Mszyce - ABC Ogrodu

ABC
Poradnik
Mszyce, ich szkodliwość i zwalczanie
Prof. dr hab. Stanisław Ignatowicz
SGGW, Katedra Entomologii Stosowanej
Warszawa
Mszyce są bardzo pospolitymi owadami i mogą zasiedlić niemal każdą roślinę w ogrodzie.
Ich niezwykła płodność sprawia, że tworzą duże kolonie, najpierw na wierzchołkach roślin,
a później mogą pokrywać inne części rośliny. Dla wielu roślin mszyce są najgroźniejszymi
szkodnikami.
Mszyce są drobnymi owadami, zaledwie paru milimetrów długości. Ciało mają owalne,
nagie albo pokryte białawym nalotem wydzielin. Nogi ich są delikatne i długie. Po roślinach
poruszają się powoli, leniwie. Mszyce można łatwo odróżnić od innych owadów. Ich miękkie
ciało jest zakończone spiczastym ogonkiem. Po bokach odwłoka mają dwa rurkowe wyrostki syfony. Pełnią one ważną rolę w życiu mszyc. Osobnik zaatakowany przez drapieżcę wydziela
przez syfony kropelki lotnych związków, feromon alarmowy, których jest odbierany przez
sąsiadów jako ostrzeżenie przed niebezpieczeństwem.
Rozwój mszyc jest bardzo złożony. U mszyc pojawiają się pokolenia różniące się budową i
roślinami żywicielskimi. W pewnych okresach występują one w postaci bezskrzydłej, w innych
okresach - w postaci uskrzydlonej. Gdy kolonia jest zbyt liczna, pojawiają się uskrzydlone
samice, które po przelocie na nowe rośliny dają początek następnym koloniom. W czasie sezonu
zmieniają również sposób rozmnażania się. Latem są żyworodne i dziewożyworodne (tzn., że
niezapłodniona samica rodzi larwy), jesienią samice są zapładniane przez samców i składają jaja,
które zimują. Mszyce żerują i rozwijają się często na dwóch różnych gatunkach roślin
żywicielskich; są to mszyce dwudomne. Latem wysysają soki z roślin zielnych, a formy zimowe
składają jaja na krzewach i drzewach, na których wiosną pojawia się kilka pokoleń szkodnika.
Najpospolitszą naszą mszycą jest mszyca burakowa, która w czasie rozwoju, podobnie jak
większość mszyc, zmienia rośliny żywicielskie. Zimują czarne jaja umieszczane przez
zapłodnione jesienią samice na pędach trzmieliny, jaśminowca lub kaliny koralowej. Wczesną
wiosną, najczęściej w połowie kwietnia, z jaj wylęgają się larwy pierwszego pokolenia mszyc,
zwane założycielkami rodu, które po 3 tygodniach osiągają dojrzałość i rozmnażają się
dzieworodnie (czyli bez udziału samców) i żyworodnie. Każda samica rodzi do 150 larw. Na
młodych pędach krzewów w ogrodzie powstają w ten sposób 2-3 pokolenia żeńskich potomków
założycielek, które tworzą pierwsze kolonie. Gdy na trzmielinie tworzą się pąki kwiatowe,
wówczas w koloniach mszyc pojawiają się uskrzydlone samice zwane migrantkami, które
przelatują na letnie rośliny żywicielskie. Są nimi najróżniejsze rośliny uprawiane nie tylko w
ogrodzie, ale również w polu. Zasiedlają niecierpki, dalie, nasturcje, dzwonki i maki. W
warzywniku zakładają kolonie na burakach, bobie, szczawiu, szpinaku i na różnych chwastach
1
rosnących w ogrodzie. Na letnich roślinach żywicielskich rozwija się około 10 pokoleń mszyc.
Każda z samic rodzi do 70 larw. Pierwsze pokolenie przesiedleńców składa się z mszyc
bezskrzydłych, ale w następnych pokoleniach obok osobników bezskrzydłych pojawiają się
samice uskrzydlone, które rozprzestrzeniają się na nowe rośliny. W ostatnim pokoleniu mszyc na
żywicielach letnich powstają samice i samce.
