Biuletyn Informacyjny
advertisement
Spis treści rocznika 2005 II Biuletyn Informacyjny Sierpień 2008 Nr 8 (206) II Rocznik 2005 Biuletyn Informacyjny ISSN 1233-2437 nakład 7400 egz. Wydawca: Agencja Rynku Rolnego ul. Nowy Świat 6/12, 00-400 Warszawa Aleksander Bystrzycki (sekretarz redakcji) tel. (0~22) 661 70 54 fax (0~22) 661 79 62 e-mail – [email protected] Redakcja wyraża zgodę na przedruk materiałów z podaniem źródła Projekt okładki: Andrzej Kalinowski Skład i druk: Żak sp. z o.o. ul. Karczewska 18, 04-112 Warszawa tel. (0~22) 826 30 55 Spis treści II Agencja Rynku Rolnego Instytucja składu celnego w handlu zagranicznym towarami rolnymi 4 Paweł Smoliński, Marcin Wardal Zmiany w realizacji programu „Dopłaty do spożycia mleka i przetworów mlecznych w placówkach oświatowych” od roku szkolnego 2008/2009 20 Rynki Rynek rzepaku – prognoza na sezon 2007/2008 23 Ewa Rosiak Rynek owoców i warzyw (maj 2004-maj 2008) 34 Anita Biały, Marek Dyngus Prawo W skrócie 49 Oprac. Robert Gawrychowski Analizy i prognozy Sytuacja na rynku rolnym Contents 52 70 II ARR Instytucja składu celnego w handlu zagranicznym towarami rolnymi1 Paweł Smoliński, Marcin Wardal Biuro Administrowania Obrotem Towarowym z Zagranicą ARR Dynamika handlu zagranicznego z krajami trzecimi, nienależącymi do obszaru celnego UE sprawia, że zawarcie i realizacja transakcji nabycia towarów odbywa się ze znacznym wyprzedzeniem w stosunku do procesów przetwórczych jak i świadczonych usług. W chwili wprowadzenia towaru na obszar celny UE odbiorca często w przybliżeniu przewiduje sposób i stopień spożytkowania przesyłki importowej. Dotyczy to zarówno pośredników jak i odbiorców finalnych (np. przetwórców w przypadku surowców, półproduktów). Okoliczności te pociągają za sobą konieczność przechowywania sprowadzonych towarów w oczekiwaniu na ich gospodarcze wykorzystanie. Jeśli towary mają zostać powrotnie wywiezione (reeksportowane) do kraju trzeciego, importer zainteresowany jest uniknięciem należności celnych i podatkowych związanych z ich przywozem na obszar celny UE. Natomiast jeśli docelowo przewiduje on dopuszczenie towarów do swobodnego obrotu we Wspólnocie to dąży do odsunięcia w czasie uiszczenia należności przywozowych związanych z dokonaniem odprawy ostatecznej (objęciem towarów procedurą dopuszczenia do obrotu) do momentu faktycznego zapotrzebowania na towar w UE. Wymienione aspekty działalności gospodarczej znalazły odbicie w unijnym prawodawstwie celnym. Wprowadzono w nim instytucję składu celnego jak również procedurę składu celnego2. Stanowi ona gospodarczą procedurę za- Artykuł jest kontynuacją publikacji „Gospodarcze procedury celne – handel zagraniczny produktami rolnymi”, Biuletyn Informacyjny nr 5/2008. 2 Nie należy ich utożsamiać z przewidzianymi w art. 166 rozporządzenia nr 2913/1992 instytucjami składu wolnocłowego oraz wolnego obszaru celnego (WOC), których stosowanie odpowiada podobnym potrzebom gospodarczym. W odróżnieniu od procedury składu celnego przyznanie towarom niewspólnotowym takiego przeznaczenia celnego (umieszczenie ich w składzie wolnocłowym lub WOC) w rozumieniu przepisów ustanawiających należności przywozowe i środki polityki handlowej, powoduje uznanie ich za towary, które nie zostały wprowadzone na obszar celny Wspólnoty. Natomiast skorzystanie z procedury składu celnego tylko zawiesza stosowanie wspomnianych należności i środków. Umieszczenie towarów wspólnotowych w składzie wolnocłowym lub WOC w rozumieniu przepisów jest równoznaczne ich wywozowi. 1 Skład celny w UE II wieszającą, gdyż status celny towaru (niewspólnotowy) objętego nią nie zmienia się. Zawieszeniu ulegają także należności przywozowe celno-podatkowe. Oznacza to, że po zakończeniu procedury składu celnego należy nadać danej przesyłce inne przeznaczenie celne Skład celny Jest nim każde miejsce na obszarze celnym Wspólnoty zatwierdzone przez organ celny i podlegające jego kontroli, w którym towary mogą być składowane zgodnie z ustalonymi warunkami (art. 98 ust. 2 rozporządzenia Rady (EWG) nr 2913/1992 z 12 października 1992 roku ustanawiającego Wspólnotowy Kodeks Celny). Prawodawstwo celne nie wprowadza wymogu stosunku własności wobec towaru składowanego przez podmiot w składzie celnym. Należy podkreślić, że pomieszczenia składu celnego mogą być wykorzystywane w obrocie towarowym z krajami trzecimi również w ramach innych procedur celnych i przeznaczeń celnych. Wspólnotowe prawo celne (art. 99 rozporządzenia nr 2913/1992) rozróżnia dwa podstawowe rodzaje składów celnych w zależności od ich dostępności dla podmiotów gospodarczych: skład celny publiczny, skład celny prywatny. Ze składu celnego publicznego może korzystać każda osoba, a więc dostępny on jest dla prowadzącego skład jak i dla innych podmiotów (w tym także podmiotów z siedzibą poza obszarem Wspólnoty) zaangażowanych w wymianę handlową z krajami trzecimi. Istnieją trzy typy składów celnych publicznych: A, B, F. Skład celny publiczny typu A jest składem, za który odpowiedzialność ponosi podmiot prowadzący skład celny. Podmiot ten musi zapewnić, aby towary nie zostały usunięte spod dozoru celnego oraz musi wypełnić wszystkie obowiązki wynikające z procedury składu celnego i pozwolenia na prowadzenie składu celnego (art. 101 rozporządzenia nr 2913/1992, art. 525 ust. 1 lit. a rozporządzenia Komisji (EWG) nr 2454/1993 z 2 lipca 1993 roku ustanawiającego przepisy w celu wykonania rozporządzenia Rady (EWG) nr 2913/1992). Skład celny publiczny typu B jest składem, w którym każdy podmiot składujący towary jest odpowiedzialny za to, aby towary nie zostały usunięte spod dozoru celnego i aby zostały wypełnione wszystkie obowiązki wynikające z procedury składu celnego (art. 102 rozporządzenia nr 2913/1992, art. 525 ust. 1 lit. b rozporządzenia nr 2454/1993). II ARR Skład celny publiczny typu F jest składem prowadzonym przez organy celne (art. 100 ust. 1 rozporządzenia nr 2913/1992, art. 525 ust. 1 lit. c rozporządzenia nr 2454/1993). Skład celny prywatny przeznaczony jest do składowania towarów wyłącznie przez prowadzącego skład. Podmiot ten nie musi być jednak właścicielem składowanego towaru. Wyróżnia się trzy typy składów celnych prywatnych: D, E, C. Skład celny prywatny typu D jest składem, w którym dopuszczenie do obrotu w przypadku wyprowadzenia z niego towarów odbywa się z zastosowaniem trzeciej formy procedury uproszczonej (art. 76 ust. 1 lit. c rozporządzenia nr 2913/1992), a należności celne są obliczane na postawie rodzaju, wartości celnej i ilości towarów z dnia objęcia ich procedurą składu celnego (art. 112 ust. 3 rozporządzenia nr 2913/1992, art. 525 ust. 2 lit. a rozporządzenia nr 2454/1993). Skład celny prywatny typu E jest składem, w którym towary objęte procedurą nie muszą być składowane w miejscu zatwierdzonym jako skład celny. Towary mogą znajdować się w innych miejscach przechowywania należących do posiadacza pozwolenia na prowadzenie składu celnego, np. na środku transportu (art. 525 ust. 2 lit. b rozporządzenia nr 2454/1993), przy czym dla celów dopuszczenia towarów do obrotu w pozwoleniu może zostać uwzględnione zastosowanie trzeciej formy procedury uproszczonej i zgoda na zastosowanie elementów kalkulacyjnych z mocą wsteczną (art. 113 ust. 3 rozporządzenia nr 2913/1992, art. 525 ust. 3 rozporządzenia nr 2454/1993). Skład celny prywatny typu C jest składem, w którym podmiot prowadzący skład celny jest równocześnie podmiotem składującym towary i dla którego nie obowiązują specjalne udogodnienia przewidziane dla funkcjonowania składów celnych prywatnych typu D i E (art. 525 ust. 2 lit. c rozporządzenia nr 2454/1993). Procedura składu celnego Istotą stosowania procedury składu celnego jest umożliwienie przedsiębiorcy składowania towarów niewspólnotowych jak i wspólnotowych w zatwierdzonym przez organ celny składzie celnym (art. 98 ust. 1 rozporządzenia nr 2913/1992). W czasie trwania procedury objęte nią towary niewspólnotowe nie podlegają przywozowym opłatom celno-podatkowym jak również środkom polityki handlowej, do których należą m.in. pozwolenia na przywóz i wywóz towarów rolnych wymagane przez przepisy Wspólnej Polityki Rolnej (WPR). Skład celny w UE II Przedsiębiorca musi uzyskać stosowne zezwolenie właściwego organu celnego na korzystanie z procedury składu celnego (art. 85 rozporządzenia nr 2913/1992)3. Pozwolenie na prowadzenie składu celnego Podmiot zainteresowany prowadzeniem składu celnego zobowiązany jest uprzednio uzyskać pozwolenie organu celnego (art. 100 ust. 1 rozporządzenia nr 2913/1992). Wyjątek stanowi skład celny prywatny typu E, na który wydawane jest wyłącznie zezwolenie na korzystanie z procedury składu celnego. Zgodnie z polskim prawodawstwem celnym, organem właściwym w zakresie wydawania pozwoleń na prowadzenie składu celnego w Polsce jest, co do zasady dyrektor izby celnej właściwej ze względu na planowane umiejscowienie składu. Wzór formularza wniosku o udzielenie pozwolenia na prowadzenie składu celnego zawiera załącznik nr 67 do rozporządzenia nr 2454/1993). Do wniosku należy załączyć: • dokumenty potwierdzające prowadzenie działalności gospodarczej, • aktualne zaświadczenie właściwego dla wnioskodawcy urzędu skarbowego o niezaleganiu przez wnioskodawcę z podatkami stanowiącymi dochód budżetu państwa, • aktualną pozytywną opinię o sytuacji finansowej, wydaną przez bank prowadzący rachunek rozliczeniowy wnioskodawcy, • informację z Krajowego Rejestru Karnego o niekaralności osób kierujących działalnością wnioskodawcy za przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentów, mieniu, obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi, przestępstwa gospodarcze lub za przestępstwa skarbowe, • oświadczenie, że wobec wnioskodawcy nie jest prowadzone postępowanie egzekucyjne, likwidacyjne, upadłościowe, • plan składu celnego, w którym zostaną złożone towary objęte procedurą składu celnego, wraz z określeniem powierzchni oraz opisem sposobu odgrodzenia i zabezpieczenia składu celnego (wymóg dla składów celnych typu A, B, C oraz D), • upoważnienie, jeżeli w imieniu wnioskodawcy występuje przedstawiciel. 3 Ogólne wymogi dotyczące uzyskania zezwolenia na korzystanie z gospodarczych procedur celnych zostały omówione w artykule „Gospodarcze procedury celne…”, s. 14–15. II ARR W uzasadnionych przypadkach organ celny może zażądać innych dokumentów dotyczących prowadzonego postępowania. We wniosku należy m.in. określić działania w ramach obsługi logistycznej obrotu towarowego z zagranicą związane z koniecznością oczekiwania na następny etap realizacji transakcji, np. okres oczekiwania na odbiór towaru w celu jego reeksportu. Wydanie pozwolenia uzależnione jest ponadto od spełnienia następujących wymogów: • zainteresowany podmiot w wystarczającym stopniu zapewnia zgodny z przepisami przebieg procedury składu celnego i innych działań prowadzonych w składzie pod dozorem celnym, • udowodniono istnienie potrzeby gospodarczej stosowania procedury składu celnego, • obciążenie czynnościami administracyjnymi organu celnego właściwego w zakresie dozoru i kontroli nad procedurą jest uzasadnione i współmierne w stosunku do istniejącej potrzeby gospodarczej zainteresowanego podmiotu, • pomieszczenia przewidziane na lokalizację składu celnego nie są wykorzystywane do sprzedaży detalicznej, • wskazane we wniosku zabiegi zwyczajowe, działalność związana z realizacją procedury uszlachetniania czynnego lub procedury przetwarzania pod kontrolą celną (dodatkowe operacje) nie będą dominowały nad działalnością związaną ze składowaniem towarów, • gospodarka magazynowa pomieszczeń zapewnia zachowanie tożsamości składowanych towarów, • zainteresowany wniósł zabezpieczenie wymagane przez organ celny w przypadku wniosku o prowadzenie składu celnego prywatnego typu D lub zabezpieczenie związane z odpowiedzialnością z tytułu prowadzenia składu celnego, • wskazana we wniosku lokalizacja nie została już zatwierdzona na potrzeby prowadzenia składu celnego, • dostarczenie do organu celnego regulaminu funkcjonowania składu oraz przedstawienie sposobu prowadzenia ewidencji towarów Pozwolenie na prowadzenie składu celnego udzielane jest wyłącznie podmiotom gospodarczym mającym siedzibę we Wspólnocie. Jest ono wydawane zgodnie ze wzorem określonym w załączniku nr 67 do rozporządzenia nr 2454/1993. Pozwolenie ważne jest, co do zasady, bezterminowo licząc od dnia jego wydania. Skład celny w UE II W pozwoleniu na prowadzenie składu celnego organ celny określa zasady prowadzenia składu. Podmiot prowadzący skład celny odpowiedzialny jest za przestrzeganie warunków określonych w pozwoleniu (art. 101c rozporządzenia nr 2913/1992). Uzyskanie pozwolenia na prowadzenie składu celnego nie zawsze jest równoznaczne z rozpoczęciem działalności składu celnego. Uzależnione jest ono od zatwierdzenia przez naczelnika urzędu celnego regulaminu funkcjonowania składu celnego oraz sposobu prowadzenia ewidencji towarów. Do obowiązków prowadzącego skład celny należy: • w przypadku przerwania wykonywania faktycznej działalności składu celnego powiadomienie urzędu nadzoru w terminie 14-tu dni przed planowanym terminem przerwania działalności, przy czym przed zawieszeniem działalności składu celnego towary tam składowane powinny otrzymać inne przeznaczenie celne, • zapewnienie aby towary złożone w składzie celnym nie zostały usunięte spod dozoru celnego, • spełnienie obowiązków wynikających ze składowania towarów znajdujących się pod procedurą składu celnego oraz przestrzeganie zasad określonych w pozwoleniu i regulaminie funkcjonowania składu, • prowadzenie zbioru dokumentacji związanej ze składem celnym oraz zgłaszanie dyrektorowi izby celnej zmian danych zawartych we wniosku oraz załączonych dokumentach, mogących mieć wpływ na utrzymanie pozwolenia lub jego zakres, • w przypadku wniosku o zmianę pozwolenia powinny być wypełnione wszystkie pola formularza określonego w załączniku nr 67 do rozporządzenia nr 2545/1993, zarówno te które uległy zmianie, jak i te które pozostały w dotychczasowym brzmieniu, • zmiana lokalizacji składu celnego lub zmiana typu składu celnego wymaga uzyskania nowego pozwolenia na prowadzenie składu celnego. Powyższe obowiązki wynikają z przepisów jak również z zasad prowadzenia składu celnego wymienianych w pozwoleniu. Zezwolenie na korzystanie z procedury składu celnego Zezwolenie na korzystanie z procedury składu celnego określa warunki stosowania procedury. Wzór wniosku o wydanie zezwolenia i wzór zezwolenia 10 II ARR wskazane zostały w załączniku nr 67 do rozporządzenia nr 2454/1993. Wniosek należy kierować do naczelnika urzędu celnego właściwego ze względu na lokalizację składu celnego, w którym towary mają być objęte procedurą składu celnego. Przed wydaniem zezwolenia na korzystanie z procedury składu celnego organ celny pobiera