Bezpłatne - Farmacja Praktyczna
advertisement
PRAKTYCZNY MAGAZYN DLA FARMACEUTÓW www.farmacjapraktyczna.pl Farmacja praktyczna POLPHARMA FARMACEUTOM Nr 9 (99) Wrzesień 2016 Cena: 6,70 zł Bezpłatne leki dla seniorów OPIEKA FARMACEUTYCZNA Zakażenia grzybicze Rola dermoopieki farmaceutycznej NAUKA Niedobór witaminy D Konsekwencje zdrowotne Od 1 września br. osoby, które ukończyły 75 lat, będą dostawać bezpłatnie leki z listy ustalanej przez resort zdrowia. Jakie zmiany czekają farmaceutów? PROWADZENIE APTEKI Rotacja magazynu Sprzedaż preparatów zalegających SPIS TREŚCI Szanowni Państwo! mgr farm. Barbara Misiewicz-Jagielak Redaktor Merytoryczna „Farmacji Praktycznej” AKTUALNOŚCI 4INFORMACJE/CIEKAWOSTKI 12 RAPORT: LEKI DLA SENIORA 14SONDA: BEZPŁATNE LEKI – ZA CZY PRZECIW? Struktura demograficzna społeczeństw ulega dynamicznym przemianom. Aktualne dane wskazują, że już za cztery lata, czyli w 2020 r., co czwarty Polak będzie miał 60 lat. Obywateli w wieku przedemerytalnym i emerytów będzie stopniowo przybywać. A to oznacza, że starzejącemu się polskiemu społeczeństwu będą się zmieniały potrzeby i wymagania, do których ustawodawca będzie musiał dopasować stosowne rozwiązania legislacyjne. Od 1 września br., zgodnie z zapisami ustawy potocznie zwanej „75+”, seniorzy, którzy ukończyli 75 lat, będą otrzymywali bezpłatnie leki z ustalanej przez Ministra Zdrowia tzw. listy „S”. To duża zmiana – nie tylko na poziomie polityki społecznej i zdrowotnej. Wiąże się także z szeregiem nowych obowiązków dla farmaceutów, o których przeczytają Państwo na łamach niniejszego wydania „Farmacji Praktycznej”. Czy ustawa „75+” okaże się skutecznym narzędziem rodzimej polityki senioralnej? Zagadnienie analizujemy wraz z naszymi ekspertami oraz w oparciu o przykłady podobnych rozwiązań z zagranicy. Serdecznie zapraszamy Państwa do lektury i dyskusji. 34 ROTACJA MAGAZYNU – PREPARATY ZALEGAJĄCE REKLAMA Funkcjonowanie apteki, a często walka o utrzymanie się w branży, wymaga dziś dokładnej analizy rynku i starannego planowania sprzedaży FARMACJA PRAKTYCZNA® Redaktor Merytoryczna: Barbara Misiewicz-Jagielak Redaguje Zespół: Dominika Bandurska, Michał Borysiuk, Anna Cielemęcka, Marta Gawrylik, Justyna Grudniak, Monika Jasłowska, Magdalena Kochańska, Karolina Kumanek, Marcin Lewandowski, Barbara Misiewicz-Jagielak, Joanna Ordańska-Kucińska, Paulina Pol, Bożenna Płatos, Anna Robak-Reczek. PRAWO 16 REALIZACJA RECEPT DLA SENIORÓW – LEKI 75+ 18 ZAPYTAJ EKSPERTA O PIEKA FARMACEUTYCZNA 21GRZYBICE POWIERZCHOWNE SKÓRY I PAZNOKCI 25 FARMAKOTERAPIA SENIORÓW 28KONSEKWENCJE NADMIARU SOLI W DIECIE 31„ZMIESZAJ, ZRÓB MAŚĆ” – ROZWAŻAŃ CZĘŚĆ 1 PROWADZENIE APTEKI 34ROTACJA MAGAZYNU – PREPARATY ZALEGAJĄCE NAUKA 36KONSEKWENCJE ZDROWOTNE NIEDOBORÓW WITAMINY D 38PAMIĘĆ PRZESTRZENNA, CZYLI WEWNĘTRZNY GPS 40KWAS ACETYLOSALICYLOWY W CODZIENNEJ PRAKTYCE – JAKĄ DAWKĘ NALEŻY WYBIERAĆ? ŻYCIE JEST PIĘKNE 44PRAWIDŁOWE TRAWIENIE – PORADNIK ZIOŁOWY 46KUCHNIA FARMACEUTYCZNA 48KULTURA 50KRZYŻÓWKA Na zlecenie: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., ul. Bobrowiecka 6, 00-728 Warszawa Wydawca: Valkea Media SA, ul. Elbląska 15/17, 01-747 Warszawa Redaktor naczelny: Łukasz Kuźmiński Dyrektor projektu: Tomasz Opiela Projekt graficzny: Krzysztof Pietrasik farmacja praktyczna 9/2016 3 INFORMACJE Jest nowy wykaz leków refundowanych Resort zdrowia opublikował wykaz leków refundowanych, który obowiązuje od 1 września 2016 r. – donosi Rynekaptek.pl. SŁOWA KLUCZOWE: • wykaz leków refundowanych • Ministerstwo Zdrowia • rozszerzenie wskazań dla leku Jak informuje resort zdrowia, w związku ze zgłoszonymi uwagami do projektu obwieszczenia refundacyjnego, który wszedł w życie 1 września 2016 r., zostały wprowadzone dwie zmiany. Rozszerzono dotychczasowe wskazania dla leku zawierającego menotropinę (2 unikalne kody EAN) o wskazanie: Brak owulacji u pacjentek w wieku poniżej 40. roku życia, u których nie uzyskano odpowiedzi po zastosowaniu cytrynianu klomifenu, rokujących uzyskanie prawidłowej odpowiedzi na stymulację jajeczkowania (hormon folikulotropowy – FSH poniżej 15 mlU/ml w 2-3 dniu cyklu lub hormon antymüllerowski – AMH powyżej 0,7 ng/ml [wg II standardu]) – refundacja do 3 cykli. Druga zmiana dotyczy obniżenia urzędowej ceny zbytu dla 4 produktów (unikalnych kodów EAN). Szczegóły na stronie: Dziennikmz.mz.gov.pl ŹRÓDŁO: RYNEK APTEK.PL System powiadomi o kolejce Leki z zagrożoną Powiadamianie pacjentów o wcześniejszych terminach wizyty do lekarza i przypominanie o niej wiadomością e-mail lub SMS oraz możliwość rejestracji na wizytę i wyboru terminu to nowe funkcjonalności, jakie będą musiały posiadać systemy monitorowania kolejek – informuje „Rzeczpospolita”, którą cytuje Rynekaptek.pl. Zgodnie z rozporządzeniem z 2012 r. systemy monitorowania kolejek do lekarzy prowadzą dziś wszystkie przychodnie i szpitale. Projekt znosi zapis o obowiązku dostosowania rozwiązań do P1, czyli Elektronicznej Platformy Gromadzenia, Analizy i udostępniania Zasobów Cyfrowych o Zdarzeniach Medycznych, której wdrożenie opóźnia się o kolejne miesiące – czytamy na stronie Rp.pl. Oznacza to, że system monitorowania kolejek do lekarzy nie będzie musiał być dostosowany do elektronicznej platformy P1. ŹRÓDŁO: RP.PL / RYNEKAPTEK.PL SŁOWA KLUCZOWE: • platforma P1 • system monitorowania kolejek do lekarzy 4 farmacja praktyczna 9/2016 dostępnością Minister Zdrowia opublikował nowelę obwieszczenia w sprawie wykazu produktów leczniczych, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych zagrożonych brakiem dostępności na terytorium RP. Wykaz z 13 lipca br. zawiera wykaz 169 pozycji leków w różnych postaciach i dawkach. Treść obwieszczenia dostępna jest na stronie: Dziennikmz.mz.gov.pl. ŹRÓDŁO: MZ.GOV.PL www.farmacjapraktyczna.pl REKLAMA WIELKA BRYTANIA Będzie akcyza na słodkie napoje Niemal jedna trzecia brytyjskich dzieci w wieku 2-15 lat ma nadwagę lub jest otyła. W ramach walki z tym zjawiskiem rząd zamierza wprowadzić akcyzę na napoje, które mają w 100 ml więcej niż 5 g cukru – informuje „Rzeczpospolita”. Wiceminister finansów UK Jane Ellison oświadczyła, że otyłość jest zagrożeniem zarówno dla zdrowia dzieci, jak i dla brytyjskiej gospodarki, bo kosztuje Narodową Służbę Zdrowia NHS miliardy funtów każdego roku. Dodała, że podatek dla producentów słodkich napojów jest ważnym krokiem w walce z powstrzymaniem kryzysu otyłości i dbania o zdrowie społeczeństwa w przyszłości. Akcyza ma być tym wyższa, im więcej cukru będzie w napoju. Środki uzyskane z podatku rząd chce przeznaczyć na programy zachęcające do aktywności fizycznej i zdrowej diety. Decydując się na opodatkowanie cukru Londyn dołączy do Belgii, Francji, Węgier i Meksyku, które wcześniej pobierały opłaty od dosładzanych napojów. Podobną politykę przez wiele lat prowadziły też kraje skandynawskie – z różnym skutkiem. ŹRÓDŁO: RP.PL INFORMACJE Blisko 30 proc. lekarzy pracuje bez przerwy ponad 24 godziny Po tragicznej śmierci anastezjolog serwis lekarski Konsylium24.pl przeprowadził sondaż wśród lekarzy. SŁOWA KLUCZOWE: • śmierć lekarki-anastezjolog •d yżury lekarskie •e pizody nieprzerwanej pracy W związku ze śmiercią lekarki po czwartej dobie nieprzerwanego dyżuru, która wstrząsnęła środowiskiem lekarskim, serwis Konsylium24.pl postanowił zapytać lekarzy o stan faktyczny. Na ankietę serwisu odpowiedziało 624 polskich lekarzy. 59 proc. z nich pracuje bez przerwy ponad 24 godziny przynajmniej raz do roku. 29 proc. respondentów ma taką sytuację przynajmniej raz w tygodniu. W ostatnim roku 14 proc. polskich lekarzy miało w pracy zawodowej takie sytuacje, że pracowali bez przerwy ponad 48 godzin. Ponad 48-godzinne epizody nieprzerwanej pracy znacznie częściej dotyczyły mężczyzn (25 proc. deklaracji) niż kobiet (8 proc. deklaracji). 