We wrześniu następuje długi powrót mszyc na żywicieli zimowych (krzewy trzmieliny,
jaśminowca lub kaliny), który trwa wiele tygodni. Najpierw z roślin letnich odlatują samice, które
rodzą na krzewach bezskrzydłe samice pokolenia płciowego. Gdy pojawią się te samice,
wówczas przylatują do nich samce, które je zapładniają. Samice po zapłodnieniu składają jaja,
które zimują.
W ciągu jednego sezonu mszyce dają więc kilka lub kilkanaście pokoleń, w każdym po
kilkadziesiąt osobników potomnych. W jednym sezonie pojawiają się wprost astronomiczne
ilości mszyc. Jak każdy owad, również mszyce muszą spożywać dużo białek, których sok roślin
zawiera bardzo mało. Ssą więc z roślin duże ilości soku, który filtrują w przewodzie
pokarmowym w celu zagęszczenia białka. Nadmiar cukrów wydalają z odchodami na liście i
pędy roślin, na których żerują. Rośliny są wtedy pokrywane słodkimi kropelkami obfitych
odchodów, które są nazywane spadzią lub „rosą miodową”. Stanowi ona doskonałą pożywkę dla
wielu grzybów spadziowych (sadzaków), które rozrastając się pokrywają czarną warstwą liście
ozdobnych drzew i krzewów, np. lip i róż. Rosa miodowa i porastające je grzyby zatykają szparki
komórkowe i obniżają fotosyntezę rośliny.
Szkodliwość mszyc polega nie tylko na wysysaniu soków z komórek. Pobierając pokarm
wprowadzają do rośliny ślinę, która zmienia jej wygląd. Wskutek częstego nakłuwania ssawkami,
pędy roślin skręcają się i zaginają się, a liście żółkną, marszczą się, kędzierzawią się i zwijają się.
Zniekształcone młode pędy więdną i zasychają. Wzrost silnie zaatakowanych roślin ulega
zahamowaniu i powstają skrócone łodygi o rozetkowatym skupieniu drobnych liści. Na tym nie
kończy się szkodliwość tych drobnych owadów. Uskrzydlone mszyce, które żerowały na
roślinach chorych, roznoszą choroby wirusowe na znaczne odległości i zarażają inne rośliny.
Mszyce zasiedlają młode soczyste pędy wierzchołkowe roślin, wyrastające kwiatostany i
pąki kwiatowe. Niektóre gatunki żerują na szyjce korzeniowej, a nawet na korzeniach. Dla wielu
roślin mszyce są najważniejszymi szkodnikami.
MSZYCE NA WARZYWACH
Mszyca burakowa żeruje na różnych roślinach warzywnych, między innymi na buraku,
fasoli, maku, bobie, a także na wielu chwastach i roślinach dziko rosnących. Tworzy liczne
kolonie na dolnej stronie liści. W wyniku żerowania mszyc blaszka liściowa ulega pofałdowaniu
lub wybrzuszeniu. Żerowanie mszyc w wierzchołkowej części pędów nasiennych obniża jakość i
plon nasion.
Roślinami żywicielskimi mszycy kapuścianej są uprawne i dziko rosnące rośliny
krzyżowe. Również u mszycy kapuścianej zimują czarne i błyszczące jaja w resztkach roślinnych
pozostawionych w polu, a także na rzepaku i chwastach. Wczesną wiosną zasiedlają rzepak i
chwasty z rodziny krzyżowych, a w maju uskrzydlone samice przelatują na warzywa kapustne, na
których powstaje do 9 pokoleń. Mszyce te są szczególnie groźne w okresie zawiązywania główek
kapusty i formowania się róż kalafiorów. Silnie zasiedlone rośliny więdną podczas upalnej
pogody. We wrześniu mszyce najliczniejsze są na kapuście czerwonej. Tworzą duże kolonie o
2
popielatej barwie, która powstaje od wosku wytwarzanego w dużych ilościach przez larwy i
samice.