zabezpieczenie w związku z korzystaniem z tej procedury w przypadku: • gdy korzystającym z procedury składu celnego jest podmiot posiadający siedzibę poza obszarem UE, • obejmowania procedurą składu celnego niektórych towarów objętych WPR, które są uznane za towary o podwyższonym stopniu ryzyka (np. produkty sektorów: wołowiny i cielęciny – mięso wołowe świeże, chłodzone, zamrożone; sektora cukru; sektora produktów mlecznych – mleko, śmietana, masło; owoców i warzyw – banany) oznaczonych kodami Nomenklatury Scalonej (CN) będących rozwinięciem 6-znakowych kodów Systemu Zharmonizowanego (HS), określonych w załączniku nr 44c do rozporządzenia nr 2454/1993. Należy podkreślić, że w odróżnieniu od gospodarczych procedur celnych uszlachetniania czynnego, przetwarzania pod kontrolą celną, uszlachetniania biernego, uzyskanie zezwolenia na stosowanie procedury składu celnego nie jest uzależnione od spełnienia warunków ekonomicznych. Organ celny wydaje decyzję w sprawie takiego zezwolenia bez badania warunków ekonomicznych operacji handlowej, w ramach której towar miałby zostać objęty wnioskowaną procedurą. Zezwolenie nie jest wymagane w przypadku korzystania z tej procedury w składach prowadzonych przez organy celne. Przedsiębiorca ubiegający się o wydanie pozwolenia na prowadzenie składu celnego może jednocześnie złożyć wniosek o wydanie zezwolenia na korzystanie z procedury składu celnego we wnioskowanym składzie. Objęcie towarów procedurą składu celnego Towar powinien zostać zgłoszony do procedury składu celnego w urzędzie objęcia wskazanym w zezwoleniu na korzystanie z procedury składu celnego. Objęcie procedurą może nastąpić niezwłocznie po wprowadzeniu towaru na obszar celny Wspólnoty, jak również po zastosowaniu innej procedury celnej (np. przetwarzania pod kontrolą celną lub uszlachetniania czynnego) w stosun- Skład celny w UE II 11 ku do towarów o statusie niewspólnotowym. W tych okolicznościach objęcie procedurą składu celnego stanowi zakończenie poprzedniej procedury celnej. Należy podkreślić, że za wyjątkiem innych wskazań organu celnego lub ograniczeń zawartych w specyficznych przepisach, przechowywanie towarów pod procedurą składu jest nieograniczone w czasie. Oznacza to, że tylko w wyjątkowych przypadkach podmiot zobowiązany jest w określonym terminie nadać towarowi przeznaczenie celne. Podmiot zgłaszający towar do procedury składu celnego nie ma obowiązku załączać faktury do zgłoszenia celnego o objęcie procedurą składu celnego. Wyjątkiem od tej zasady jest zgłoszenie dotyczące złożenia towaru w składzie celnym prywatnym typu D. Zakończenie procedury składu celnego Towary niewspólnotowe objęte procedurą składu celnego w celu zakończenia tej procedury mogą być dopuszczone do obrotu na obszarze celnym Wspólnoty4 lub może im zostać nadane inne przeznaczenie celne. Przeznaczeniem celnym może być powrotny wywóz albo inna zawieszająca procedura celna, np. uszlachetnianie czynnego w systemie zawieszeń, tranzyt zewnętrzny, odprawa czasowa). Szczególne sposoby korzystania z procedury składu celnego Zabiegi zwyczajowe Towary znajdujące się w składzie celnym mogą podlegać czynnościom mającym na celu zapewnienie przechowania tych towarów, poprawienie ich wyglądu, jakości handlowej lub przygotowanie ich do dystrybucji bądź odsprzedaży (art. 109 rozporządzenia nr 2913/1992). Towary mogą być poddane zwyczajowym zabiegom określonym w załączniku nr 72 do rozporządzenia nr 2454/19935. Czynności takie mogą być przeprowadzane niezależnie od typu składu celnego, a więc są dopuszczone także w składzie celnym prywatnym typu E. Zwyczajowe zabiegi nie mogą dominować nad składowaniem towarów (art. 527 ust. 1 rozporządzenia nr 2454/1993). W przypadku wykorzystania procedury składu celnego w handlu zagranicznym oliwą obowiązują zalecenia6 precyzujące zabiegi zwyczajowe określone 4 5 6 Dopuszczenie do obrotu jest procedurą celną powodującą zmianę statusu celnego towarów z niewspólnotowego na wspólnotowy. Zwyczajowe zabiegi zostały wymienione w artykule „Gospodarcze procedury celne…”, s. 18. Dziennik Urzędowy UE C 69 z 24.09.2001, s. 1. 12 II ARR w załączniku nr 72 do rozporządzenia nr 2454/1993. Zgodnie z interpretacją Komisji Europejskiej zabiegu zwyczajowego – dodawanie towarów, możliwe jest dodanie małej ilości oliwy z pierwszego tłoczenia oznaczonej kodami CN 1509 10 10 lub 1509 10 90 do oliwy rafinowanej oznaczonej kodem CN 1509 90 00, tak aby ta ostatnia nie straciła swych cech charakterystycznych a powstała w tym procesie mieszanina była nadal klasyfikowana pod kodem CN 1509 90 00. Zasada ta obowiązuje również wobec dodawania oliwy oznaczonej kodami CN będącymi rozwinięciem pozycji 1509 lub 1510 do oliwy klasyfikowanej pod kodem CN 1510 00 90. Czynność zwyczajowa – mieszanie ze sobą towarów tego samego rodzaju o różnej jakości w celu otrzymania stałej jakości lub jakości wymaganej przez klienta, ma zastosowanie do składowania oliwy jedynie jeśli mieszaniu poddawane są oliwy klasyfikowane pod tym samym 8-znakowym kodem CN. Czasowe wyprowadzenie towaru ze składu celnego W trakcie trwania procedury składu celnego możliwe jest czasowe wyprowadzenie towarów z pomieszczeń składu celnego. Na przeprowadzenie takiej operacji wymagane jest zezwolenie organu celnego, które określa warunki, na jakich takie wyprowadzenie może nastąpić (art. 110 rozporządzenia nr 2913/1992). Zezwolenie takie może zostać udzielone jako część zezwolenia na korzystanie z procedury składu celnego. Termin, na jaki towary mogą zostać czasowo wyprowadzone powinien być wyznaczony stosownie do konkretnego celu wyprowadzenia, jednak nie może przekraczać trzech miesięcy (art. 532 rozporządzenia nr 2454/1993). Czasowe wyprowadzenie jest stosowane w sytuacji, gdy np. poza składem celnym lub urządzeniem składowym ma zostać przeprowadzony zwyczajowy zabieg albo pomieszczenia składu celnego lub urządzenia składowe nie mogą być przez pewien czas używane np. z powodu remontu. Towary czasowo wyprowadzone nadal pozostają pod procedurą składu celnego. Zastosowanie procedury składu celnego w przywozie towarów rolno-spożywczych Przedsiębiorcy sprowadzający towary rolno-spożywcze korzystają z procedury składu celnego z uwagi na udogodnienia wynikające z jej funkcji kredytowej. Polega ona na zawieszeniu wymiaru i poboru należności przywozowych. Zawieszenie stosowania należności przywozowych trwa tak długo, aż towa- Skład celny w UE II 13 ry niewspólnotowe zostaną dopuszczone do obrotu, powrotnie wywiezione lub nadane im zostanie inne dopuszczone przepisami przeznaczenie celne. Po sprowadzeniu znacznej ilości towaru w ramach przesyłki przywozowej przedsiębiorca umieszcza towar w składzie celnym pod procedurą składu celnego, aby następnie wyprowadzać go partiami dostosowanymi do bieżących potrzeb produkcyjnych lub handlowych (wynikających z zamówień) w dogodnych terminach. Przedsiębiorca uiszcza cło i podatek przywozowy jedynie od ilości towaru wyprowadzanej ze składu celnego i zgłaszanej w danym dniu do procedury dopuszczenia do obrotu. Należy podkreślić, że uprzednie sprowadzenie na obszar Wspólnoty i złożenie w składzie celnym towarów podlegających kontroli sanitarnej (służb weterynaryjnych lub fitosanitarnych) nierzadko umożliwia ich dopuszczenie do obrotu we Wspólnocie w późniejszym czasie nawet w przypadku wprowadzenia (po dniu objęcia procedurą składu celnego) zakazu przywozu danego produktu, np. mięsa drobiowego z krajów trzecich z ogniskami ptasiej grypy. Warunkiem dopuszczenia do obrotu danej partii jest jednakże przechowywanie towaru w składzie celnym znajdującym się pod nadzorem weterynaryjnym. Czynnikiem o istotnym znaczeniu dla stosowania procedury składu celnego w przywozie towarów rolno-spożywczych jest również funkcja składu przejściowego. Z uwagi na konieczność przedłożenia w organie celnym, wraz ze zgłoszeniem o dopuszczenie do obrotu, wymaganego w ramach WPR obligatoryjnego pozwolenia na przywóz (system uprzedniego nadzoru stosowany na mocy rozporządzenia Komisji nr 376/2008) lub pozwolenia na przywóz w ramach kontyngentu taryfowego lub preferencji (w przypadku ubiegania się o zastosowanie zredukowanej lub zerowej stawki celnej w kontyngentach taryfowych administrowanych na zasadach określonych w rozporządzeniu Komisji nr 1301/2006) przedsiębiorca może złożyć sprowadzony towar w składzie celnym. Następnie może ubiegać się o powyższe pozwolenia na przywóz oraz inne dokumenty, np. świadectwa pochodzenia, które umożliwią mu wprowadzenie towaru do obrotu. Funkcja składu przejściowego może mieć zastosowanie również przy późniejszym dopuszczaniu towarów do obrotu w ramach kontyngentów taryfowych zarządzanych metodą według kolejności zgłoszeń o dopuszczenie do obrotu w ramach kontyngentu (art. 308a – 308c rozporządzenia nr 2454/1993). Przedsiębiorcy korzystają również ze składu celnego w oczekiwaniu na zgromadzenie dokumentów wymaganych do uznania 14 II ARR przesyłki za towar powracający przy ponownym przywozie. Ponadto, czas w którym towar jest przechowywany w składzie celnym można spożytkować na jego przygotowywane do późniejszej sprzedaży np. poprzez przepakowanie, konfekcjonowanie lub umieszczenie etykiet. Zasady funkcjonowania procedury składu celnego odpowiadają również potrzebom gospodarczym polegającym na reeksporcie sprowadzonych uprzednio towarów. Funkcja składu tranzytowego wykorzystywana jest gdy towary niewspólnotowe zakupione w większej ilości po korzystnej cenie i złożone w składzie celnym pod procedurą składu celnego nie zostają następnie dopuszczone do obrotu we Wspólnocie, lecz zostają objęte procedurą tranzytu zewnętrznego i zostają wywiezione poza obszar celny Wspólnoty (uzyskują przeznaczenie celne powrotnego wywozu czyli reeksportu). Obrót towarowy zostaje dokonany z pominięciem konieczności uiszczenia, a następnie zwrotu należności przywozowych oraz stosowania środków polityki handlowej. Przykładem zastosowania procedury składu celnego w funkcji składu tranzytowego jest działalność dojrzewalni owoców świeżych zajmujących się reeksportem. Przedstawione powyżej funkcje procedury składu celnego wykorzystywane są w działalności centrów dystrybucyjnych towarów, które w zależności od potrzeb gospodarczych świadczą usługi logistyczne w zakresie zaopatrzenie rynku wewnętrznego Wspólnoty jak również reeksportu sprowadzanych towarów, w tym po poddaniu ich obróbce nawet w ramach zabiegów uszlachetniających. Zastosowanie procedury składu celnego w wywozie towarów rolno-spożywczych Przepisy art. 98 ust.1 lit. b) rozporządzenia nr 2913/1992 dopuszczają możliwość obejmowania procedurą składu celnego towarów wspólnotowych, którym odrębne przepisy wspólnotowe dają możliwość korzystania (w związku z ich umieszczeniem w składzie celnym) ze środków zwykle stosowanych przy wywozie tego rodzaju towarów. Przepisem stanowiącym doprecyzowanie okoliczności wykorzystania procedury składu celnego w wywozie z refundacją jest rozporządzenie Komisji (WE) nr 1741/2006 z 24 listopada 2006 roku ustanawiające warunki przyznawania specjalnych refundacji wywozowych do wołowiny bez kości z dorosłego bydła płci męskiej, objętej procedurą składu celnego przed wywozem. Objęcie tego rodzaju mięsa procedurą składu celnego przed wywozem rów- Skład celny w UE II 15 noznaczne jest z wypełnieniem obowiązku wywozu na potrzeby rozliczenia pozwolenia na wywóz. Uprawnienie do dokonania wywozu na podstawie pozwolenia (nie dotyczy to pozwoleń 5 dniowych na wywóz wołowiny z refundacją) uznaje się za wykorzystane w dniu przyjęcia zgłoszenia celnego o objęcie procedurą składu celnego (art. 4 ust. 6 rozporządzenia nr 1741/2006). Mechanizm ten umożliwia wydłużenie okresu składowania powyższego rodzaju mięsa na obszarze celnym UE poza termin ważności pozwolenia na wywóz przedłożonego wraz ze zgłoszeniem do procedury składu celnego. Oznacza to, że podmiot może zgłosić towar do procedury składu celnego w ostatnim dniu ważności pozwolenia na wywóz z refundacją, a następnie może przechowywać towar pod procedurą składu celnego (nawet przez okres czterech miesięcy) przed zgłoszeniem do procedury wywozu. Procedura składu celnego zostaje zakończona poprzez złożenie zgłoszenia celnego do procedury wywozu. Zgłoszenia do procedury wywozu można dokonać nawet w ostatnim dniu wspomnianego okresu czterech miesięcy. Dzięki takiemu mechanizmowi przedsiębiorca, który nie zawarł jeszcze umowy na sprzedaż wołowiny do kraju trzeciego może już wykorzystać pozwolenie na wywóz, co chroni go przed utratą zabezpieczenia posiadanego pozwolenia. Zgłoszenie towaru o objęcie procedurą składu celnego nie daje jednak uprawnienia do ubiegania się o wypłatę refundacji. Dopiero zgłoszenie towaru do procedury wywozu po wyprowadzeniu ze składu celnego uprawnia do wnioskowania o refundację, w tym w trybie płatności zaliczkowej po złożeniu w agencji płatniczej zabezpieczenia w wysokości 110% wnioskowanej kwoty refundacji. Uprawnienie do refundacji7 ma jedynie przedsiębiorca, który po zgłoszeniu towaru do procedury wywozu dokonał jego wyprowadzenia z obszaru celnego Wspólnoty oraz towar został dopuszczony do obrotu w kraju przeznaczenia i zainteresowany przedsiębiorca może to udowodnić. Składowanie wołowiny w ramach procedury składu celnego regulowane przez rozporządzenie nr 1741/2006 odbywa się w składzie celnym. Nie jest wymagane aby podmiot składujący towar był zarazem podmiotem prowadzącym skład celny. Zgłoszenie celne o objęcie wołowiny procedurą składu celnego może zostać złożone jedynie w państwie członkowskim, w którym została przeprowadzona czynność odkostniania mięsa. 7 Uprawnienie to oznacza możliwość uzyskania refundacji wywozowej w trybie standardowym (o ile podmiot nie wnioskuje o wypłatę refundacji w trybie zaliczkowym) lub zwolnienie zabezpieczenia zaliczki na poczet refundacji (jeśli do danej przesyłki wywozowej uzyskano już refundację w formie zaliczki). 