porozumienie bez przemocy

Profilaktyka zagrożeń wieku
dorastania
●
Agresja i przemoc
●
Nikotynizm i alkoholizm
Opracowały:
Marta Chojnowska
Monika Łada
AGRESJA - to wszelkie działanie (fizyczne lub słowne),
którego celem jest wyrządzenie krzywdy fizycznej lub
psychicznej – rzeczywistej lub symbolicznej - jakiejś osobie lub
czemuś, co ją zastępuje.
PRZEMOC – jest to zamach na swobody jednostki lub grupy,
w wyniku których inne osoby ponoszą uszczerbek na ciele
lub w zakresie funkcji psychicznych.
PRZEMOC może mieć charakter instrumentalny (środek do
realizacji określonych celów) lub bezinteresowny (poszukiwanie
zadowolenia w znęcaniu się nad innymi) oraz indywidualny lub
zbiorowy.
Przemoc rówieśniczą dzielimy na:
- przemoc fizyczną (np. bicie, popychanie, wymuszanie pieniędzy,
niszczenie własności),
- przemoc słowną (np. przezywanie, wyśmiewanie, plotkowanie,
grożenie, szantażowanie, obrażanie),
- przemoc bez użycia słów i ataku fizycznego (np. wrogie gesty,
miny, izolowanie drugiej osoby).
Ofiara przemocy
Nie wygląd zewnętrzny, ale wewnętrzne cechy
dziecka i sposób jego zachowania decydują
o tym, że staje się ono obiektem
długotrwałego prześladowania.
W klasie można spotkać dwa typy dzieci- ofiar
przemocy: ofiary pasywne i ofiary prowokujące.
Cechy ofiary pasywnej:
- jest wrażliwa i nieśmiała,
- jest ostrożna w kontaktach z innymi,
- ma trudności z zaistnieniem w grupie rówieśniczej,
- jest niepewna i lękowa,
- nie potrafi się bronić, atakowana - płacze, wycofuje się, ucieka,
- czuje się mało wartościowa, nie potrafi właściwie ocenić swojej
sytuacji,
- ma poczucie osamotnienia i opuszczenia,
- zwykle nie ma w klasie żadnego przyjaciela,
- ma negatywne nastawienie do stosowania przemocy,
- może być słabsza fizycznie (dotyczy to zwłaszcza chłopców),
- często ma lepszy kontakt z dorosłymi niż z rówieśnikami.
Cechy ofiary prowokującej:
- ma problemy z koncentracją,
- wyróżnia się nadaktywnością,
- wprowadza zamieszanie i niepokój,
- wytwarza wokół siebie atmosferę irytacji i napięcia,
- jej zmienne humory są przyczyną częstych konfliktów
z kolegami,
- jej zachowanie może być odbierane przez większość klasy
jako prowokujące i może powodować negatywne reakcje
ze strony innych.
Pamiętajmy jednak o tym, że:
- żadne dziecko nie jest winne temu, że stało się ofiarą przemocy,
- nikt nie ma prawa użyć w stosunku do niego agresji,
- uczniowie będący ofiarami przemocy bardzo rzadko zwracają się
po pomoc do dorosłych,
- zazwyczaj boją się swoich prześladowców i cierpią w samotności,
- nie wierzą, że ktoś może im pomóc.
W tej sytuacji bardzo ważna jest obserwacja ze strony
nauczycieli zachowań i postaw uczniów!!!
Wskazówki pomocne w rozpoznawaniu ofiar przemocy
w klasie:
Dzieci doświadczające przemocy zwykle:
- są przezywane, wyśmiewane, zmuszane do posłuszeństwa,
- podczas kłótni, zaczepek czy bójek reagują często płaczem
lub uciekają,
- przerwy często spędzają same lub w pobliżu dorosłego,
- często są wybierane jako ostatnie do pracy w grupach,
- mają trudności w mówieniu na forum klasy,
- pogarszają się ich wyniki w nauce,
- myślą o sobie, że są “gorsze” i wycofują się z kontaktów z innymi,
- czują wstyd, nie potrafią się bronić,
- unikają szkoły, rano skarżą się na ból głowy, brzucha, tracą apetyt.
Jak pomóc dziecku, które doświadczyło przemocy?
Pomoc dziecku, które doświadczyło przemocy, polega głównie na
zapewnieniu mu poczucia bezpieczeństwa w szkole – czyli przerwaniu
wszelkich aktów przemocy, jakie wobec niego stosowano.