38 proc. lekarzy płci męskiej deklaruje, że podejmuje pracę przez ponad 24 godziny przynajmniej raz w tygodniu. Odsetek lekarek, których dotyczy taka sytuacja, jest mniejszy i wynosi 23 proc. W grupie lekarzy ze stażem pracy ponad 25 lat, 47 proc. zadeklarowało, że zdarza się im pracować nieprzerwanie powyżej 24 godzin. ŹRÓDŁO: KONSYLIUM24.PL E-papierosy jak tradycyjne Malaria 11 sierpnia br. prezydent podpisał tzw. ustawę antynikotynową, która niebawem wejdzie w życie. Jednocześnie resort zdrowia zapowiada, że rozpoczną się w rządzie rozmowy o objęciu e-papierosów akcyzą – informuje „Dziennik Gazeta Prawna”. Zdaniem wielu przedsiębiorców ustawodawca wprowadza szereg restrykcyjnych norm, które wcale nie polepszą zdrowia Polaków, a jedynie pogorszą sytuację polskiego biznesu. Rząd jednak zaprzecza. Henryk Kowalczyk, szef Stałego Komitetu Rady Ministrów podkreśla, że zdrowie obywateli musi być podstawą, regulacja zaś musi być kompletna i nie może pozostawiać furtek, którymi mogliby przejść szukający luk. DGP dodaje, że ustawa zrównuje przede wszystkim elektroniczne papierosy z tradycyjnymi, dlatego lada dzień będziemy mieli jedną z najbardziej restrykcyjnych regulacji w Europie. ŹRÓDŁO: BIZNES.GAZETAPRAWNA.PL SŁOWA KLUCZOWE: • akcyza na papierosy elektroniczne • ustawa antynikotynowa • resort zdrowia 6 farmacja praktyczna 9/2016 w Grecji Z powodu przypadków malarii kwarantanną zostało objętych dwanaście greckich gmin w środkowej części kraju, a także na Peloponezie i w okolicach Salonik. Od początku roku zostało tam zarejestrowanych 65 przypadków zakażeń malarią – czytamy w serwisie Zdrowie.wprost.pl. Większość osób, u których wykryto malarię, to migranci pochodzący głównie z Półwyspu Indyjskiego lub z krajów afrykańskich. ŹRÓDŁO: ZDROWIE.WPROST.PL www.farmacjapraktyczna.pl REKLAMA DANE Z RYNKU Witaminy i stawy w czołówce importu Wartość importu w 2015 r. przekroczyła 731,7 mld zł. Obok tak oczywistych grup towarów, jak paliwa czy te dla przemysłu elektromaszynowego i chemicznego, na liście można znaleźć również sztuczne stawy i witaminy – donosi portal Money.pl. Choć polskie firmy farmaceutyczne radzą sobie doskonale zarówno na krajowym, jak i zagranicznych rynkach, to wciąż wiele leków czy suplementów trafia nad Wisłę z importu – wynika z danych platformy płatniczej Akcenta i GUS. Przykładem jest chociażby witamina A, która pod postacią importowaną sprowadzana jest m.in. z Niemiec, Szwajcarii, Francji czy Holandii. W ubiegłym roku polskie firmy sprowadziły do kraju prawie 226 tys. kg witaminy A, wartej ok. 24,9 mln zł. Nietypowym, importowanym towarem są również sztuczne stawy, które umożliwiają powrót do zdrowia pacjentom z ciężkimi uszkodzeniami czy chorobami, a których w Polsce brakuje. W zeszłym roku łączna wartość sztucznych stawów, które można było nabyć na polskim rynku, wynosiła aż 174,8 mln zł. ŹRÓDŁO: MONEY.PL INFORMACJE Wirus Zika: ograniczenia dla krwiodawców MZ: Krwiodawcy, którzy wrócili z regionów zagrożonych wirusem Zika, nie powinni oddawać krwi do 28 dni po powrocie. SŁOWA KLUCZOWE: • krwiodawstwo •w irus Zika •M inisterstwo Zdrowia Na podstawie raportów WHO (Światowej Organizacji Zdrowia) oraz ECDC (Europejskiego Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób) dotyczących transmisji wirusa Zika centra krwiodawstwa na bieżąco aktualizują wykaz państw, na terenie których występuje wirus – poinformowało Ministerstwo Zdrowia. Ponieważ potwierdzono, że istnieje możliwość zakażenia wirusem Zika poprzez kontakty seksualne, lekarze kwalifikujący przeprowadzą bardziej szczegółowy wywiad z dawcą krwi, który wrócił z regionu występowania wirusa – w kontekście ewentualnych ryzykownych zachowań, mogących mieć wpływ na bezpieczeństwo krwi i jej składników. Okres inkubacji wirusa Zika i ujawnienia się objawów zakażenia to 3 do 12 dni od ukąszenia komara, ale np. w nasieniu wirus może się utrzymywać nawet do 2 miesięcy. Większość zakażeń wirusem Zika przebiega bezobjawowo. ŹRÓDŁO: MZ.GOV.PL RPO o medycznej marihuanie Bez psychiatrii Rzecznik Praw Obywatelskich Adam Bodnar kolejny raz zwraca uwagę Ministerstwa Zdrowia na problem z medycznym stosowaniem marihuany. Przypomina, że również Trybunał Konstytucyjny wskazał, że należy rozważyć dopuszczalność stosowania marihuany jako środka leczniczego. W sprawie dopuszczalności medycznego stosowania marihuany RPO występował do Ministra Zdrowia już dwukrotnie: w marcu 2015 r. i kwietniu 2016 r. Jak informuje Bodnar, resort nadal nie przedstawił swojego stanowiska. Rzecznik przypomina, że Trybunał wskazał, że należy zharmonizować przepisy związane z ochroną zdrowia i regulacje dotyczące przeciwdziałania narkomanii oraz – przez wzgląd na konstytucyjne prawo do ochrony zdrowia – rozważyć wprowadzenie dopuszczalności stosowania marihuany jako środka leczniczego. ŹRÓDŁO: RYNEKAPTEK.PL SŁOWA KLUCZOWE: • medyczne zastosowanie marihuany • Ministerstwo Zdrowia 8 farmacja praktyczna 9/2016 środowiskowej Pilotażowy program psychiatrii środowiskowej nie został uwzględniony w planie NFZ na kolejny rok. Nie będzie więc szans na jego finansowanie – podaje „Rzeczpospolita”. Program, który w 2017 r. miał objąć stawką kapitacyjną (po 60 zł rocznie na każdego zapisanego pacjenta) 25 centrów zdrowia psychicznego został odsunięty w czasie, a był jednym z flagowych zmian zapowiadanych przez obecne kierownictwo resortu zdrowia. ŹRÓDŁO: RP.PL www.farmacjapraktyczna.pl REKLAMA NOTOWANIA BRANŻY Sprzedaż leków w lipcu br. Wartość sprzedaży statystycznej apteki w lipcu br. wyniosła 163,0 tys. PLN i była niższa o 0,61% od wartości sprzedaży osiągniętej przez apteki w lipcu 2015 r. Natomiast całkowita wartość sprzedaży rynku aptecznego wyniosła 2 423 mln PLN i była większa o 4,21% od sprzedaży w analogicznym okresie poprzedniego roku – wynika z raportu PharmaExpert. Średnia wartość sprzedaży dla statystycznej apteki w lipcu zmniejszyła się dla leków refundowanych o 3,27%, a dla leków pełnopłatnych spadła o 2,37% względem lipca ub.r. Również niższą sprzedaż zanotowały w tym miesiącu produkty w ramach importu (tj. wnioski indywidualne), których sprzedaż spadła o 9,24%. Jedynie dla produktów w sprzedaży odręcznej wartość sprzedaży wzrosła o 3,42% w porównaniu do analogicznego okresu ubiegłego roku. W porównaniu do czerwca br. statystyczna apteka odnotowała spadek o 4,12%. Sprzedaż leków refundowanych była niższa o 8,20% niż przed miesiącem, a leków pełnopłatnych zmniejszyła się o 5,78%. Natomiast produkty w sprzedaży odręcznej zanotowały nieznaczny wzrost o 0,41%. Również wyższą sprzedaż w porównaniu do poprzedniego miesiąca osiągnęły produkty sprzedawane w ramach importu równoległego, których wartość zwiększyła się aż o 40,04%. ŹRÓDŁO: PHARMAEXPERT CIEKAWOSTKI NOWE ODKRYCIE UCZONYCH NA TEMAT CHOROBY PARKINSONA Badanie oczu może wykryć chorobę Parkinsona Badanie dna oka może wykrywać wczesne objawy choroby Parkinsona – informuje pismo „Acta Neuropathologica Communications”, na które powołuje się serwis Rynekaptek.pl. Wstępne wyniki przeprowadzonych na szczurach badań naukowców z University College w Londynie (UCL) wskazują, że zanim ujawni się u nich choroba Parkinsona, na dnie oczu pojawiają się charakterystyczne zmiany. Badaniami kierowała prof. Francesca Cordeiro. Choroba Parkinsona występuje u jednej na 500 osób i jest drugą po chorobie Alzheimera najbardziej rozpowszechnioną chorobą neurodegeneracyjną na świecie. Nie prowadzi bezpośrednio do śmierci, jednak stan pacjenta stopniowo ŹRÓDŁO: RYNEKAPTEK.PL Choć dodawanie do wody pitnej fluoru w celu zapobiegania próchnicy zębów stosuje się od lat 40. ub.w., metoda ta wciąż budzi kontrowersje. Czy może mieć związek z cukrzycą? 