16 II ARR Zastosowanie składu celnego w handlu zagranicznym towarami rolno-spożywczymi poza procedurą składu celnego Pomieszczenia składu celnego mogą być wykorzystane do przechowywania towarów rolno-spożywczych nie zgłoszonych do procedury składu celnego. Taki sposób wykorzystania pomieszczeń składu celnego musi być dopuszczony w warunkach prowadzenia składu celnego wynikających z pozwolenia na prowadzenie składu oraz regulaminu funkcjonowania składu celnego. Wykorzystanie składu celnego poza procedurą składu celnego może odbywać się w ramach: wspólnego składowania, czasowego składowania, magazynu żywności, przetwarzania towaru w ramach procedury uszlachetniania czynnego lub procedury przetwarzania pod kontrolą celną8. Wspólne składowanie Wspólne składowanie dotyczy towarów wspólnotowych, jednakże nie dotyczy wołowiny, o której mowa w rozporządzeniu nr 1741/2006 (art. 106 ust. 1 lit. a) rozporządzenia nr 2913/1992). Przykładem zastosowania wspólnego składowania jest przechowywanie produktów rolnych w ramach mechanizmu dopłat do prywatnego przechowywania, np. wieprzowiny, serów dojrzewających, masła, o których mowa w art. 28-38 rozporządzenia Rady (WE) nr 1234/2007 z 22 października 2007 roku ustanawiającego wspólną organizację rynków rolnych oraz przepisy szczegółowe dotyczące niektórych produktów rolnych. Innym przykładem wspólnego składowania poza procedurą składu celnego jest umieszczanie w pomieszczeniach składu celnego towaru znajdującego się pod procedurą wywozu, do którego został złożony wniosek o refundację wywozową w celu przeładowania tego towaru na inny środek transportu, z zachowaniem dozoru celnego lub w celu przeładowania części ładunku. Dzięki temu mechanizmowi można realizować podział przesyłki wywozowej zgodnie z zamówieniem odbiorcy z kraju trzeciego, pozostawiając części przesyłki w składzie celnym. Rozładunek po zdjęciu zamknięć celnych jak i ponowny załadunek odbywają się za zgodą właściwego miejscowo dla danego składu organu celnego. Przechowywanie towaru w składzie celnym nie przerywa ciągłości procedury Należy dodać, że czasowe składowanie, magazyn żywności, przetwarzanie towaru w ramach procedury uszlachetniania czynnego lub procedury przetwarzania pod kontrolą celną mogą odbywać się nie tylko w pomieszczeniach składu celnego. 8 Skład celny w UE II 17 celnej wywozu i nie wstrzymuje upływu okresu pomiędzy datą przyjęcia zgłoszenia wywozowego (datą wywozu) a datą wyprowadzenia z obszaru celnego Wspólnoty na potrzeby przyznania refundacji wywozowych. Pomieszczenia składu celnego mogą zostać wykorzystane na potrzeby stosowania mechanizmu refundacji do wywozu konserw z mięsa wołowego pochodzącego ze Wspólnoty na warunkach określonych w rozporządzeniu Komisji (WE) nr 1731/2006 z 23 listopada 2006 roku w sprawie szczególnych zasad stosowania refundacji wywozowych w odniesieniu do niektórych konserw z wołowiny i cielęciny. Refundacje wywozowe do konserw mogą zostać przyznane, jeśli zostały one wyprodukowane pod nadzorem i kontrolą organu celnego w okresie ważności pozwolenia na wywóz z refundacją. Czasowe składowanie Czasowe składowanie jest stosowane w odniesieniu do towarów niewspólnotowych sprowadzonych na obszar Wspólnoty do czasu odprawy celnej i przyznania im przeznaczenia celnego (art. 50-53 rozporządzenia nr 2913/1992). Pomieszczenie składu celnego pełni wtedy rolę magazynu czasowego składowania (art. 185-187, 530 ust. 2 rozporządzenia nr 2454/1993). Magazyn żywności Magazyn żywności wykorzystywany jest do składowania towarów wspólnotowych przeznaczonych na zaopatrzenie specjalnych miejsc przeznaczenia – statków żeglugi morskiej, samolotów obsługujących połączenia międzynarodowe, platform wiertniczych i wydobywczych wewnątrz Wspólnoty, do których przysługują refundacje wywozowe (art. 40 rozporządzenia nr 800/1999). Z reguły jako magazyny żywności wykorzystywane są pomieszczenie składu celnego typu A, C, D i E. Wprowadzenie towarów do magazynu żywności uznawane jest za opuszczenie obszaru celnego Wspólnoty w rozumieniu przepisów o stosowaniu refundacji wywozowych. Data wprowadzenia towaru do magazynu żywności oznacza datę objęcia towaru dozorem celnym. Przedsiębiorca, który po uprzednim objęciu procedurą wywozu złożył wniosek o refundację i kartę kontrolną T5, po wprowadzeniu towaru do magazynu żywności uzyskuje uprawnienie do wypłaty refundacji wywozowej. Wypłata refundacji stanowi zaliczkę na poczet refundacji wywozowej w stosunku do towarów, które w terminie późniejszym zostaną faktycznie dostarczone do specjalnych miejsc 18 II ARR przeznaczenia (są to dostawy wewnątrzwspólnotowe). Zasady prowadzenia magazynu żywności powinny gwarantować, że towar zostanie wyprowadzony z magazynu jedynie w celu zaopatrzenia specjalnych miejsc przeznaczenia. Przetwarzanie w ramach procedury uszlachetniania czynnego lub procedury przetwarzania pod kontrolą celną Przedsiębiorca może dokonać przetworzenia towaru objętego procedurą uszlachetniania czynnego w pomieszczeniach składu celnego pod warunkiem, że wariant taki uwzględniono w zezwoleniu na stosowanie procedury uszlachetniania czynnego. Dotyczy to zarówno uszlachetniania czynnego w systemie zawieszeń jak i uszlachetniania czynnego w systemie ceł zwrotnych. Analogicznie możliwość dokonania czynności przetwórczych w pomieszczeniach składu celnego należy przewidzieć w zezwoleniu na stosowanie procedury przetwarzania pod kontrolą celną. *** Wykorzystanie pomieszczeń składu celnego w handlu z krajami trzecimi odbywa się przeważnie przy zastosowaniu procedury składu celnego. Stanowi ona czynnik liberalizacji zasad polityki handlowej w przywozie i wywozie, gdyż daje przedsiębiorcy możliwość aktywnego wyboru najkorzystniejszych ekonomicznie warunków dopuszczenia do obrotu lub wywozu towarów. W oparciu o rachunek ekonomiczny (bilans kosztów składowania i korzyści z niższego cła)przedsiębiorca może zdecydować o późniejszym dopuszczeniu do obrotu, np. spodziewając się zawieszenia ceł, uruchomienia kontyngentu taryfowego, zniesienia podatku wywozowego na dany produkt). Na wybór składu celnego mają wpływ: lokalizacja, koszty przechowywania oraz jego przeznaczenie gospodarcze. Korzystanie z procedury składu celnego podyktowane jest również koniecznością, np. gdy importer nie dysponuje dokumentami wymaganymi do dopuszczenia towaru do obrotu. Wydawnictwa ARR II 19 Broszury informacyjne wydane staraniem Agencji Rynku Rolnego można bezpłatnie otrzymać w Centrali ARR, ul. Nowy Świat 6/12, 00-400 Warszawa, tel. (0-22) 661 70 54, e-mail: [email protected] oraz w Oddziałach Terenowych Agencji Rynku Rolnego. 20 II ARR Zmiany w realizacji programu „Dopłaty do spożycia mleka i przetworów mlecznych w placówkach oświatowych” od roku szkolnego 2008/2009 Program Wspólnej Polityki Rolnej – „Dopłaty do spożycia mleka i przetworów mlecznych w placówkach oświatowych” popularnie zwany „szklanką mleka” realizowany jest od przystąpienia Polski do UE. Program dopłat skierowany jest do uczniów uczęszczających regularnie w ciągu roku szkolnego do placówek oświatowych (przedszkoli, szkół podstawowych, gimnazjów, szkół ponadgimnazjalnych) z wyłączeniem szkół wyższych. Poza dopłatą ze środków UE, spożycie mleka i przetworów mlecznych przez dzieci jest dofinansowane: - z budżetu krajowego – w szkołach podstawowych, - ze środków Funduszu Promocji Mleczarstwa – w przedszkolach i gimnazjach. W Polsce, w roku szkolnym 2007/2008 w programie uczestniczyło ponad 11 tys. placówek oświatowych (ok. 21% ich ogółu), a mleko spożywało ponad 2 mln dzieci (ok. 32 % ogółu uczniów). Komisja Europejska w odpowiedzi na wnioski i sugestie państw członkowskich oraz Parlamentu Europejskiego wprowadziła zmiany w zasadach realizacji programu, które będą obowiązywały od roku szkolnego 2008/2009. Celem zmian było przede wszystkim uproszczenie i uatrakcyjnienie programu m.in. poprzez wprowadzenie dofinansowania do nowych produktów. W jednym z wywiadów komisarz ds. rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich Mariann Fischer Boel oświadczyła: „program dopłat do spożycia mleka w szkołach ma zarówno żywieniowy jak i edukacyjny charakter; przyczynia się do zwalczania otyłości i zapewnienia niezbędnych składników dla rozwoju i zdrowia dzieci. Mamy nadzieję, że dzięki prostszym zasadom i atrakcyjniejszym produktom w programie weźmie udział więcej szkół…”1. Źródło: Serwis informacyjny UE. 1 “Szklanka mleka” II 21 Nowe rozporządzenie Komisji (WE) nr 657/2008 z 10 lipca 2008 roku ustanawiające zasady stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 1234/2007 w odniesieniu do pomocy wspólnotowej na rzecz dostarczania mleka i niektórych przetworów mlecznych dla uczniów w instytucjach oświatowych wprowadza m.in. następujące zmiany w zasadach realizacji programu, od roku szkolnego 2008/2009 1. Rozszerzenie asortymentu produktów mlecznych objętych dopłatą m.in. o smakowe i niesmakowe fermentowane produkty mleczne, a także smakowe sery i twarożki.2 2. Doprecyzowanie zapisów dotyczących wykorzystania mleka i przetworów mlecznych do przygotowania posiłków. Mleko przekazywane dzieciom w ramach programu może być podgrzewane w placówce oświatowej. Natomiast pozostałe przetwory mleczne mogą być wykorzystane do przygotowywania posiłków w placówce oświatowej pod warunkiem, że nie zostaną poddane obróbce cieplnej. 3. Zmiana w zakresie rozliczenia dopłat: •skrócenie terminu składania wniosków o dopłatę do 3 miesięcy po zakończeniu okresu rozliczeniowego, (dotychczas były to 4 miesiące), •skrócenie terminu realizacji płatności do 3 miesięcy od daty złożenia prawidłowego wniosku o dopłatę (dotychczas były to 4 miesiące), •pełna dopłata przysługuje tylko do prawidłowo wypełnionych wniosków o dopłatę, złożonych w wymaganym terminie, 4. Wprowadzenie nowych elementów informacyjnych, tj. każda placówka oświatowa uczestnicząca w programie jest zobowiązana umieścić, w widocznym i czytelnym miejscu w holu wejściowym, plakat europejskiego programu dopłat do spożycia mleka w szkołach informujący, że spożycie mleka i przetworów mlecznych przez uczniów jest współfinansowane ze środków UE. Rozporządzenie Komisji określa minimalne wymagania dla plakatu, takie jak: •format (A3 lub większy), Szczegółowe informacje dotyczące mleka i przetworów mlecznych objętych dopłatami zawarte są w załączniku I do rozporządzenia Komisji (WE) nr 657/2008 z 10 lipca 2008 r. 2 22 II ARR • wielkość liter (1 cm lub większe), • tytuł: „Europejski program dopłat do spożycia mleka w szkołach”, • treść: „Nasza (wymienić typ szkoły) dostarcza produkty mleczne, objęte dotacjami Unii Europejskiej w ramach europejskiego programu dopłat do spożycia mleka w szkołach.” 5. Rozszerzenie zapisów dotyczących kontroli przeprowadzanych u Wnioskodawców i w placówkach oświatowych, m.in. określenie: założeń dotyczących typowania do kontroli, terminu przeprowadzania kontroli, okresu podlegającego kontroli, informacji, które powinny być umieszczone w raporcie z kontroli oraz zasad postępowania pokontrolnego. Ponadto od roku szkolnego 2008/2009 ARR planuje uruchomienie systemu elektronicznego e-szklanka, wspomagającego wypełnianie i weryfikację wniosków on-line. System będzie umożliwiał wydrukowanie wniosków, które po podpisaniu Wnioskodawca prześle do ARR. Natomiast Wnioskodawcy dysponujący bezpiecznym podpisem elektronicznym (e-podpis) będą mogli przesłać wniosek do ARR w formie elektronicznej. Stawki dopłat, ceny maksymalne, warunki udzielania dopłaty unijnej i krajowej, „Tryb FPM” oraz formularze są dostępne: • w Centrali ARR • w Oddziałach Terenowych ARR oraz • na stronie internetowej www.arr.gov.pl Rynki II 23 Rynek rzepaku – prognoza sezonu 2008/2009 Dr Ewa Rosiak Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej - Państwowy Instytut Badawczy Świat Wzrost zbiorów rzepaku W sezonie 2008/2009 światowe zbiory nasion i owoców siedmiu najważniejszych roślin oleistych wyniosą 410 mln ton i będą o 27 mln ton większe niż w sezonie poprzednim. Najbardziej wzrosną, po dużym spadku w sezonie 2007/2008, zbiory soi (o 19 mln ton do 241 mln ton). Większe też będą zbiory rzepaku (wzrost o 5 mln ton do 53 mln ton) i słonecznika (wzrost o 3 mln ton do 31 mln ton). Pomimo znacznego wzrostu zbiorów, podaż nasion oleistych może być niewystarczająca. Dynamicznie rośnie bowiem popyt na żywność i energię odnawialną. Rysunek 1. Światowe zbiory rzepaku Źródło: Opracowanie własne na podstawie Oil World. 24 II Rynki Tabela 1. Światowy bilans rzepaku (w mln ton) Wyszczególnienie Zapasy początkowe Produkcja ogółem UE-27 Chiny Kanada Indie Ukraina Australia Rosja USA Ameryka Płd. Pozostałe kraje Zasoby ogółem Zużycie - przerób - pozostałe zużycie Zapasy końcowe - UE-27 - Kanada - Pozostałe kraje Zapasy/zużycie % 04/05 3,13 46,31 15,45 13,18 7,67 6,21 0,15 1,43 0,28 0,61 0,17 1,16 49,44 43,08 40,26 2,82 6,36 1,35 1,59 3,42 14,8 05/06 6,36 49,29 15,67 13,05 9,48 7,02 0,28 1,44 0,30 0,72 0,24 1,09 55,65 48,33 44,71 3,62 7,32 1,38 2,01 3,93 15,1 06/07 07/08a 08/09b Zmiany (%) 7,32 6,36 3,98 -37,2 47,83 48,10 52,42 9,0 16,13 18,17 18,10 -0,4 12,70 10,40 11,30 8,7 9,00 8,75 9,40 7,4 6,20 5,35 6,35 18,7 0,60 1,06 2,35 121,7 0,54 1,10 1,55 40,9 0,53 0,64 0,55 -14,1 0,63 0,66 0,64 -3,0 0,27 0,36 0,48 33,3 0,23 0,61 1,70 178,7 55,15 54,46 56,40 3,6 48,79 50,48 52,20 3,4 45,96 47,96 49,40 3,0 2,83 2,52 2,80 11,1 6,36 3,98 4,20 5,5 1,28 0,88 0,81 -8,0 1,82 0,70 0,70 0,0 3,26 2,40 2,69 12,1 13,0 7,9 8,0 x a – Szacunek, b – Prognoza. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Oil World. Można przewidywać, iż ceny surowców i produktów oleistych na rynkach światowych, mimo prognozowanego spadku po nowych zbiorach, pozostaną wysokie. W sezonie 2007/2008 za rzepak na rynku europejskim płacono średnio 590 USD/tonę (cif, Hamburg), za olej rzepakowy 1285 USD/tonę (fob, ex-mill Holandia), za śrutę rzepakową 285 USD/t (fob ex-mill Hamburg), odpowiednio o 71%, 59% i 77% więcej niż w sezonie poprzednim. W sezonie 2008/2009 wzrost zbiorów rzepaku spodziewany jest u wszystkich kluczowych produ- Rynek rzepaku 2007/2008 II 25 centów (z wyjątkiem UE-27). Najbardziej wzrosną zbiory na Ukrainie (ponad dwukrotnie – do 2,4 mln ton). Znacząco większe będą w Australii (wzrost o 41% do 1,6 mln ton). W Indiach (6,4 mln ton), Chinach (11,3 mln ton) i Kanadzie (9,4 mln ton) wzrosną odpowiednio o 19%, 9% i 7%. Unia Europejska – 27 Zbiory rzepaku na wysokim poziomie roku poprzedniego Tegoroczne zbiory rzepaku w UE-27 będą zbliżone do wysokich zbiorów ubiegłorocznych. Z wstępnej oceny wynika, iż wyniosą 18,1 mln ton. Areał uprawy szacuje się na 6,2 mln ha, o 0,3 mln ha mniej niż przed rokiem. O spadku zasiewów zadecydowało pogorszenie opłacalności uprawy rzepaku względem zbóż. Oczekuje się natomiast na wzrost przeciętnych plonów (do 2,92 t/ha, z 2,78 t/ha w roku poprzednim), z uwagi lepsze niż przed rokiem warunki wegetacji rzepaku u kluczowych jego producentów. Mimo poprawy będą one nadal niższe od średnich plonów uzyskanych w ostatnim pięcioleciu (3,0 t/ha średnio w latach 2003-2007). Znaczący wzrost zbiorów rzepaku spodziewany jest tylko w Rumunii, która dotychczas nie była liczącym się jego producentem. We Francji, w Czechach, na Węgrzech i w Szwecji przewiduje się niewielki wzrost zbiorów rzepaku, zaś w Niemczech, w Polsce i w Wielkiej Brytanii przewiduje się niewielki ich spadek. Rysunek 2. Zbiory rzepaku w UE – 27 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Oil World. 