Cukrzyca - gro na choroba naszej cywilizacji.
advertisement
Cukrzyca – groźna choroba naszej cywilizacji Cukrzyca jest przewlekłą chorobą, spowodowaną nieprawidłową produkcją insuliny w komórkach trzustki lub nieprawidłowym działaniem insuliny. Insulina to hormon obniŜający poziom cukru we krwi. Objawem tych nieprawidłowości jest podwyŜszony poziom cukru (glukozy) we krwi. Nadmiar cukru (glukozy) gromadzi się we krwi i jest niekorzystny dla organizmu. Powoduje uszkodzenie naczyń krwionośnych oraz nerwów, co z kolei przyczynia się do rozwoju powikłań cukrzycy i wystąpienia problemów ze zdrowiem. W ciągu ostatnich lat obserwuje się wzrost zachorowań na cukrzycę, który spowodowany jest prowadzeniem niezdrowego trybu Ŝycia. Szczególnym problemem stało się nieodpowiednie odŜywianie powodujące nadwagę i otyłość oraz sprzyjająca im mała aktywność fizyczna. RównieŜ wydłuŜenie czasu Ŝycia człowieka i spowodowane tym naturalne starzenie się organizmu sprzyja rozwojowi cukrzycy. Według światowych statystyk cukrzyca jest chorobą bardzo rozpowszechnioną i dotyczy osób w kaŜdym wieku: dzieci, młodzieŜy, dorosłych oraz w podeszłym wieku. Na świecie współcześnie Ŝyje około 240 mln chorych na cukrzycę. Fakt, Ŝe w roku 1995 na cukrzycę chorowało na świecie około 125 mln osób, a w roku 2025 liczba ta moŜe przekroczyć 380 mln - świadczy o zastraszającym tempie rozwijania się tej cywilizacyjnej choroby. Według prognoz kaŜdego roku ok. 7 mln osób zachorowuje na cukrzycę. KaŜdego roku ponad 3,8 mln osób umiera z powodu cukrzycy i jej powikłań. 1 Na cukrzycę choruje obecnie 1,3 mln Polaków (chorobowość według danych Głównego Urzędu Statystycznego w 2004 wynosiła 1 296 000 dla typu 1 i typu 2 cukrzycy łącznie), 87% (1,1 mln) stanowią osoby z cukrzycą typu 2, a ok. 10 % (150 tys.) - typu 1.2 Populacja chorych na cukrzycę typu 1 i 2 leczonych Intensywną Insulinoterapią IIT w Polsce 1 2 Chorobowość [mln] 1,3 Populacja chorych na cukrzycę typu 1 i 2 leczonych insuliną 470 000 Populacja chorych na cukrzycę typu 1 i 2 leczonych IIT 65 800 Źródło www.unitefordiabetes.org IDF J.Sieradzki „Cukrzyca”. Wyd. Via Medica Gdańsk 2006;str 151 Dane IMS, potwierdzone w badaniu rynkowym wykonanym przez firmę GFK, 2007 Badanie rynkowe, firma GFK,2007 na zlecenie Novo Nordisk Cukrzyca jest rozpoznawana, jak i leczona u około 60 - 70% wszystkich chorych, natomiast nieznana (utajona) i nieleczona pozostaje u pozostałych 30 - 40% chorych. Według prognozy WHO liczba chorych na cukrzycę w ciągu najbliŜszych 25 lat moŜe wzrosnąć do ok.10% światowej populacji. W naszym kraju będzie to stanowić ok. 4 mln. chorych.3 Dane te są przeraŜające, ale właściwa profilaktyka, edukacja zdrowotna oraz wczesne leczenie, mogą doprowadzić do zahamowania fali nowych zachorowań oraz występowania późnych powikłań cukrzycy. Podział cukrzycy Współcześnie zaburzenia gospodarki węglowodanowej (gospodarki cukrami) dzielimy na kilka typów: typ 1, typ 2, cukrzycę cięŜarnych oraz cukrzycę wtórną, nieprawidłową tolerancję glukozy i nieprawidłową glikemię na czczo. Klasyfikacja oparta jest na przyczynach rozwoju choroby oraz obrazie klinicznym