Więzadła krzyżowe

WIĘZADŁA KRZYŻOWE
Staw kolanowy u psa jest miejscem kontaktowania się czterech kości: kości udowej, rzepki, kości
piszczelowej i kości strzałkowej. Kość strzałkowa w bardzo ograniczonym zakresie kontaktuje się ze
stawem przez więzadło poboczne boczne i torebkę stawową w najbliższym sąsiedztwie krawędzi
bocznej łąkotki bocznej. Zatem tylko uszkodzenia głowy kości strzałkowej angażujące uszkodzenie
więzadła pobocznego bocznego lub piszczelowo-strzałkowego mają wpływ na pracę stawu
kolanowego (ściślej – stawu udowo-piszczelowego). Pod względem czynnościowym przyjęto podział
kolana na dwa stawy: staw udowo-rzepkowy i staw udowo-piszczelowy. Staw udowo-rzepkowy, w
skład którego wchodzi bloczek kości udowej, rzepka, torebka stawu udowo-rzepkowego z dwoma
pasmowatymi wzmocnieniami (troczkami rzepki) łączącymi rzepkę z przyśrodkowym i bocznym
kłykciem kości udowej, więzadłem rzepkowym (łączącym rzepkę z kością piszczelową). W przedniej i
dolnej części stawu udowo-rzepkowego, tuż przed łąkotkami i łączącym je więzadłem
międzyłąkotkowym (nieuwidocznionym) znajduje się ciało tłuszczowe pokryte błoną maziową,
zapewniające odżywianie chrząstki stawowej i przednich obszarów łękotek. Wypełnia ono w całości
przestrzeń za więzadłem rzepkowym. Rzepka stabilizowana jest w swym ruchu ślizgowym na rowku
bloczka kości udowej podczas zginania i prostowania kolana przez boczny i przyśrodkowy troczek. Siła
prostowania kolana generowana przez zespół mięśnia czworogłowego, zajmującego przednią część
uda, przekazywana jest na podudzie przez więzadło rzepki. Jego przyczep końcowy znajduje się na
górnym końcu kości piszczelowej. Skurcz mięśnia czworogłowego prostuje staw kolanowy.
Stabilizację boczną, zapobiegającą odchylaniu się kości w kierunku do wewnątrz i na zewnątrz,
zapewniają więzadła poboczne. Główne kości tworzące staw udowo-piszczelowy, udowa i
piszczelowa, nie mają dopasowanych do siebie powierzchni stawowych. Pełny kontakt tych kości i
optymalną czynność stawu zapewniają dwie wklęsłe półksiężycowate chrząstki – łąkotki. Staw
udowo-piszczelowy stabilizowany jest statycznie przez wymienione już więzadła poboczne oraz przez
znajdujące się wewnątrz stawu więzadła krzyżowe, przednie i tylne. Ich rolą jest zapobieganie
uślizgom podudzia ku przodowi (więzadło krzyżowe przednie) i ku tyłowi (więzadło krzyżowe tylne).
Dwie grupy mięśni kończyny miednicznej psa odpowiedzialne za czynność prostowania
stawu kolanowego (kolor zielony) i zginania (kolor czerwony). Nazwy podane są po
łacinie dla skrócenia tekstu.
Dynamikę (ruch) stawu kolanowego zapewniają liczne mięśnie (głównie mięśnie uda) i kilka
mięśni podudzia. Obie te grupy mięśni podczas pracy stabilizują staw kolanowy w sposób
dynamiczny, ponieważ ich przyczepy znajdują się powyżej i poniżej stawu kolanowego.
Osłabienie mięśni, wynikające z niedorozwoju, zaników z powodu chorób, niedostatecznego
wytrenowania oraz schorzeń o podłożu nerwowo-mięśniowym bądź immunologicznych,
może być przyczyną przeciążeń statycznych stabilizatorów jakimi są więzadła. Wadliwa
budowa kości udowej czy kości podudzia bądź obu tych kości jednocześnie, wpływa na
pojawianie się nieprawidłowych wypadkowych sił działających na staw kolanowy. Może to
być przyczyną zwichnięć rzepki na stronę przyśrodkową lub boczną. Gwałtowne starty psa do
szybkiego biegu z zatrzymania, nadwaga, wskakiwanie na wysokość większą niż wzrost psa
w kłębie, są najczęstszą przyczyną uszkodzeń więzadła krzyżowego przedniego kolana.