26 II Rynki Tabela 3. Bilans rzepaku w UE – 27 (w mln ton) Wyszczególnienie 04/05 05/06 06/07 07/08a 08/09b Zmiany % Zapasy początkowe Produkcja ogółem Niemcy Francja Polska Wielka Brytania Czechy Rumunia Węgry Pozostałe kraje Import Eksport Przerób Pozostałe zużycie Zapasy końcowe Zapasy/zużycie % 0,25 1,35 1,38 15,45 15,67 16,13 5,28 5,05 5,34 4,00 4,53 4,14 1,63 1,45 1,65 1,61 1,90 1,89 0,94 0,77 0,88 0,10 0,16 0,18 0,29 0,28 0,34 1,6 1,53 1,71 0,08 0,41 0,48 0,20 0,30 0,07 13,27 14,69 15,71 0,97 1,05 0,92 1,35 1,38 1,28 9,5 8,8 7,7 1,28 18,17 5,32 4,68 2,13 2,05 1,04 0,35 0,49 2,11 0,73 0,38 18,05 0,87 0,88 4,7 0,88 18,10 5,00 4,88 2,01 1,95 1,05 0,62 0,51 2,08 1,15 0,15 18,30 0,87 0,81 4,2 -31,3 -0,4 -6,0 4,3 -5,6 -4,9 1,0 77,1 4,1 -1,4 57,5 -60,5 1,4 0,0 -8,0 x a – Szacunek, b – Prognoza. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Oil World. W sezonie 2008/2009 bilans rzepaku w UE-27 będzie napięty. Przewiduje się, iż globalne zużycie rzepaku (przerób i pozostałe zużycie) wyniesie 19,2 mln ton i będzie o 5,9% większe od jego produkcji W tej sytuacji ceny rzepaku oraz produktów pochodnych (oleju i śruty rzepakowej), mimo przewidywanego spadku po nowych zbiorach, pozostaną wysokie. W celu zrównoważenia relacji popytowo-podażowych nastąpi zwiększenie importu rzepaku z krajów trzecich (o 58% do 1,2 mln ton) oraz zmniejszenie jego eksport (o 61% do 0,15 mln ton). Na koniec sezonu zapasy rzepaku obniżą się do 0,8 mln ton (o 8% w porównaniu z sezonem poprzednim). Relacja stanu zapasów końcowych do zużycia nasion rzepaku pogorszy się i wyniesie 4,2%, wobec 4,7% przed rokiem. Rynek rzepaku 2007/2008 Polska Wysokie zbiory rzepaku II 27 Po wejściu Polski do Unii Europejskiej nastąpiła poprawa opłacalności produkcji rzepaku względem zbóż. Utrzymujące się w latach 2003-2006 korzystne relacje cen rzepak/pszenica, miały wpływ na systematyczny wzrost areału uprawy rzepaku oraz wzrost udziału rzepaku w powierzchni zasiewów ogółem. W 2007 roku nastąpiło pogorszenie opłacalności produkcji rzepaku względem pszenicy, z powodu znacznie większego wzrostu cen skupu, jak i plonów pszenicy niż rzepaku. W sierpniu ub. roku, w okresie podejmowania decyzji produkcyjnych o zasiewach rzepaku pod zbiory roku następnego, relacja cen rzepak/pszenica wynosiła 1,4/1, a więc była istotnie niższa od wartości granicznej określanej na poziomie 1,6/1. Mimo to rzepak ozimy pod zbiory 2008 roku zasiano na powierzchni ok. 730-750 tys. ha, tylko o 2-5% mniejszej w porównaniu z ubiegłoroczną jego powierzchnią koszoną. O relatywnie dużych zasiewach zadecydowały przewidywania wskazujące na utrzymanie się dobrej koniunktury na rynku rzepaku w roku bieżącym, z uwagi na spodziewany rozwój krajowej produkcji biopaliw i w ślad za tym znaczący wzrost zapotrzebowania rynku krajowego na olej rzepakowy zużywany w produkcji biodiesla. Rysunek 3. Powierzchnia i zbiory rzepaku w Polsce Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS i własnych szacunków. 28 II Rynki Tabela 3. Powierzchnia, plony i zbiory rzepaku w Polsce Lata Powierzchnia tys. ha Plony t/ha Zbiory tys. ton 2004 538,2 3,03 1632,9 2005 550,2 2,63 1449,8 2006 623,9 2,65 1651,5 2007 796,8 2,67 2129,9 2008a 750-770 2,6-2,7 1950-2079 a – Szacunek własny. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. W br. rzepak przezimował bardzo dobrze. Niewielkie straty wystąpiły tylko lokalnie. Dlatego ocenia się, iż areał uprawy rzepaku jarego jest niski i wynosi ok. 20 tys. ha. Całkowity areał uprawy rzepaku szacuje się na ok. 750-770 tys. ha, o ok. 4-6% niżej niż w 2007 roku, a jego plony na ok. 2,6-2,7 t/ha, równie wysoko jak w trzech ostatnich latach. Wskazują na to dobre w sezonie 2007/2008 warunki pogodowe dla wegetacji rzepaku. Na ostateczny poziom plonów znaczący wpływ będzie miał rozkład opadów i temperatur, jaki wystąpi do jego zbiorów. Przy niewielkim spadku areału uprawy i dobrych plonach, tegoroczne zbiory rzepaku w Polsce będą wysokie. Według wstępnych szacunków wyniosą ok. 2 mln ton i będą tylko o ok. 2-8% mniejsze w porównaniu z bardzo wysokimi ubiegłorocznymi. Wysokie ceny rzepaku W sezonie 2008/2009 nadpodaż rzepaku na rynku krajowym będzie niewielka. Przy niewielkich zmianach krajowego popytu na olej rzepakowy zużywany na cele spożywcze, oczekuje się dużego wzrostu zapotrzebowania rynku na ten surowiec zużywany w produkcji biokomponentów (estrów). Od stycznia 2008 roku, zgodnie z ustanowionym na br. Narodowym Celem Wskaźnikowym, krajowy sektor paliwowy ma prawny obowiązek sprzedaży paliw płynnych z zawartością biokomponentów na poziomie 3,45% warności energetycznej paliw. Przy prognozowanym zużyciu ok. 8,5 mln ton oleju napędowego, produkcja i zużycie estrów w br. powinna wynieść ok. 300 tys. ton, co oznacza wzrost krajowego po- Rynek rzepaku 2007/2008 II 29 pytu na ok. 800 tys. ton rzepaku. Utrzyma się też prawdopodobnie wysoki popyt eksportowy na rzepak i olej rzepakowy, z uwagi na przewidywany dalszy rozwój europejskiego rynku biopaliw. W tej sytuacji można oczekiwać na znaczący wzrost cen skupu rzepaku. Przewiduje się, iż w 2008 roku cena skupu rzepaku wyniesie średnio 1330-1350 zł/t i będzie o ok. 40% wyższa niż przed rokiem. Przy mniejszym wzroście cen skupu pszenicy, relacja cen rzepak/pszenica poprawi się i będzie zachęcać do wzrostu areału jego uprawy pod zbiory 2009 roku. Tabela 4. Ceny skupu rzepaku i pszenicy (w zł/dt) Lata Cena rzepaku Cena pszenicy Relacja cen rzepak : pszenica 2004 86,47 47,19 1,83 2005 77,33 36,69 2,11 2006 93,44 44,76 2,09 2007 95,66 69,96 1,37 2008a 133-135 70-75 1,80-1,90 a – Szacunek własny. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Wzrost przerobu rzepaku W sezonie 2008/2009 krajowa podaż rzepaku (produkcja łącznie z zapasami początkowymi) wyniesie ok. 2,0 mln ton i będzie o ok. 7% mniejsza niż w sezonie poprzednim. Sektor olejarski zwiększy przerób rzepaku do 1,8 mln ton, o 12%. Produkcja oleju rzepakowego wzrośnie do 720 tys. ton, a śruty rzepakowej do 1000 tys. ton. To wymaga jednakże bardzo dużego ograniczenia eksportu rzepaku. Przewiduje się, iż eksport rzepaku obniży się do ok. 150 tys. ton (trzykrotnie w porównaniu z w sezonem poprzednim), a jego import wzrośnie do ok. 50 tys. ton (o ok. 10%). Na koniec sezonu zapasy rzepaku będą równie niskie jak przed rokiem. W 2008 roku przemysł tłuszczowy wyprodukuje ok. 700 tys. ton surowego oleju rzepakowego (o ok. 12% więcej niż przed rokiem). Produkcja olejów rafinowanych zwiększy się do 560 tys. ton (o ok. 14%), a produkcja margaryn, z powodu osłabienia krajowego popytu na tę grupę produktów, będzie niewiele wyższa, wzrośnie do ok. 360 tys. ton (o ok. 2%). 30 II Rynki Tabela 5. Bilans nasion rzepaku w latach gospodarczych (w tys. ton) Wyszczególnienie Zapasy początkowe Zbiory Import Zasoby ogółem Zużycie krajowe - przerób - siew, straty 04/05 05/06 0607 07/08a 08/09b Zmiany (%) 10 107 39 52 8 -84,6 1633 1450 1652 2130 2000 -6,1 2 52 122 45 40 -11,1 1645 1609 1813 2227 2048 -8,0 1240 1394 1566 1749 1940 10,9 1126 1350 1450 1600 1800 12,5 114 44 116 149 140 -6,1 Eksport Zużycie ogółem Zapasy końcowe Cena (zł/tonę) 298 1538 107 863,5 176 1570 39 775,0 195 1761 52 934,8 470 100 2219 2040 8 8 956,7 1335,0 -78,7 -8,1 1,3 39,5 a - Dane nieostateczne, b – Prognoza. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS i własnych badań ankietowych. Sytuacja ekonomiczno-finansowa przemysłu tłuszczowego w 2008 roku nie zmieni się istotnie w porównaniu z rokiem poprzednim. Mimo wyższych kosztów surowców (wyższe ceny skupu rzepaku z nowych zbiorów i olejów z importu) przemysł tłuszczowy będzie dalej generował zyski. Jego rentowność brutto i netto może być jednak niższa. Tabela 6. Produkcja tłuszczów roślinnych (w tys. ton) Lata Olej rzepakowy surowy Oleje rafinowane jadalne rzepakowy 2004 2005 2006 2007a 2008b 392,7 520,1 600,4 625,0 720,0 395,3 427,4 452,1 486,7 555,0 329,6 386,5 378,1 428,5 500,0 z tego: a - Szacunek własny, b - Prognoza własna. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. sojowy 26,9 15,1 21,4 9,2 10,0 słonecznik. 38,8 25,8 52,6 49,0 45,0 Margaryny 354,7 347,8 345,4 351,6 360,0 Rynek rzepaku 2007/2008 II 31 Wzrost deficytu w handlu zagranicznym oleistymi Wyniki handlu zagranicznego oleistymi w 2008 roku pogorszą się, w następstwie spadku eksportu surowców i produktów oleistych. Zmaleje prawdopodobnie znacząco eksport rzepaku i oleju rzepakowego, z uwagi na przewidywane mniejsze krajowe zbiory i spodziewany duży wzrost zapotrzebowania rynku wewnętrznego na olej rzepakowy zużywany w produkcji biopaliw. Przy istotnym wzroście przerobu rzepaku w kraju, większy może być tylko eksport śruty rzepakowej. Przewiduje się też dalszy, umiarkowany rozwój eksportu margaryn. Tabela 7. Handel zagraniczny surowcami i produktami oleistych (w tys. ton) Lata 2004 2005 2006 2007 2008a Nasiona oleiste Śruty oleiste Oleje roślinne Margaryny eksport import eksport import eksport import eksport import 290,1 198,9 160,7 518,3 180,0 93,2 133,5 234,0 152,5 160,0 133,8 326,8 400,9 423,6 440,0 1642,5 1976,0 2117,3 2120,6 2100,0 34,4 117,2 197,9 257,4 160,0 265,7 289,0 429,5 377,2 380,0 19,5 34,3 39,9 63,2 75,0 12,5 21,3 25,1 32,1 40,0 Saldo mlnEUR -464,8 -457,7 -505,7 -419,5 -792,0 a Prognoza własna. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych CIHZ i CAAC. W imporcie surowców i produktów oleistych nie przewiduje się istotnych zmian. Wolumen importu utrzyma się na dotychczasowym poziomie lub będzie nieco niższy (dotyczy głównie przewidywanego niewielkiego spadku zakupu śrut oleistych). Wydatki na ich zakup mogą jednakże wzrosnąć, z uwagi na wysoki poziom cen oleistych na rynku światowym. W tej sytuacji przewiduje się, iż w 2008 roku deficyt w handlu zagranicznym oleistymi znacząco wzrośnie. Ocenia się, iż wyniesie ok. 800 mln euro i będzie o 380 mln euro większy niż w 2007 roku. 32 II Rynki Dobra koniunktura w najbliższych latach W najbliższych latach koniunktura na rynku rzepaku będzie dobra. Ceny rzepaku na krajowym i europejskim rynku będą wysokie, z uwagi na dynamicznie rosnący popyt na olej rzepakowy zużywany w produkcji biopaliw i ograniczone w Polsce i pozostałych krajach UE możliwości rozwoju produkcji rzepaku. W latach 2009-2013 rozwój sektora biopaliw będzie głównym kreatorem wzrostu krajowego popytu na rzepak (olej rzepakowy). Narodowe Cele Wskaźnikowe będą rosnąć z 4,60% wartości energetycznej paliw w 2009 roku do 7,10% w 2013 roku. Biorąc pod uwagę te wielkości oraz prognozowany wzrost popytu na olej napędowy, zużycie i produkcja estrów w tym okresie powinna wzrosnąć z 480 tys. ton w 2009 roku do 800 tys. ton w 2013 roku. Oczekiwane zwiększenie produkcji estrów oznacza wzrost krajowego popytu na 480-800 tys. ton oleju rzepakowego lub 1,2-2,0 mln ton rzepaku. Popyt na rzepak (olej rzepakowy) zużywany na cele spożywcze w najbliższych latach będzie wzrastał wolno, z uwagi na wysokie nasycenie rynku tłuszczami roślinnymi. Przewiduje się, że do 2013 roku zużycie oleju rzepakowego na cele spożywcze wzrośnie z 400 tys. ton (w latach 2007-2008) do 480 tys. ton (w 2013 roku), co odpowiada wzrostowi przerobu rzepaku na ten cel odpowiednio z 1,0 mln ton do 1,2 mln ton. Łączne zapotrzebowanie na olej rzepakowy zużywany na cele spożywcze i energetyczne prognozowane do 2013 roku wymaga wzrostu produkcji rzepaku – z 1,5 mln ton średnio ostatnim pięcioleciu (lata 2003-2007) do 3,2 mln ton w 2013 roku. Osiągnięcie tak znaczącego wzrost produkcji rzepaku, zwłaszcza w tak krótkim okresie, będzie trudne. Rynek rzepaku 2007/2008 II 33 Czytelnikom polecamy publikację Rynek rzepaku. Stan i perspektywy (nr 33 z czerwca 2008), wydaną w serii „Analizy Rynkowe” przez IERiGŻ-PIB, ARR i MRiRW. Publikacja jest dostępna w Dziale Wydawnictw Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – Państwowego Instytutu Badawczego, 00-950 Warszawa, ul. Świętokrzyska 20, tel. (0~ 22) 50 54 685 34 II Rynki Rynek owoców i warzyw (maj 2004 - maj 2008) Anita Biały, Marek Dyngus Biuro Analiz i Programowania ARR Akcesja Polski w struktury Unii Europejskiej, dokonała diametralnych różnic w otoczeniu polskiego producenta rolnego. Zmianie uległy wymagania konsumentów, kontrahentów i odbiorców, organizacja i funkcjonowanie rynku oraz warunki produkcji. Pomimo znacznego wzrostu popytu na krajowe produkty rolne muszą one stale zwiększać swoją konkurencyjność na arenie europejskiej i światowej. Do najbardziej newralgicznych działań potrzebnych krajowemu rynkowi warzyw i owoców, w celu poszerzenia oraz ugruntowania pozycji rynkowej polskich ogrodników i sadowników na rynkach zewnętrznych, należą: standaryzacja (dostosowanie produkcji pod względem ilości i jakości do potrzeb rynkowych), koncentracja (scalenie rozdrobnionej produkcji rolniczej - głównie przez zrzeszanie się rolników w grupy producenckie) oraz wzrost opłacalności produkcji (uzyskany przez obniżenie jej kosztów). Jedną z instytucji realizujących założenia Wspólnej Polityki Rolnej w zakresie administrowania jej mechanizmami na unijnym rynku owoców i warzyw jest Agencja Rynku Rolnego. Charakterystyka rynku w latach 2004-2007 Produkcja Owoce Rok 2004 był rekordowym, jeśli chodzi o produkcję owoców w Polsce. W tym czasie zebrano 3521 tys. ton owoców ogółem (o 6% więcej niż rok wcześniej i o 20% więcej niż w 2005 roku), w tym owoców z drzew – 3021 tys. ton i jabłek – 2522 tys. ton. Największe zbiory owoców z krzewów owocowych i plantacji jagodowych odnotowano w 2006 roku – wyniosły one 505 tys. ton (w tym truskawek– 194 tys. ton). Rynek owoców i warzyw II 35 Wykres 1. Produkcja owoców i warzyw w Polsce (2004-2007) Źródło: GUS Tabela 1. Zbiory owoców i warzyw w Polsce w latach 2004-2007 (tys. ton) oraz dynamika zmian Dane: GUS i obliczenia własne 36 II Rynki Rok 2007 był natomiast jednym z najbardziej niekorzystnych dla produkcji owoców w kraju. Ze względu na wczesną wiosnę nastąpiło przyspieszenie wegetacji i związane z nim wcześniejsze kwitnienie upraw sadowniczych. Występujące w tym czasie ujemne temperatury powietrza spowodowały bardzo duże uszkodzenia na drzewach owocowych i nieco mniejsze na krzewach owocowych oraz na plantacjach truskawek. Szacuje się, że zbiory owoców ogółem w 2007 roku wyniosły jedynie ok. 1694 tys. ton i były aż o 47% niższe niż w 2006 roku. Produkcja owoców z drzew w porównaniu z poprzednim rokiem obniżyła się o ponad 53% (w tym jabłek o blisko 55%), natomiast owoców z plantacji jagodowych oraz z krzewów owocowych o ok. 15% (w tym truskawek - o blisko 10%). Warzywa W przeciwieństwie do owoców, najlepsze zbiory warzyw w ostatnich latach odnotowano w szczególnie niekorzystnym dla sadowników 2007 roku. Dostateczna ilość wody w glebie podczas całego okresu wegetacji pozwoliła na stosunkowo wysokie plonowanie warzyw, zwłaszcza korzeniowych i kapustnych. Wysoka temperatura powietrza oraz wystarczająca ilość wilgoci sprzyjała także wzrostowi warzyw ciepłolubnych. Produkcja warzyw ogółem w 2007 r. wyniosła 5 710 tys. ton i była o ok. 12% wyższa niż w 2006 roku. Szacuje się, że produkcja warzyw gruntowych w ub. r. ukształtowała się na poziomie 4987 tys. ton (o ponad 13% wyższym niż w poprzednim