cukrzycy. Tak więc cukrzycę dzielimy na: Cukrzycę typu 1 (zwana kiedyś cukrzycą młodzieńczą, bądź insulinozaleŜną) wywołana jest zniszczeniem komórek beta trzustki, odpowiedzialnych za produkcję i wydzielanie insuliny. Ten rodzaj cukrzycy występuje częściej u ludzi młodych oraz u dzieci (ale moŜe się pojawić w kaŜdym wieku). Jedynym moŜliwym sposobem leczenia tej choroby jest codzienne podawanie insuliny oraz właściwe odŜywianie i wysiłek fizyczny. Wskazane jest, Ŝeby insulina podawana pacjentowi naśladowała fizjologiczny (prawidłowy) sposób wydzielania insuliny. Cukrzycę typu 2 (cukrzyca dorosłych, zwana dawniej insulinoniezaleŜną) - w tym rodzaju cukrzycy przyczyną podwyŜszonego poziomu cukru jest zarówno nieprawidłowe działanie insuliny w organizmie (oporność na działanie insuliny), jak i nieprawidłowe jej wydzielanie. Najczęściej cukrzycy typu 2 towarzyszy otyłość (80% przypadków) oraz bardzo często nadciśnienie tętnicze. Ten rodzaj cukrzycy występuje najczęściej u osób w starszym wieku. Niestety w ciągu ostatnich kilku lat obserwuje się wzrost zachorowań na cukrzycę typu 2 w młodych grupach wiekowych od 12 do 16 lat. Jest to związane z mniejszą aktywnością ruchową dzieci, spoŜywaniem licznych przekąsek bogatych w tłuszcze i węglowodany oraz coraz częstszym występowaniem nadwagi i otyłości w tych grupach wiekowych. Cukrzyca typu 2 ma charakter progresywny tzn. z upływem czasu choroba postępuje i wymaga 3 Źródło www.bip.mz.gov.pl zastosowania odpowiedniego leczenia. Początkowo leczenie tej choroby opiera się na stosowaniu odpowiedniej diety, oraz dostosowanego do moŜliwości chorego wysiłku fizycznego. Jeśli to postępowanie jest nieskuteczne dołącza się do niego leczenie doustnymi lekami hipoglikemizującymi (przeciwcukrzycowymi). Po pewnym czasie leczenia i trwania choroby większość chorych na cukrzycę typu 2 wymaga leczenia insuliną. Intensyfikacja leczenia powinna następować w miarę obserwacji wzrostu poziomu cukru we krwi. NajwaŜniejszym celem leczenia cukrzycy jest umoŜliwienie pacjentowi trybu Ŝycia zdrowego człowieka oraz nie dopuszczenie do rozwoju powikłań cukrzycy. Cukrzycę cięŜarnych – jest to kaŜdy rodzaj cukrzycy, który po raz pierwszy zostaje rozpoznany w okresie ciąŜy. W większości przypadków cukrzyca ta ustępuje po porodzie. Tylko u niewielkiej części kobiet z cukrzycą cięŜarnych wykrywa się cukrzycę typu 1 lub cukrzycę typu 2. Niemniej w grupie kobiet z cukrzycą cięŜarnych istnieje wyŜsze ryzyko zachorowania w przyszłości na cukrzycę w porównaniu z kobietami, u których w okresie ciąŜy nie doszło do zaburzeń gospodarki węglowodanowej.. Leczenie tej postaci cukrzycy powinno być prowadzone tylko w wyspecjalizowanych ośrodkach ginekologicznodiabetologicznych. Grupy ryzyka Analizując występowanie cukrzycy w róŜnych grupach osób wyodrębniono grupy ludzi szczególnie podatnych na zachorowanie. Mówimy o nich, Ŝe są to grupy ryzyka rozwoju cukrzycy. NaleŜą do nich: • Osoby po 45 roku Ŝycia, • Osoby, które są spokrewnione z osobą chorą na cukrzycę (chory jest członkiem rodziny np. rodzice, dziadkowie, rodzeństwo i pozostali krewni), • Osoby z nadwagą i