Wytrzymałość mechaniczna tych więzadeł zależy od jakości i ilości włókien kolagenowych, z
których są zbudowane. Cechy wrodzone, przekazywane wraz z materiałem genetycznym od
przodków ale także rozwój osobniczy psa (tak w fazie przed- jak i pourodzeniowej) mają
wpływ na jakość tkanki łącznej i kolagenu. Wysoko przetworzony pokarm, substraty do
którego produkcji (białka, węglowodany i tłuszcze pochodzenia zwierzęcego a także białka,
węglowodany i włókno pochodzenia roślinnego), podlegają w procesie produkcyjnym
obróbce termicznej, chemicznej, mechanicznej oraz wysokim ciśnieniom, nie zapewnia
rosnącemu organizmowi świeżych, nie zmodyfikowanych składników. Jest pozbawiony
zupełnie enzymów roślinnych i naturalnych witamin, które są koenzymami lub katalizatorami
wielu etapów powstawania kolagenu w wytwarzających ja komórkach tkanki łącznej
nazywanych fibroblastami. Jest także pozbawiony naturalnych substancji mineralnych
pochodzenia organicznego (będących w składzie tkanek roślinnych i zwierzęcych zjadanych
przez mięsożerne żyjące na swobodzie). Kontrolowany w procesie produkcji pokarmu
komercyjnego skład chemiczny ilościowo odpowiada znanemu modelowi zapotrzebowania
organizmu rosnącego psa na białka, tłuszcze, węglowodany, pierwiastki mineralne, włókna
roślinne. Struktura tych niezbędnych składników jest bardzo znacznie zmodyfikowana w
procesie produkcyjnym i brak w nim jest występujących w pokarmie nieprzetworzonym wielu
składników aktywnych biologicznie i wielu mikroelementów śladowych. Zapewne odejście
od naturalnego sposobu żywienia jest jedną z przyczyn wadliwego rozwoju tkanki łącznej i
syntezy kolagenu w szczególności. Stąd zwiększająca się w ostatnim ćwierćwieczu ilość
uszkodzeń i nawet zupełnych zerwań więzadeł krzyżowych u psów młodocianych (w wieku
szczenięcym). Co gorsza, obserwuję to narastające zjawisko u młodych psów różnych ras, bez
względu na intensywność rozwoju i obciążenie ćwiczeniami ruchowymi. Działania
profilaktyczne dotyczące elementów dietetyki są możliwe do zrealizowania, jednak nie można
wykluczyć utrwalonych w genomie skłonności do nieprawidłowych procesów rozwojowych
na poziomie molekularnym, przekazywanych przez pokolenia przodków pozbawionych
dostępu do pokarmu naturalnego. Działania profilaktyczne dotyczące żywienia suk
ciężarnych i rosnących szczeniąt mogą zostać oparte na modelu naturalnego, organicznego
żywienia. Profilaktyka schorzeń wynikających z wrodzonych zaburzeń rozwojowych
(zwichnięcie rzepki, dysplazje) może być oparta na eliminacji z rozrodu osobników
obciążonych tymi schorzeniami. Zapobieganie powstawaniu przeciążeń mechanicznych
struktur więzadłowych powinno obejmować stopniowe zwiększanie obciążeń ruchem,
rozgrzewanie ruchem na smyczy przez kilka minut od rozpoczęcia spaceru, dbanie o brak
nadwagi (szczególnie ważne u labradorów – ich pożądany eksterier to nisko wiszący brzuch,
obciążony wewnątrzotrzewnowym tłuszczem okołonarządowym). Szczenięta co najmniej do
ukończenia 7-8 miesięcy nie powinny być zmuszane do długich spacerów czy biegania obok
jadącego na rowerze człowieka, bo są to ćwiczenia wytrzymałościowe zupełnie niewskazane
dla młodocianej, wiotkiej jeszcze tkanki więzadeł. Wskazane jest natomiast dużo swobodnego
ruchu na ograniczonej przestrzeni przez wiele godzin w ciągu dnia. Swobodnie poruszający
się szczeniak zaprzestaje biegania po pojawieniu się objawów zmęczenia. Będąc na spacerze
zawsze stara się nadążyć za człowiekiem, nawet wtedy, kiedy jest już poważnie wyczerpany.
Postępowanie z psami, u których doszło już do uszkodzenia więzadeł kolana zależy od
rodzaju uszkodzenia. Niektóre ubytki czynności stabilizującej więzadeł krzyżowych czy
pobocznych kolana mogą być leczone w sposób zachowawczy, prowadząc do przywrócenia
czynności zadowalającej. Jest to rezultat wystarczający dla psów o niskim temperamencie,
małej masie ciała, pędzących spokojny (żeby nie powiedzieć – leniwy) tryb życia. Większość
aktywnych ruchowo psów bez inwazyjnej (chirurgicznej) drogi leczenia nie wraca do pełnej
aktywności ruchowej. Nie można w tym miejscu nie zauważyć, że mechaniczne uszkodzenie,
czy nawet zerwanie więzadła, powoduje w chwili zaistnienia zdarzenia, powstanie wielu
mikrouszkodzeń innych struktur stawu. Sytuacja taka powoduje powstanie wielu ognisk
patologicznych, spośród których leczeniu chirurgicznemu podlega głównie uszkodzone
więzadło/ więzadła. Leczenie uzupełniające, długotrwała rekonwalescencja i czasem także
rehabilitacja wymagają wiele czasu i dopiero po kilku miesiącach staw wraca do czynności
zbliżonej do tej sprzed uszkodzenia. Wielość odmian rasowych psów, typów użytkowania,
sposobów żywienia, trybu życia, różnic osobniczych wewnątrz jednej rasy, to tylko niektóre
(główne) z przesłanek, które należy uwzględnić podczas planowania sposobu postępowania
medycznego u psa z uszkodzonym więzadłem.