Nauczyciel powinien porozmawiać z uczniem o istniejącej sytuacji oraz
zapewnić go, że zrobi wszystko, aby przemoc więcej się
nie powtórzyła. Dziecko, współpracując z nauczycielem, może
opowiedzieć o konkretnych wydarzeniach, wskazać sprawców, ale ma
też prawo do milczenia.
Nauczyciel powinien informować dziecko na bieżąco, jakie kroki wobec
sprawców podejmuje, co już zrobił i jakie są tego efekty.
W wielu przypadkach na rozmowy należy zapraszać rodziców
i wspólnymi siłami rozwiązywać problem.
Przy podejmowaniu tego typu działań,
nauczyciel może wspierać ucznia na kilka
sposobów:
- okazywać mu zainteresownie,
- pozytywnie wzmacniać i dodawać odwagi,
- uczyć umiejętności reagowania w sytuacjach trudnych, które
przytrafiają się uczniowi,
- uczyć rozróżniać niewłaściwe zachowania (prowokujące).
Czego warto unikać podczas rozmowy z uczniem, który
doświadcza przemocy:
- przypisywania mu winy za zaistniałą sytuację (komunikaty typu:
“Dlaczego nie masz koleżanek...”, “Nie mogłaś powiedzieć im, żeby cię
zostawili w spokoju”, przyczyniają się do obniżenia poczucia wartości
ucznia),
- bagatelizowania problemu ucznia (komunikaty typu: “Nie przesadzaj”,
“Robisz z tego tragedię”, spowodują, że uczeń więcej nie opowie o
swoich kłopotach),
- dawania “dobrych” rad (komunikaty typu: “Po prostu nie zwracaj uwagi
na ich zaczepki”, “Musisz sie zaprzyjaźnić z jakąś koleżanką
z klasy i z nią wracać do domu”, dają do zrozumienia, że jest ono zdane
na własne siły i nie ma co liczyć na pomoc).
Sprawca przemocy
Uczniowie – sprawcy muszą zrozumieć podstawową zasadę:
w szkole nie ma miejsca na przemoc i nie będzie ona tolerowana pod
żadną postacią przez dorosłych.
Wszyscy nauczyciele powinni natychmiast i w podobny sposób
reagować na wszelkie obserwowane przejawy przemocy, zwracać
uczniom uwagę, wyrażać swój sprzeciw, powoływać się na obowiązujące
w szkole normy, stosować konsekwencje i kary.
Jeżeli pojedyncze uwagi nauczycieli nie odnoszą skutku, a uczeń dalej
zachowuje się agresywnie, używa przemocy, należy wobec niego
uruchomić pewne procedury.
Zasady postępowania wobec uczniów stosujących
przemoc:
- indywidualna odpowiedzialność (sprawca powinien
samodzielnie odpowiadać za swoje czyny),
- cykl rozmów (rozmowy powinny doprowadzić do spisania
z uczniem umowy zobowiązującej go zmiany zachowania),
- hierarchia rozmów (najpierw wychowawca rozmawia z uczniem,
jeżeli to nie skutkuje, włącza do działań innego nauczyciela,
pedagoga, psychologa, rodziców, dyrekcję, policję),
- monitorowanie zachowania ucznia (należy obserwować
zachowanie ucznia),
- nagradzanie i karanie (nagradzanie pozytywnych zachowań,
a karanie zachowań negatywnych),
- hierarchia konsekwencji (należy stosować kary od mniej do
bardziej dotkliwych; uczeń musi mieć świadomość konsekwencji
ponownego użycia przemocy).
Pamietaj!
W pracy ze sprawcą najważniejsze jest, aby nauczyciel
pomógł uczniowi zastąpić dotychczasowe zachowania
przemocowe zachowaniami pozytywnymi.
Bez tego przemoc ze szkoły nie zniknie.
Taka praca wymaga czasu, zaangażowania,
współdziałania zespołu nauczycieli oraz wiedzy
psychologicznej i pomysłowości.
Różne działania wychowawcze wobec
sprawców przemocy:
- dowartościowywać słownie pozytywne zachowania uczniów,
- tworzyć specjalne sytuacje i tak organizować zajęcia
dydaktyczne, wychowawcze, koła zainteresowań, aby
pomogły uczniom nauczyć się zaspokajania swoich własnych
potrzeb w pozytywny sposób np. potrzeby dominacji,
- angażować uczniów w życie klasy, szkoły, przydzielać
zadania, z których może się wywiązać,
- umożliwić kontakt z pedagogiem, psychologiem.