W uprawie kopru problemem jest zawsze mszyca wierzbowo-baldaszkowa. Jak jej nazwa
wskazuje jest ona mszycą dwudomną. Wczesną wiosną występuje na wierzbach, a od maja na
koprze, czasem na marchwi i pietruszce. Zimują jej jaja w szczelinach kory wierzby. W końcu
kwietnia wylęgają się larwy (założycielki rodu), których potomstwem są uskrzydlone migrantki.
Migrantki przelatują na koper, na którym następuje gwałtowny rozwój szkodnika. W dogodnych
warunkach rozwija się 6 pokoleń szkodnika. Liczne kolonie powstają w wierzchołkowych
częściach kopru. W wyniku żerowania mszyc liście zwijają się, rośliny nie rosną, karłowacieją.
Mszyca grochowa jest jednodomna. Żeruje tylko na grochu i drobnonasiennych
motylkowatych. Zimują jaja złożone na wieloletnich roślinach motylkowych, np. na koniczynie.
Wiosną wylęgają się larwy i przechodzą na młode pędy, gdzie żerują. Na przełomie maja i
czerwca pojawiają się migrantki, które przelatują na groch, na którym tworzą duże kolonie.
Zaatakowane rośliny są odbarwione, ich kwiaty zasychają i opadają, albo powstają zdeformowane
strąki.
ZWALCZANIE MSZYC NA WARZYWACH
Warzywa uprawiane w ogródku możemy ochronić przed mszycami i innymi szkodnikami
przestrzegając następujących zaleceń:
*
Należy starannie i systematycznie tępić chwasty, na których wczesną wiosną mszyce
rozmnażają się i z których później przelatują na rośliny warzywne.
*
Należy często przeglądać rośliny w warzywniku i lokalizować kolonie.
*
Po zauważeniu na roślinach pierwszych mszyc należy je natychmiast zniszczyć
preparatem ABC na szkodniki na warzywach AL lub ABC przeciwko szkodnikom występującym
na warzywach - koncentrat EC.
Preparaty z serii ABC są sprzedawane w małych opakowaniach z myślą o każdym, kto
zamierza zwalczać mszyce na małych powierzchniach, czy nawet na pojedynczych roślinach
warzywnych uprawianych w ogrodzie. Okres karencji tych preparatów (tj. okres od ostatniego
zabiegu do zbioru) jest bardzo krótki. Po 24 godzinach po zabiegu preparatem ABC przeciwko
owadom na warzywach AL można warzywa zbierać i po dokładnym umyciu zjadać. Okres
karencji preparatu ABC - przeciwko szkodnikom występującym na warzywach - koncentrat EC
jest dłuższy i wynosi 7 dni. Oznacza to, że jeśli dziś przeprowadziliśmy zabieg zwalczania
mszyc, to opryskane warzywa możemy zbierać dopiero po tygodniu.
ABC Na szkodniki na warzywach AL jest preparatem gotowym do użycia. Ciecz do
opryskiwania (tj. ciecz robocza) jest umieszczona w ręcznym opryskiwaczu. Przed
opryskiwaniem roślin zaatakowanych przez mszyce należy wstrząsnąć zawartością pojemnika i
dyszę opryskiwacza skierować na te części roślin, które są opanowane przez szkodnika.
ABC Przeciwko szkodnikom występującym na warzywach - koncentrat EC jest preparatem
do sporządzania cieczy roboczej. Opakowanie zawiera 100 ml koncentratu, który wystarcza do
przygotowania 20 litrów cieczy roboczej. Zalecane stężenie preparatu uzyskujemy np. po
rozcieńczeniu 25 ml preparatu w 5 litrów wody. Otrzymaną cieczą roboczą należy dokładnie
opryskać rośliny zaatakowane przez mszyce. Należy zawsze pamiętać, aby starannie opryskać
dolną stronę liści, gdyż na niej znajdują się liczne kolonie szkodnika.