otyłością, • Kobiety, które w czasie ciąŜy chorowały na cukrzycę cięŜarnych, • Kobiety , które urodziły dzieci o cięŜarze powyŜej 4 kg, • Osoby, które w przeszłości notowały podwyŜszone poziomy cukru we krwi np. po posiłku, • Osoby cierpiące na choroby układu krąŜenia takie jak: nadciśnienie tętnicze, miaŜdŜyca, • Osoby, u których stwierdzono nieprawidłowy poziom cholesterolu i/lub triglicerydów. Według zaleceń Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego 2007 wszystkie powyŜsze osoby niezaleŜnie od wieku powinny zwrócić szczególną uwagę na swoje zdrowie i kontrolować poziom cukru we krwi co roku. Ponadto kaŜda osoba powyŜej 45 r.Ŝ. powinna co 3 lata przeprowadzić badanie poziomu cukru we krwi. Profilaktyka i zapobieganie cukrzycy Dotychczas nie znaleziono sposobu na zapobieganie cukrzycy typu 1. Stąd teŜ nie ma moŜliwości prowadzenia działań profilaktycznych. U osób z cukrzycą typu 1 bardzo waŜne jest prowadzenie profilaktyki wtórnej mającej na celu zapobieganie powikłaniom cukrzycy. Wskazane jest prowadzenie trybu Ŝycia zdrowego człowieka czyli odpowiednia dieta, aktywność fizyczna, a takŜe wykonywanie regularnych pomiarów cukru we krwi i dostosowywanie dawek insuliny do aktualnych potrzeb organizmu. NaleŜy równieŜ pamiętać o regularnych kontaktach zespołem leczącym, który pomaga w rozwiązywaniu codziennych problemów i zapobieganiu powikłaniom cukrzycy. Osoby, które znajdują się w grupie podwyŜszonego ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2 powinny dąŜyć do utrzymywania prawidłowej masy ciała i dbać o regularną aktywność fizyczną. Bardzo waŜne jest równieŜ prawidłowe odŜywianie nieprzekraczające zalecanych norm spoŜycia składników pokarmowych. NaleŜy unikać spoŜywania cukrów prostych o wysokim indeksie glikemicznym oraz tłuszczów. Ponadto w tej grupie osób naleŜy kontrolować poziom cukru we krwi na czczo i po posiłku lub wykonać specjalistyczne badanie tzw. doustny test tolerancji glukozy, który moŜe posłuŜyć do wcześniejszego rozpoznania cukrzycy zanim wystąpią właściwe objawy. Niezwykle istotne w prewencji cukrzycy jest zaprzestanie palenia tytoniu, które jest czynnikiem ryzyka występowania chorób sercowo – naczyniowych. Rozpoznawanie cukrzycy - niebezpieczne objawy WaŜne jest, aby w odpowiednim momencie rozpoznać pierwsze objawy cukrzycy i rozpocząć właściwe leczenie. Pacjenci zanim usłyszą diagnozę – cukrzyca - najczęściej odczuwają objawy, które mogą, ale nie muszą sugerować choroby. Jeśli zaobserwuje się poniŜsze objawy naleŜy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem, który je zweryfikuje i postawi właściwą diagnozę. Do objawów mogących wskazywać na istnienie cukrzycy naleŜą: nawracające infekcje, ciągłe zmęczenie, osłabienie i senność. Mogą pojawiać się zaparcia, swędzenie skóry czy jej suchość, pojawianie się zmian ropnych na skórze oraz zmiany zapalne narządów moczowo płciowych. Pacjenci skarŜą się na wzmoŜone pragnienie, przy jednoczesnym częstym oddawaniu moczu, duŜy apetyt, utratę masy ciała i kłopoty z koncentracją. Objawy te zazwyczaj rozwijają się bardzo dynamicznie u chorych z cukrzycą typu 1, i bardzo powoli