Czynniki sprzyjające stosowaniu przemocy:
- brak ciepła, zainteresowania sprawami dziecka,
- pobłażliwość i przyzwolenie na agresywne zachowania dziecka
wobec innych osób,
- brak jasno wyznaczonych granic w postaci zasad i norm
zachowania,
- rozwiązywanie konfliktów metodami “siłowymi”,
- podwójne wzorce zachowań dorosłych,
- oglądanie programów z aktami przemocy, które nie pokazują
cierpienia, krzywdy ofiary, ale sprawcę jako atrakcyjną postać
godną naśladowania.
Niewłaściwe relacje w rodzinie sprzyjające
agresji i przemocy
1. SŁABY KONTAKT UCZUCIOWY Z DZIECKIEM
- rodzice nie odrzucają wyraźnie dziecka, ale mają z nim słaby kontakt
uczuciowy,
- czas wolny spędza dziecko z reguły samo lub w grupie rówieśniczej,
- w domu brak wspólnych zwyczajów, rytuałów integrujących rodzinę,
- dziecko przeżywa stale frustrację, lęk, niepokój, czuje się nieakceptowane,
- samoocena dziecka jest niska, negatywna,
- dziecko zachowuje się biernie, apatycznie, ale z wiekiem przejawia w stosunu
do rodziców wrogość,
- w grupie rówieśniczej dziecko przejawia często postawy agresywne,
aby zwrócić na siebie uwagę,
- dziecko łatwo ulega demoralizacji, przyłącza się do różnych grup
nieformalnych szukając akceptacji.
2. POSTAWA NADMIERNEJ AKCEPTACJI
- rodzice bezwarunkowo akceptują dziecko, tłumaczą i usprawiedliwiają jego
destrukcyjne zachowania,
- dziecko staje się zarozumiałe, zbyt pewne siebie, niezdolne do empatii,
- rodzice, nadmiernie tolerując negatywne zachowania dzieci, przyczyniają się
do tego, że dzieci nie panują nad swoimi emocjami, cechuje je duża
bezradność życiowa, mała odporność psychiczna,
- dzieci te są skłonne do zachowań agresywnych wobec innych ludzi
(postawa roszczeniowa),
- według psychologów wykazywanie przez rodziców nadmiernej tolerancji
wobec zachowań agresywnych ma wyraźny związek z wykształceniem się
u nich postawy agresywnego reagowania w sytuacjach trudnych.
3. RYGOR I ZASTRASZANIE
- nagminne stosowanie kar kształtuje u dzieci silne postawy lękowe, nieufność
do ludzi, egoizm,
- surowy rygor rodzinny uniemożliwia zaspokojenie wielu potrzeb psychicznych
i wywołuje zanik uczuć życzliwości i opiekuńczości,
- dziecko obserwuje i naśladuje zachowania agresywne rodziców,
- brak kontroli i sankcji powoduje przeniesienie zachowań agresywnych
na osoby słabsze i młodsze, zwierzęta,
- nagromadzone napięcie wyładowywane jest ze zwielokrotnioną siłą.
4. DOMINUJĄCA MATKA, ULEGŁY OJCIEC
- dominująca matka niezadowolona ze swojej roli w rodzinie, rozładowuje
napięcia za pomocą zachowań agresywnych w stosunku do męża i dzieci,
- wychowane w takiej rodzinie dziecko wykazuje z reguły zaburzenia w rozwoju
emocjonalnym i społecznym, skłonność do zachowań agresywnych,
przestępczości, wrogości w stosunku do innych osób, objawy nerwicowe,
- rola ojca w rodzinie polega na wdrażaniu dzieci, często siłą, do przestrzegania
norm społecznych,
- doraźne interwencje, stosowanie kar fizycznych w przypadku złości, budzą
opór i bunt, wzmacniają zaburzenia.
Działania profilaktyczne zapobiegające przemocy
Jak redukować przemoc?
●
ARGUMENTACJA ROZUMOWA – w przypadku dzieci argumentacja słowna
często
jest
nieskuteczna.
Dziecko,
nawet
jeżeli
żywi
przekonanie,
że agresja jest niepożądana, będzie ją stosowało. Logiczna argumentacja
w przypadku dzieci ma niewielką wartość.
●
STOSOWANIE KAR – kara będzie pożyteczna, jeżeli będzie stosowana
w rozsądny sposób, w atmosferze serdeczności. Surowa kara daje
krótkotrwały efekt, zaś zbyt rygorystyczne karanie może doprowadzić
do wzrostu poziomu agresji u dziecka.
●
KARANIE AGRESYWNYCH MODELI – media pokazują często postaci
agresywne jako wysoce atrakcyjne (np. bohater stosuje przemoc, aby
osiągnąć wyższe cele), powoduje to u widza tendencje do utożsamiania się
z nim. Nagradzanie agresora wzmaga u dziecka zachowania agresywne,
a karanie go niweluje je.
