3% całkowitej alokacji na kaŜdy z tych celów. W przypadku, gdy państwo członkowskie zadecydowało o stworzeniu takiej rezerwy, dokonuje ono oceny wykonania swoich programów operacyjnych w ramach kaŜdego z celów nie później niŜ dnia 30 czerwca 2011 r. Nie później niŜ dnia 31 grudnia 2011 r., na podstawie wniosków kaŜdego zainteresowanego państwa członkowskiego i w ścisłej z nim współpracy, Komisja dokonuje alokacji krajowej rezerwy wykonania. Krajowy Program Reform na lata 2005-2008 Dokument przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 27 grudnia 2005 r. przedstawiający działania, jakie polski rząd zamierza podjąć w latach na rzecz realizacji 2005-2008 dla realizacji odnowionej Strategii Lizbońskiej. Strategii Lizbońskiej 210 Mały przedsiębiorca Mikroprzedsiębiorca Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 20072013 wspierające wzrost gospodarczy i zatrudnienie Nieprawidłowość Obszary cenne przyrodniczo Obszary słabe strukturalnie Za małego przedsiębiorcę uwaŜa się przedsiębiorcę, który w co najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych: zatrudniał średniorocznie mniej niŜ 50 pracowników oraz osiągnął roczny obrót netto ze sprzedaŜy towarów, wyrobów i usług a takŜe operacji finansowych nieprzekraczający równowartości w złotych 10 mln euro, lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości w złotych 10 mln euro. Pozostałe kryteria kwalifikacyjne są zawarte w załączniku I rozporządzenia Komisji nr 364/2004 z dnia 24 lutego 2004 r. zmieniającego rozporządzenie Komisji nr 70/2001 (Dz.Urz. UE L 63 z 28.2.2004, str. 22). Za mikroprzedsiębiorcę uwaŜa się takiego przedsiębiorcę, który w co najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych: zatrudniał średniorocznie mniej niŜ 10 pracowników oraz osiągnął roczny obrót netto ze sprzedaŜy towarów, wyrobów i usług, a takŜe operacji finansowych nieprzekraczający równowartości w złotych 2 mln euro, lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości w złotych 2 mln euro. Pozostałe kryteria kwalifikacyjne są zawarte w załączniku I rozporządzenia Komisji nr 364/2004 z dnia 24 lutego 2004 r. zmieniającego rozporządzenie Komisji nr 70/2001 (Dz.Urz. UE L 63 z 28.2.2004, str. 22). Dokument przyjęty przez Radę Ministrów i zaakceptowany przez Komisję Europejską w dniu 7 maja 2007 r., który zapewnia, Ŝe pomoc funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności uruchamiana w Polsce w latach 2007-2013 jest zgodna ze Strategicznymi Wytycznymi Wspólnoty i który określa związek pomiędzy priorytetami Wspólnoty, z jednej strony, a Krajowym Programem Reform 2005-2008, z drugiej. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia stanowią podstawę dla przygotowania programów operacyjnych finansowanych z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego i Funduszu Spójności. Jakiekolwiek naruszenie przepisu prawa wspólnotowego wynikające z działania lub zaniechania podmiotu gospodarczego, które powoduje lub mogłoby spowodować szkodę w budŜecie ogólnym Unii Europejskiej w drodze finansowania nieuzasadnionego wydatku z budŜetu ogólnego. Obszary prawnie chronione takie, jak: parki narodowe, obszary NATURA 2000, parki krajobrazowe, rezerwaty, zespoły przyrodniczokrajobrazowe i inne. Obszary określone na poziomie gmin (NTS V) i zdefiniowane jako charakteryzujące się niekorzystnymi wskaźnikami w zakresie: − dochodów własnych, − bezrobocia − odsetka osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej, w stosunku do średniej dla wszystkich gmin wiejskich, wiejsko-miejskich i miast do 35 tys. mieszkańców w województwie pomorskim. Listę obszarów słabych strukturalnie ustalono wg danych pochodzących ze statystyki publicznej, dostępnych na początek roku 2007 (patrz: Mapa nr 4 w Załączniku graficznym). Będzie ona obowiązywać do czasu jej aktualizacji, kiedy to zostanie uzupełniona o gminy, które spełnią wyznaczone kryteria kwalifikacyjne na podstawie zaktualizowanych danych. 211 Ocena ex-ante Ocena ex-post Ocena on-going Strategia Lizbońska (odnowiona) Oś Priorytetowa Produkt turystyczny Prognoza oddziaływania na środowisko Ocena przeprowadzana przed rozpoczęciem realizacji programu. Jej podstawowym zadaniem jest zweryfikowanie długoterminowych efektów wsparcia, zawartych w przygotowanych dokumentach programowych. Zasadniczym celem tej oceny jest zwiększenie jakości dokumentów programowych poprzez udział w procesie programowania podmiotu niezaleŜnego od Instytucji Zarządzającej. Ocena ex-ante ma zapewnić, iŜ środki przeznaczane na realizację programu operacyjnego zostaną wykorzystane w sposób gwarantujący osiągnięcie najlepszych efektów. Ocena dokonywana po zakończeniu realizacji programu, której głównym celem jest określenie jego długotrwałych efektów, w tym wielkości zaangaŜowanych środków, skuteczności i efektywności pomocy. Głównym celem oceny końcowej jest przede wszystkim dostarczenie informacji na temat długotrwałych efektów, powstałych w wyniku wdraŜania danego programu, wraz ze sformułowaniem wniosków dotyczących kierunków polityki strukturalnej. Ocena dokonywana w trakcie realizacji programu. Jej celem jest oszacowanie stopnia osiągania zakładanych celów programu, zwłaszcza pod względem dostarczonych produktów i osiągniętych rezultatów oraz określenie trafności zamierzeń w stosunku do aktualnych trendów społeczno-gospodarczych. Wyniki oceny on-going słuŜą ewentualnym modyfikacjom programu. Program społeczno-gospodarczy Unii Europejskiej, przyjęty na szczycie Rady Europejskiej w dniach 22-23 marca 2005 r. pod nazwą „Wspólne działania na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. Nowy początek Strategii Lizbońskiej” modyfikujący oryginalną strategię. Jako priorytet działań Unii Europejskiej i państw członkowskich do 2010 roku zaproponowano: uczynienie z Europy bardziej atrakcyjnego miejsca do lokowania inwestycji i podejmowania pracy, rozwijanie wiedzy i innowacji dla wzrostu, tworzenie większej liczby trwałych miejsc pracy. Cele te zostały rozwinięte w dokumencie pt. „Zintegrowany Pakiet Wytycznych na rzecz wzrostu i zatrudnienia 2005-2008”, który jest podstawą do formułowania przez państwa członkowskie UE Krajowych Programów Reform, określających działania podejmowane przez poszczególne kraje na rzecz realizacji celów odnowionej Strategii. Jeden z priorytetów strategii zawarty w programie operacyjnym, obejmujący grupę powiązanych ze sobą obszarów wsparcia, posiadających określone mierzalne cele. Kompleksowa spójna oferta atrakcji i usług na danym obszarze, która moŜe być sprzedawana w pakietach i obejmuje wspólne działania marketingowe, w tym promocyjne. Dokument, którego celem jest identyfikacja skutków środowiskowych realizacji postanowień programu operacyjnego, a więc ustalenie czy przyjęte w dokumencie osie priorytetowe gwarantują bezpieczeństwo środowiska przyrodniczego oraz sprzyjają jego ochronie i zrównowaŜonemu rozwojowi. 