u osób z cukrzycą typu 2. Osoby chore na cukrzycę często bagatelizują powyŜsze objawy i np. zmęczenie tłumaczą przepracowaniem, dlatego tak waŜna jest profilaktyka, obserwacja własnego organizmu oraz wizyty kontrolne u lekarza. Niestety wielu chorych z cukrzycą typu 2 dowiaduje się o swojej chorobie przez przypadek. U około 50% z nich w momencie rozpoznania stwierdza się powikłania cukrzycy. Dlatego tak waŜne jest podejmowanie działań zapobiegających cukrzycy oraz informowanie o tym społeczeństwa. Leczenie cukrzycy W zaleŜności od typu oraz stopnia zaawansowania cukrzycy stosuje się róŜne metody leczenia m.in. dietę, wysiłek fizyczny, doustne leki przeciwcukrzycowe oraz insulinę. Nowoczesne leczenie umoŜliwia pacjentom prowadzenie trybu Ŝycia zdrowego człowieka, pracę zawodową i codzienną aktywność. We współczesnej terapii dąŜy się do naśladowania fizjologicznego rytmu wydzielania insuliny. Celem leczenia jest przywrócenie (cukrzyca typu 2) lub odtworzenie (cukrzyca typu1) wydzielania insuliny. U osób z cukrzycą typu 2 osiąga się to początkowo podając doustne leki przeciwcukrzycowe. Chorzy z cukrzycą typu 1 od początku wymagają leczenia insuliną. U osób z cukrzycą po spoŜyciu posiłku dochodzi do gwałtownego wzrostu poziomu cukru we krwi. U człowieka zdrowego w odpowiedzi na wzrost poziomu cukru we krwi wydzielana jest dodatkowa porcja insuliny, mówimy, Ŝe jest to wydzielanie okołoposiłkowe. Pomiędzy posiłkami wydzielane są stale niewielkie ilości insuliny, mówimy, Ŝe jest to wydzielanie podstawowe. W leczeniu cukrzycy typu 1, aby odtworzyć okołoposiłkowe wydzielanie insuliny stosuje się szybko działający analog insuliny lub krótko działającą insulinę ludzką. Natomiast odtworzenie podstawowego wydzielania insuliny zapewnia długo działający analog insuliny lub insulina o pośrednim czasie działania. W leczeniu cukrzycy typu 2 opartym na insulinoterapii stosuje się równieŜ tzw. mieszanki insuliny charakteryzujące się dwufazowym działaniem: szybkim – okołoposiłkowym oraz długim, pokrywającym podstawowe wydzielanie insuliny. U osób z cukrzycą typu 2, wymagających leczenia insuliną i prowadzących aktywny tryb Ŝycia stosuje się taki sam model terapii insuliną, jak u chorych z cukrzycą typu 1. Pacjenci prowadzą systematyczną samokontrolę, czyli przede wszystkim regularnie oznaczają poziom cukru we krwi przed głównymi posiłkami, a takŜe po posiłku. Ponadto planują posiłki wyliczając zawartość składników pokarmowych w posiłku a następnie podają odpowiednią dawkę insuliny. Pacjent wstrzykuje sobie insulinę przed jedzeniem, ale wcześniej musi obliczyć odpowiednią dawkę, która zaleŜy od: • Planowanej zawartości węglowodanów w posiłku, • Poziomu cukru przed posiłkiem, • Pory dnia, • Planowanego wysiłku i aktywności fizycznej. Aby to było moŜliwe osoba z cukrzycą musi nauczyć się swojej choroby, wiedzieć jak interpretować wyniki pomiarów cukru oraz umieć dostosować dawki insuliny do aktualnych potrzeb organizmu. Tylko to pozwala uchronić chorego przed powikłaniami cukrzycy. WaŜna jest, więc edukacja oraz współpraca między pacjentem a zespołem leczącym. Samokontrola - kontrola