–
NAGRADZANIE ALTERNATYWNYCH WZORCÓW ZACHOWANIA –
model ten polega na ignorowaniu agresywnych zachowań dziecka,
nagradzaniu zaś postaw nieagresywnych. Koncepcja ta opiera się na
założeniu, że dzieci zachowują się agresywnie, aby zwrócić na siebie
uwagę.
–
OBECNOŚĆ
NIEAGRESYWNYCH
MODELI
–
obecność
osób
opanowanych, spokojnych zmniejsza zachowania niepożądane. Model
ten wywodzi się z założenia, że agresja jest swoistego rodzaju aktem
konformizmu (w niejednoznacznej sytuacji ludzie obserwują wzajemnie
swoje zachowania, by ustalić, co jest właściwe).
–
ROZWIJANIE EMPATII W STOSUNKU DO INNYCH – z reguły ludzie
w stosunku do siebie są emapatyczni. Człowiek, aby dokonać aktu
przemocy, musi zdehumanizować swoją ofiarę. W związku z czym osoba
przejawiająca postawy empatyczne rzadziej stosuje przemoc.
Metoda “porozumienie bez
przemocy” - Marshala Rosenberga
POROZUMIENIE BEZ PRZEMOCY:
- uczy skupiania uwagi na własnych uczuciach i
potrzebach,
- uczy wyrażania siebie,
- uczy odróżniania potrzeby od strategii służących jej
zaspokojeniu,
- uczy empatii – obecności, szczególnego rodzaju
słuchania – budowania empatycznego kontaktu z sobą
i drugim człowiekiem.
METODA OPIERA SIĘ NA PODSTAWOWYCH
UMIEJĘTNOŚCIACH WYCHOWAWCZYCH:
- słyszeć dziecko,
- rozumieć jego potrzeby i zachowania,
- otwarcie wyrażać uczucia, potrzeby,
- formułować prośby w harmonii z potrzebami własnymi
i innych,
- przekazywać i przyjmować empatię.
Głównym założeniem tej metody jest budowanie
dobrych relacji na płaszczyźnie:
* Uczeń – uczeń,
* Uczeń – nauczyciel.
Metoda ta polega na zastosowaniu 4 kroków:
- opisu faktu, obserwacji zachowania,
- odwołania się do uczuć,
- potrzeb,
- próśb.
I KROK - FAKTY
- opisujemy zachowanie dziecka, bez oskarżania i uogólniania np.:
“Kiedy słyszę wulgarne słowa...”
- porozumienie na tym poziomie blokuje:
* oskarżanie np. “Jesteś leniem...,”
* uogólnianie np. “Ty zawsze...”, “Ty nigdy...,”
* zaprzeczanie np. “Nic sie nie stało...”, “Nie martw się...”,
* niejasne komunikowanie np. “Praca domowa, jak zwykle nie została
odrobiona...”
II KROK - UCZUCIA
- konkretny opis tego, co czujemy np.:
“Kiedy słyszę wulgarne słowa, jestem smutna... (zaniepokojona)”.
III KROK - POTRZEBY
- zastanawiamy się, jaka potrzeba stoi za tym uczuciem, które się we mnie
pojawiło,
- najczęściej jest to: potrzeba odpowiedzialności, bezpieczeństwa,
- np.: “Jesteś nieukiem” --> Chcę, abyś był odpowiedzialny za swoją naukę...
IV KROK - PROŚBY
- wynikają one z potrzeb,
- stosuj prośby, a nie żądania.
Stosowanie metody
“porozumienie bez przemocy”
umożliwia:
●
Nauczycielowi i uczniowi kształcenie świadomości wyrażania
własnych uczuć i potrzeb,
●
Wypróbowanie nowych sposobów wyrażania potrzeb,
●
Ćwiczenie sztuki empatii – słuchania swoich własnych uczuć
i potrzeb.
●
Aby to było możliwe, nauczyciele i uczniowie potrzebują czasu
na nauczenie się nowego sposobu wypowiedzi.
Alkoholizm i nikotynizm
Badania przeprowadzone przez
Europejski Program Badań Szkolnych wykazały, że:
●
Napoje
alkoholowe
są
najbardziej
rozpowszechnioną
substancją
psychoaktywną używaną przez młodzież. Do picia przyznaje się 92% uczniów III
klas gimnazjalnych i 96% uczniów II klas szkół średnich. Najczęściej
spożywanym napojem alkoholowym jest piwo.