3
MSZYCE NA DRZEWACH I KRZEWACH OWOCOWYCH
Młode drzewka jabłoni są często atakowane przez mszycę jabłoniową. Jest to mszyca
jednodomna. Zimują jaja na młodych pędach w koronie drzew, a także na odrostach
korzeniowych i „wilkach”. Pierwsze larwy pojawiają się na początku pękania pąków. Najpierw
gromadzą się na wierzchołkach pędów, a następnie na dolnej stronie liści, przeważnie wzdłuż
nerwu głównego, gdzie wysysają soki. W wyniku żerowania mszycy jabłoniowej liście w górnej
części pędów zwijają się, a pędy skracają się. Przez cały rok samice rodzą larwy, które po
dorośnięciu dają początek następnym pokoleniom. Już w końcu maja lub na początku czerwca
pojawiają się uskrzydlone samice, które przelatują na sąsiednie drzewa jabłoni, dając początek
nowym koloniom. Jesienią pojawiają się uskrzydlone samice i bezskrzydłe samce. Samce łączą
się w pary z samicami pokolenia płciowymi, które następnie w październiku składają zimowe
jaja.
Mszyca malinowa należy do pospolitych mszyc na malinach. Zimują jaja pojedynczo lub
po kilka w pęknięciach kory na pędach i u podstawy pąków. W okresie pękania pąków z jaj
wylęgają się larwy, które zasiedlają końce pędów i dolną stronę młodych liści na wierzchołkach
pędów. Z larw powstają samice, które rodzą larwy następnego pokolenia. Larwy i samice
wysysają soki z wierzchołkowych liści, pędów i kwiatostanów. W wyniku ich żerowania liście na
końcach pędów są skręcone i zagęszczone. Międzywęźla pędów skracają się, kwiatostany
opadają, a wzrost młodych pędów jest zahamowany. W czerwcu i lipcu pojawiają się uskrzydlone
samice, które przelatują na sąsiednie rośliny malin, gdzie dają początek następnym pokoleniom.
We wrześniu pojawiają się samice i samce pokolenia płciowego i wkrótce po kopulacji samice
składają owalne, błyszczące czarne jaja, które zimują.
Charakterystyczne uszkodzenia liści porzeczek powoduje mszyca porzeczkowoczyściecowa. Na najmłodszych liściach powstają nabrzemienia barwy żółtawej, żółtej lub
intensywnie karminowoczerwonej. Na starszych liściach nabrzmienia są mniej liczne, ale
znacznie większe. Silnie uszkodzone liście mogą się zwijać. Na dolnej stronie liści występują
liczne kolonie mszyc złożone z larw i samic rodzących larwy. W okresie pękania pąków wylęgają
się larwy mszycy porzeczkowo-czyściecowej i przystępują do żerowania na dolnej stronie liści.
W czerwcu lub lipcu pojawiają się uskrzydlone samice, z których część przelatuje na czyściec lub
jasnotę, gdzie daje początek następnym pokoleniom. Inne pozostają na porzeczkach przez cały
sezon. We wrześniu nowe uskrzydlone samice wracają z czyśca lub jasnoty na krzewy porzeczek.
Czarne jaja zimowe są składane w październiku i listopadzie.
ZWALCZANIE MSZYC NA DRZEWACH I KRZEWACH OWOCOWYCH
Aby uchronić drzewka i krzewy owocowe przed szkodnikami, należy często przeglądać
rośliny rosnące w ogródku i lokalizować kolonie. Po zauważeniu na najmłodszych pędach i
liściach drzewek i krzewów pierwszych mszyc należy je natychmiast opryskać preparatem ABC
przeciwko szkodnikom na drzewach i krzewach owocowych AL lub ABC przeciwko szkodnikom
występującym na drzewach i krzewach owocowych - koncentrat EC. Preparaty te są w małych
opakowaniach. Służą do zwalczania mszyc na małych powierzchniach, czy nawet na
pojedynczych drzewkach i krzewach uprawianych w ogrodzie.