cukrzycy Chorzy na cukrzycę codziennie kontrolują poziom cukru we krwi wykorzystując specjalne urządzenia zwane glukometrami. Powinni oni kontrolować poziom cukru na czczo lub przed posiłkiem, oraz poziom cukru we krwi po spoŜytym posiłku tzw. glikemia poposiłkowa. Ten parametr jest bardzo waŜny, poniewaŜ pacjenci, którzy osiągają wysokie wartości glikemii poposiłkowej są bardziej naraŜeni na choroby związane z układem krąŜenia od tych pacjentów, u których stwierdzono podwyŜszony poziom glukozy przed posiłkiem lub na czczo. Ci ostatni mają z kolei wyŜsze ryzyko powikłań ze strony nerek oraz narządu wzroku. Kolejnym składnikiem samokontroli jest systematyczny pomiar ciśnienia tętniczego krwi. W codziennej samokontroli pacjenta nie powinno zabraknąć równieŜ odpowiedniej diety, która jest jednym z najwaŜniejszych elementów leczenia cukrzycy. Dieta cukrzycowa powinna być urozmaicona i zawierać wszystkie niezbędne składniki pokarmowe, będące elementami zdrowego odŜywiania, które polega na dostarczaniu organizmowi niezbędnych składników pokarmowych we właściwych proporcjach i o odpowiedniej wartości kalorycznej. Do tych składników zaliczmy: węglowodany, białko, tłuszcze oraz witaminy i sole mineralne. Osoby z cukrzycą szczególną uwagę powinny zwracać na ilość węglowodanów w diecie, które wchłaniając się do organizmu, bezpośrednio wpływają na poziom cukru we krwi. Lekarze duŜą uwagę zwracają na cięŜar ciała osób z cukrzycą, gdyŜ nadmierna masa ciała negatywnie wpływa na wyrównanie cukrzycy. Dlatego tak duŜo uwagi poświęca się odpowiedniej diecie i utrzymywaniu naleŜnej masy ciała. Kolejnym składnikiem samokontroli jest więc systematyczny pomiar cięŜaru ciała. Późne powikłania cukrzycy Współczesna diabetologia ma dostęp do nowoczesnego leczenia i pacjenci mają moŜliwość prowadzenia trybu Ŝycia zdrowego człowieka oraz osiągnięcia dobrej kontroli swojej cukrzycy. Jednak część pacjentów nie dostosowuje się do zaleceń zespołu leczącego i cukrzyca bywa za późno rozpoznana lub źle leczona. Nadmiar cukru we krwi powoli uszkadza narządy, naczynia krwionośne i układ nerwowy. Tak dochodzi do późnych powikłań cukrzycy, które mogą doprowadzić do inwalidztwa oraz przedwczesnej śmierci. Przewlekłe powikłania cukrzycowe dotyczące małych naczyń to m.in. choroby oczu (retinopatia), nerek (nefropatia), nerwów obwodowych (neuropatia). Drugim problemem jest uszkodzenie duŜych naczyń krwionośnych powodujących zawały serca i udary mózgu, których ryzyko przy cukrzycy wzrasta 4-5-krotnie a takŜe chorobę naczyniową tętnic kończyn dolnych. MoŜliwe jest teŜ wystąpienie zespołu stopy cukrzycowej, mogącego prowadzić do amputacji kończyny. Właściwe leczenie oraz edukacja pacjentów moŜe w bardzo duŜym stopniu zminimalizować ryzyko wystąpienia powikłań cukrzycy. Wiadomo, Ŝe aby uniknąć późnych powikłań cukrzycy niezbędne jest prawidłowe leczenie i uzyskanie poziomu cukru we krwi zbliŜonego do wartości występujących u zdrowego człowieka. Szczególne trudności sprawia leczenie chorych z cukrzycą typu 2. Rozpoczynają oni swoją terapię od leków doustnych i trudno im zrozumieć dlaczego po ok. 6 latach trwania cukrzycy ponad 50% z nich wymaga leczenia insuliną4. Chorzy boją się zastrzyków, choć dzięki dzisiejszym nowoczesnym systemom podawania insuliny iniekcje są prawie bezbolesne, a konieczność leczenia insuliną traktują jako najgorsze moŜliwe rozwiązanie, choć ten model leczenia jest to tylko naśladowaniem pracy własnej trzustki chorego. 