CUKRZYCA

CUKRZYCA
DEFINICJA CUKRZYCY
• Cukrzyca – to zespół zaburzeń metabolicznych
• charakteryzujących się hiperglikemią,
wynikającą z defektu dotyczącego wydzielania
insuliny bądź jej działania lub z istnienia obu
defektów jednocześnie.
• przewlekła hiperglikemia wiąże się
• z długoterminowym uszkodzeniem, dysfunkcją
• oraz niewydolnością różnych narządów.
KLASYFIKACJA CUKRZYCY
• W 1997 roku Amerykańskie Towarzystwo
Diabetologiczne nową klasyfikację cukrzycy,
która obejmuje 4 typy kliniczne:
• Cukrzyca typu 1;
• Cukrzyca typu 2 ;
• Inne specyficzne typy cukrzycy ;
• Cukrzyca ciężarnych.
TRZUSTKA
•
•
•
•
•
Trzustka jest dużym gruczołem,
który wytwarza enzymy i hormony.
Leży w nadbrzuszu za żołądkiem ;
jeden jej koniec otacza dwunastnica,
a drugi styka się ze śledzioną.
BUDOWA TRZUSTKI
•
•
•
•
•
Trzustka leży w poprzek tylnej ściany brzucha.
Wyróżnia się w niej 4 części ;
głowa trzustki,
szyja lub cieśń,
ogon trzustki.
Budowa trzustki
Trzustka - pankreas
• Narząd o obłym kształcie, dł. 18 cm.,
• I masie ok. 100g. Dzieli się na część
zewnątrzwydzielniczą i część dokrewną.
• Część dokrewną trzustki tworzą wyspy
trzustkowe Langerhansa ( ok. 360000 ),
• Rozmieszczone gęsto w obrębie ogona
trzustki.
HORMONY TRZUSTKI
• Insulina wytwarzana przez komórki beta ,
które stanowią ok. 80% wszystkich komórek.
• Glukagon wydzielany przez komórki alfa,
• które stanowią ok. 15%.
• Somatostatyna wytwarzana przez komórki
delta – 5%.
FUNKCJE INSULINY
- Ułatwia wnikanie glukozy do komórek
organizmu,
- Ułatwia magazynowanie glukozy w wątrobie,
- Pobudza wytwarzanie tłuszczu z nadwyżki
węglowodanów,
- Pobudza wytwarzanie związków białka.
CUKRZYCA typu 1
• Insulinozależna ( cukrzyca z niedoborem
insuliny ), zwana dawniej typu młodzieńczego,
charakteryzuje zupełną lub prawie zupełną
utratą zdolności wydzielania insuliny.
• W większości przypadków cechuje się
występowaniem we wczesnym wieku,
znacznym nasileniem objawów, chwiejnością
przebiegu i skłonnością do ketozy.
PATOGENEZA CUKRZYCY typu 2
• Predyspozycja genetyczna, związana głównie
z zaburzeniami sekrecji insuliny
• oraz opornością tkanek obwodowych (mięśni,
wątroby, tkanki tłuszczowej) na jej działanie .
Stężenie glukozy we krwi.
• Prawidłowa glikemia na czczo
• 60 – 99 mg/dl (3,4 – 5,5 mmol/l.)
Objawy Cukrzycy
Do najbardziej charakterystycznych objawów cukrzycy
należą:
• poliuria (wielomocz – (ok. 3 l/dobę))- Jeżeli stężenie glukozy
we krwi przekroczy próg nerkowy (zwykle ok. 160-180 mg%),
nerki przestają odfiltrowywać go z produkowanego moczu i
nadmiar cukru jest wydalany na zewnątrz.
• cukromocz (glukozuria)
• polidypsja (zwiększone pragnienie)- Zwiększona utrata wody z
moczem powoduje olbrzymie pragnienie i wysychanie błon
śluzowych i skóry.
Objawy Cukrzycy cd.
• polifagia (żarłoczność) – Z powodu braku insuliny, glukoza
znajdująca się we krwi nie może dostać się do tkanek, w
których mogłaby być zużyta. W związku z tym organizm,
mimo normalnej podaży pożywienia, głoduje. Chory jest
senny i zmęczony, odczuwa silny głód i mimo prób jego
zaspokajania traci na wadze.
• Organizm nie mogący korzystać z cukru jako składnika
odżywczego, zaczyna zużywać w celu odżywiania duże ilości
tłuszczów. W wyniku rozpadu tłuszczów powstają ciała
ketonowe, które pojawiają się we krwi (ketoza), a później w
moczu (ketonuria); oddech o zapachu acetonu.
• Mogą wystąpić nudności.
• Często chorzy tracą ostrość widzenia.
Kryteria rozpoznania cukrzycy
• Są niezależne od typu choroby i obejmują
oznaczenia, parametrów, takich jak:
• glikemia przygodna o wartości 200 mg% lub
więcej – w przypadku występowania typowych
objawów choroby: wzmożone pragnienie,
osłabienie, wielomocz, zmniejszenie masy
ciała.
Kryteria rozpoznania cd.
