Objawy - Zgapa.pl
advertisement
Charakterystyka chorób genetycznych człowieka mających charakter mutacji punktowych. 1 Choroba genetyczna jest zawsze wynikiem obecności mutacji lub grupy mutacji w materiale genetycznym. Nieprawidłowości w zapisie informacji, służącej komórkom do prawidłowego funkcjonowania, różnią się skalą zmiany. Zmianie może ulegać zarówno niewielki fragment DNA jak i cały genom. Obecnie znamy około 3500 różnych chorób genetycznych. Dzielimy je na 3 główne kategorie: genowe (punktowe) – zmiana sekwencji nukletydowej odbywa się na odcinku DNA mniejszym niż jeden gen. Mogą wywoływać bardzo różne efekty. Najczęściej powstają na skutek błędu kopiowania matrycy. Mutacje wynikające z podstawienia właściwej zasady przez inną nazywamy substytucją. Może ono polegać na zastąpieniu jednej puryny przez drugą (np. guaniny przez ademinę). Mutacje punktowe wynikają także z utraty (delecja) lub wstawienia (inserecja) nukleotydu. chromosomowe – zmianie ulega struktura jednego chromosomu (> niż jeden gen, < niż cały chromosom). Są one najczęściej skutkiem nieprawidłowego crossing over. Mutacje te mogą polegać na: -deficjencji – utracie fragmentu chromosomu -duplikacji – zdublowaniu pewnego fragmentu chromosomu -inwersji – obróceniu odcinka chromosomu o 180 stopni -translokacji – przeniesieniu odcinka jednego chromosomu na inny chromosom niehomologiczny genomowe – zmiana liczby kompletnych chromosomów. Zmieniają one właściwą liczbę chromosomów. Są skutkiem zaburzeń w rozchodzeniu się chromosomów homologicznych w czasie mejozy (aneuploidalność) albo zwielokrotnienia całego garnituru chromosomowego (autopoliploidalność). 2 Charakterystyka chorób genetycznych człowieka mających charakter mutacji punktowych: Anemia Sierpowata Jest chorobą uwarunkowaną genetycznie, w której erytrocyty przybierają kształt sierpu, stąd nazwa choroby. Defekt dotyczy konkretnie głównego białka krwinek czerwonych hemoglobiny. Niedokrwistość rozwija się w wyniku hemolizy (rozpadu) zmienionych erytrocytów. Można wyróżnić postać łagodniejszą i cięższą choroby. Na anemię sierpowatokrwinkową chorują przede wszystkim mieszkańcy Afryki i obu Ameryk. Zachorowanie na ten typ niedokrwistości wiąże się ze wzrostem odporności na malarię - zanim dojdzie do rozwoju pasożyta wywołującego chorobę krwinka "umiera". W Europie choroba ta jest rzadka. Objawy Krwinki o zmienionym kształcie łatwiej przylegają do ściany naczyniowej, co sprzyja tworzeniu się skrzeplin, a w rezultacie również zatorów zatykających naczynia. Dochodzi do upośledzenia czynności wielu narządów. Zatory zamykające światło naczyń i uniemożliwiające dostateczny przepływ krwi, wiążą się z nawracającymi silnymi bólami oraz obrzękiem dłoni i stóp. Ponadto występuje zażółcenie skóry i błon śluzowych. Wątroba i śledziona są powiększone, a w pęcherzyku żółciowym obecne są kamienie. W okolicy kostek mogą powstawać owrzodzenia skóry. Zatory w naczyniach są przyczyną zawału serca, udaru mózgu i niewydolności wielu narządów, głównie nerek. Również wzrok ulega uszkodzeniu. Może nawet rozwinąć się jaskra. Diagnostyka Diagnostyka schorzenia obejmuje szereg badań laboratoryjnych m.in. morfologię krwi z rozmazem, w którym widoczne są zmienione sierpowato erytrocyty. Leczenie niedokrwistości sierpowatokrwinkowej Leczenie niedokrwistości sierpowatokrwinkowej obejmuje profilaktykę (szczepienia) i leczenie zakażeń, podawanie kwasu foliowego oraz leczenie przeciwbólowe. Stosowane są również leki przeciwkrzepliwe, które mają niedopuszczać do tworzenia się skrzeplin i zatykania nimi naczyń. Przetacza się ponadto koncentraty krwinek czerwonych i wykonuje częściowe transfuzje wymienne krwi. Lekiem, który podaje się chorym jest hydroksykarbamid. Istnieje także możliwość dokonywania przeszczepów komórek krwiotwórczych. Wskazaniem do tej ostatniej metody leczenia jest wiek poniżej 16 roku życia oraz ciężka postać i przebieg choroby. Obraz w mikroskopie elektronowym erytrocytów pacjenta z niedokrwistością sierpowatą. 