4 Wright A et al. Sulfonylurea Inadequacy UKPDS 57. Diabetes Care 2002; 25 (2): 330 - 336 Jak ograniczyć powikłania? Mimo coraz lepszej opieki diabetologicznej wciąŜ moŜemy spotkać pacjentów, których dotknęły groźne powikłania cukrzycy np. amputacja stopy. MoŜna za to winić między innymi: przywiązywanie zbyt malej uwagi do działań profilaktycznych skierowanych do osób zagroŜonych cukrzycą, niedostateczną edukację chorych i niedostateczną dostępność do nowoczesnych metod leczenia. To problem ogólnoświatowy, choć w większości krajów europejskich, np. w Danii i w Irlandii sytuacja jest lepsza dzięki ścisłej współpracy zespołu leczącego z pacjentem i powszechniejszemu stosowaniu najnowszych generacji leków przeciwcukrzycowych., w tym takŜe insulin. Właściwe leczenie oraz edukacja pacjentów moŜe w bardzo duŜym stopniu zminimalizować ryzyko wystąpienia powikłań. Rezolucja ONZ z roku 2006 stanowi, Ŝe cukrzyca jest groźną chorobą, moŜe mieć charakter epidemii i globalnie zagrozić zdrowiu.5 W Polsce powstają róŜne programy np. ‘Narodowy Program Wsparcia Osób z Cukrzycą’, które mają na celu poprawę jakości Ŝycia chorych na cukrzycę. Polscy lekarze, równieŜ mają dostęp do wiedzy i do większości nowoczesnych metod leczenia. Problemem jednak nie jest więc niski poziom wiedzy diabetologów, brak dostępności do wstrzykiwaczy czy glukometrów, ale niska świadomość pacjentów na temat konieczności prowadzenia wnikliwej samokontroli, dostosowywania leczenia do potrzeb własnego organizmu, co umoŜliwiają obecnie nowoczesne metody leczenia. Na szczęście, są symptomy, Ŝe sytuacja ta moŜe się w Polsce poprawić. Rozpoczęto właśnie realizację programu Ministerstwa Zdrowia „Program Prewencji i Leczenia Cukrzycy w Polsce na lata 2006-2008". Ma on na celu zintensyfikowanie działań prewencyjnych, pozwalających na zmniejszenie ryzyka zachorowania, optymalizację leczenia cukrzycy i jej powikłań.6 Ogólnopolski Konkurs Plastyczny ‘pomaluj Ŝycie na novo’ jest inicjatywą o charakterze edukacyjnym i ma wymiar ogólnospołeczny. Głównym celem jest upowszechnianie przesłania, Ŝe cukrzyca nie przekreśla moŜliwości pełnego i twórczego Ŝycia. Zadaniem Uczestników Konkursu jest przedstawienie w formie artystycznej, przeŜyć, poraŜek i osiągnięć w walce z cukrzycą oraz promowanie odpowiedniego stylu Ŝycia. Plonem kolejnych edycji Konkursu są prace artystyczne, mające swoją niepowtarzalną wymowę, czytelną dla kaŜdego, komu bliski jest temat cukrzycy. Dzieci, młodzieŜ oraz dorośli w 5 6 Źródło www.unitefordiabetes.org Źródło www.bip.mz.gov.pl swoich pracach pokazują radości i smutki związane z chorobą, ale przede wszystkim udowadniają, Ŝe z cukrzycą mogą Ŝyć podobnie jak ich zdrowi rówieśnicy. Konsultacja medyczna lekarz, specjalista diabetolog – dr Agnieszka Tiuryn – Petrulewicz