ABC przeciwko szkodnikom na drzewach i krzewach owocowych AL jest preparatem
gotowym do użycia. Ciecz do opryskiwania (= ciecz robocza) jest umieszczona w ręcznym
4
opryskiwaczu. Przed opryskiwaniem roślin zaatakowanych przez mszyce należy wstrząsnąć
zawartością pojemnika i dyszę opryskiwacza skierować na te części roślin, które są opanowane
przez szkodnika.
ABC - Przeciwko szkodnikom występującym na drzewach i krzewach owocowych koncentrat EC jest preparatem do sporządzania cieczy roboczej. Opakowanie zawiera 100 ml
koncentratu, który wystarcza do przygotowania 20 litrów cieczy roboczej. Otrzymaną cieczą
roboczą należy dokładnie opryskać rośliny zaatakowane przez mszyce. Należy zawsze pamiętać,
aby starannie opryskać dolną stronę liści, gdzie znajdują się liczne kolonie szkodnika.
Preparaty z serii ABC możemy stosować nawet wtedy, gdy na roślinach są owoce gotowe
do zbioru. Okres karencji preparatów ABC (tj. okres od ostatniego zabiegu do zbioru) jest bardzo
krótki. Po 24 godzinach po zabiegu preparatem ABC przeciwko owadom na drzewach i krzewach
owocowych AL można owoce zbierać i po dokładnym umyciu zjadać lub przeznaczać je na
przetwory domowe. Okres karencji preparatu ABC - przeciwko szkodnikom występującym na
drzewach i krzewach owocowych - koncentrat EC wynosi 7 dni.
MSZYCE NA ROŚLINACH OZDOBNYCH
Pędy wierzchołkowe róży z młodymi liśćmi i pąkami kwiatowymi są często pokryte
koloniami mszycy różano-szczeciowej. Silnie zaatakowane rośliny otwierają nieprawidłowo
kwiaty, które są zniekształcone. Szkodnik pojawia się na różach każdego roku i w znacznym
stopniu obniża ich wartość zdobniczą. Najliczniejsze kolonie mszyc na krzewach róży rozwijają
się wiosną, w lecie uskrzydlone osobniki pokoleń dzieworodnych przelatują na różne rośliny
zielne, a jesienią powracają na żywiciela pierwotnego, czyli na róże.
Mszyca grochowa hamuje wzrost i powoduje skręcanie się delikatnych młodych pędów
wierzchołkowych i kwiatostanów groszku pachnącego.
Końce pędów, pąki kwiatowe i liście dalii, goździka, malwy, mieczyka, nasturcji, szałwi i
złocieni są zahamowane we wzroście, ulegają zniekształceniu, przebarwiają się na żółto lub
czerwono i stopniowo zamierają wskutek wysysania soków przez mszycę brzoskwiniową.
Na astrach, kocankach, niezapominajkach, złocieniach i popielniku rozwijają się i je
uszkadzają larwy i samice mszycy śliwowo-kocankowej. Zimują jaja i larwy między
zewnętrznymi łuskami pąków śliwy. Wylęgające się z jaj i zimujące larwy przemieszczają się na
najmłodsze liście, osiągają dojrzałość płciową w fazie pękania pąków śliw i dają trzy pokolenia
dzieworódek. W drugiej połowie maja i w czerwcu pojawiają się uskrzydlone migrantki i
przelatują na rośliny zielne, w tym na różne rośliny ozdobne. We wrześniu powracają na śliwy i
dają początek pokoleniu płciowemu, którego samice składają jaja w październiku. Z części jaj
wylęgają się larwy jeszcze jesienią i zimują.
U nasady liści kosaćca i mieczyka w końcu maja tworzą się kolonie mszycy kosaćcowej,
mszycy jednodomnej, której kolonie są zawsze odwiedzane przez mszyce.
Na wierzchołkach i pąkach azalii rosnącej w szklarniach i mieszkaniach żerują kolonie
mszycy azaliowej. Liczne mszyce można też znaleźć na dolnej stronie liści. Samce tej mszycy u
nas nie występują; samice rozmnażają się tylko dzieworodnie.