3 Mukowiscydoza Mukowiscydoza jest to inaczej zwłóknienie torbielowate (łac. mucoviscidosis) wrodzona, genetycznie uwarunkowana choroba ogólnoustrojowa o różnorodnej ekspresji klinicznej. Mukowiscydoza jest najczęściej występującą chorobą genetyczną u ludzi. W klasycznej (pełnoobjawowej) postaci objawia się skłonnością do zapalenia oskrzeli i płuc, niewydolnością części zewnątrzwydzielniczej trzustki, niepłodnością mężczyzn oraz podwyższonym stężeniem chlorków w pocie. Objawy Objawia się to tym, że organizm chorego produkuje nadmiernie lepki śluz, który powoduje zaburzenia we wszystkich narządach posiadających gruczoły śluzowe (m.in. płucach, układzie pokarmowym). Mukowiscydoza jest chorobą ogólnoustrojową, objawiającą się przede wszystkim przewlekłą chorobą oskrzelowo-płucną oraz niewydolnością enzymatyczną trzustki z następowymi zaburzeniami trawienia i wchłaniania. Gruczoły potowe wydalają pot o podwyższonym stężeniu chloru i sodu (tzw. "słony pot"). Leczenie Leczenie choroby oskrzelowo-płucnej w przebiegu mukowiscydozy wymaga usunięcia gęstej i lepkiej wydzieliny z dróg oddechowych oraz opanowania zaostrzeń przewlekłego procesu zapalnego oraz spowolnienia nieodwracalnych zmian oskrzelowo-płucnych antybiotykoterapią. Oczyszczanie oskrzeli z ropnej plwociny wymaga podawania leków upłynniających wydzielinę i fizjoterapii układu oddechowego. Efektywna fizjoterapia nie tylko poprawia drożność oskrzeli, lecz także przez stałe eliminowanie bakterii, substancji zapalnych i proteolitycznych ogranicza nasilenia przewlekłych stanów zapalnych, zwalniając rozwój nieodwracalnych uszkodzeń oskrzeli. Leczenie antybiotykami ma na celu opanowanie zakażenia bakteryjnego oskrzeli i płuc. Leczenie ze strony układu pokarmowego polega na korygowaniu niedoboru enzymów trzustkowych z zapewnieniem wysokoenergetycznej diety, pokrywającej 120-150% dobowego zapotrzebowania kalorycznego. Ponadto należy zwiększyć dawkę podawanych witamin, zwłaszcza A, D, E, K. Niestety, obecnie nie ma skutecznej metody leczenia mukowiscydozy. Wymienione powyżej zabiegi i leki pozwalają jedynie na przedłużenie życia i nadzieję, że w najbliższym czasie odkryty zostanie skuteczny lek. 4 Albinizm Albinizm to inaczej bielactwo, jest to schorzenie charakteryzujące się brakiem pigmentu w skórze, tworach skóry, włosach, tęczówce oka (oczy są czerwone, a niekiedy mają barwę niebieskawą). Osoby cierpiące na albinizm nazywamy albinosami. Albinizm jest spowodowany niedoborem pewnego enzymu (tyrozynazy), którego zadaniem jest przekształcanie melaniny w barwnik. Jest on warunkowany przez gen recesywny homozygotyczny. W dermatologii wyróżnia się dwa główne rodzaje bielactwa (albinizmu): wrodzone - uogólnione i częściowe - oraz nabyte. W tych schorzeniach ważne są czynniki dziedziczne. Objawy: Albinos ma bardzo bladą skórę, białe włosy, rzęsy, brwi. Niemowlę z albinizmem przychodzi na świat zaróżowione, z powodu prześwitywania naczyń krwionośnych. Tęczówka oka albinosa jest bez barwy, dlatego też prześwitujące naczynia krwionośne dają albinosom wrażenie czerwonych oczu. Osoby