10 farmacja praktyczna 9/2016 Syntetyczna bakteria udoskonali ludzkie DNA? się pogarsza – pojawiają się drżenia i sztywność mięśni, ruchy ulegają spowolnieniu, obniża się jakość życia. Objawy te występują zwykle już po uszkodzeniu komórek mózgu. Zdaniem autorów badanie dna oka u ludzi może być tanim i nieinwazyjnym sposobem wykrywania choroby Parkinsona we wczesnej fazie – zanim jeszcze pojawią się typowe objawy. Leczenie jest wówczas znacznie skuteczniejsze. Fluorowanie wody a cukrzyca typu 2 Jak donosi serwis Medexpress.pl, najnowsze badania naukowców z Case Western Reserve University School of Medicine sugerują, że „wzbogacanie” wody pitnej fluorkiem sodu może przyczyniać się do rozwoju cukrzycy typu 2. Analiza objęła dane o fluorowaniu wody oraz o zachorowalności na cukrzycę w 22 stanach USA. Okazało się, że istnieje statystycznie istotny GENETYKA SŁOWA KLUCZOWE: • fluorowanie wody pitnej • cukrzyca typu 2 związek pomiędzy fluorowaniem a znacznym wzrostem zapadalności na cukrzycę, który obserwowano w latach 2005-2010. Autorzy analizy obliczyli, że wzrost poziomu związków fluoru w wodzie o 1 mg przekłada się na zwiększenie częstości zachorowań na cukrzycę o 0,17 procent. ŹRÓDŁO: MEDEXPRESS.PL Trwają prace nad syntetyczną bakterią, której nie zaszkodzi żaden wirus. Jej twórcy chcieliby w podobny sposób udoskonalić komórki człowieka – informuje „Science” cytowany przez Rynekaptek.pl. Zespół George’a Churcha z Harvard Medical School w Bostonie chce tak „przeprogramować” DNA typowej bakterii Eschrichia coli, aby było odmienne od DNA wszystkich innych organizmów na Ziemi. Oznacza to dokonanie ponad 62000 zmian w jej genomie. Tak dużych zmian nie dało się dokonać klasycznymi metodami – trzeba było zaprojektować genom na komputerze i zsyntetyzować DNA fragment po fragmencie (każdy z nich liczył około 2000 par zasad). Krótkie odcinki zostały następnie połączone w dłuższe – po około 50 000 zasad. Docelowo genom ma być utworzony z 4 milionów par zasad. Przekodowana E. coli może znaleźć różnorodne zastosowania w przemyśle. Od zwykłych E. coli ma być lepsza pod wieloma względami: odporna na wszelkie wirusy, niezdolna do wymiany genów z innymi organizmami i wytwarzająca białka, jakich nie ma w naturze. ŹRÓDŁO: RYNEK APTEK.PL www.farmacjapraktyczna.pl CIEKAWOSTKI DONIESIENIA KANADYJSKICH ONKOLOGÓW SENSACYJNA OPERACJA W INDIACH Bakterie pomogą w leczeniu raka Z żołądka Wrażliwe na pole magnetyczne bakterie pacjenta jako nośniki leku w chemioterapii, trafiające wydobyto... bezpośrednio do komórek rakowych – prace nad 40 noży taką metodą chemioterapii prowadzą kanadyjscy uczeni z Montrealu – donosi Rynekaptek.pl. Efekty swoich prac badacze z Politechniki w Montrealu, Uniwersytetu Montrealskiego i Uniwersytetu McGill opisali w raporcie opublikowanym w prestiżowym „Nature Nanotechnology”. Metoda wykorzystuje naturalne właściwości szczepu bakterii, żyjących w ubogich w tlen wodach w okolicy Rhode Island. Bakterie Magnetococcus Marinus MC-1 po pierwsze mają rodzaj własnego „kompasu” z tlenku żelaza i w przemieszczaniu się w wodzie wykorzystują swoją wrażliwość na pole magnetyczne. Po drugie bakterie te mają naturalną zdolność kierowania się w rejony o niższej zawartości tlenu. Po trzecie bakterie Magnetococcus Marinus MC-1 R E K L A M A potrafią się same przemieszczać za pomocą posiadanych wici – a więc nie przesuwają się tylko tam, gdzie poniesie je prąd morski. Badaczy inspirowały nie tylko właściwości wyczuwania pola magnetycznego u bakterii. Także znana naukowcom obserwacja, że najbardziej oporne na terapie miejsca w guzach rakowych to te, gdzie jest niska zawartość tlenu. Kanadyjscy naukowcy zauważyli, że po wstrzyknięciu chorym na raka jelita grubego myszom bakterii transportujących nanoliposomy z lekiem, aż do 55 proc. bakterii docierało do ubogich w tlen guzów rakowych. ŹRÓDŁO: RYNEKAPTEK.PL Zespół lekarzy specjalistów z indyjskiego Amritsar przeprowadził udaną operację usunięcia 40 noży z żołądka pacjenta. Operacja trwała pięć godzin – donosi Wirtualna Polska. Pacjentem był policjant Surjeet Singh. Lekarzom tłumaczył, że czuł nieodpartą chęć jedzenia ostrych przedmiotów, co trwało od około dwóch miesięcy. Do szpitala trafił z bólem brzucha i dużym ubytkiem wagi. Obecność noży w jego organizmie stwierdzono po badaniu ultrasonografem i biopsji. ŹRÓDŁO: WP.PL RAPORT Leki dla seniora Tylko w ubiegłym roku pacjenci aptek w wieku 75 lat i więcej zostawili w nich ogromne sumy – według różnych wyliczeń od 2,5 do 4 mld zł. Ta kwota robi wrażenie, szczególnie w zestawieniu z niskimi w przeważającej większości emeryturami. Sumy te mają być teraz niższe dzięki bezpłatnym lekom dla seniorów. JOLANTA MOLIŃSKA dziennikarka, publikuje m.in. na łamach „Newsweek’a” i „Focus’a” napisz do autora: [email protected] O d 1 września 2016 r. osoby, które ukończyły 75 lat, otrzymują bezpłatnie leki z tzw. listy „S” zatwierdzonej i ogłoszonej w ostatecznym kształcie przez Ministerstwo Zdrowia w obwieszczeniu z 19 sierpnia 2016 r. w sprawie wykazu refundowanych leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych na dzień 1 września 2016 r. (Dz. Urz. Min. Zdr. z 2016 r. poz. 79). W zestawieniu znalazło się 1129 preparatów i 68 substancji czynnych. Ustawa wprowadzająca bezpłatne leki dla seniorów została podpisana przez Prezydenta Andrzeja Dudę na początku maja. Założeniem było stworzenie takiej ich listy, na której znajdą się medykamenty dające ulgę w schorzeniach właściwych wiekowi podeszłemu. Będą one otrzymywane na podstawie recepty wystawionej przez lekarza POZ. Dane o tym, z ilu opakowań dar- 12 farmacja praktyczna 9/2016 ” mowych leków korzystają seniorzy, prezes Narodowego Funduszu Zdrowia ma raz w miesiącu przekazywać Ministrowi Zdrowia. Lista bezpłatnych leków dla seniorów powstała, by zmniejszyła się liczba osób starszych, których nie stać na ich regularne wykupywanie zgodnie z zaleceniami lekarza. Zażywanie medykamentów poprawi jakość życia seniorów, ale długofalowo ma też spowodować, że mniej pieniędzy z budżetu państwa będzie przeznaczanych na hospitalizację tych chorych, którzy nie przyjmowali zapisanych specyfików, bo nie było ich na to stać. Według raportu „Struktura wysokości emerytur i rent wypłacanych przez ZUS po waloryzacji w marcu 2016 roku” opracowanego przez Departament Statystyki i Prognoz Aktuarialnych przeciętna wysokość emerytury wypłacanej przez ZUS w marcu 2016 r. wyniosła 2 049,15 zł, dla populacji mężczyzn – W pierwszych miesiącach działania ustawy „75+”, jak popularnie się ją nazywa, z budżetu państwa na darmowe leki wydanych zostanie zaledwie ok. 125 mln zł. W przyszłym roku – na razie według planów – ma to być już 560 mln zł 2 525,67 zł, zaś dla populacji kobiet – 1 722,09 zł. Najniższe świadczenia, pobierane w wysokości do 890,00 zł stanowiły 3,7 proc. ogółu emerytur. Zaś najwyższy odsetek wynoszący 11,9 proc. populacji osób pobierających emerytury wystąpił w przedziale 1600,01 zł do 1800,00 zł. Wielu starszym osobom te pieniądze nie pozwalają na zaspokojenie wszystkich potrzeb. Tymczasem z danych Polskiego Związku Emerytów, Rencistów i Inwalidów wynika, że tylko w ubiegłym roku pacjenci aptek w wieku 75 lat i więcej zostawili w nich w sumie ponad 2,5 mld zł. Z kolei IMS Health, firma zajmująca się monitorowaniem rynku farmaceutycznego, wylicza, że mogły to być nawet 4 mld zł. Dla porównania – w pierwszych miesiącach działania ustawy „75+”, jak popularnie się ją nazywa, z budżetu państwa na darmowe leki wydanych zostanie zaledwie ok. 125 mln zł. W przyszłym roku – na razie według planów – ma to być już 560 mln zł. – Środki, które mają zostać przeznaczone na sfinansowanie dopłat do leków, są www.farmacjapraktyczna.pl RAPORT stosunkowo niewielkie w porównaniu do całości wydatków ponoszonych przez seniorów na zakup medykamentów – mówi Andrzej Saniewski, Dyrektor Krajowego Instytutu Gospodarki Senioralnej. Ustawie towarzyszą i inne wątpliwości: dlaczego cezurę stanowi 75 r.