roku), a produkcja warzyw spod osłon wyniosła 723 tys. ton i była o ok. 2% większa niż przed rokiem. Najniższe zbiory warzyw w latach 2004-2007 miały miejsce w 2006 roku i wyniosły 5120 tys. ton, w tym warzyw gruntowych - 4408 tys. ton. Najmniej warzyw spod osłon zebrano w 2005 roku – 673 tys. ton. Handel zagraniczny Owoce W ostatnich czterech latach największy eksport owoców odnotowano w roku wstąpienia Polski w struktury Wspólnoty Europejskiej. Wyniósł on wtedy 650 tys. ton i charakteryzował się aż 41% wzrostem w stosunku do 2003 roku. Najwięcej jabłek, a więc owoców dominujących w krajowym eksporcie owoców, wywieziono w ub. r. (434 tys. ton). Natomiast rok 2006 cechował się najsłabszym wolumenem eksportu owoców – ukształtował Rynek owoców i warzyw II 37 się on w tym czasie na poziomie 583 tys. ton (w tym jabłek – 398 tys. ton). Najwięcej przetworów owocowych (w tym mrożonek) wyeksportowano w 2006 roku - 754 tys. ton, natomiast najmniej - w 2004 roku (570 tys. ton). Największa skala importu owoców miała miejsce w 2007 roku i wyniosła 1220 tys. ton, czyli o 19% więcej niż w poprzednim roku, ale najwięcej bananów (owoców dominujących w imporcie) przywieziono w 2004 roku (259 tys. ton). Najsłabszym okresem, jeśli chodzi o import owoców do kraju, był rok 2006. Przywóz owoców ukształtował się wtedy na poziomie 1029 tys. ton i był nieznacznie niższy niż rok wcześniej oraz o blisko 200 tys. ton niższy niż w 2007 roku. W ostatnich latach najwięcej przetworów owocowych przywieziono w ub. r. (300 tys. ton), natomiast najmniej – w 2004 roku (170 tys. ton). Wykres 2. Eksport owoców i warzyw oraz ich przetworów w latach 2004-2007 Dane: IERiGŻ-PIB Warzywa Najlepszym dla polskiego eksportu warzyw w analizowanych latach był rok 2005. W tym czasie wywieziono z kraju 463 tys. ton warzyw, czyli o 25% więcej niż w poprzednim roku. Cebuli, dominującej w tej grupie produktów, wyeks- 38 II Rynki portowano najwięcej w 2004 roku (179 tys. ton) i było to o 6% więcej niż rok wcześniej oraz o 20 tys. ton więcej niż w 2005 roku. Najmniej warzyw wywieziono w 2004 roku – 370 tys. ton, zaś cebuli - w 2007 roku (116 tys. ton).Najwięcej przetworów warzywnych wyeksportowano w ub. r. (437 tys. ton), natomiast najmniej w 2004 roku (409 tys. ton). Rok 2007 charakteryzował się największym wolumenem importu zarówno warzyw, jak i ich przetworów. W tym czasie przywieziono do kraju 293 tys. ton warzyw (o 19% więcej niż w 2006 roku), w tym cebuli – 77 tys. ton (aż o 45% więcej niż w poprzednim roku). Szacuje się, że ilość przetworów warzywnych, którą przywieziono w 2007 roku ukształtowała się na poziomi 156 tys. ton, o 38 % wyższym niż przed rokiem (w tym przetworów pomidorowych aż o 66% więcej). Najmniej, 179 tys. ton (o 12% mniej niż w 2004 roku) warzyw przywieziono do kraju w 2005 roku, a najniższy import przetworów warzywnych miał miejsce w roku akcesji Polski w struktury UE – 84 tys. ton (w tym przetworów pomidorowych – 28 tys. ton). Wykres 3. Import owoców i warzyw oraz ich przetworów w latach 2004-2007 Dane: IERiGŻ-PIB Rynek owoców i warzyw Spożycie Owoce II 39 Od kilku lat sukcesywnie spada konsumpcja świeżych owoców w kraju. Zwiększa się natomiast popyt na przetwory owocowe (mrożonki, dżemy, marmolady, powidła i owoce południowe w puszkach), soki i napoje owocowe oraz soki owocowo-warzywne. W 2007 roku średnie roczne spożycie świeżych owoców w gospodarstwach domowych ukształtowało się na poziomie nieco ponad 39 kg/osobę (w tym jabłek – blisko 16 kg/osobę) i było najniższe w ostatnich czterech latach. Było to o ok. 15% mniej niż w 2004 roku, kiedy odnotowano najwyższe spożycie owoców w ostatnich latach - blisko 46 kg/osobę, w tym jabłek – ok. 21 kg/osobę. W grupie owoców świeżych systematycznie rośnie jedynie poziom konsumpcji owoców południowych (cytrusów i bananów). W roku akcesji Polski w struktury UE średnie spożycie owoców południowych w gospodarstwach domowych wynosiło nieco ponad 9 kg/osobę, by w 2007 roku osiągnąć poziom ok. 11,6 kg/osobę, czyli o blisko 26% wyższy niż w 2004 roku. Tabela 2. Przeciętne roczne spożycie owoców i warzyw w gospodarstwach domowych (kg/osobę) 1 Owoce i warzywa świeże, chłodzone i mrożone 40 II Rynki Warzywa Podobnie jak spożycie owoców, w ostatnich czterech latach obniża się konsumpcja świeżych warzyw w Polsce. Dzieje się tak, między innymi na skutek rosnącego popytu na przetwory warzywne (mrożonki, konserwy, marynaty, koncentrat pomidorowy, keczup oraz sosy warzywne). Najwyższe przeciętne spożycie świeżych warzyw w gospodarstwach domowych odnotowano w 2004 roku – blisko 60 kg/osobę. Natomiast w 2007 roku było ono o ponad 7 kg mniejsze (52,2 kg/osobę). Konsumpcja świeżych pomidorów w tym czasie obniżyła się z 10,4 kg/osobę w 2004 roku do 9,8 kg/osobę w 2007 roku. Ceny Na skutek wystąpienia wiosennych przymrozków, a tym samym ograniczonej podaży, najwyższe średnie ceny skupu owoców w ostatnich latach odnotowano w 2007 roku. Według szacunków IERiGŻ-PIB, ukształtowały się one (średnia ważona cen skupu podstawowych owoców) na poziomie 2,00 zł/kg i były trzykrotnie wyższe niż przed rokiem. Cena skupu jabłek osiągnęła w tym czasie poziom 1,50 zł/kg, wobec 0,48 zł/kg w 2006, 0,52 zł/kg w 2005 i 0,33 zł/kg w 2004 roku. Producenci truskawek w 2007 roku uzyskiwali w skupie przeciętnie 3,30 zł/kg, czyli aż o ponad 80% więcej niż w poprzednim roku. Tabela 3. Średnie ceny skupu owoców i warzyw (zł/kg) 1 Owoce i warzywa świeże, chłodzone i mrożone Rynek owoców i warzyw II 41 Najniższe ceny skupu owoców w ostatnich czterech latach płacono plantatorom w wyjątkowo urodzajnym 2004 roku (średnio 0,50 zł/kg). Za jabłka w tym czasie sadownicy uzyskiwali 0,33 zł/kg. Natomiast ceny skupu truskawek osiągnęły najniższy poziom w 2005 roku - 1,13 zł/kg. Producenci warzyw uzyskiwali najwyższe ceny skupu za swoje produkty w 2006 roku 0,60 zł/kg, wobec 0,55 zł/kg w 2005 i 2007 roku. Za kapustę w tym czasie płacono 0,50 zł/kg, czyli o ponad 16% więcej niż przed rokiem i o 0,10 zł/kg więcej niż w 2007 roku. Najwyższe ceny skupu pomidorów gruntowych odnotowano w 2007 roku – 0,60 zł/kg. Najmniej za warzywa płacono w skupie w 2004 roku. Było to 0,45 zł/kg, wobec 0,55 zł/kg rok później i 0,60 zł/kg w 2006 roku. Działania Agencji Rynku Rolnego Agencja Rynku Rolnego realizując od 1 maja 2004 roku zadania Wspólnej Polityki Rolnej, na rynku owoców i warzyw administrowała rozdysponowaniem owoców i warzyw nieprzeznaczonych do sprzedaży oraz - w ramach regulacji handlu zagranicznego, w celu stabilizacji rynku wewnętrznego i monitorowania wolumenu przywozu owoców i warzyw - wydawała pozwolenia na przywóz/wywóz i wypłacała refundacje do wywozu świeżych owoców i warzyw. Rozdysponowanie owoców i warzyw nieprzeznaczonych do sprzedaży Beneficjentami tego mechanizmu są uznane grupy producentów, uznane organizacje charytatywne oraz inne uprawnione jednostki organizacyjne i osoby fizyczne. Dotyczy on owoców i warzyw minimum drugiej klasy jakości handlowej, które ze względu na nadprodukcję, spadek popytu, czy wzrost kosztów produkcji nie zostały przeznaczone przez producentów do sprzedaży. Do obowiązków ARR w zakresie ww. mechanizmu należy decydowanie w sprawie uznania jednostki organizacyjnej za organizację charytatywną uprawnioną do otrzymania i dystrybucji owoców i warzyw nieprzeznaczonych do sprzedaży, przyznania uprawnienia innej jednostce organizacyjnej lub osobie fizycznej do otrzymania bezpłatnie wycofanych owoców i warzyw oraz zezwalanie na ich rozdysponowanie. Ponadto do zadań ARR należy kontrolowanie podmiotów uczestniczących w mechanizmie oraz organizowanie przetargów owoców i warzyw nieprzeznaczonych do sprzedaży. Od momentu uruchomienia mechanizmu do końca maja 2008 roku do ARR 42 II Rynki wpłynęło 236 wniosków o przyznanie uznania/uprawnienia. Wydano łącznie 175 decyzji, w tym 160 w sprawie przyznania uprawnienia innym jednostkom organizacyjnym lub osobom fizycznym do otrzymania bezpłatnie owoców i warzyw nieprzeznaczonych do sprzedaży oraz 15 decyzji w sprawie uznania jednostek organizacyjnych za organizacje charytatywne uprawnione do dystrybucji otrzymanych od organizacji producentów oraz ich zrzeszeń owoców i warzyw. W rejestrze uprawnionych podmiotów znajdują się: fundacje, stowarzyszenia, banki żywności, przedszkola, szkoły, bursy szkolne, PCK, domy pomocy społecznej, szpitale, zespoły opieki zdrowotnej, areszty śledcze, zakłady karne, ośrodki szkolnowychowawcze. Instrumenty handlu zagranicznego Refundacje eksportowe Począwszy od dnia 1 stycznia 2008 roku, zgodnie z nowymi zasadami reformy, zostały zniesione refundacje do wywozu na unijnym rynku owoców i warzyw. Dotyczy to zarówno owoców i warzyw świeżych, przetworzonych jak i orzechów. Analizy ekonomiczne tego instrumentu wsparcia, przeprowadzone przez KE stwierdziły, że jego znaczenie na rynku Wspólnoty znacznie obniżyło się i dotyczy mniej niż 30% całego wywozu, dlatego wydatki ARR poniesione z tego tytułu w 2008 roku pochodzą z rozliczenia wniosków złożonych przez beneficjentów w ubiegłym roku. ARR w latach 2004-2008 wspierała rynek świeżych owoców i warzyw poprzez system subwencji eksportowych, obejmując nimi takie produkty, jak: jabłka, pomarańcze, cytryny, winogrona, brzoskwinie i nektarynki oraz pomidory. Stosowanie refundacji eksportowych odbywało się w przypadku, gdy cena danego produktu na rynkach UE była wyższa niż na rynkach krajów trzecich. W sumie od 1 maja 2004 do 31 maja 2008 roku Agencja wypłaciła 21,4 mln zł do 184,6 tys. ton owoców i warzyw wyeksportowanych z refundacjami. Najwięcej środków z tego tytułu wydatkowano w 2006 roku – 7,1 mln zł (do 55,1 tys. ton produktów), o ponad 8% więcej niż w 2005 roku oraz o blisko 4% więcej niż w 2007 roku. Największy udział w udzielonych dopłatach eksportowych na tym rynku w każdym roku kalendarzowym stanowiły refundacje do wywozu jabłek (od 97 do 100%). Rynek owoców i warzyw II 43 Wykres 4. Wydatki ARR poniesione na refundacje wywozowe na rynku owoców i warzyw Tabela 4. Realizacja wypłat refundacji przez ARR 44 II Rynki Wykres 5. Struktura wypłat refundacji wywozowych od 1 maja 2004 do 31 maja 2008 roku W latach 2004-2005 wypłaty z tytułu refundacji na rynku owoców i warzyw stanowiły 0,5% wszystkich wydatków Agencji przeznaczonych na administrowanie mechanizmami WPR i krajowymi oraz 1,4% wypłat wszystkich refundacji eksportowych. Wyeksportowane owoce i warzywa objęte refundacjami wywozowymi, w latach 2004-2008 trafiły na rynki Białorusi, Ukrainy, Rosji, Jordanii, Mołdawii, Kazachstanu, Norwegii, Azerbejdżanu, Chorwacji i Rumunii. Pozwolenie przywozowe/wywozowe Obecnie wywóz świeżych owoców i warzyw do krajów trzecich odbywa się bez ograniczeń. Natomiast systemem pozwoleń na przywóz objęty są niektóre świeże owoce i warzywa (czosnek, jabłka, gruszki, pigwy i banany) oraz wybrane przetwory owocowe i warzywne. Dla pozostałych owoców i warzyw nie są wymagane pozwolenia na przywóz. W okresie maj 2004 – maj 2008 Agencja wystawiła w sumie ok. 29 tys. pozwoleń na przywóz/wywóz towarów, w tym blisko 6 tys. dotyczyło świeżych owoców i warzyw (ok. 21% wszystkich pozwoleń). Rynek owoców i warzyw II 45 Wykres 6. Struktura i ilość pozwoleń na przywóz/wywóz towarów wystawionych przez ARR w okresie maj 2004 - maj 2008 Najwięcej pozwoleń na przywóz/wywóz, dotyczących świeżych owoców i warzyw, wystawiono w 2005 roku (1995) i w 2006 roku (1834). Stanowiły one w wymienionych latach, odpowiednio: 24% i 23% wszystkich pozwoleń na przywóz/wywóz wystawionych przez ARR. Natomiast największy udział pozwoleń dotyczących świeżych owoców i warzyw w ogólnej liczbie pozwoleń wystawionych danego roku, odnotowano w 2007 roku – 26%. Reforma Wspólnej Organizacji Rynku Owoców i Warzyw Wg FAMMU/FAPA (Raport „Rynek owoców i warzyw” – luty 2008), wprowadzona z początkiem br., reforma rynku owoców i warzyw, obok zniesienia refundacji wywozowych, wprowadza: • oddzielenie płatności bezpośrednich od produkcji i włączenie ich do systemu jednolitej płatności rolnej (SFP). Obecnie daje się zauważyć szereg rozbieżności we wsparciu w sektorze owoców i warzyw w poszczególnych krajach Wspólnoty. W zależności od przyjętego systemu dopłat bezpośrednich w niektórych krajach sektor ten został objęty dopłatami w innych zaś nie. Reforma daje możliwości zniesienia tych rozbieżności poprzez nadanie uprawnienia 46 II Rynki do płatności w ramach systemów: jednolitej płatności (SPS) oraz jednolitej płatności obszarowej (SAPS) dla wszystkich producentów owoców i warzyw we Wspólnocie. Zakłada się, że przestaną obowiązywać istniejące obecnie systemy dopłat bazujące na produkcji oraz system wsparcia wypłacany do powierzchni upraw winogron. Kraje członkowskie korzystające z tej formy płatności (11 państw UE) w okresie przejściowym otrzymają kwotę wsparcia bazującą na okresie referencyjnym, która powiększy krajowe koperty dla systemu jednolitej płatności rolnej (SFP), w łącznej kwocie 874 mln euro. Pułap krajowy dla dopłat do produkcji pomidorów przemysłowych dla Polski wynosi jedynie 6,715 mln euro. Okres przejściowy dla płatności dla Polski wyniesie 4 lata od momentu wprowadzenia reformy i zakończy się 31 grudnia 2011 roku. r. W okresie tym najwyżej 50% wsparcia będzie mogło być związane z produkcją (3,35 mln euro). Natomiast pozostałe 50% wsparcia w okresie przejściowym zostanie rozdysponowane pomiędzy tzw. historycznych producentów, którzy udowodnią, że w określonym okresie referencyjnym mieli podpisane kontrakty z zakładami przetwórczymi. Nie będą oni mieli obowiązku kontynuowania uprawy pomidorów przemysłowych. Nowe kraje członkowskie otrzymały specjalną koncesję pozwalającą im na rozdysponowanie wsparcia jedynie pomiędzy producentów, którzy wcześniej dostarczali owoce i warzywa do przetwórstwa (tzw. producenci historyczni). Do 1 listopada 2008 roku nowe kraje członkowskie w tym Polska musi zdecydować, które sektory i producentów nominują do otrzymania dopłat powiązanych z produkcją w okresie przejściowym. • wsparcie bezpośrednie dla producentów malin i truskawek. Okres przejściowy dla wsparcia producentów malin i truskawek do przetwórstwa, został wydłużony do 5 lat (do 31 grudnia 2012 roku). Wysokość dopłat z unijnego budżetu ustalono w maksymalnej wysokości na poziomie 230 euro do hektara upraw i dla Polski KE określiła maksymalną krajową powierzchnię gwarantowaną w wysokości 48 tys. ha. Ponadto, Polska będzie mogła uzupełnić płatności dla producentów truskawek i malin z krajowych budżetów do maksymalnej wysokości 400 euro/ha. • wsparcie w sytuacjach kryzysowych. Brak możliwości długotrwałego przechowywania owoców i warzyw w postaci nieprzetworzonej, jak również uzależnienie ich zbiorów oraz ich jakości od warunków pogodowych, przyczyniają się do wahań cen. Dlatego reforma porusza kwestie poprawy instrumentów Rynek owoców i warzyw