z bielactwem są wyjątkowo czuli na promienie słoneczne, łatwo dochodzi u nich do stanu zapalnego, pojawiają się pęcherze oraz zrogowacenia Bielactwo wrodzone jest nieuleczalne. Pojawia się od urodzenia i utrzymuje przez całe życie chorego. Bielactwo nabyte Przeważnie jest wywołane przewlekle postępującym rozpadem komórek barwnikowych skóry, z pozostawieniem białych odbarwionych plam.Przyczyna rozwoju choroby nadal nie jest w pełni poznana. Niemałą rolę odgrywają czynniki genetyczne, gdyż w 30% przypadków bielactwo występuje rodzinnie. Uważa się, że pewną rolę w jego rozwoju odgrywają zjawiska autoimmunologiczne, które miałyby polegać na wytwarzaniu przeciwciał niszczących melanocyty. Istnieje także związek choroby z układem nerwowym, układ odbarwień bowiem ma nierzadko postać segmentarną, zgodną z kształtem obszaru skóry zaopatrywanego przez dany nerw. Stwierdzono również u niektórych chorych zmiany w nerwach obwodowych. Wreszcie u części pacjentów zmiany pojawiają się po wstrząsach psychicznych i nerwowych. U innych z kolei pierwsze ujawnienie się schorzenia następuje po mocnym działaniu promieni nadfioletowych albo po mechanicznym uszkodzeniu skóry. Bielactwo nabyte może dotyczyć całego układu barwnikowego, tak więc odbarwienia pojawiają się: na włosach, błonach śluzowych, w uchu wewnętrznym, oku, ośrodkowym układzie nerwowym, czyli wszędzie tam, gdzie barwnik - melanina - występuje w warunkach normalnych. Plamy bielacze najczęściej umiejscawiają się na grzbietach rąk, twarzy, szyi, narządach płciowych. Zmiany wyglądu chorych, zależne od rozległości odbarwień i pierwotnej karnacji skóry, mają zwykle bardzo duży, ujemny wpływ na psychikę tych osób. 5 Daltonizm Schorzenie to zwiane jest z zaburzeniem widzenia barw i może być wadą wrodzoną lub uwarunkowaną genetycznie, dziedziczoną recesywnie w sprzężeniu z chromosomem X. Chory cierpiący na daltonizm nie rozpoznaje barw, głównie czerwonych i zielonych. Przyczyną tego schorzenia jest upośledzenie lub niedorozwój receptorów światła-czopków. Człowiek postrzega barwy w zakresie białego światła widzialnego (od 400-700nm ) a czopki są przystosowane do odbierania fal o tej długości. Gdy na siatkówce brakuje czopków odpowiedzialnych za odbieranie fali odpowiadającej czerwonej barwie-oko takie nie widzi barwy czerwonej. Przyczyną daltonizmu nabytego może być uszkodzenie nerwu wzrokowego lub choroby siatkówki. Choroba ta z reguły nie obniża ostrości widzenia, choć silna ślepota na barwy może do tego prowadzić. W całej populacji ludzkiej na daltonizm dziedziczony genetycznie cierpi około 8% mężczyzn i ok. 0.5% kobiet. Kobieta, mając dwa chromosomy X może być nosicielką genu ślepoty barw nawet o tym nie wiedząc. W przypadku daltonizmu w chromosomie X u mężczyzny brak jest genu wpływającego na rozwój fotoreceptorów umożliwiających widzenie barw (czopków w siatkówce reagujących na kolor zielony i czerwony). Schorzenie to opisał po raz pierwszy angielski fizyk i chemik- J.Dalton, który sam cierpiał na ślepotę na kolory. To od jego nazwiska wzięła się nazwa daltonizm. Objawy: Chory cierpiący na daltonizm nie rozpoznaje barw: czerwonej (protanopia), zielonej (deuteranopia), czerwono-zielonej (daltonizm), żółto-niebieskiej (tritanopia). Wadę tę wykrywa się na podstawie specjalistycznych badań przy użyciu tablic barwnych.W razie konieczności wykonania dokładniejszych badań wykorzystuje się przyrząd nazywany anomaloskop. Pacjent badany anomaloskopem ma za zadanie porównanie dwóch barw. Przykładowe tablice barwne służące do diagnozowania