ż., a nie moment przejścia na emeryturę? Dlaczego nie są brane pod uwagę dochody emerytów? Czy nie byłoby lepiej, gdyby z darmowych leków korzystały mniej zamożne osoby, którym można by wówczas sfinansować wszystkie medykamenty, a nie tylko wybrane? – Każdy kraj korzysta z rozwiązań odpowiadających jego możliwościom finansowym – mówi Marek Tomków, Wiceprezes Naczelnej Rady Aptekarskiej. I tłumaczy, że zależność jest prosta: jeśli w budżecie Ministerstwa Zdrowia znajdzie się więcej środków, na przykład z podwyższonej składki zdrowotnej lub z innego źródła, możliwe będzie udzielenie większego wsparcia seniorom. Marek Tomków nie ma wątpliwości, że z nową sytuacją poradzą sobie farmaceuci. – Zawsze przy okazji zmian pojawiają się jakieś drobne kłopoty, ale to nic wyjątkowego. Tym razem trzeba będzie przygotować systemy komputerowe, z których korzystają apteki, ale trudności będą przejściowe – mówi. Jego zdaniem wszystko pójdzie sprawnie, o ile farmaceuci będą pamiętali o dwóch rzeczach: – Po pierwsze również pielęgniarki mogą wypisywać recepty na bezpłatne leki. Po drugie – jeśli pacjent ma skorzystać z zamiennika, on również musi być na liście darmowych specyfików. Ideałem byłoby, gdyby farmaceuci mogli pracować na rzecz seniorów nie tylko wydając im darmowe preparaty i substancje czynne. Ogromne pole do działania stwarza im opieka farmaceutyczna, która w wielu krajach świata rozumiana jest systemowo i dzięki temu świetnie funkcjonuje. W jej ramach farmaceuci m.in. dbają, by leki na różne schorzenia zażywane przez jednego pacjenta nie wchodziły ze sobą w groźne dla zdrowia interakcje, kontrolują jego kondycję, wykonując podstawowe badania (np. pomiar ciśnienia), pilnują, by recepty przepisane przez lekarza rzeczywiście były realizowane, a leki aplikowane itp. W Polsce jednak dopiero pracuje się nad kształtem podobnych świadczeń. JAK TO ROBIĄ W INNYCH KRAJACH? Bezpłatnie lub za symboliczne kwoty seniorzy oraz osoby ubogie otrzymują leki w wielu krajach Unii Europejskiej. W Wielkiej Brytanii przysługują one osobom, które ukończyły 60 lat, ale także niezamożnym, których wspiera pomoc społeczna, bezrobotnym, dzieciom i młodzieży do 18 r. życia oraz kobietom w ciąży. Za medykamenty nie płacą albo płacą niewiele belgijscy i greccy emeryci. Podobnie jest w Hiszpanii, gdzie oprócz nich z tego przywileju korzystają osoby niepełnosprawne. W Niemczech bezpłatne leki przysługują osobom starszym, niepełnosprawnym i najbiedniejszym, a także dzieciom i kobietom ciężarnym. Pozostali ubezpieczeni obywatele płacą maksymalnie 10 proc. wartości leku na receptę – w zależności, do której grupy refundacyjnej dany środek należy. Duńczycy korzystają z refundacji, jeśli w ciągu roku wydali na leki więcej niż 116 euro. W Portugalii płaci się 10, 31, 73 lub 95 proc. wartości leku – w zależności od tego, do jakiej grupy zostało się zaliczonym przez tamtejszy resort zdrowia. Jednak bezpłatnie można dostać leki stosowane w chorobach nowotworowych, cukrzycy, padaczce, chorobie Parkinsona i innych schorzeniach. ” Ideałem byłoby, gdyby farmaceuci mogli pracować na rzecz seniorów nie tylko wydając im darmowe preparaty i substancje czynne. Ogromne pole do działania stwarza im opieka farmaceutyczna, która w wielu krajach świata rozumiana jest systemowo i dzięki temu świetnie funkcjonuje Według Eurostatu już za cztery lata, czyli w 2020 r., co czwarty Polak będzie miał 60 lat, a z biegiem czasu osób w wieku przedemerytalnym i emerytów będzie coraz więcej. Starzejącemu się polskiemu społeczeństwu będą się zmieniały potrzeby. Co należałoby zrobić, by polepszyć sytuację seniorów w Polsce? Andrzej Saniewski wylicza: – Zapewnić łatwy dostęp do usług opiekuńczych i zdrowotnych, dostosować mieszkalnictwo do potrzeb seniorów, w tym podjąć działania mające na celu rozwiązywanie głośnego problemu „więźniów czwartego piętra” oraz stworzyć system szkolenia opiekunów osób starszych. To trzy najpilniejsze problemy do rozwiązania – mówi i dodaje, że prawdziwe trudności leżą jeszcze gdzie indziej: – Brakuje w Polsce wiarygodnych danych, które diagnozowałyby jakość życia seniorów i wskazywałyby najistotniejsze obszary wymagające poprawy. Dysponujemy tylko wyrywkowymi analizami, które nie dają pełnego obrazu ich życia i oczekiwań. PODYSKUTUJ O TYM NA FORUM! www.farmacjapraktyczna.pl farmacja praktyczna 9/2016 13 SONDA Bezpłatne leki – za czy przeciw? Zapytaliśmy Czytelników „Farmacji Praktycznej”, jak oceniają ustawę 75+, w myśl, której od września br. pacjenci, którzy ukończyli 75. rok życia, będą nieodpłatnie otrzymywali leki z ustalanej przez resort zdrowia tzw. listy „S”. MICHAŁ MAŃKA mgr farmacji napisz do autora: [email protected] ” mgr farm. Aneta Dąbrowska farmaceutka ze Szczecina Obawiam się, że starsi ludzie znów będą gromadzić leki, które nabyli bezpłatnie. Już to przerabialiśmy – gdy były leki za 1 grosz. W przypadku programu 75+ będzie tak samo, jeżeli nie gorzej. Rodzi się też pytanie o bezpieczeństwo stosowania tak zakupionych leków – ryzyko polipragmazji, wystąpienia działań niepożądanych czy przedawkowań preparatów. Nie uważam projektu 75+ za trafiony. Moim zdaniem żaden lek nie powinien być bezpłatny, a zwłaszcza – paradoksalnie – dla seniorów. Dlatego, że to właśnie wśród seniorów mamy największe prawdopodobieństwo 14 farmacja praktyczna 9/2016 interakcji lekowych i przedawkowań leków. Przyznam, że jako farmaceutka nie jestem jeszcze świadoma nowych obowiązków wynikających z przyjęcia ustawy 75+ ani też specyfiki realizacji recept na leki z listy „S”. mgr farm. Sylwia Fałkowska farmaceutka z Krakowa Myślę, że budżet państwa, który, jak wiadomo, jest mocno ograniczony, może nie udźwignąć finansowania ustawy 75+. Moim zdaniem za sprawą projektów takich jak 500+ i 75+ na pewno zabraknie pieniędzy na refundowanie opieki farmaceutycznej tak mocno forsowanej przez nasz samorząd Moim zdaniem żaden lek nie powinien być bezpłatny, a zwłaszcza – paradoksalnie – dla seniorów. Dlatego, że to właśnie wśród seniorów mamy największe prawdopodobieństwo interakcji lekowych i przedawkowań leków i potrzebnej naszym pacjentom. A przecież mogłaby ona mocno usprawnić działanie systemu opieki zdrowotnej w naszym kraju. mgr farm. Marcin Sokalski farmaceuta z Radomia Uważam, że 75+ to jeden z lepszych pomysłów Ministerstwa Zdrowia od lat. Osoby starsze zasługują na co najmniej tańsze leki, jeżeli nie właśnie bezpłatne. Projekt przewidujący całkowite finansowanie niektórych leków dla seniorów jest jak najbardziej zasadny. Wszyscy pracujący w aptekach wiemy z obserwacji, ale też z opowiadań naszych najstarszych pacjentów, że nierzadko brakuje im pieniędzy na wykupienie wszystkich leków z recepty. Często spotykam się z sytuacją, gdy starsza pani lub pan proszą o pomoc w wybraniu z listy leków przepisanych na kilku receptach tych preparatów, które według wiedzy farmaceuty są najbardziej niezbędne. A przecież nie jesteśmy klinicystami i nie znamy www.farmacjapraktyczna.pl SONDA historii choroby ani klinicznych szczegółów schorzeń naszych pacjentów. Więc nie powinniśmy decydować, czy współdecydować o tym, który lek z recepty powinien być wykupiony, a który nie. Tym bardziej sam pacjent nie powinien tego robić. Jeżeli lekarz wypisał konkretne leki, to znaczy, że jest racjonalny cel ich przyjmowania, a więc pacjent powinien wykupić wszystkie leki z recepty. Tak się jednak rzadko dzieje w przypadku seniorów. Na liście „S” powinny znaleźć