Iglaki zasiedlają ochojniki, drobne owady zaliczane do mszyc. Żerując powodują
powstawanie na gałązkach szyszkowatych narośli zwanych galasami. Szpecące rośliny galasy o
różnych kształtach i barwach powstają pod wpływem śliny wprowadzanej przez ochojniki do
5
pąków. Wewnątrz narośli znajdują się liczne komory, w których bezpiecznie żerują i rosną formy
młodociane szkodników. Różne są gatunki ochojników atakujących iglaki.
Jeśli pąki na ubiegłorocznym pędzie świerka przekształcają się w okrągłe lub owalne
wyrośla, początkowo kremowe lub jasnozielone, a później różowe, oznacza to, że drzewo zostało
zasiedlone przez ochojnika świerkowo-modrzewiowego.
W duże, ananasowate wyrośla na pędach świerka, o długości 3,5 cm i szerokości 1,5-2 cm,
pokryte wyrostkami, przekształca pąki ochojnik świerkowy zielony. Młode galasy są
ciemnozielone w czerwcu, później brzegi ich komór stają się czerwone. We wnętrzu każdy galas
jest podzielony na liczne komory; w większych naroślach ich może być nawet 90. Galasy
powstając u nasady młodych pędów powodują ich zasychanie w następnym roku.
Twarde i zielone galasy o długości 1,5 - 3 cm, pokryte licznymi wyrostkami tworzy przy
podstawie młodych pędów ochojnik świerkowiec. Do drobnych komór tych wyrośli wpełzają
larwy wylęgłe z jaj i żerują wewnątrz galasów. Opuszczają je w sierpniu i na powierzchni
drzewka przeobrażają się w formy uskrzydlone. Galasy w następnym roku zasychają.
Ochojnik jodłowy na świerkach tworzy galasy w kształcie stożka, najpierw ciemnozielone,
a potem czerwonobrązowe. Na jodle młode i dorosłe osobniki szkodnika żerują w licznych
skupieniach na dolnej stronie igieł. W miejscach ich żerowania pojawiają się rozmyte, żółtawe
plamy. Silnie porażone igły przedwcześnie opadają. Z czasem igły i pędy pokrywają się obfitym,
białym nalotem woskowym, wydzieliną, którą jak wojłokiem otaczają się larwy i samice.
Również pod obfitą warstewką woskową, przypominającą drobne kłaczki waty, żerują u nasady
igieł sosny larwy ochojnika sosnowego.
ZWALCZANIE MSZYC NA ROŚLINACH OZDOBNYCH
Należy starannie i systematycznie tępić chwasty, na których wczesną wiosną mszyce
rozmnażają się i z których później przelatują na rośliny ozdobne. Rośliny należy często
przeglądać i wyszukiwać kolonie mszyc. Zaraz po zauważeniu na roślinach pierwszych mszyc
należy je opryskać jednym z preparatów z serii ABC:
*
ABC Na mszyce AL,
*
ABC Przeciwko szkodnikom na roślinach ozdobnych AL lub
*
ABC Przeciwko szkodnikom na roślinach doniczkowych AL.
Są to preparaty gotowe do użycia. Ciecz robocza jest umieszczona w ręcznym spryskiwaczu.
Przed opryskiwaniem roślin ozdobnych zaatakowanych przez mszyce należy wstrząsnąć
zawartością pojemnika i dyszę spryskiwacza skierować na te części roślin, które są opanowane
przez szkodniki, nie tylko mszyce, lecz także wciornastki, chrząszcze i ich larwy oraz gąsienice
motyli. Rośliny należy opryskiwać z odległości 20-40 cm do zwilżenia powierzchni. Należy przy
tym zawsze pamiętać, aby starannie pokryć dolną stronę liści, gdzie często znajdują się liczne
kolonie mszyc.
Liczebność ochojników na iglakach można zmniejszyć poprzez usuwanie galasów, zanim
się otworzą i uwolnią ochojniki. Można też wycinać i palić silnie porażone części drzewka.
Zabieg chemiczny należy wykonać wczesną wiosną, aby zniszczyć ochojniki, które
przezimowały. Iglaki należy opryskać jednym z ww. preparatów z serii ABC.
6