daltonizmu umieszczone są poniżej. Osoby posiadające wadę daltonizmu powinny zobaczyć na pierwszej tablicy liczbę 21 zamiast prawidłowej 74. Na drugiej tablicy przedstawiona jest liczba 89. Istotnie daltonizm jest stanem stałym, nie dającym się usunąć. Czynione są pewne próby zmniejszenia objawów występujących u osoby cierpiącej na daltonizm poprzez zastosowanie specjalnych soczewek. Procedura doboru takich soczewek jest jednak bardzo skomplikowana, ponieważ nie ma dwóch identycznych przypadków daltonizmu, każdy człowiek widzi kolory inaczej. Większość pacjentów z daltonizmem nie odróżnia koloru czerwonego od zielonego, lub nie widzi koloru czerwonego. Nie każdy kto ma daltonizm będzie odczuwał poprawę, niezbędne są długie badania. 6 Hemofilia Hemofilia, inaczej krwawiączka jest dziedziną chorobą genetyczną , która jest wynikiem niedoboru czynników krzepnięcia krwi. Jest ona chorobą dotykająca przede wszystkim mężczyzn , ponieważ spowodowana jest zmianami w chromosomie płciowym X. Kobiety posiadają dwa chromosomy X i defekt genu obecny na jednym chromosomie jest „maskowany” przez drugi prawidłowy chromosom. Dlatego też kobiety zwykle nie chorują na hemofilię, ale mogą być jej nosicielkami. Matka nosicielka może wraz z chromosomem X przekazać chorobę swoim dzieciom. Obecnie możliwe jest przeprowadzenie badań genetycznych u kobiet u których w rodzinie występuje hemofilia w celu wykrycia nosicielstwa i określenia ryzyka posiadania chorego dziecka. Hemofilię mogą wywoływać niedobory różnych czynników krzepliwości, w związku z tym wyróżniono trzy rodzaje tej choroby : Hemofilia typu A - związana jest z niedoborem czynnika VIII krzepliwości krwi, czyli globuliny antyhemofilowej, jest najczęstszym rodzajem tej choroby, stanowi od 80 85 % wszystkich zachorowań; Hemofilia typu B - spowodowana jest nieprawidłową biosyntezą czynnika IX nazwanego Christmas ( 15- 25 % zachorowań ); Hemofilia typu C- najrzadsza, choruje na nią jeden procent hemofilików, wywołana jest zaburzeniem syntezy czynnika XI. 7 Objawy: Pierwszymi symptomami hemofilii są duże siniaki, a nawet podskórne krwiaki powstające z powodu błahych urazów. Częstym objawem hemofilii jest krwawienie z nosa, krwiomocz oraz krwioplucie. Typowe dla hemofilii jest powstawanie wylewów do stawów: kolanowych, łokciowych i skokowych. Miejsca te stają się bolesne, obrzęknięte i mają gorszą ruchomość. Powtarzające się wylewy doprowadzają do trwałego uszkodzenia i pogorszenia sprawności kończyn. Bardzo groźne są krwotoki wewnętrzne w okolicach mózgu, rdzenia kręgowego lub większych splotów nerwowych. Wylew do mięśnia biodrowo-lędźwiowego może wywołać znaczną bolesność i jeżeli wystąpi po stronie prawej, może dawać objawy podobne do ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego. Leczenie Leczenie hemofilii polega na podawaniu zastrzyków zawierających brakujący czynnik krzepnięcia krwi. Podaje się go zazwyczaj po urazie, który spowodował krwawienie. Najwygodniej, jeśli preparaty krzepnięcia – jednym z nich jest osocze z krwi zdrowego człowieka – ma się w domu i można je podać samemu w formie dożylnej. W razie wystąpienia krwawienia wskazane jest zastosowanie natychmiast zimnego, uciskowego opatrunku i unieruchomienie danej okolicy ciała, a następnie przewiezienie chorego do szpitala w celu uzyskania pomocy specjalistycznej. Zapobieganie: Konieczne jest określanie okresowe stężenia globuliny przeciwkrwawiączkowej i uzupełnianie jej niedoboru. Jest to szczególnie ważne przed ewentualnym niezbędnym zabiegiem operacyjnym. Istotnym czynnikiem profilaktycznym przeciw ewentualnym upośledzeniom sprawności ruchowej po wylewach dostawowych lub śródmięśniowych jest unikanie jakichkolwiek urazów, przeciążeń stawów, a także wszelkiego rodzaju wstrzyknięć dożylnych lub domięśniowych. Do działalności profilaktycznej powinno należeć informowanie, że chory mężczyzna może mieć córki nosicielki, a kobieta nosicielka może mieć chorych synów i córki nosicielki. 