się przede wszystkim te leki, które stosowane są w farmakoterapii chorób najczęściej występujących u osób starszych. A więc preparaty stosowane w nadciśnieniu tętniczym, cukrzycy, w przypadku podwyższonego cholesterolu czy w ogóle w przypadku dyslipidemii. Choroba niedokrwienna serca, miażdżyca, udar mózgu i zaburzenia hormonalne, to również przypadki, w których leki powinny być bezpłatne dla seniorów. mgr farm. Jakub Brzostek farmaceuta z Warszawy ” Uważam, że gdy moi rodzice przejdą na emeryturę, a następnie osiągną wiek wymagany do korzystania z programu 75+, to na pewno będzie on im bardzo pomocny. Jak pewnie większość z nas wie, stawki emerytalne w naszym kraju należą do najniższych w Unii Europejskiej. Dlatego projekt umożliwiający osobom po 75. roku życia otrzymywanie leków bezpłatnie jest idealny na jesień życia. Co do leków, które powinny znaleźć się na liście bezpłatnych preparatów dla seniorów, to uważam, że na pewno te dotychczas najdroższe, czyli np. słynny rywaroksaban, ale też inne leki przeciwzakrzepowe i przeciwmiażdżycowe. mgr farm. Sławomir Jaskóła farmaceuta z Lublina Nie bójmy się programu 75+! Wiele osób, z którymi na ten temat rozmawiam, obawia się, że w górę pójdą ceny leków spoza listy „S”. Warto jednak Stawki emerytalne w naszym kraju należą do najniższych w Unii Europejskiej. Dlatego projekt umożliwiający osobom po 75. roku życia otrzymywanie leków bezpłatnie jest idealny na jesień życia w tym miejscu zauważyć, że osoby czynnie pracujące i będące w wieku czynnym zawodowo mają potencjalnie możliwości do tego, aby zarobić i wykupić drogi lek z recepty. Natomiast osoby po 75. roku życia często muszą korzystać z pomocy finansowej swoich dzieci czy wnuków – wiem o tym z relacji moich starszych pacjentów. Program 75+ nie może być jednak falstartem, należy go dokładnie przemyśleć i opracować, tak, aby optymalnie wykorzystać środki budżetowe (pamiętajmy, że są to przecież pieniądze publicznie!) i wydać jak najmniej z największą możliwą korzyścią dla seniorów. Dlatego lista leków bezpłatnych dla tych osób na pewno powinna być konsultowana z wieloma instytucjami farmakoekonomicznymi (np. AOTM) i ekspertami z różnych dziedzin farmakoterapii. Na pewno na tej liście, zwanej listą „S”, powinny się znaleźć preparaty, które mają cenę zbytu netto nie wyższą niż ustalony limit. Optuję za tym, aby wprowadzić przynajmniej symboliczną opłatę za leki, np. 1 zł. Dlaczego? Dlatego, że zazwyczaj to, co jest zupełnie za darmo, częściej trafia do kosza, niż to, w co choć odrobinę zainwestujemy. Organy rządowe, z Ministerstwem Zdrowia na czele, powinny również zrobić wszystko, aby nie dopuścić do sytuacji, w której w ramach programu 75+, zamiast leków generycznych wydawane będą leki oryginalne. Gdyby się tak zdarzyło, to zrobi nam się zamieszanie w systemie grup limitowych i państwo będzie musiało zwiększyć budżet na dalszą realizację tego projektu. A przecież są to środki publiczne. PODYSKUTUJ O TYM NA FORUM! www.farmacjapraktyczna.pl farmacja praktyczna 9/2016 15 PRAWO Realizacja recept dla seniorów – leki 75+ Ustawa 75+ wprowadza szereg zmian w praktyce aptecznej, a tym samym nakłada na farmaceutów nowe obowiązki. PIOTR KAMIŃSKI radca prawny napisz do autora: [email protected] W dniu 12 czerwca br. zaczęła obowiązywać ustawa z dnia 18 marca 2016 r. o zmianie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz niektórych innych ustaw (dalej: ustawa zmieniająca). Wśród „innych ustaw”, o których mowa w tytule ustawy zmieniającej, znalazła się istotna z punktu widzenia prowadzenia działalności aptekarskiej ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych (dalej: ustawa o refundacji leków). Ustawa zmieniająca wprowadziła dwie zasadnicze zmiany. Po pierwsze – wchodzą w życie przepisy dotyczące zaopatrzenia pacjentów powyżej 75. r.ż. w bezpłatne leki, środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyroby medyczne refundowane. Po drugie – w zasadniczy 16 farmacja praktyczna 9/2016 ” sposób zmienia przepisy dotyczące wydawania w aptece zamienników leków przepisanych przez osobę odpowiedzialną. Pierwszy wykaz leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych, w które świadczeniobiorcy po ukończeniu 75. r.ż. będą mogli bezpłatnie się zaopatrywać, Minister Zdrowia ogłosił w dniu 19.08.2016 r. Na dotychczasowych wzorach recept, w polu „Kod uprawnień dodatkowych”, w przypadku leków dla seniorów będzie widnieć litera „S”. W przypadku braku oznaczenia „S” farmaceuta nie będzie mógł wydać osobie po ukończeniu 75. r.ż. bezpłatnie leku nawet jeżeli ten lek znajduje się w obwieszczeniu jako lek darmowy dla tych osób. Ostatecznej weryfikacji recepty dokona farmaceuta, sprawdzając wiek pacjenta na podstawie numeru PESEL podanego na recepcie lub datę Na dotychczasowych wzorach recept, w polu „Kod uprawnień dodatkowych”, w przypadku leków dla seniorów będzie widnieć litera „S”. W przypadku braku oznaczenia „S” farmaceuta nie będzie mógł wydać osobie po ukończeniu 75. r.ż. bezpłatnie leku, nawet jeżeli ten lek znajduje się w obwieszczeniu jako lek darmowy dla tych osób urodzenia. Apteki rozliczą się z NFZ na dotychczasowych zasadach. Ustawa zmieniająca nie wprowadza obowiązku weryfikacji przez wydającego lek danych zawartych na recepcie z dowodem tożsamości świadczeniobiorcy, który ukończył 75. r.ż. Po zaordynowany lek będzie więc mógł udać się, tak jak dotychczas, np. członek rodziny chorego. Należy zauważyć, iż receptę zawierającą leki znajdujące się w grupie bezpłatnych leków przeznaczonych dla seniorów powyżej 75. r.ż. wystawić może, stosownie do art. 43a ust. 1 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, lekarz podstawowej opieki zdrowotnej, pielęgniarka podstawowej opieki zdrowotnej albo lekarz posiadający prawo wykonywania zawodu, który zaprzestał wykonywania zawodu i wystawił receptę dla siebie albo dla małżonka, wstępnych lub zstępnych w linii prostej oraz rodzeństwa („pro autore” i „pro familia”). Prawa do wystawiania recept na bezpłatne leki nie otrzymali lekarze specjaliści, w tym również lekarze prowadzący pacjenta podczas leczenia w szpitalu. www.farmacjapraktyczna.pl PRAWO Jakie jeszcze inne zmiany istotne dla aptek wprowadzają nowe przepisy: 1 W przypadku, gdy recepta jest wystawiona przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, pielęgniarkę podstawowej opieki zdrowotnej lub jest receptą „pro autore” i „pro familia” wystawioną przez lekarza, który zaprzestał wykonywania zawodu dla osoby po 75. r.ż., osoba wydająca leki ma obowiązek poinformowania o możliwości nabycia leku innego niż lek przepisany na recepcie, o tej samej nazwie międzynarodowej, dawce, postaci farmaceutycznej, która nie powoduje powstania różnic terapeutycznych, i o tym samym wskazaniu terapeutycznym, który znajduje się w wykazie leków bezpłatnych i na życzenie wydać lek z tego wykazu – por. art. 44a ust. 1 ustawy o refundacji leków. 2 Przepis, o którym mowa w pkt 1 nie dotyczy sytuacji, w której wydanie innego leku (zamiennika) nie jest możliwe, tj. osoba odpowiedzialna za wystawienie recepty umieściła odpowiedni wpis w recepcie – w przypadku recepty w postaci elektronicznej, lub adnotację na druku recepty – w przypadku recepty w postaci papierowej, wskazując na niemożność dokonania zamiany przepisanego leku (NZ, nie zamieniać) – por. art. 44a ust. 3 ustawy o refundacji leków. 3 Jeżeli pacjent poza uprawnieniem z tytułu ukończenia 75. r.