II 47 stosowanych w sytuacjach kryzysowych poprzez wprowadzenie specjalnych funduszy. Korzystanie z funduszy w sytuacjach kryzysowych możliwe jest jedynie w 50% i tylko przez organizacje producentów (OP). W Polsce rolnicy zrzeszeni w organizacjach stanowią jedynie 2% ogółu producentów rolnych. Wprowadzenie funduszy ma również na celu zachęcenie producentów indywidualnych do zrzeszania się w organizacje. Na okres trzech lat pozostawiono także możliwość korzystania z tej formy dofinansowania dla producentów niezrzeszonych. Będą oni mogli otrzymać ewentualne wsparcie pod warunkiem podpisania kontraktu z OP. • organizacje producentów. Komisja Europejska wysoko ocenia rolę, jaka pełnią organizacje producentów w stabilizacji cen oraz równoważeniu popytu i podaży owoców i warzyw, dlatego reforma wprowadza szereg zmian mających na celu zachęcenie producentów do zrzeszania się. W myśl założeń reformy, zwiększy się z 50% do 60% unijne współfinansowanie funduszy operacyjnych utworzonych przez OP w nowych krajach członkowskich, a także istnieć będzie możliwość dofinansowania ze środków krajowych, jako uzupełnienie funduszu operacyjnego (max 80% wkładów finansowych) w przypadku niskiego odsetka producentów zrzeszonych w OP w niektórych regionach państwa członkowskiego. Korzystną zmianą dla Polski jest także podwojenie stawek wsparcia dla wstępnie uznanych grup producentów w nowych krajach UE w okresie dochodzenia do pełnego uznania (maksimum 5 lat) oraz utrzymanie wsparcia pokrywającego część kosztów kwalifikowanych inwestycji. • ochronę środowiska. Włączenie sektora owoców i warzyw do systemu jednolitej płatności jest jednoznaczne z pobieraniem przez rolników dopłat bezpośrednich, a co się z tym wiąże, wymusza na producentach konieczność przestrzegania zasad współzależności (cross-compliance). Oznacza to, że trzeba utrzymywać grunty w dobrej kulturze rolnej, odpowiednio zagospodarowywać nawozy naturalne, prowadzić produkcję rolniczą zgodnie z wymogami ochrony środowiska, bezpieczeństwa żywności i dobrostanem zwierząt. W przypadku nie wywiązywania się z postawionych wymogów wysokość należnego wsparcia może być obniżona lub całkowicie odebrana w sytuacji wielokrotnego uchylania się od podjęcia środków naprawczych. • promocję spożycia owoców i warzyw. W ramach reformy sektora owoców i warzyw, KE planuje uruchomić programy operacyjne, promujące konsump- 48 II Rynki cję owoców i warzyw. Jest to odpowiedź na negatywne tendencje w konsumpcji tej grupy produktów. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), poziom spożycia owoców i warzyw powinien wynosić średnio 400 g dziennie, jako minimalna wymagana ilość dla zdrowej diety. Obecnie jedynie dwa kraje Unii - Grecja i Włochy – spełniają te normy. Za wprowadzeniem programu przemawiają także argumenty, że wg danych KE, na nadwagę w UE cierpi ponad 100 milionów osób – 27% mężczyzn i 38% kobiet. W ostatnich latach otyłość i nadwaga zaczynają coraz częściej dotyczyć dzieci. Szacuje się, że rocznie ok. 400 tys. dzieci zaczyna chorować na otyłość. Ostry wzrost otyłości wśród dzieci obserwuje się nawet w południowych krajach, w których wysoko przetworzona żywność wypiera tradycyjną zdrową dietę śródziemnomorską. • bezpłatną dystrybucję owoców w szkołach. Według wstępnych założeń roczny budżet dla systemu bezpłatnej dystrybucji owoców i warzyw w szkołach powinien wynieść około 90 mln euro, a Polska może otrzymać ok. 8% tej kwoty. Nowy pogram, jeśli wszystkie ustalenia zostaną zaaprobowane, ruszy na jesieni 2009 roku, będzie trwał przez 3 kolejne lata, a jego zakres obejmie nie tylko owoce, ale również bezpłatną dystrybucję warzyw i bananów na terenie unijnych szkół. Połowę kosztów z ww. kwoty pokryje Komisja Europejska. Nowym programem ma być objęte 26 mln dzieci w wieku od 6 do 10 lat. Prawo II 49 Prawo – w skrócie1 Ukazało się rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 13 czerwca 2008 roku zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania „Wspieranie gospodarowania na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW)”, objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 (Dz.U. nr 110, poz. 704) – akt ten został wydany na podstawie delegacji ustawowej zawartej w art. 29 ust. 1 pkt 1 ustawy z 7 marca 2007 roku o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (Dz.U. nr 64, poz. 427, z późn. zm.). * * * Ukazało się rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 18 czerwca 2008 roku zmieniające rozporządzenie w sprawie zakresu, trybu, formy oraz terminów przekazywania przez agencje płatnicze danych finansowych i informacji jednostce koordynującej (Dz.U. nr 119, poz. 766) – akt ten został wydany na podstawie delegacji ustawowej zawartej w art. 9 ust. 3 ustawy z 22 września 2006 roku o uruchamianiu środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej przeznaczonych na finansowanie wspólnej polityki rolnej (Dz.U. nr 187, poz. 1381, z późn. zm.). * * * Ukazało się rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 25 czerwca 2008 roku w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania „Poprawianie i rozwijanie infrastruktury związanej z rozwojem i dostosowywaniem rolnictwa i leśnictwa przez gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 (Dz.U. nr 122, poz. 791) – akt ten został wydany na podstawie delegacji ustawowej zawartej w art. 29 ust. 1 pkt 1 ustawy z 7 marca 2007 roku o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (Dz.U. nr 64, poz. 427, z późn. zm.). 50 II Prawo * * * Ukazała się ustawa z 12 czerwca 2008 roku o zmianie ustawy o organizacji rynku mleka i przetworów mlecznych (Dz.U. nr 127, poz. 816). Powyższa nowela wprowadza zmiany do ustawy z 20 kwietnia 2004 roku o organizacji rynku mleka i przetworów mlecznych (Dz. U. 2005, nr 244, poz. 2081, z późn. zm.) w zakresie: • zasad rozdysponowania krajowej rezerwy krajowej ilości referencyjnej, • odstąpienia od potrącania przez podmioty skupujące zaliczek na poczet opłaty z tytułu przekraczania przez producentów mleka indywidualnych ilości referencyjnych w latach kwotowych 2008/2009 i 2009/2010. Zmiana przepisów w zakresie zasad rozdysponowania krajowej rezerwy krajowej ilości referencyjnej wynika z potrzeby optymalnego rozdysponowania krajowej rezerwy, która dla Polski została zwiększona o 187 602 860 kg, zgodnie z rozporządzeniem Rady (WE) nr 248/2008 z 17 marca 2008 roku (Dz. Urz. WE L 76 z 19 marca 2008, str. 6), na mocy którego krajowe kwoty mleczne wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej począwszy od roku kwotowego 2008/2009 zostały zwiększone o 2%. Zmiana przepisów w zakresie zaliczek na poczet opłaty z tytułu przekroczenia indywidualnych ilości referencyjnych odnosi się do czasowego zawieszenia obowiązku pobierania zaliczek na poczet opłaty. Zaliczki nie będą pobierane w okresie dwóch lat kwotowych: 2008/2009 oraz 2009/2010. Wprowadzona zmiana wynika przede wszystkim z niewielkiego prawdopodobieństwa przekroczenia krajowej kwoty mlecznej w ww. latach kwotowych i braku obowiązku uiszczenia opłaty wyrównawczej z tego tytułu. * * * Ukazało się rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 25 czerwca 2008 roku w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania „Wdrażanie projektów współpracy” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 (Dz.U. nr 128, poz. 822) – akt ten został wydany na podstawie delegacji ustawowej zawartej w art. 29 ust. 1 pkt 1 ustawy z 7 marca 2007 roku o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (Dz.U. nr 64, poz. 427, z późn. zm.). W skrócie II 51 * * * Ukazało się rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 10 lipca 2008 roku w sprawie informacji, które powinny być zawarte w powiadomieniu o terminie planowanego zbioru rośliny energetycznej, powiadomieniu o zmianie tego terminu oraz w oświadczeniu o ilości zebranych roślin energetycznych (Dz.U. nr 133, poz. 845) – akt ten został wydany na podstawie delegacji ustawowej zawartej w art. 10 ust. 6 pkt 2 ustawy z 26 stycznia 2007 roku o płatnościach w ramach systemów wsparcia bezpośredniego (Dz.U. nr 35, poz. 217, z późn. zm.). * * * Ukazało się rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 11 lipca 2008 roku zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowego sposobu wyrobu fermentowanych napojów winiarskich oraz metod analiz tych napojów do celów urzędowej kontroli pod względem jakości handlowej (Dz.U. nr 133, poz. 846) – akt ten został wydany na podstawie delegacji ustawowej zawartej w art. 15 ustawy z 22 stycznia 2004 roku o wyrobie i rozlewie wyrobów winiarskich, obrocie tymi wyrobami i organizacji rynku wina (Dz.U. nr 34, poz. 292, z późn. zm.). Oprac. Robert Gawrychowski 52 II Analizy i prognozy Sytuacja na rynku rolnym1 R1. RYNEK ZBÓŻ Czynniki podażowo-popytowe Wstępny szacunek zbiorów zbóż w 2008 roku • kraj Według wstępnego szacunku GUS (z 25 lipca br.), tegoroczne zbiory zbóż podstawowych z mieszankami zbożowymi ukształtują się na poziomie 23,1-23,6 mln t, o 7-9% (o ok. 2 mln t) niższym niż w poprzednim roku i o 1-3% niższym od średniej z lat 2003-2007. Przewiduje się wzrost produkcji żyta oraz pszenicy jarej (o 1-3%), natomiast spadek pozostałych zbóż (w tym pszenicy ozimej o ok. 2%). W wyniku niekorzystnych w wielu rejonach Polski warunków agrometeorologicznych średnie plony ziarna oszacowane zostały dla zbóż ozimych na poziomie 31,0-31,7 dt/ha (o 6-8% mniejsze niż w ub.r.) i dla jarych 24,7-25,4 dt/ha (o 15-12% mniejsze). Jednocześnie zwiększyła się powierzchnia uprawy zbóż (o 1,8%) do 8,2 mln ha, a w szczególności pszenicy i żyta. Przewiduje się, że w bieżącym roku produkcja rzepaku i rzepiku będzie o ok. 9% mniejsza od ubiegłorocznej i wyniesie (wg GUS) ok. 1,9 mln t. Publikację przygotował zespół Biura Analiz i Prognozowania ARR (Jolanta Kossakowska, Radosław Lewandowski, Martyn Mieczkowski, Joanna Sych-Winiarek, Maria Włodarczyk). Tekst jest również dostępny na stronie internetowej www.arr.gov.pl (w zakładce „Pozostałe działania”, w dziale „Raporty”). 1 Sytuacja na rynku rolnym II 53 • świat Według lipcowej oceny Departamentu Rolnictwa USA światowe zbiory zbóż w 2008 roku mogą wynieść 1733 mln t, o prawie 3% więcej niż w poprzednim roku. Tegoroczne zbiory zbóż w UE-27 szacowane są na poziomie 293 mln t, o 14% wyższym niż w 2007 roku. Wpłynęło na to zwiększenie (o 5,7%) powierzchni uprawy zbóż (m.in. na skutek zniesienia obowiązkowego odłogowania ziemi), jak również utrzymywanie się w większości krajów członkowskich sprzyjających warunków pogodowych w okresie ich wegetacji. Ocenia się, że produkcja pszenicy może wynieść blisko 142 mln t, o ok. 19% więcej niż w poprzednim roku. W przypadku zbóż paszowych szacuje się zwiększenie zbiorów (o 10%) do ok. 151 mln t. Jednocześnie spodziewane są dobre zbiory zbóż w Rosji (wzrost o 10% w porównaniu z poprzednim rokiem) i na Ukrainie (wzrost o 50%). Skup zbóż Według GUS, w czerwcu br. skup zbóż podstawowych z mieszankami ukształtował się na poziomie ok. 122 tys. t, o prawie 25% niższym niż w poprzednim miesiącu i o ponad 27% niższym niż w tym samym okresie przed rokiem. Zakupy pszenicy ogółem wyniosły ponad 95 tys. t (w tym paszowej 29 tys. t) i były o 24% niższe niż w poprzednim miesiącu. W porównaniu do czerwca 2007 roku skup tego ziarna był mniejszy o blisko 27%. W analizowanym miesiącu obniżyła się podaż żyta, którego skupiono 9,5 tys. t. Skup tego ziarna był mniejszy o 37% niż w maju br. oraz o 23% mniejszy niż przed rokiem. W ostatnim miesiącu roku gospodarczego 2007/2008 wzrosły natomiast dostawy jęczmienia do skupu o 16% i w czerwcu br. osiągnęły ogółem poziom 13 tys. t (w tym 7 tys. t jęczmienia paszowego i 4 tys. t browarnego). Były one jednak o 26% niższe niż przed rokiem. W czerwcu br. podmioty rynkowe skupiły 31 tys. t kukurydzy, o ok. 20% mniej niż mie- 54 II Analizy i prognozy siąc wcześniej i o ok. 11% mniej niż w tym samym okresie 2007 roku. Wg danych meldunkowych GUS łącznie w sezonie 2007/2008 skup zbóż podstawowych z mieszankami był o 10% większy niż w tym samym okresie poprzedniego sezonu i wyniósł prawie 5,5 mln t, w tym: 3,9 mln t stanowiła pszenica i 0,6 mln t żyto. W odniesieniu do porównywalnego okresu sprzed roku skup pszenicy był większy o 9,5%, a żyta o 3,7%. Skup kukurydzy był o 63% większy niż rok wcześniej i ukształtował się na poziomie ok. 1 mln t. Handel zagraniczny W roku gospodarczym 2007/2008 wysokie ceny ziarna i koszty frachtu, jak również umacnianie się złotego nie sprzyjały eksportowi ziarna. Według wstępnych danych Ministerstwa Finansów, w okresie lipiec 2007 – maj 2008 z kraju wywieziono blisko 888 tys. t ziarna zbóż, o ok. 1% mniej niż w tym samym okresie poprzedniego sezonu. W strukturze eksportu dominowała pszenica (49%), kukurydza (19%) i jęczmień (16%). Spośród krajów członkowskich UE głównym odbiorcą polskiego ziarna są Niemcy (562 tys. t), a spośród krajów trzecich Algieria (116 tys. t). Dobre zbiory zbóż w Polsce w 2007 roku wpłynęły na zmniejszenie importu. Umacnianie się złotego oraz spadek cen zbóż w krajach ościennych w II kwartale br. spowodował zwiększenie importu ziarna w końcu sezonu. W ciągu 5 miesięcy br. import ziarna zbóż wyniósł 763 tys. t, z tego w maju przywieziono 275 tys. t. Majowy poziom importu był niewiele (o 0,3%) niższy niż w kwietniu br., ale 2,5-krotnie wyższy niż w marcu br. Od początku lipca 2007 do końca maja 2008 roku do kraju przywieziono 1063 tys. t ziarna zbóż (w tym: 431 tys. t pszenicy, 386 tys. t kukurydzy i 163 tys. t jęczmienia), o 59% mniej niż w tym samym okresie poprzedniego roku. Najwięcej ziarna przywieziono z Czech, Niemiec i Węgier. Sytuacja na rynku rolnym Działania ARR II 55 W nowym sezonie 2008/2009 zapasy interwencyjne zbóż nie będą odgrywały żadnej roli na rynku wewnętrznym UE. Według stanu na 24 lipca br. pozostało już tylko ok. 23 tys. t ziarna, głównie kukurydzy, która przechowywana jest w magazynach na Węgrzech. Komisja Europejska przedłużyła jej sprzedaż do połowy września br. Na ostatnim posiedzeniu Komitetu Zarządzającego d/s Zbóż 25 lipca br. zaakceptowane zostały oferty na sprzedaż 7,5 tys. t kukurydzy z zapasów interwencyjnych po 162,50 euro/t. Agencja Rynku Rolnego administruje obrotem zbożami w handlu zagranicznym wydając pozwolenia na przywóz i wywóz ziarna zbóż oraz jego przetworów poza obszar celny UE. W rozpoczynającym się sezonie 2008/2009 (lipiec br.) ARR wydała pozwolenia na import 50 tys. t zbóż, w tym 32 tys. t kukurydzy i ponad 14 tys. t pszenicy. Jest to ponad 13-krotnie więcej niż w tym samym okresie poprzedniego sezonu. Jednocześnie w bieżącym sezonie ARR wydała pozwolenia na eksport 100 t kukurydzy, wobec braku wywozu w tym samym okresie przed rokiem. Zgodnie z obowiązującymi regulacjami krajowymi, Agencja Rynku Rolnego realizuje dopłaty do powierzchni gruntów ornych