8 Fenyloketonuria Fenyloketonuria (PKU) jest chorobą spowodowaną brakiem hydroksylazy fenyloalaninowej (PAH) - enzymu odpowiedzialnego za przekształcenie fenyloalaniny w tyrozynę. Brak tego enzymu powoduje gromadzenie się dużych ilości fenyloalaniny oraz jej niebezpiecznych pochodnych (kwasy fenylopirogronowy, fenylomlekowy i fenylooctowy) szczególnie w moczu i krwi, ale także w innych płynach ustrojowych. Blokada tego szlaku przemian prowadzi do 20-krotnego wzrostu stężenia tego aminokwasu u ludzi chorych, w porównaniu z ludźmi zdrowymi. W konsekwencji dochodzi do uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. Mogą występować, zaburzenia chodu, postawy, hipotonia mięśniowa, ruchy atetotyczne, zesztywnienie stawów. Do obrazu chorobowego dołącza charakterystyczny mysi zapach potu oraz częste występowanie wysypek. Chorzy wyróżniają się także szczególnie jasną karnacją. U dzieci, które nie są poddane leczeniu, rozwija się wyraźne upośledzenie umysłowe, cechuje je także drażliwość i przygnębienie, czemu można zaradzić stosując dietę ubogą w fenyloalaninę. Objawy: Zaburzenia neurologiczne, napady padaczki, upośledzenie umysłowe, zesztywnienie stawów, kłopoty z poruszaniem, wysypka, niski wzrost, płaskie stopy i mała głowa. Leczenie fenyloketonurii: Leczenie polega na stosowaniu odpowiedniej diety w oparciu o preparaty niskofenyloalaninowe i bezfenyloalaninowe oraz produkty spożywcze niskobiałkowe. Prowadzenie diety wymaga stałej kontroli poziomu tego aminokwasu w surowicy i nadzoru przez lekarzy specjalistów i dietetyków zajmujących się leczeniem tej choroby. Odpowiedzialność za efekty leczenia rozkłada się na działania wielozespołowe: lekarza, dietetyka, psychologa z dużym udziałem samego chorego i jego rodziny. 9 Fenyloketonuria to choroba o podłożu genetycznym, przekazywana dziecku przez oboje z rodziców. Dziedziczy się w sposób autosomalny recesywny co oznacza, że chore dziecko musi otrzymać po 1 nieprawidłowym genie od każdego z rodziców. Rodzice są najczęściej tylko bezobjawowymi nosicielami nieprawidłowego genu i zwykle nie zdają sobie sprawy z tego. Są oni zdrowi, ponieważ drugi obecny u nich gen jest „zdrowy”. W populacji polskiej co 46 osoba jest zdrowym nosicielem nieprawidłowego genu PKU. W rodzinie, gdzie mama i tata są takimi bezobjawowymi nosicielami istnieje 25% ryzyko, że każde dziecko urodzi się chore Urodzenie jednego chorego dziecka nie oznacza, że kolejne na pewno będą zdrowe – ryzyko urodzenia następnego chorego dziecka jest stałe i dla każdej ciąży wynosi 25%. Jeżeli jedno z rodziców jest chore na PKU, a drugie jest bezobjawowym nosicielem, ryzyko urodzenia chorego dziecka z każdej ciąży wynosi 50%. Z kolei potomstwo dwójki osób chorych na PKU będzie chore w 100%. 