ż. będzie posiadał również inne uprawnienia dodatkowe, osoba wydająca leki ma obowiązek wydać lek z najniższą wysokością dopłaty – por. art. 44a ust. 2 ustawy o refundacji. Szczególne uprawnienia pacjentów do leków oraz środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego, o których mowa w ww. przepisie określone są w art. 43-46 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz w art. 7a ust. 1 ustawy z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest. Odpowiednie zaś kody uprawnień dodatkowych pacjenta jakie powinny widnieć na recepcie w związku z przynależnością do jednej z uprawnionych grup znajdują się w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 8 marca 2012 r. w sprawie recept lekarskich. Chodzi tu o następujące uprawnienia: ZK (Zasłużeni Honorowi Dawcy ” Krwi, Zasłużeni Honorowi Dawcy Przeszczepu), PO (żołnierze – o ile nie podlegają obowiązkowemu ubezpieczeniu z innego tytułu), IW (inwalidzi wojskowi), AZ (pracownicy i byli pracownicy zakładów produkujących wyroby zawierające azbest). Z punktu widzenia działalności aptekarskiej ważna będzie również zmiana oraz rozszerzenie art. 44 ust. 2 i 3 ustawy o refundacji leków. Zgodnie z nową regulacją, o ile lekarz nie dokonał adnotacji zakazującej zamiany leku, na żądanie pacjenta (po wcześniejszym jego poinformowaniu o możliwości nabycia leku tańszego), osoba wydająca leki ma obowiązek wydania innego leku niż przepisany na recepcie o tej samej nazwie międzynarodowej, dawce, postaci farmaceutycznej, która nie powoduje powstania różnic terapeutycznych, i o tym samym wskazaniu terapeutycznym, którego cena detaliczna jest równa lub wyższa od ceny leku przepisanego na recepcie (zamiennik z taką samą ceną lub droższy zamiennik). Zgodnie z art. 44 ust. 2b ustawy o refundacji leków osoba wydająca leki objęte refundacją może na żądanie pacjenta (również po wcześniejszym poinformowaniu o możliwości nabycia leku tańszego) wydać lek nieobjęty refundacją, inny niż lek przepisany na recepcie, o tej samej nazwie mię- Jeżeli pacjent poza uprawnieniem z tytułu ukończenia 75. r.ż. będzie posiadał również inne uprawnienia dodatkowe osoba wydająca leki ma obowiązek wydać lek z najniższą wysokością dopłaty – por. art. 44a ust. 2 ustawy o refundacji dzynarodowej, dawce oraz o postaci farmaceutycznej, która nie powoduje powstania różnic terapeutycznych, za 100% odpłatnością. Stosownie zaś do art. 44 ust. 2c osoba wydająca leki objęte refundacją może wydać lek w opakowaniu zawierającym różną – o maksymalnie 10%, liczbę dawek niż określona na recepcie (innymi słowy można wydać np. 30 tabletek za 28 lub odwrotnie). PODYSKUTUJ O TYM NA FORUM! www.farmacjapraktyczna.pl farmacja praktyczna 9/2016 17 REKLAMA PRAWO Zapytaj eksperta Na pytania Czytelników naszego miesięcznika, nadesłane do redakcji za pośrednictwem strony www.farmacjapraktyczna.pl, odpowiada Piotr Kamiński, radca prawny. PIOTR KAMIŃSKI radca prawny napisz do autora: [email protected] S łyszałam, że od 1 września 2016 r. każdy pracownik przed faktycznym rozpoczęciem wykonywania czynności służbowych będzie musiał mieć pisemny dokument potwierdzający jego zatrudnienie. Jak w praktyce należy rozumieć ten przepis? Czy należy podpisać z pracownikiem umowę o pracę dzień wcześniej? A może pierwszego dnia pracy tuż przed jej rozpoczęciem? Istotnie – 1 września br. wchodzi w życie nowelizacja art. 29 § 2 ustawy Kodeks pracy (dalej: k.p.). Zgodnie z tym przepisem na pracodawcę został nałożony obowiązek potwierdzenia pracownikowi na piśmie ustaleń co do stron umowy, rodzaju umowy oraz jej warunków przed dopuszczeniem pracownika do pracy – w sytuacji, gdy umowa 18 farmacja praktyczna 9/2016 ” o pracę nie została zawarta w formie pisemnej. Każdy pracownik wykonujący pracę będzie zatem musiał posiadać albo pisemną umowę o pracę, albo pisemne potwierdzenie podstawowych ustaleń związanych z zawarciem umowy o pracę w formie innej niż pisemna. Dotychczas pracodawca był zobowiązany do potwierdzenia ww. ustaleń najpóźniej w dniu rozpoczęcia pracy przez pracownika. Nowelizacja w praktyce oznacza, iż stosowny dokument potwierdzający pracodawca może wydać pracownikowi (jak dotychczas) również w pierwszym dniu pracy, z tą różnicą, że musi to nastąpić przed jej faktycznym rozpoczęciem, np. zaraz po przybyciu pracownika do pracy. Warto wiedzieć, iż uchybienie temu obowiązkowi przez pracodawcę zagrożone jest na mocy art. 281 pkt 2 k.p. karą grzywny. 1 września br. wchodzi w życie nowelizacja art. 29 § 2 ustawy Kodeks pracy (dalej: k.p.). Zgodnie z tym przepisem na pracodawcę został nałożony obowiązek potwierdzenia pracownikowi na piśmie ustaleń co do stron umowy, rodzaju umowy oraz jej warunków przed dopuszczeniem pracownika do pracy – w sytuacji, gdy umowa o pracę nie została zawarta w formie pisemnej Czy pracodawca ma prawo zabronić pracownikowi korzystania z toalety w czasie wykonywania czynności służbowych? Czy ma prawo wyciągać konsekwencje służbowe z tego tytułu – np. nakazać pracownikowi odpracowanie tego czasu? Przepisy prawa pracy nie regulują, przynajmniej bezpośrednio, problematyki poruszonej w pytaniu. Niemniej jednak w tym wypadku należałoby się odwołać do art. 8 k.p., zgodnie z którym nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Również na mocy art. 111 k.p. pracodawca jest obowiązany szanować godność i inne dobra osobiste pracownika. Zachowanie pracodawcy, który zabraniałby pracownikowi korzystania z toalety w czasie pracy lub www.farmacjapraktyczna.pl PRAWO nakazywał odpracowywanie czasu poświęconego na korzystnie z niej należałoby zatem oceniać w kategoriach naruszenia ww. przepisów, jak również naruszenia dóbr osobistych pracownika, w szczególności jego godności (art. 23 Kodeksu cywilnego). W związku z restrukturyzacją pracodawca chce przenieść mnie do innej placówki. Dodam, że aktualnie jestem w ciąży. Czy ma prawo to zrobić? Chciałabym też wiedzieć, czy przy wypowiedzeniu zmieniającym obowiązuje okres wypowiedzenia? Co do zasady pracodawca nie może pracownicy w ciąży ani w czasie urlopu macierzyńskiego wypowiedzieć wynikających z umowy warunków pracy i płacy, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z jej winy i reprezentująca pracownicę zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy (art. 177 § 1 k.p. w zw. z art. 42 § 1 k.p.). Zgodnie jednak z art. 5 ust. 5 pkt. 1 ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników[1], która ma zastosowanie u pracodawców zatrudniających co najmniej 20 pracowników, pracownicy w ciąży oraz w okresie urlopu macierzyńskiego pracodawca może jedynie wypowiedzieć dotychczasowe warunki pracy i płacy. Jedną z przyczyn uzasadniających ww. wypowiedzenie może być konieczność zmiany organizacji pracy w firmie (restrukturyzacja). Przy wypowiedzeniu zmieniającym obowiązuje okres wypowiedzenia, a więc nowe warunki pracy i płacy będą obowiązywać po jego upływie. Zmiany warunków umowy można także dokonać w drodze porozumienia, za zgodą pracownicy. Mam umowę na czas nieokreślony, ale z początkiem miesiąca chcę złożyć wypowiedzenie. Obowiązuje mnie 3-miesięczny okres wypowiedzenia i w tym czasie mam zamiar zwyczajowo stawiać 20 farmacja praktyczna 9/2016 ” się w pracy. Wiem, że akurat w placówce zaczyna się gorący okres i pewnie jak co roku o tej porze szef będzie sugerował, byśmy pracowali po godzinach. Czy w sytuacji, gdy złożę wypowiedzenie, będę musiał brać nadgodziny? Zgodnie z art. 100 § 1 k.p. pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę. Powyższy przepis ma również zastosowanie do pracownika będącego w okresie wypowiedzenia, który tak jak pozostali pracownicy obowiązany jest wykonywać polecenia służbowe pracodawcy, np. pracy w godzinach nadliczbowych. Odmowa wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych, w zależności od okoliczności, może być nawet uznana jako ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych (np. odmowa udziału w akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego albo usunięcia awarii). W