obsianych (pod zbiory 2008 roku) materiałem siewnym kategorii elitarny lub kwalifikowany. Od 1 grudnia 2007 do 28 lipca br. z przeznaczonych na to środków, ARR wypłaciła producentom zbóż ponad 38 mln zł. Tendencje cenowe Krajowe ceny skupu zbóż Ograniczony popyt na zboża, przy jednocześnie relatywnie dużej podaży z importu, spowodował, że w czerwcu br. ceny skupu zbóż nadal spadały, ale utrzymywały się na poziomie znacząco wyższym niż przed rokiem. Według danych GUS, przeciętna cena skupu pszenicy wyniosła 804 zł/t (bez VAT), 56 II Analizy i prognozy o 7% mniej niż w poprzednim miesiącu, ale o 38% więcej niż rok wcześniej. Ceny pszenicy wykazują duże zróżnicowanie w przekroju regionalnym. Za ziarno to najwięcej płacono w woj.: opolskim – 890 zł/t i kujawsko-pomorskim – 831 zł/t, a najmniej w woj.: dolnośląskim – 728 zł/t oraz podkarpackim - 755 zł/t. W analizowanym miesiącu cena skupu żyta ukształtowała się na poziomie 690 zł/t, o 4,1% niższym od majowego, ale o 24,2% wyższym niż przed rokiem. Na terenie kraju ceny tego ziarna były zróżnicowane od 605 zł/t w woj. dolnośląskim do 738 zł/t w woj. warmińsko-mazurskim. W czerwcu 2008 roku cena skupu jęczmienia ogółem wynosiła 757 zł/t, a paszowego 711 zł/t. Były to ceny o 2-4% niższe niż w poprzednim miesiącu, ale o 31-36% wyższe niż w tym samym miesiącu ub.r. W ciągu miesiąca odnotowano dalszy spadek cen kukurydzy (o ok. 2%), za którą w czerwcu br. dostawcy otrzymywali średnio 748 zł/t. Ziarno to było jednak droższe niż przed rokiem o blisko 31%. Według danych MRiRW, w pierwszych tygodniach lipca br. nadal spadały ceny skupu jęczmienia, przy wzroście cen kukurydzy. Natomiast w przypadku pszenicy konsumpcyjnej i żyta ceny wykazywały wahania z lekką tendencją do spadku. W dniach 14-20 lipca br. za pszenicę konsumpcyjną średnio w kraju płacono 782 zł/t, a za jęczmień paszowy 631 zł/t. Ceny tych zbóż były niższe niż przed miesiącem odpowiednio o 4% i 12%. Tańsze niż miesiąc wcześniej (o ok. 1%) było również żyto, którego cena w dniach 14-20 lipca br. obniżyła się do 724 zł/t. Natomiast kukurydza podrożała w ciągu miesiąca (o 3%) do 777 zł/t. Ceny zbóż na giełdach towarowych W czerwcu br. zakłady przetwórcze ograniczały zakupy zbóż, co przyczyniło się do dalszego spadku ich cen. W lipcu br. niektóre młyny uzupełniały jeszcze zapasy zbóż ze zbiorów 2007 roku niezbędne do utrzymania produkcji, do czasu kiedy ziarno z nowych zbiorów osiągnie przydatność technologiczną. W dniach 21-25 lipca br. na WGT sprzedano jedynie 700 t pszenicy konsumpcyjnej średnio po 770 zł/t (po cenie wywoławczej). W tym czasie na giełdzie Rol-Petrol ceny transakcyjne zbóż z dostawą do magazynów przedstawiały się następująco: importowany jęczmień ozimy - 630 zł/t, żyto konsumpcyjne z nowych zbiorów – 710 zł/t, a ze zbiorów z 2007 r. – 745 zł/t. Sytuacja na rynku rolnym Ceny zbóż na rynkach zagranicznych II 57 W czerwcu br. na monitorowanych giełdach Europy Zachodniej ceny zbóż uległy dalszemu obniżeniu. Natomiast na giełdach amerykańskich odnotowano wzrost cen pszenicy i kukurydzy, przy spadku cen jęczmienia. Lipcowe prognozy dobrych zbiorów na świecie przyczyniły się do spadku cen zbóż, zwłaszcza na rynku amerykańskim. Według notowań Reuters’a (za FAMMU/FAPA) z 24 lipca br., na giełdzie w USA za pszenicę HRW Nr 2 płacono 314 USD/t, a za SRW Nr 2 – 220 USD/t, o ok. 13-15% mniej niż miesiąc wcześniej. Również na giełdzie w Argentynie cena pszenicy obniżyła się o 13%, a handlowcy uzyskiwali za to ziarno średnio 199 USD/t. W tym czasie na giełdzie we Francji cena pszenicy miękkiej wynosiła 188 euro/t (609 zł/t), a w Niemczech 208 euro/t (672 zł/t), mniej niż przed miesiącem odpowiednio o 6% i o 2%. Na giełdzie w Budapeszcie (BCE) pszenica konsumpcyjna z nowych zbiorów z terminem dostawy na sierpień 2008 r. oferowana była po 283 USD/t (584 zł/t), a na wrzesień jeszcze taniej 277 USD/t (572 zł/t). Cena jęczmienia paszowego na giełdzie w Niemczech 24 lipca br. ukształtowała się na poziomie 268 USD/t (554 zł/t), a we Francji 155 euro/t (502 zł/t), o 1112% niższym niż w porównywalnym okresie poprzedniego miesiąca. We Francji za kukurydzę uzyskiwano 178 euro/t (576 zł/t), o 13% mniej niż miesiąc wcześniej. Ceny skupu zbóż na rynkach wewnętrznych krajów Unii Europejskiej są zróżnicowane, a jedne z najwyższych nadal notowane są w Polsce. Według dostępnych danych Komisji Europejskiej w dniach 30 czerwca – 6 lipca br. ceny skupu zbóż kształtowały się następująco: • pszenica konsumpcyjna – średnio 199 euro/t. Najmniej za to ziarno płacono w Rumunii – 147 euro/t i Bułgarii – 154 euro/t, a najwięcej w Słowenii – 248 euro/t i w Polsce 245 euro/t; • jęczmień paszowy – średnio 177 euro/t. Najniższą cenę tego zboża notowano w Bułgarii – 138 euro/t oraz w Rumunii i na Węgrzech – po 146 euro/t, a najwyższą na Cyprze – 237 euro/t i w Portugalii - 205 euro/t, wobec 188 euro/t w Polsce; • kukurydza – średnio 211 euro/t. Najniższe ceny uzyskiwano w Słowenii – 180 euro/t i w Grecji– 190 euro/t, najwyższe w Portugalii – 245 euro/t, we Włoszech – 234 euro/t, a następnie w Polsce – 233 euro/t. 58 II Analizy i prognozy II. RYNEK MIĘSA Czynniki podażowo-popytowe Skup żywca rzeźnego W wyniku drastycznego spadku pogłowia trzody chlewnej oraz rosnącego zainteresowania odchowem bydła utrzymuje się mniejsza podaż tych zwierząt do skupu. Według informacji GUS, w czerwcu br. żywca wieprzowego skupiono 103 tys. t, o ponad 7% mniej niż w maju, a bydła 24 tys. t, o ok. 3% mniej. Skup żywca wieprzowego był o ponad 4%, a wołowego o ponad 10% mniejszy niż przed rokiem. Ponownie w ciągu miesiąca obniżył się skup drobiu, jednakże jest on na znacznie wyższym poziomie w odniesieniu do notowanego przed rokiem. W analizowanym miesiącu wyniósł on 107,5 tys. t, o 3,5% mniej niż w maju i o 21% więcej niż przed rokiem. Łącznie skup żywca rzeźnego w czerwcu br. ukształtował się na poziomie 236 tys. t, o 5% niższym niż w poprzednim miesiącu, ale o prawie 5% wyższym niż rok wcześniej. W ciągu sześciu miesięcy br. trzody chlewnej skupiono ok. 712 tys. t, a bydła prawie 150 tys. t, odpowiednio o 7% i o 13% mniej niż przed rokiem. W tym czasie na wysokim poziomie utrzymywały się dostawy drobiu. Wyniosły one 667,5 tys. t (o 22% więcej niż w tym samym okresie 2007 roku) rekompensując zmniejszoną podaż żywca wieprzowego i wołowego. W efekcie skup żywca ogółem w okresie styczeń – czerwiec 2008 roku wyniósł 1537 tys. t, o ok. 3% więcej niż rok wcześniej. Handel zagraniczny Według danych MF, w styczniu – maju br. w ekwiwalencie mięsa łącznie z żywcem, przetworami, tłuszczami i podrobami (razem z dziczyzną) wyeksportowano 181 tys. t wieprzowiny, o 20% więcej niż rok wcześniej. Wywóz wołowiny ukształtował się na poziomie 95 tys. t, o 6% wyższym niż przed rokiem. Konkurencyjność cenowa polskiego drobiu powoduje dynamiczny wzrost jego Sytuacja na rynku rolnym II 59 eksportu. W tym okresie wywiezionono z kraju 113 tys. t drobiu, o 23% więcej niż w tym samym czasie 2007 roku. Niższe niż w Polsce ceny wieprzowiny utrzymujące się w niektórych krajach UE, a zwłaszcza w Danii i Holandii, stymulują już ponad dwukrotnie większy niż przed rokiem przywóz tego mięsa. W ciągu pięciu pierwszych miesięcy br. sprowadzono 159 tys. t wieprzowiny (łącznie z żywcem, przetworami, podrobami i tłuszczami przeliczonymi na wagę mięsa). Import wołowiny wyniósł 7,7 tys. t wobec 7 tys. t rok wcześniej. Do 21,5 tys. t (o 28%) zmalał natomiast w tym czasie przywóz drobiu. W okresie od początku bieżącego roku do końca maja dodatnie saldo handlu zagranicznego żywcem, mięsem i jego przetworami wyniosło 201 tys. t i było o 9% niższe niż rok wcześniej. Działania ARR Agencja Rynku Rolnego kontynuuje subsydiowanie eksportu mięsa. W 2008 roku (do 24 lipca) Agencja Rynku Rolnego wydała pozwolenia na eksport z refundacją 67,5 tys. t surowej wieprzowiny, w tym 63,5 tys. t po stawkach refundacji wynoszących 31,10 euro/100 kg. Przedsiębiorcy uzyskali także pozwolenia na wywóz 5,2 tys. t przetworów wieprzowych, 5,9 tys. t wołowiny oraz relatywnie niewielkie ilości mięsa drobiowego. Agencja realizuje wypłaty subsydiów w miarę uzyskiwania od eksporterów wymaganych dokumentów. Do połowy lipca br. ARR wypłaciła 27,2 mln zł dotacji eksportowych do wywozu 26 tys. t wieprzowiny, 4,5 mln zł do wywozu 3,3 tys. t wołowiny oraz niespełna 1,0 mln zł do 6,7 mln piskląt, 9,8 mln jaj i 178 t mięsa drobiowego. Tendencje cenowe Krajowe ceny skupu żywca Niska podaż żywca wieprzowego powoduje znaczący wzrost jego cen. W czerwcu br. według GUS, za trzodę chlewną w skupie przeciętnie płacono 4,31 zł/kg (bez VAT), o 7% więcej niż w poprzednim miesiącu i o 23% więcej niż przed rokiem. 60 II Analizy i prognozy Najniższe ceny odnotowano w woj.: opolskim - 3,85 zł/kg oraz dolnośląskim - 4,02 zł/ kg, a najwyższe w woj.: mazowieckim - 4,63 zł/kg i zachodniopomorskim - 4,52 zł/kg. Od początku roku wzrost wykazują ceny skupu bydła. W czerwcu średnio w kraju za bydło ogółem płacono 4,19 zł/kg, a za bydło młode 4,48 zł/kg, o ok. 3% więcej niż w poprzednim miesiącu. W odniesieniu do notowań sprzed roku bydło ogółem było o 7%, a bydło młode o 8% droższe. Najmniej za żywiec wołowy ogółem dostawcy uzyskiwali w woj.: pomorskim - 3,66 zł/kg i łódzkim - 3,92 zł/kg, a najwięcej w woj.: kujawsko-pomorskim - 5,15 zł/kg i zachodniopomorskim - 4,72 zł/kg. W odniesieniu do maja br. i notowań sprzed roku ceny skupu żywca drobiowego wzrosły odpowiednio o ponad 3% i o 1% do 3,65 zł/kg (bez VAT). W ciągu trzech pierwszych tygodni lipca br. ceny skupu żywca wieprzowego w zakładach monitorowanych przez MRiRW nadal rosły. W dniach 14-20 lipca 2008 roku średnia cena skupu trzody chlewnej była o 4,5% wyższa niż w tym samym okresie czerwca. Za żywiec wieprzowy dostawcy otrzymywali przeciętnie 4,56 zł/kg, o ok. 17% więcej niż przed rokiem. Za bydło w tym czasie zakłady płaciły średnio 4,11 zł/kg, o prawie 5% mniej niż przed miesiącem i o 2,5% więcej niż przed rokiem. Kurczęta typu brojler skupowano przeciętnie po 3,22 zł/kg, o 1,5% taniej niż przed miesiącem i o 2% taniej niż rok wcześniej. Za indyki dostawcy otrzymywali 4,13 zł/kg. Cena ta była niższa niż przed miesiącem i rokiem o blisko 8%. Ceny zbytu mięsa Według danych MRiRW, w czerwcu br. za półtusze wieprzowe przeciętnie płacono 6,35 zł/kg (bez VAT), o ok. 4% więcej niż w maju i o 17% więcej niż przed rokiem. Kompensowane ćwierćtusze wołowe były nieznacznie (o 0,3%) droższe niż przed miesiącem. Średnio w kraju odbiorcy płacili za nie 9,24 zł/kg (bez VAT), o blisko 3% więcej niż rok wcześniej. W ciągu miesiąca potaniały natomiast o niecały 1% kurczęta patroszone (z szyjami). W czerwcu br. płacono za nie 5,06 zł/kg. Było to o 13% mniej niż rok wcześniej. Tuszki indyków zbywano średnio po 6,84 zł/kg (bez VAT), o 3,5% drożej niż w poprzednim miesiącu, ale o 2% taniej niż przed rokiem. W lipcu średnie ceny półtusz wieprzowych rosły, osiągając w dniach 14-20 tego miesiąca poziom 6,60 zł/kg, o 4% wyższy niż w tym samym okresie czerwca i o 15% wyższy niż przed rokiem. Kompensowane ćwierci wołowe sprzedawa- Sytuacja na rynku rolnym II 61 no po 9,00 zł/kg (bez VAT), o 3% taniej niż przed miesiącem, ale o 2% drożej niż rok wcześniej. Za tuszki kurcząt płacono 5,26 zł/kg (bez VAT), o ok. 1% mniej niż w porównywalnym okresie czerwca br. i przed rokiem. Tuszki indyków potaniały w ciągu miesiąca o 2% do 6,71 zł/kg i były również tańsze niż rok wcześniej o 3%. Opłacalność produkcji trzody chlewnej W lipcu relacje cen skupu żywca wieprzowego do targowiskowych cen zbóż uległy poprawie. Jednak wciąż utrzymują się poniżej progu opłacalności chowu trzody. W przypadku żyta i jęczmienia ukształtowały się one podobnie jak przed rokiem odpowiednio na poziomie 5,5:1 i 5,0:1. Były one nieco korzystniejsze niż przed miesiącem, kiedy relacje cen skupu żywca do cen żyta wyniosły 5,1:1, a w odniesieniu do jęczmienia 4,6:1. W lipcu br. relacje cen wykazywały tendencje wzrostowe, ale w dalszym ciągu są one znacznie węższe od granicznych. Ceny mięsa na rynkach zagranicznych Według danych Komisji Europejskiej, w czerwcu 2008 roku średnia referencyjna cena trzody chlewnej w UE ukształtowała się na poziomie 163,93 euro/100 kg (wagi bitej schłodzonej klasy E), a w Polsce 174,29 euro/100 kg. W obydwu przypadkach była o 8% wyższa niż w poprzednim miesiącu. W odniesieniu do notowań sprzed roku unijna cena wzrosła o ok. 18%, natomiast polska o 35%. Dynamicznie ceny wzrosły również na Słowacji (o 36%), w Czechach (o 35%), na Litwie (o 34%) i na Węgrzech (o 32%). W Danii, Holandii i Niemczech ceny były wyższe niż przed rokiem o 18%-21%. Najmniej za żywiec tradycyjnie płacono w Danii - 138,23 euro/100 kg, najwięcej zaś w Grecji - 192,35 euro/100 kg. W lipcu referencyjna cena wieprzowiny była jeszcze wyższa. W dniach 14-20 czerwca br. średnio w UE ukształtowała się na poziomie 170,17 euro/100 kg, o 3% wyższym niż przed miesiącem. Ceny referencyjne były najniższe 62 II Analizy i prognozy w Danii - 139,15 euro/100 kg i w Finlandii - 145,43 euro/100 kg, przy 181,05 euro/100 kg w Niemczech i 188,35 euro/100 kg w Polsce. Najwyższe ceny, powyżej 190 euro/100 kg, odnotowano w Grecji i w Rumunii. W czerwcu br. średnia referencyjna cena bydła w UE wyniosła 325,28 euro/100 kg (wagi bitej schłodzonej kl. R3) wobec 322,77 euro/100 kg w maju. Było to o prawie 12% więcej niż przed rokiem. Najmniej płacono za bydło na Łotwie - 225,99 euro/100 kg i w Rumunii - 228,92 euro/100 kg, a najwięcej w Grecji 413,98 euro/100 kg i we Włoszech - 359,74 euro/100 kg. W Polsce w tym czasie referencyjna cena bydła ukształtowała się na poziomie 270,11 euro/100 kg, o 2% wyższym niż przed miesiącem, o 18% wyższym niż rok wcześniej i o 17% niższym od średniej unijnej. W dniach 14-20 lipca br. referencyjna cena wołowiny w UE obniżyła się o ok. 2% w odniesieniu do poziomu sprzed miesiąca i wyniosła 321,09 euro/100 kg. Było to o prawie 11% więcej niż przed rokiem. W tym czasie w Polsce za wołowinę płacono 273,79 euro/100 kg, o ok. 1% więcej niż przed miesiącem i o 19% więcej niż rok wcześniej. Średnia cena zbytu tuszek z kurcząt (tzw. kurczaków 65% z szyjami) na rynku unijnym w czerwcu br. kształtowała się na poziomie zbliżonym do majowego – 184,69 euro/100 kg. W porównaniu do cen sprzed roku było to o ok. 1% więcej. Najtańsze były tuszki w Wlk. Brytanii – 143,74 euro/100 kg i w Polsce - 152,30 euro/100 Sytuacja na rynku rolnym II 63 kg, a najdroższe na Cyprze - 246,90 euro/100 kg i w Niemczech - 229,00 euro/100 kg. W dniach 14-20 lipca br. średnia cena tuszek kurcząt w Polsce ukształtowała się na poziomie 163,26 euro/100 kg, o ok. 10% wyższym niż przed miesiącem i o 15% wyższym niż rok wcześniej. Średnia unijna wzrosła w ciągu miesiąca o 1%, a w ciągu roku o ponad 3% do 187,25 euro/100 kg. III. RYNEK MLEKA Czynniki podażowo-popytowe Skup mleka surowego Według danych GUS, w czerwcu 2008 roku zmniejszyły się dostawy mleka surowego do skupu. W analizowanym miesiącu skup surowca wyniósł 769,2 mln l i był o 2% mniejszy niż w maju, ale o 4% większy niż przed rokiem. Łącznie w pierwszym półroczu 2008 roku zakłady mleczarskie skupiły 4,2 mld l surowca, o 3% więcej niż w porównywalnym okresie 2007 roku. Produkcja masła i odtłuszczonego mleka w proszku (OMP) W czerwcu 2008 roku producenci ograniczali produkcję masła, która ukształtowała się na poziomie nieco ponad 13 tys. t. Była ona o prawie 12% mniejsza niż w maju, a także o blisko 6% mniejsza niż przed rokiem. Łącznie w okresie pierwszych sześciu miesięcy br. wyprodukowano 83,5 tys. t masła, o 1,3% mniej niż w porównywalnym okresie ub.r. Według dostępnych danych GUS, w maju br. produkcja odtłuszczonego mleka w proszku wzrosła o blisko 20% w porównaniu z kwietniem i wyniosła 11,7 tys. t. Była ona jednak 20% mniejsza niż przed rokiem. Łącznie od stycznia do maja br. wyprodukowano nieco ponad 43 tys. t OMP, o blisko 6% mniej niż przed rokiem. 