Wystarczy pojedyncze oznaczenie:
• Glikemia na czczo ( minimum 8 godzin od
ostatniego posiłku) o wartości 126mg%
lub więcej,
- glikemia w 120 minucie doustnego testu
tolerancji glukozy o wartości 200 mg%
lub więcej.
Czynniki ryzyka
•
•
•
•
Nadwaga i otyłość ( BMI >25kg/m2)
Wiek powyżej 45 lat
Mała aktywność fizyczna
Występowanie cukrzycy u krewnych
pierwszego stopnia
• Cukrzyca ciężarnych lub urodzenie dziecka
o masie powyżej 4 kg
• Ciśnienie tętnicze wartościach 140/90 mm Hg
Czynniki ryzyka cd.
• Zaburzenia gospodarki lipidowej (stężenie
cholesterolu frakcji HDL poniżej 40 mg%
lub triglicerydów powyżej 250mg%
• Zespół policystycznych jajników
• Obecność chorób układu sercowo –
naczyniowego
• Obecność innych stanów klinicznych
związanych z insulinoopornośćią.
Powikłania cukrzycy
Hipoglikemia
Stan niedocukrzenia
Oznacza obniżenie stężenia glukozy
we krwi do wartości 55mg/dl(3,1mmol/l)
•
•
•
•
Nieprawidłowe dozowanie insuliny lub
leków doustnych obniżających stężenie cukru
we krwi w przypadku:
Zmniejszenie porcji posiłku
Zmniejszenie zawartości węglowodanów
(cukru) w posiłku
Spożycie alkoholu. W tej sytuacji wstrzyknięcie
GLUKAGONU jest nieskuteczne
Zbyt duża przerwa między posiłkami.
Przyczyny hipoglikemii cd.
• Zbyt duża dawka insuliny lub leków doustnych
obniżających stężenie cukru we krwi
• Zmiana miejsc wkłucia insuliny (wchłania się w
różnym tempie z różnych miejsc podania np.
najszybciej z tkanki podskórnej brzucha, a
najwolniej z tkanki podskórnej ud i pośladków)
Przyczyny hipoglikemii cd.
• Nagrzanie miejsca wstrzyknięcia insuliny np.
wzięcie gorącego prysznica
• Zmniejszenie zapotrzebowania na insulinę w
przypadku:
- ustąpienia stanu zapalnego
- obniżenia masy ciała
Hipoglikemia objawy
• wystąpienie u poszkodowanego stanu ,,głodu
węglowodanowego”,
• osłabienie, ból głowy,
• niewyraźna mowa, trudności z wyrażaniem myśli,
• zakłócona reakcja na bodźce,
• często zachowanie nieodpowiednie do miejsca i sytuacji, np.
nieuzasadniona agresja
• drżenie rąk,
• drętwienie warg i języka,
• blada, zimna, lepka skóra,
• „mocne”, napięte tętno, szybkie bicie serca,
• płytki oddech,
• zasłabnięcie, utrata przytomności.
Pierwsza pomoc w przypadku
Hipoglikemii
• Jeżeli jest to możliwe – zmierz poziom cukru we krwi
• Przytomnemu poszkodowanemu podaj 15-20g glukozy,
czemu odpowiadają:
1. 4 kostki cukru.
2. ½ szklanki soku owocowego.
3. ½ szklanki Coli.
• Poszkodowany nieprzytomny (brak tętna, oddechu)
wówczas:
Wezwij wykwalifikowane służby medyczne.
Wykonaj zabiegi resuscytacyjne.
Hiperglikemia
Charakteryzuje się zwiększonym stężeniem glukozy we krwi
(przecukrzenie krwi). Niedobór insuliny prowadzi w
skrajnych przypadkach do śpiączki cukrzycowej. Stan
utraty przytomności zwykle poprzedza:
• znaczne nasilenie pragnienia,
• znaczne oddawanie moczu,
• nudność i wymioty,
• niekiedy bóle brzucha,
• sucha skóra,
• szybkie tętno,
• głęboki, „ciężki” oddech,
• wyczuwalny zapach acetonu w oddechu poszkodowanego.
Pierwsza pomoc w przypadku
Hiperglikemii
• Zapewnić spokój
• Wezwać wykwalifikowane służby medyczne
• Prowadzić kontrolę ważnych czynności życiowych (oddech,
tętno)
• Zapewnić komfort termiczny, psychiczny
• W przypadku utraty przytomności (brak tętna, oddechu)
przystąpić do wykonania resuscytacji.
Powikłania przewlekłe
• Mikroangiopatie: nefropatie, retinopatie,
neuropatie.
• Makroangiopatie dotyczą naczyń wieńcowych,
mózgowych i obwodowych.
Nefropatia cukrzycowa
• Jest wynikiem pogrubienia błony podstawnej
naczyń włosowatych kłębuszków , co prowadzi
do zeszkliwienia kłębuszków.
Objawy
• Mikroalbuminuria – 30 – 300mg/dobę
• Białkomocz
• Obrzęki
• Nadciśnienie tętnicze
Nefropatia cd.