10 Pląsawica Huntingtona Pląsawica Huntingtona (HD) to choroba odkryta w 1872 roku przez George`a Huntingtona, dotyka tysięcy osób na całym świecie i jest genetycznie uwarunkowaną chorobą ośrodkowego układu nerwowego. Przyczyną wystąpienia pląsawicy Huntingtona jest mutacja w genie w chromosomie nr 4, powodująca obumieranie komórek w mózgu, które są odpowiedzialne za ruchy ciała, emocje, myślenie oraz postrzeganie świata. W praktyce przekłada się to na stopniowa utratę kontrolowania ruchów, emocji, a w końcu dochodzi do problemów z podejmowaniem jakichkolwiek decyzji. Gen ów dziedziczą zarówno kobiety, jak i mężczyźni. Potomkowie człowieka chorego na pląsawicę Huntingtona obarczeni są w 50% ryzykiem zachorowania na tę chorobę. Osoba, która odziedziczyła taki gen i zachorowała, przekazuje potomstwu ów zmieniony gen. Jeśli osoba obarczona ryzykiem nie odziedziczyła tego genu, jej potomstwu już nie zagraża ryzyko. Objawy: Pląsawica Huntigtona zaczyna ujawniać się zazwyczaj w wieku 35-50 lat, chociaż znana jest również młodzieńcza forma tej choroby i dotyczy osób przed 20. rokiem życia. Przebieg choroby jest bardzo powolny, dlatego początkowe objawy są trudne do wychwycenia i często są mylone z objawami towarzyszącymi innym chorobom. Na początku choroby zaczynają pojawiać się ruchy pląsawicze tzn. mimowolne ruchy różnych części ciała, drżenie rąk i nóg, zwiotczenie mięśni. Natomiast te mniej zauważalne objawy to zaburzenia pamięci, otępienie, depresja. Z czasem te mimowolne ruchy zaczynają być coraz bardziej zauważalne i przeszkadzają w funkcjonowaniu (mocne szarpnięcia głowy, szyi, kończyn górnych i dolnych). Pojawiają się również dysfunkcje, które sprawiają, że chory jest staje się uzależniony od pomocy innych osób. Są to problemy z mówieniem, a nawet połykaniem. W późniejszym stadium choroby pacjenci mają coraz większe problemy z radzeniem sobie z codziennymi czynnościami – wymagają zazwyczaj fachowej opieki. Leczenie choroby Huntingtona: Leczenie choroby Huntingtona opiera się wyłącznie na niwelowaniu objawów. W farmakoterapii stosuje się neuroleptyki, czyli leki hamujące aktywność komórek nerwowych oraz leki usuwające dopaminę (neuroprzekaźnik) z zakończeń synaptycznych Ważną formą leczenia jest również rehabilitacja chorego przedłużająca utrzymanie sprawności ruchowej. Choroba Huntingtona prowadzi do śmierci, która następuje po 15-20 latach od początku choroby. 11 Większość chorób dziedzicznych jest przekazywana potomstwu nie jako cecha dominująca, lecz jako cecha recesywna, która nie ujawnia się u heterozygoty. Dzięki temu choroby dziedziczne występują dość rzadko. Mimo to są one realnym zagrożeniem, a leczenie cierpiących na nie pacjentów jest bardzo kosztowne. Współczesne metody genetyczne umożliwiają rozpoznanie wadliwych alleli, które są odpowiedzialne za występowanie niektórych chorób dziedzicznych. Do zrobienia testu wystarcza niewielka próbka krwi zawierająca materiał genetyczny. Badania takie można wykonać na własne życzenie w poradni genetycznej. Pracownicy poradni genetycznych udzielają wyczerpujących wyjaśnień dotyczących ryzyka wystąpienia choroby u dzieci, pary planującej założyć rodzinę i doradzają najlepsze postępowanie w danej sytuacji. Z powodu niewielkiej częstości chorób genetycznych testy na obecność powodujących je wadliwych alleli przeprowadza się tylko w szczególnych wypadkach. Osoby, które zawierają małżeństwo, powinny jednak wiedzieć, że jeżeli w ich rodzinach występowały choroby genetyczne, ryzyko pojawienia się tych chorób u ich dzieci jest nieporównanie większe u osób, w których rodzinach takie choroby nie występowały. W wypadku niektórych chorób genetycznych wczesne wykrycie zwiększa szansę ich niekorzystnych efektów. Bibliografia: medisa.pl Podręcznik „Biologia” dla liceum ogólnokształcącego, Wydawnictwo Szkolne PWN; „Biologia”, Andrzej Jerzmanowski, WSiP zakres rozszerzony, 12