momencie zatrudnienia otrzymałem od pracodawcy od razu umowę na czas nieokreślony. Po 8 miesiącach od jej podpisania chcę ją wypowiedzieć. Jaki okres wypowiedzenia będzie mnie obowiązywał w tej sytuacji – zwyczajowy 3-miesięczny, czy też krótszy, skoro przepracowałem dopiero 8 miesięcy? Zgodnie z art. 36 § 1 k.p. okres wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony i umowy o pracę zawartej na czas określony jest uzależniony od okresu zatrudnienia u danego pracodawcy i wynosi 2 tygodnie jeżeli pracownik był zatrudniony krócej niż 6 miesięcy; 1 miesiąc, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 6 miesięcy bądź 3 miesiące, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 3 lata. Na tle sporów w zakresie charakteru Odmowa wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych, w zależności od okoliczności, może być nawet uznana jako ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych (np. odmowa udziału w akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego albo usunięcia awarii) przepisów określających terminy wypowiedzenia umowy o pracę, Sąd Najwyższy uchwałą z dnia 9 listopada 1994 r. sygn. akt I PZP 46/94 przesądził, iż są to przepisy, które można modyfikować w interesie pracownika. W związku z tym, jeżeli w umowie określono 3-miesięczny okres wypowiedzenia i z punktu widzenia pracownika w trakcie zawierania umowy[2] korzyści z tego rozwiązania przeważały nad stratami, to będzie obowiązywał ten wydłużony okres wypowiedzenia. Trudno bowiem mówić o nieważności takiego postanowienia. Nie ma jednak przeszkód, aby na drodze porozumienia z pracodawcą skrócić ów termin do 1 miesiąca, tym bardziej że w omawianej sytuacji to pracownik zamierza wypowiedzieć umowę o pracę. Przypisy: 1. Dz. U. z 2015 r. poz. 192 ze zm. 2. por. również wyrok SN z dnia 10 stycznia 2006 r., sygn. akt I PK 97/05, OSNP 2007/3-4/39 PODYSKUTUJ O TYM NA FORUM! www.farmacjapraktyczna.pl www.farmacjapraktyczna.pl OPIEKA FARMACEUTYCZNA OPIEKA FARMACEUTYCZNA W CHOROBACH SKÓRY W aktualnym oraz kolejnych wydaniach „Farmacji Praktycznej” ukaże się cykl artykułów na temat opieki farmaceutycznej w dermatologii i roli, jaką może odegrać farmaceuta w kontakcie z pacjentem cierpiącym na różne choroby skóry. KONKURS Dotychczas przyzwyczailiśmy się mówić o opiece farmaceutycznej głównie w kontekście takich chorób, jak np. cukrzyca, nadciśnienie tętnicze czy astma. Jednak w związku ze stale rosnącą grupą pacjentów dermatologicznych w wielu krajach podnosi się coraz częściej potrzebę opieki farmaceutycznej także nad tymi chorymi. Przypomnijmy zatem, czym jest opieka farmaceutyczna i dlaczego jest ona ważna również u pacjentów cierpiących na przewlekłe choroby skóry. Grzybice powierzchowne skóry i paznokci Kogo atakują grzybice? Najczęściej osoby aktywnie korzystające z publicznych pryszniców, saun, solariów. Choroba ta dotyka więc zarówno osoby korzystające z basenu jak i z siłowni czy fitness, ale także te, które w większości czasu noszą sportowe nie zawsze oddychające obuwie, gdzie noga się poci (wojskowi, sportowcy, studenci AWF, biegacze). Do wygrania udział w szkoleniu on-line punktami edukacyjnymi dla 50 osób. Opieka farmaceutyczna to proces, w którym farmaceuta współpracuje z pacjentem i innymi członkami zespołu świadczącego opiekę zdrowotną w opracowaniu, wdrażaniu i monitorowaniu planu terapeutycznego, którego celem jest uzyskanie określonych efektów leczenia. Warto pamiętać, że w koncepcji opieki farmaceutycznej to pacjent staje się centralnym punktem pracy farmaceuty, a wydawany produkt leczniczy jest dopiero na drugim miejscu. W tym kontekście ważne staje się nie tylko zapewnienie pacjentowi dostępu do leków, ale także bezpieczeństwo i skuteczność terapii. Szacuje się, że w Polsce żyje ok. 5 mln osób z chorobami skóry, i że populacja tych chorych stale się powiększa. Tylko w przypadku osób cierpiących na atopowe zapalenie skóry statystyki wskazują na prawie 50% wzrost liczby tych chorych na przestrzeni 9 lat, tj. od ok. 6,1% chorych w całości populacji w 2000 r. do ok. 11,1% chorych w 2009 r., czyli ok. 3 mln 850 tys. osób. To oznacza, że co piąte dziecko i co pięćdziesiąty dorosły w Polsce cierpi na atopię. Dla porównania, w Wielkiej Brytanii na choroby skóry cierpi kilkanaście milionów osób. Dodatkowo, jak wskazują dane – 24% populacji w Anglii, tj. prawie 13 mln pacjentów, odwiedziło w 2006 r. lekarza ogólnego celem zdiagnozowania i leczenia tego typu schorzeń. Przy tak dynamicznie wzrastającej liczbie pacjentów dermatologicznych coraz częściej poddaje się pod dyskusję rolę farmaceutów w opiece nad tymi chorymi. Niedawno opublikowany przegląd badań autorstwa Rod Tucker’a oraz Johannah Duffy’ego nt. „Roli farmaceuty w zarządzaniu chorobami skóry”* pokazuje przykłady interwencji farmaceutycznych wśród pacjentów z dermatozami, analizując liczbę oraz skuteczność tych interwencji. Okazuje się, że porady dermatologiczne stanowią już 1/4 porad udzielanych w brytyjskich aptekach, i że dobra znajomość schorzeń dermatologicznych staje się coraz bardziej istotna w pracy farmaceuty. W tym kontekście bardzo ważnym zadaniem, jakie stoi przed naszym zawodem, jest rozróżnianie dermatoz oraz ocena, czy dany pacjent może być od razu objęty planem opieki farmaceutycznej, czy też potrzebna jest najpierw interwencja lekarza, a dopiero potem ustalenie planu opieki dermatologicznej w aptece. Związany z programem „Dermoopieka Farmaceutyczna” cykl artykułów powstał, aby propagować pogłębianie wiedzy z zakresu dermatologii wśród Farmaceutów, a także, aby zachęcić do wdrażania odpowiednich działań w codziennej pracy z pacjentami. * (Tucker R, Duffy J [2014] The Role of Community Pharmacists in the Management of Skin Problems. J Pharma Care Health Sys 1:105. May 07, 2014, doi:10.4172/ jpchs.1000105) mgr farm. EWA ZYGADŁO Centrum Informacji o Lekach, www.leki-informacje.pl lek. med. DOROTA BYSTRZANOWSKA specjalista dermatolog napisz do autora: [email protected] N ie należy zapominać o tych osobach, u których do zakażenia grzybicą dochodzi w wyniku współtowarzyszących chorób – przede wszystkim chorych na cukrzycę, ale też przewlekle leczonych antybiotykami, kortykosterydami czy stosujących leczenie immunosupresyjne. Często chorzy stosujący leki psychiatryczne także borykają się z problemem grzybicy. Nieobojętna jest też dieta – bogata w cukier, stwarzająca odpowiednie warunki do rozwoju grzyba. Nie należy zapominać o grzybicy odzwierzęcej – i tu najczęstsze zachorowania obserwuje się u dzieci po kontakcie z młodymi kotami, szczeniętami czy królikami. Niezmiernie często występuje łupież pstry (zmiany głównie obserwowane na ramionach i plecach) oraz łojotokowe zapalenie skóry (gdzie jedną z przyczyn jest nadmierny rozrost grzyba Malasezzia). Grzybica paznokci dotyczy głównie sportowców, wojskowych, osób starszych (nie bez znaczenia jest tu obuwie – mikrourazy, pocenie). Podsumowując: grzybica dotyka i dorosłych i dzieci, częściej sportowców i osoby chore. Warunki sprzyjające rozwojowi grzybicy: ciepłe, wilgotne środowisko, spadek odporności organizmu, podwyższony poziom glukozy we krwi. farmacja praktyczna 9/2016 21 REKLAMA OPIEKA FARMACEUTYCZNA ” Większość grzybic powierzchownych leczy się za pomocą leków miejscowych. Wyjątkiem jest grzybica paznokci i odzwierzęca grzybica skóry, które często wymagają zastosowania również leczenia systemowego. W każdym przypadku podejmowania terapii konieczne jest eliminowanie czynników sprzyjających rozwojowi infekcji i współpraca z pacjentem Najczęstsze zajmowane okolice: w fałdach skóry, miedzy palcami stóp, pod piersiami, w pachwinach, pod pachami, u osób otyłych w fałdach na brzuchu, u mężczyzn z dużym owłosieniem na klatce