212 Program operacyjny Dokument przedłoŜony przez państwo członkowskie i przyjęty przez Komisję europejską, określający strategię rozwoju wraz ze spójnym zestawem priorytetów, które mają być osiągnięte z pomocą funduszy strukturalnych lub, w przypadku celu „Konwergencja”, z pomocą Funduszu Spójności. Projekt Przedsięwzięcie realizowane w ramach RPO WP na podstawie umowy o dofinansowanie zawieranej między Instytucją Zarządzającą/Instytucją Pośredniczącą a beneficjentem. RównowaŜna Liczba Mieszkańców Umowny parametr określający wielkość urządzeń do oczyszczania ścieków. 1 RLM oznacza ładunek organiczny ulegający biodegradacji, wyraŜony pięciodobowym biochemicznym zapotrzebowaniem tlenu (BZT5) w ilości 60 g tlenu na dzień. Strategia Komunikacji Dokument określający sposoby realizacji działań informacyjnych i promocyjnych w odniesieniu do środków pomocowych Unii Europejskiej dostępnych w ramach RPO WP. W szczególności, Strategia Komunikacji formułuje zadania strategii informacyjnej, jej główne instrumenty, definiuje grupy odbiorców (grupy docelowe), wyznacza zadania poszczególnych instytucji, określa harmonogram działań oraz sposób ich finansowania, jak równieŜ sposób oceny Strategii i poszczególnych działań podejmowanych w jej ramach. Strategiczne Wytyczne Wspólnoty dla spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej na lata 2007-2013 Dokument przyjęty przez Radę Europejską w dniu 6 października 2006 r. określający indykatywne ramy interwencji funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności z uwzględnieniem innych stosownych polityk Wspólnoty. Strategiczne Wytyczne Wspólnoty zawierają zasady i priorytety polityki spójności w latach 2007-2013 i są podstawą dla państw członkowskich do określenia krajowych priorytetów strategicznych w Narodowych Strategicznych Ramach Odniesienia. ŚcieŜka Ŝycia Pojęcie uwzględniające wszystkie czynniki mające wpływ na ocalenie Ŝycia człowieka, od momentu, w którym uległ nagłemu urazowi bezpośrednio zagraŜającemu jego Ŝyciu w wyniku działania czynnika wewnętrznego (samoistnego chorobotwórczego) lub zewnętrznego. Średni przedsiębiorca Za średniego przedsiębiorcę uwaŜa się przedsiębiorcę, który w co najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych: zatrudniał średniorocznie mniej niŜ 250 pracowników oraz osiągnął roczny obrót netto ze sprzedaŜy towarów, wyrobów i usług a takŜe operacji finansowych nieprzekraczający równowartości w złotych 50 mln euro, lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości w złotych 43 mln euro. Pozostałe kryteria kwalifikacyjne są zawarte w załączniku I rozporządzenia Komisji nr 364/2004 z dnia 24 lutego 2004 r. zmieniającego rozporządzenie Komisji nr 70/2001 (Dz.Urz. UE L 63 z 28.2.2004, s. 22). Trzeci sektor Ogół prywatnych organizacji działających społecznie i nie dla zysku. Trzeci sektor bywa nazywany takŜe sektorem pozarządowym bądź sektorem non-profit. 