• Niedokrwistość (upośledzona erytropoeza)
• Krwinkomocz w cukrzyowym stwardnieniu
kłębuszków nerkowych
• Ropomocz ( powikłanie odmiedniczkowym
zapaleniem nerek)
Retynopatia cukrzycowa
• Tym mianem określa się mikroangiopatię
dotyczącą naczyń siatkówki. Typy retynopatii.
• Prosta – mikrotętniaki, punktowe wybroczyny,
wysięk, obrzęk siatkówki. Jeżeli zmiany
występują w obrębie plamki dochodzi do
pogorszenia wzroku.
Retynopatia cd.
• Proliferacyjna – rozwój nowych naczyń
włosowatych i tkanki włóknistej w obrębie
siatkówki i komory szklistej (stymulowany
niedotlenieniem siatkówki). Dochodzi do
wylewów do ciałka szklistego i odklejenia
siatkówki.
Neuropatia cukrzycowa
• Uszkodzenie nerwów obwodowych polegające
na odcinkowej demielinizacji włókien
nerwowych.
• Neuropatia obwodowa czuciowo – ruchowa
• Neuropatie jedno- i wieloogniskowe
• Neuropatia autonomoczna.
Zespół stopy cukrzycowej.
• Zmiany zwyrodnieniowe wszystkich tkanek
w obrębie stopy, zniekształcenie, martwica,
owrzodzenie, wtórne zakażenie. Powstaje
w wyniku zmian miażdżycowych
i niedokrwienia tkanek. Zaburzenie czucia
sprzyja urazom.
• Objawy : cienka sucha skóra, zanik tkanek
miękkich, tętno na tętnicach grzbietowych
słabo wyczuwalne lub niewyczuwalne.
Prewencja stopy cukrzycowej
• Edukacja
• Optymalne wyrównanie cukrzycy
i dyslipidemii
• Codzienna staranna pielęgnacja stóp
• Zmniejszenie ucisku obuwia
Inne powikłania
• Sercowo – naczyniowe
• Kardiomiopatia cukrzycowa
• Angiopatia mózgu.
Samokontrola w cukrzycy
• Następstwem samokontroli jest samoopieka – czyli
troska o siebie. Pozwala na prawidłowe wyrównanie
cukrzycy, redukujące ryzyko powikłań. Zwiększa długość
i komfort życia.
• Elementy samoopieki.
• Prowdzenie dzienniczka samokontroli
• Pomiar glukozy glukometrem :
• 1 – 2 godziny po posiłku
• Przed głównymi posiłkami
• Przed spoczynkiem nocnym – ok. 23.00
• O godzinie 3.30 nad ranem.
Samokontrola cd.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Pomiar ciśnienia tętniczego krwi
Pomiar masy ciała
Normalizacja masy ciała
Stosowanie diety cukrzycowej
Przestrzeganie pór przyjmowania leków
hipoglikemizujących/insuliny
Wzmacnianie odporności organizmu
Rozpoznanie objawów niedocukrzenia,
przecukrzenia organizmu
Obserwacja skóry – głównie stóp
Regularne wizyty u diabetologa, okulisty, kardiologa,
nefrologa, neurologa.
Leczenie cukrzycy
• Aktywność fizyczna
• Dieta
• Farmakoterapia
Farmakoterapia
• Monoterapia
- Pochodne biguanidu – zmniejszają
insulinooporność: Siofor, Metformax
- Pochodne sulfonylomocznika(PSM) –
pobudzają wydzielanie insuliny: Amaryl
- Glitazony – zmniejszają insulinooporność:
Avandia, Actos.
Leczenie skojarzone
INSULINOTERAPIA
• Preparaty insulinowe są zamiennikiem insuliny
wytwarzanej w trzustce . Rodzaje insulin:
• Krótko działające : czas ich działania wynosi
od 5-6 godzin, początek działania ujawnia się
po 30-60 minutach, szczyt działania osiągają
między 2 a 4 godziną. Przykłady: Humulin R,
Actrapid HM, Genuslin M (Bioton).
Insulinoterapia cd.
• Insuliny o przedłużonym czasie działania; czas
ich działania wynosi od 13 do 18(24) godzin,
początek działania ujawnia się po 1-3
godzinach, szczyt działania osiągają po 4-12
godzinach. Przykłady: Humulin N, Genuslin N,
Insulatard.
• Mieszanki insulin: Humulin M3, Mixtard 50,
Gensulin M 30 .
• Literatura
• 1. Ciborska H., Rudnicka A. :Dietetyka – żywienie zdrowego
• i chorego człowieka
Wyd. PZWL, Warszawa 2008
2. Czech A. , Tatoń J. :Diabetoligia tom I, II
Wyd. PZWL Warszawa 2001
3. Day J.L.: Jak żyć z cukrzycą, Via Medica Gdańsk 2003
Daniluk J., Jurkowska G.: Zarys chorób wewnętrznych dla studentów
pielęgniarstwa
Czelej Lublin 2005
4. Tatoń J.: Cukrzyca wymagająca wstrzyknięć insuliny. Poradnik dla
pacjentów , Wyd. PZWL Warszawa 1988
Dziękuję
• Hanna Ukleja.