64 II Analizy i prognozy Produkcja serów podpuszczkowych dojrzewających Znacząco wzrosła natomiast produkcja serów podpuszczkowych dojrzewających. Według danych GUS, w czerwcu br. wyprodukowano 24 tys. t tych serów, o ponad 10% więcej niż przed miesiącem, a także o prawie 23% więcej niż przed rokiem. W miesiącach styczeń-czerwiec br. serów dojrzewających wyprodukowano 134 tys. t, o prawie 9% więcej niż w tym samym okresie 2007 roku. Handel zagraniczny Od początku 2008 roku obroty handlu zagranicznego artykułami mleczarskimi utrzymują się na wysokim poziomie. Według dostępnych informacji Ministerstwa Finansów, w miesiącach styczeńmaj 2008 roku eksport masła ukształtował się na poziomie 15,5 tys. t i był o 10% większy niż w porównywalnym okresie 2007 roku. Jednocześnie do kraju sprowadzono 1,4 tys. t tego artykułu wobec 0,9 tys. t przed rokiem. W tym czasie wolumen wywozu odtłuszczonego mleka w proszku był o 26% większy niż w porównywalnym okresie 2007 roku i wyniósł 31,5 tys. t. Natomiast przywóz tego produktu obniżył się o 28% do 3,4 tys. t. Eksport serów podpuszczkowych dojrzewających w miesiącach styczeń-maj 2008 r. osiągnął poziom 42,2 tys., o 9% wyższy niż przed rokiem. W tym samym czasie ich przywóz wyniósł 5 tys. t i był o 30% mniejszy niż w ub.r. Działania ARR W br. Agencja Rynku Rolnego kontynuuje subsydiowanie spożycia mleka i przetworów mlecznych w placówkach oświatowych. Według danych z 29 lipca 2008 roku zatwierdzenie do udziału w mechanizmie dopłat do spożycia tych produktów (wpis do rejestru podmiotów ubiegających się o dopłaty) posiadało 416 wnioskodawców. W roku szkolnym 2007/2008 (dane z 29 lipca br.) z pro- Sytuacja na rynku rolnym II 65 gramu dopłat korzystało 2,15 mln uczniów uczęszczających do blisko 12 tys. placówek oświatowych. Od początku września 2007 do 27 lipca 2008 roku do spożycia mleka i przetworów mlecznych dostarczonych do placówek oświatowych ARR wypłaciła ponad 113 mln zł dotacji pochodzących z funduszy unijnych oraz krajowych. Od 1 sierpnia 2008 roku nastąpią zmiany w programie „Szklanka mleka”. Szczegółowe informacje dostępne są na stronie internetowej ARR www.arr.gov.pl. W ramach mechanizmu dopłat do zakupu masła przez instytucje i organizacje niedochodowe Agencja, na podstawie złożonych wniosków, dokonuje również zatwierdzenia tych podmiotów. Obecnie zatwierdzonych jest 113 beneficjentów i 16 dostawców masła. Według stanu na koniec czerwca 2008 roku masło do 85 beneficjentów dostarczało 7 dostawców. Łącznie od początku realizacji tego mechanizmu do końca czerwca 2008 roku wypłacono dopłaty do 410 t masła na kwotę 916 tys. zł. Tendencje cenowe Ceny krajowe Ceny skupu mleka surowego (bez VAT) W czerwcu 2008 roku pogłębiła się spadkowa tendencja cen skupu mleka surowego. Według danych GUS, za surowiec średnio w kraju płacono 101,82 zł/hl, o 3% mniej niż w maju, ale nadal więcej niż w porównywalnym miesiącu ub.r. (o 2,4%). Najwyższe ceny mleka uzyskiwano w woj.: opolskim -114,82 zł/hl, podlaskim – 112,84 zł/hl i zachodniopomorskim – 107,14 zł/hl, a najniższe w woj.: świętokrzyskim – 93,22 zł/hl, łódzkim– 94,00zł/hl i kujawsko-pomorskim – 94,71 zł/hl. W pierwszym półroczu br. średnio w kraju za skupowane mleko płacono o prawie 15% więcej niż przed rokiem. Ceny zbytu masła Według danych GUS, w czerwcu br. podtrzymana została spadkowa tendencja cen zbytu masła w blokach. Za 1 kg tego produktu średnio w kraju płacono 10,39 zł z VAT, o 0,6% mniej niż w maju i o 6,8% mniej niż w porównywalnym okresie 2007 roku. W tym samym czasie ceny zbytu masła formowanego (po raz pierwszy w br.) nieznacznie wzrosły (o 0,3%) i wyniosły 11,75 zł/kg z VAT. Był to poziom o prawie 1% wyższy niż przed rokiem. 66 II Analizy i prognozy Według cotygodniowych notowań Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, w lipcu br. ceny masła w blokach wzrosły. W dniach 14-20 lipca br. średnia cena zbytu tego produktu wyniosła 9,19 zł/kg netto (ok. 9,47 zł/kg z VAT), o prawie 3% więcej niż miesiąc wcześniej, ale o 20% mniej niż przed rokiem. Ceny zbytu odtłuszczonego mleka w proszku W czerwcu br. przerwana została natomiast spadkowa tendencja cen zbytu odtłuszczonego mleka w proszku. Według danych GUS, za produkt ten średnio w kraju płacono 8,67 zł z VAT, o prawie 1% więcej niż w maju, ale o blisko 34% mniej niż w porównywalnym okresie 2007 roku. W zakładach monitorowanych przez MRiRW od końca maja br. wzrostają ceny OMP. W trzecim tygodniu lipca br. produkt ten zbywano po 7,72 zł/kg netto (ok. 7,95 zł/kg z VAT), o ponad 2% drożej niż miesiąc wcześniej, ale o 38% taniej niż przed rokiem. Ceny zbytu serów podpuszczkowych dojrzewających W czerwcu br. odnotowano kolejną redukcję cen zbytu serów podpuszczkowych dojrzewających. Według danych GUS, średnie ceny sera Gouda ukształtowały się na poziomie 11,99 zł/kg z VAT, a sera Edam 11,56 zł/kg z VAT i były o 0,8%-1,4% niższe niż przed miesiącem. W porównaniu do notowań sprzed roku oba gatunki serów były tańsze niż przed rokiem o 1%-5%. W kolejnych tygodniach zahamowana została spadkowa tendencja cen zbytu tych serów. Według danych MRiRW za ser Gouda uzyskiwano 10,67 zł/kg (ok. 11,42 zł/kg z VAT), a za Edam 10,72 zł/kg (ok. 11,47 zł/kg z VAT), tj. odpowiednio o 1% i 1,6% więcej niż przed miesiącem. Jednak w odniesieniu do tego samego okresu 2007 r. ceny tych serów były niższe o 11%-14%. Sytuacja na rynku rolnym II 67 Ceny zbytu mleka spożywczego pasteryzowanego i mleka UHT Po utrzymującej się od początku 2008 roku stabilizacji, w czerwcu ceny mleka spożywczego pasteryzowanego (wg MRiRW) obniżyły się o 1% i wyniosły 1,64 zł/kg (bez VAT). Jednocześnie, w odniesieniu do cen sprzed roku mleko to było droższe o prawie 14%. Dalszej redukcji ulegają ceny mleka spożywczego UHT. W analizowanym miesiącu za to mleko płacono 1,78 zł/kg (bez VAT), o 2% mniej niż przed miesiącem, ale o ponad 4% więcej niż przed rokiem. Według cotygodniowych notowań MRiRW, ceny mleka spożywczego w lipcu br. były zbliżone do czerwcowych. W dniach 14-20 lipca br. za mleko pasteryzowane płacono przeciętnie 1,64 zł/kg, a za UHT 1,78 zł/kg. W porównaniu do cen sprzed roku mleko spożywcze było droższe odpowiednio o blisko 12% i prawie 4%. Ceny na rynkach zagranicznych Według dostępnych danych Agra-Europe (baza FOB – porty Europy Zachodniej), ceny masła (po stabilizacji w czerwcu) uległy obniżeniu. W dniu 10 lipca br. średnia cena tego produktu na rynku międzynarodowym ukształtowała się na poziomie 3950 USD/t i była o 2,5% niższa niż w czerwcu. W odniesieniu do cen sprzed roku ceny masła są wyższe o ponad 25%. W dniach 20-23 lipca br. ceny masła w blokach na wewnętrznych rynkach Francji i Holandii wzrosły o ok. 3%, natomiast w Niemczech utrzymały się na poziomie notowanym przed miesiącem. W wyżej wymienionych krajach za masło to płacono 2,77-2,96 euro/kg, o 21-28% mniej niż w porównywalnym okresie ub.r. Ceny odtłuszczonego mleka w proszku w portach Europy Zachodniej (baza FOB) od miesiąca są stabilne i wynoszą 3600 USD/t (notowanie z 10 lipca br.). Jednak w odniesieniu do cen sprzed roku OMP jest tańsze o blisko 30%. Ceny pełnego mleka w proszku od początku kwietnia utrzymują się na poziomie 4400 USD/t, ale na początku lipca były o ponad 12% niższe niż w porównywalnym okresie 2007 roku. W dniach 20-23.07.br. za odtłuszczone mleko w proszku uzyskiwano od 2,35 68 II Analizy i prognozy euro/kg w Holandii do 2,53 euro/kg we Francji, o 1%-6% mniej niż przed miesiącem, a także o 37%-38% mniej niż przed rokiem. Pełne mleko w proszku w ciągu miesiąca potaniało we Francji (o 1,6%) i w Holandii (o 3%), natomiast w Niemczech zdrożało o 1%. Ceny PMP w tych krajach kształtowały się w zakresie 2,81-3,00 euro/kg i w odniesieniu do cen notowanych przed rokiem były one o 24-28% niższe. IV. RYNEK CUKRU Wg danych GUS w czerwcu br. krajowe zakłady cukrownicze wyprodukowały 35,1 tys. t cukru, ze zgromadzonych podczas ostatniej kampanii zapasów soku gęstego. Produkcja ta wynika prawdopodobnie ze zwiększonego zapotrzebowania rynkowego na cukier u progu sezonu letniego, kiedy to wzrasta produkcja napojów słodzonych i lodów. Handel zagraniczny Według informacji Ministerstwa Finansów, w okresie od stycznia do maja br. eksport cukru osiągnął poziom 152,8 tys. t i był ponad 2,8-krotnie wyższy niż w porównywalnym okresie 2007 roku. Od początku roku gospodarczego 2007/2008, od 1 października ub.r. z kraju wywieziono 254 tys. t cukru wobec 96,5 tys. t w porównywalnych miesiącach roku 2006/2007. Jednocześnie w bieżącym roku gospodarczym zaimportowano do Polski ponad 57 tys. t cukru, z tego 26 tys. t w pierwszych pięciu miesiącach 2008 r., tj. odpowiednio 2,5-krotnie więcej i prawie 3-krotnie więcej niż rok wcześniej. Krajowe ceny cukru W czerwcu br. kontynuowana była trwająca od grudnia ub.r. spadkowa tendencja cen cukru, lecz jej zakres był mniejszy niż w miesiącach poprzednich. W czerwcu średnio w kraju cena zbytu cukru (w workach 50 kg) obniżyła się tylko o 0,5% i ukształto- Sytuacja na rynku rolnym II 69 wała się na poziomie 2,09 zł/kg. Był to najniższy poziom cen cukru od akcesji Polski do UE. W odniesieniu do cen sprzed roku cukier w zbycie był tańszy o ponad 17%. Ceny cukru na giełdach światowych Na początku lipca br. ceny cukru na giełdach światowych kształtowały się na znacząco wyższym poziomie niż na początku czerwca. W ciągu miesiąca cukier biały na giełdzie w Londynie zdrożał o ok. 23%, a cukier surowy w Nowym Jorku o 34,5%. Sytuacja taka wynikała ze wzmożonych zakupów dokonywanych przez koncerny spożywcze, z wysokich cen ropy naftowej oraz zainteresowania rynkami towarowymi przez fundusze inwestycyjne. Pomimo wahań cen, a nawet niewielkich obniżek w kolejnych notowaniach, ceny te w pierwszej połowie lipca pozostawały na poziomie wyższym niż przed miesiącem. Jednak w notowaniach z 23 lipca br. nastąpiła kilkuprocentowa korekta „w dół”. Cena cukru białego na giełdzie w Londynie (w kontrakcie na październik br.) wyniosła 353 USD/t (731,42 zł/t) i była już niższa o 3,6% niż w porównywalnym okresie czerwca, ale o 13% wyższa niż rok temu. Podobnie ceny cukru surowego w transakcjach gotówkowych na giełdzie w Nowym Jorku (kontrakt nr 11) w ciągu miesiąca obniżyły się, ale przez pierwszą połowę lipca kształtowały się na znacząco wyższym poziomie niż w czerwcu. W dniu 23 lipca br. cena cukru surowego wynosiła 304,23 USD/t (616,87 zł/t) i była o 3,2% niższa niż przed miesiącem, ale o ok. 12% wyższa niż przed rokiem. Działania ARR W 2008 roku ARR kontynuuje monitorowanie i subsydiowanie eksportu cukru. Do połowy lipca Agencja wypłaciła 163,2 mln zł refundacji do wywozu 124,8 tys. t cukru, w tym 160,9 mln zł do wywozu 120,4 tys. t cukru białego. 70 II Contents C Contents Agricultural Market Agency Customs warehousing in foreign trade in agri-food products 4 Paweł Smoliński, Marcin Wardal Continuation of the article published in the ARR Information Bulletin No 5. The authors, Specialists at the ARR Foreign Trade Office focus the article on the issue of customs warehousing on the territory of the EU. They analyze the possibilities of the use of a customs warehouse for the trade in agri-food products. The article brings the information on conditions on which a customs warehouse can be established, presents the types of customs warehouses and informs on the procedures for customs warehousing (common procedures, temporary removal of products from a warehouse, procedures relating to import and export). A Glass of Milk 20 New rules for participation in the CAP scheme ”Aid for supplying milk and certain milk products to pupils in educational establishments” will be applied in the 2008 - 2009 school year. The article prepared by the ARR Milk Office presents an up-date of the terms of participation in this scheme. Markets Rapeseed market – forecast for 2008-2009 agricultural season 23 Ewa Rosiak The article is written by the scientific worker of the Institute of Agricultural. and Food Economics and it discusses the world, EU and Polish rapeseed markets. The article focuses greatly on the forecast for the current season. The author of the article states that the economic Contents II 71 situation on the rapeseed market will be favourable in the nearest years, though the prices for rapeseed will remain high. The level of these prices is shaped by the growing demand for oil used for biofuels production. The production of biofuels will involve the considerable growth of rapeseed production. However, consumers’ demand will be growing at a slower pace since the market is well-stocked with vegetable fats. Fruit and vegetable market (May 2004–May 2008) 34 Anita Biały, Marek Dyngus Analytical article written by the Specialists at the ARR Foreign Trade Office. It presents a summary of ARR’s activities on the fruit and vegetable market within the four-year period of Poland’s membership in the EU. The article describes this market and contains the information on fruit and vegetables production, consumption and prices. The authors also recapitulate the information on the reform of the common market organisation for fruit and vegetables. Law In brief 49 Prepared by Robert Gawrychowski The article, prepared by the Specialist at the Law Office in the ARR, covers the national legal acts published in July 2008. Analyses and Forecasts Situation on agricultural markets 52 Monthly analysis of the situation on agricultural markets is prepared by the group of Specialists from Analysis and Programming Office. The analysis presents changes of prices on Polish markets (cereals, meat, milk and sugar). It includes comparisons of Polish and European markets. It also comments on activities implemented by the ARR on the markets mentioned above. 72 II Contents 49 52