●
Większość uczniów III klas gimnazjów przyznaje się do podejmowania prób
zakupów alkoholu (np. piwa 64%), zdecydowana większość takich prób kończy
się powodzeniem. Odmową sprzedaży ze względu na zbyt młody wiek kończy
się tylko 10% prób zakupu.
Dlaczego nastolatki piją alkohol?
- chcą naśladować dorosłych,
- by uzyskać pozycję w grupie rówieśniczej,
- by wyrazić swoją potrzebę niezależności,
- by zaznać przygody i chwil ryzyka,
- by zaspokoić ciekawość,
- ponieważ ulegają pokusom reklamy i mody,
- ponieważ alkohol jest łatwo dostępny,
- by przestać być nieśmiałym,
- by załagodzić stresującą sytuację w domu, w szkole,
- by wyrazić bunt przeciwko rodzicom i tym, którzy mają władzę.
●
Jak pomóc uczniom nie pić?
·
rozmawiać z uczniami na temat alkoholu i jego zgubnych skutków,
·
uważnie słuchać, zwracając uwagę na ich problemy i potrzeby,
·
doceniać, chwalić ich dokonania,
·
pomóc zbudować im system wartości, uświadamiając, co jest dobre a co złe,
·
dawać dobry przykład,
·
pomagać w trudnych sytuacjach,
·
zachęcać do twórczego spędzania wolnego czasu.
W jaki sposób alkohol wpływa na młodzież?
Powtarzające się picie nawet niewielkich ilości alkoholu:
- zaburza zdolność do uczenia się,
- hamuje rozwój uczuciowy i intelektualny,
- zmiejsza szansę osiągnięcia celów życiowych,
- powoduje problemy w kontaktach z rówieśnikami i rodzicami,
- zwiększa ryzyko uzależnienia się od alkoholu i sięgania po narkotyki,
- powoduje zmiany chorobowe w organizmie.
Upijanie się nastolatków bywa przyczyna poważnych szkód
związanych:
- z wypadkami, zachorowaniami i śmiercią,
- z konfliktami rodzinnymi,
- z konfliktami z prawem,
- ze stawaniem się ofiarą przestępstw i wykorzystywania,
- z wczesną inicjacją seksualną (HIV, choroby weneryczne, przypadkowe
ciąże, gwałt),
- konfliktami, bójkami i utratą przyjaciół.
Nikotynizm wśród młodzieży:
Dlaczego młodzież pali papierosy?
Palą, aby:
- zamanifestować swoją obecność,
- dodać sobie pewności,
- pokazać swój bunt przeciwko autorytetom i społeczeństwu,
- być zaakceptowanym przez grupę rówieśniczą,
- wyładować emocje, zagłuszyć problemy,
- uatrakcyjnić codzienność.
Czy wiesz, że:
W skład dymu nikotynowego wchodzą 43 substancje
rakotwórcze m.in.:
- substancje smoliste,
- aceton – bardzo silny zmywacz do paznokci,
- amoniak – główny składnik najbardziej toksycznych środków
czystości,
- arszenik – śmiertelna trucizna używana do produkcji środków
owadobójczych,
- formaldehyd – używany do konserwacji martwych zwierząt,
- cyjanek – śmertelna trucizna.
Uświadom młodzież, że:
- Tytoń zabija! - tytoń jest przyczyną tysięcy zgonów rocznie. Przeciętna
długość życia jednego na dziesięciu palaczy jest o 20 lat krótsza;
- Tytoń jest drogi!
- Tytoń upośledza! - upośledza on zmysł węchu i smaku;
- Tytoń niszczy organizm i rujnuje wygląd! - Używanie tytoniu
prowadzi do niewydolności oddechowej i zmniejszenia wydolności
fizycznej i seksualnej, powoduje impotencję u mężczyzn, u kobiet może
być przyczyną ciąży pozamacicznej oraz zaburza rozwój płodu;
- Tytoń jest używką! - powoduje uzależnienie, z którego trudno się
wyzwolić;
- Tytoń jest szkodliwy dla osób z najbliższego otoczenia palacza!
- Tytoń jest niemodny!
Pamiętaj!
W im młodszym wieku zaczyna się palić, tym łatwiej jest się uzależnić.
Szczególnie w wieku dojrzewania, gdy człowiek niezyt dobrze czuje się
we własnej skórze, przeraża go przyszłość i nie potrafi
wyznaczyć sobie celów.
Męczące nastolatka wątpliwości mogą powodować chęć stłumienia ich
jakimś środkiem, w tym paleniem tytoniu.
Wskazując młodzieży właściwe cele życiowe
oraz zachęcając ją do różnorodnych zainteresowań,
uniknie ona pokusy palenia nikotyny.
Dziękujemy za uwagę.