213 Wskaźniki odnoszące się do skutków danego programu wykraczających poza natychmiastowe efekty dla beneficjentów. Oddziaływanie szczegółowe to te efekty, które pojawią się po pewnym okresie czasu, Wskaźniki oddziaływania niemniej jednak są bezpośrednio powiązane z podjętym działaniem. Oddziaływanie globalne obejmuje efekty długookresowe dotyczące szerszej populacji. Wskaźniki produktu Wskaźniki odnoszące się do działalności. Liczone są w jednostkach materialnych lub monetarnych (np. długość zbudowanej drogi, liczba firm, które uzyskały pomoc). Wskaźniki rezultatu Wskaźniki odpowiadające bezpośrednim z natychmiastowych efektów wynikających z programu. Dostarczają one informacji o zmianach np. zachowania, pojemności lub wykonania, dotyczących beneficjentów. Takie wskaźniki mogą przybierać formę wskaźników materialnych (skrócenie czasu podróŜy, liczba skutecznie przeszkolonych, liczba wypadków drogowych, itp.) lub finansowych (zwiększenie się środków finansowych sektora prywatnego, zmniejszenie kosztów transportu). Zorganizowane i skoordynowane współdziałanie wszystkich rodzajów Zintegrowany regionalny ratownictwa (m.in. medyczne, drogowe, morskie, ekologiczne) system ratownictwa funkcjonujących na terenie województwa pomorskiego. ZrównowaŜony rozwój Zgodnie z definicją ONZ, jest to proces mający na celu zaspokojenie aspiracji rozwojowych obecnego pokolenia w sposób umoŜliwiający realizację tych samych dąŜeń następnym pokoleniom. Wyodrębniono trzy główne wymiary zrównowaŜonego rozwoju. Są to: ochrona środowiska i racjonalna gospodarka zasobami, wzrost gospodarczy i sprawiedliwy podział korzyści z niego wynikających oraz rozwój społeczny. 214 ZAŁĄCZNIK GRAFICZNY Zamieszczone w Załączniku mapy nie mają charakteru wiąŜącego. Stanowią one ilustrację kryteriów wyznaczania obszarów problemowych, określonych postanowieniami Programu. Mapy sporządzono w oparciu o informacje i dane statystyczne aktualne na dzień przyjęcia Programu przez Zarząd Województwa Pomorskiego. 215 Mapa nr 1. Obszary uprawnione i preferowane do wsparcia w ramach projektów z zakresu transportu zbiorowego 217 Uwaga: Obszary uprawnione i /lub preferowane do wsparcia zostały wyznaczone na cały okres realizacji Programu 218 Mapa nr 2. Obszary uprawnione do wsparcia w ramach Osi Priorytetowej 3 (w zakresie zwiększania atrakcyjności przestrzeni miejskiej) oraz w ramach Osi Priorytetowych 8 i 9 219 219Obszary uprawnione i /lub preferowane do wsparcia zostały wyznaczone na cały Uwaga: okres realizacji Programu Mapa nr 3. Obszary wyłączone ze wsparcia w zakresie ochrony przeciwpowodziowej oraz systemów odbioru wód opadowych i roztopowych 221 191 Uwaga: Obszary wyłączone ze wsparcia zostały wyznaczone na cały okres realizacji Programu Mapa nr 4. Obszary strukturalnie słabe - preferowane w ramach Osi Priorytetowych 1, 6, 8 i 9 oraz uprawnione do wsparcia w ramach Osi Priorytetowej 5 (w zakresie elektroenergetyki) 223 193 Uwaga: Przewiduje się co najmniej jednokrotną aktualizację mapy w trakcie okresu programowania Mapa nr 5. Aglomeracje wodno-ściekowe 2-15 tys. RLM uprawnione do wsparcia w ramach Osi Priorytetowej 8 na tle obszarów słabych strukturalnie 225 195 Uwaga: Mapa uwzględnia aglomeracje wodno-ściekowe 2-15 tys. RLM wyznaczone wg stanu prawnego na początek roku 2007. KaŜdorazowa zmiana stanu prawnego automatycznie skutkuje zmianą kwalifikacji obszarów i będzie uznawana podczas przyjmowania i oceny wniosków Mapa nr 6. Aglomeracje wodno-ściekowe 2-15 tys. RLM uprawnione do wsparcia w ramach Osi Priorytetowej 8 na tle obszarów cennych przyrodniczo 227 Uwaga: Obszary cenne przyrodniczo wyznaczono wg stanu prawnego na początek roku 2007. KaŜdorazowa zmiana stanu prawnego automatycznie skutkuje zmianą kwalifikacji obszarów