piersiowej – często zmiany są w linii środkowej, na twarzy – na granicy ze skórą owłosioną i czoła, miedzy brwiami i koło skrzydełek nosa, dodatkowo drożdżyca może zajmować okolice narządów płciowych i szparę międzypośladkową, paznokcie. Objawy: Skóra: zaczerwieniona, złuszczająca się skóra, możliwa zmacerowana skóra (między palcami stóp), możliwe drobne pęcherzyki z treścią surowiczą, koncentryczne powiększanie się ogniska, możliwe nowe ogniska satelitarne, 22 farmacja praktyczna 9/2016 Grzybica paznokci Grzybica powierzchni bocznej stopy wywołana przez T. rubrum Typowe zmiany skórne w grzybicy skóry gładkiej (grzybica odzwierzęca u dziecka) – przypadek autora Grzybica dłoni wywołana przez T. rubrum (zmiany rumieniowo-złuszczające) wyraźniej zaznaczony (bardziej zapalny) brzeg zmiany, silne swędzenie i pieczenie (nasilające się po spoceniu). Paznokieć: nierówna powierzchnia, nierówny koloryt płytki paznokciowej, odchodzenie wolnego brzegu płytki od łożyska, pogrubiała płytka paznokciowa. Jak zapobiegać? Regularnie myć i dokładnie osuszać skórę, zapobiegać poceniu (antyperspiranty), dezynfekować obuwie i skarpety. Jak leczyć? Większość grzybic powierzchownych leczy się za pomocą leków miejscowych. Wyjątkiem jest grzybica paznokci i odzwierzęca grzybica skóry, które często wymagają zastosowania również leczenia systemowego. W każdym przypadku podejmowania terapii konieczne jest eliminowanie czynników sprzyjających rozwojowi infekcji i współpraca z pacjentem. Wśród leków miejscowych stosuje się najczęściej: leki imidazolowe (klotrimazol, ekonazol, ketokonazol, mikonazol, bifonazol, flutrimazol), alliloaminy (terbinafina, naftifina), pochodne pirydonu (cyklopiroksolamina), inne (kwas undecylenowy, barwniki). Leczenie ogólne jest zalecane w przypadkach bardziej rozległych i uporczywych grzybic, a także w przypadku grzybicy paznokci, która obejmuje więcej niż 50% paznokcia lub więcej niż 4 paznokcie. W zależności od rodzaju grzybicy oraz umiejscowienia lekarz może zalecić itrakonazol, fluconazol lub terbinafinę w odpowiedniej dawce i określonym czasie. Jedną z substancji wykazujących skuteczność grzybobójczą i przetrwalnikową ma cyklopiroksolamina – lek syntetyczny, który należy do grupy pochodnych pirydynonu. Cyklopiroks działa na grzyby właściwe – dermatofity, grzyby drożdżopodobne, pleśnie i grzyby mieszane. Dzięki tak szerokiemu spektrum działania możemy nim leczyć z powodzeniem grzybice skóry gładkiej (w tym też wyprzenia drożdżakowe choćby w fałdach skóry, grzybicę międzypalcową stóp), grzybice odzwierzęce (leczenie wspomagające), łupież pstry, a nawet grzybice www.farmacjapraktyczna.pl Ciclopirox olaminum – teraz dostępny bez recepty! DZIAŁA PRZECIWGRZYBICZO, PRZECIWBAKTERYJNIE I PRZECIWZAPALNIE! płyn na skórę zawiesina na skórę żel na skórę Pirolam (Ciclopiroxi olaminum). Skład i postać: Każdy gram żelu, zawiesiny na skórę i płynu na skórę zawiera 10 mg cyklopiroksu z olaminą. Substancje pomocnicze o znanym działaniu: żel - glikol propylenowy, metylu parahydroksybenzoesan (E218), propylu parahydroksybenzoesan; zawiesina - glikol propylenowy, alkohol cetostearylowy. Wskazania: Leczenie grzybic skóry gładkiej, owłosionej, grzybic stóp, podudzi spowodowanych przez: Trichophyton rubrum, Trichophyton mentagrophytes, Epidermophyton floccosum, Microsporum canis, Microsporum gypseum, Candida albicans, Candida tropicalis, Candida krusei, Candida parapsilosis, Cryptococcus neoformans, Aspergillus fumigatus, Malassezia furfur (dawniej Pityrosporum ovale). Dawkowanie i sposób podawania: Podanie na skórę. Dorośli i dzieci w wieku powyżej 6 lat. Produkt należy aplikować 2 razy na dobę na zmienioną chorobowo skórę, lekko wcierając lub pozostawiając do wyschnięcia. Leczenie należy prowadzić aż do ustąpienia objawów chorobowych. Optymalny czas leczenia cyklopiroksem z olaminą wynosi 3 tygodnie. Aby zapobiec nawrotowi choroby zaleca się kontynuowanie leczenia przez okres 10 dni po ustąpieniu zmian chorobowych. Jeśli objawy nie ustąpią po 4 tygodniach leczenia, pacjent powinien skontaktować się z lekarzem. Nie stosować opatrunków i plastrów Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na substancję czynną cyklopiroks z olaminą lub na którąkolwiek substancję pomocniczą. Grzybicze zakażenia oka i okolic oczu. Nie stosować u niemowląt i dzieci w wieku poniżej 6 lat. Ostrzeżenia i zalecane środki ostrożności: W przypadku wystąpienia nadwrażliwości, należy przerwać leczenie i natychmiast skontaktować się z lekarzem. Swędzących zakażonych miejsc nie wolno drapać. Należy chronić oczy przed kontaktem z produktem. Produkt nie jest przeznaczony do leczenia grzybic pochwy. Unikać noszenia ubrań i obuwia nieprzepuszczającego wilgoci i ciepła. Po myciu i kąpieli miejsca chorobowo zmienione należy dokładnie osuszyć. Odzież stykającą się ze zmienioną chorobowo skórą, ręczniki i gąbki należy zmieniać codziennie i prać w temperaturze 90°C (zaleca się używanie ręczników jednorazowych). Nie używać mydeł o odczynie kwaśnym, gdyż sprzyja to rozmnażaniu grzybów z rodzaju Candida. Zaleca się, aby przed rozpoczęciem leczenia produktem Pirolam pacjenci szczególnie narażeni na zakażenia grzybicze (z zaburzeniami krążenia obwodowego, cukrzycą, zaburzeniami odporności), pacjenci z chorobami skóry, takimi jak łuszczyca lub inne przewlekłe choroby skóry skonsultowali się z lekarzem. Dodatkowo. Żel: ze względu na zawartość glikolu propylenowego produkt może powodować podrażnienie skóry; ze względu na zawartość parahydroksybenzoesanu metylu i parahydroksybenzoesanu propylu produkt może powodować reakcje alergiczne (możliwe reakcje typu późnego). Zawiesina - ze względu na zawartość glikolu propylenowego produkt może powodować podrażnienie skóry; ze względu na zawartość alkoholu cetostearylowego produkt może powodować miejscową reakcję skórną (np. kontaktowe zapalenie skóry). Działania niepożądane: Częstość występowania działań niepożądanych wymienionych poniżej jest zdefiniowana według układów i narządów i zgodnie z częstością występowania: bardzo często (≥1/10), często (≥1/100 do <1/10); niezbyt często (≥1/1 000 do <1/100), rzadko (≥1/10 000 do <1/1 000); bardzo rzadko (<1/10 000), nieznana (częstość nie może być określona na podstawie dostępnych danych). Zaburzenia skóry i tkanki podskórnej. Częstość nieznana: pieczenie, podrażnienie skóry, rumień, świąd. Zaburzenia układu immunologicznego. Często: obrzęk. Rzadko: alergiczne kontaktowe zapalenie skóry. Po dopuszczeniu produktu leczniczego do obrotu istotne jest zgłaszanie podejrzewanych działań niepożądanych. Umożliwia to nieprzerwane monitorowanie stosunku korzyści do ryzyka stosowania produktu leczniczego. Osoby należące do fachowego personelu medycznego powinny zgłaszać wszelkie podejrzewane działania niepożądane za pośrednictwem Departamentu Monitorowania Niepożądanych Działań Produktów Leczniczych Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych; Al. Jerozolimskie 181C; 02-222 Warszawa; Tel.: + 48 22 49 21 301, Faks: + 48 22 49 21 309; e-mail: [email protected]. Działania niepożądane można zgłaszać również podmiotowi odpowiedzialnemu. Podmiot odpowiedzialny: Medana Pharma S.A. Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu leku Pirolam: żel, zawiesina, płyn odpowiednio nr 7401, Nr 7400, Nr 7399 wydane przez MZ. Dodatkowych informacji o leku udziela: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., ul. Bobrowiecka 6, 00-728 Warszawa, tel. +48 22 364 61 00; fax. +48 22 364 61 02. www.polpharma.pl. Lek wydawany bez recepty. ChPL: 2016.07.21. PIR/162/08-2016 OPIEKA FARMACEUTYCZNA paznokci. Tam, gdzie dochodzi do zakażenia grzybiczego, dość szybko dołącza się stan zapalny i nadkażenie bakteryjne. Cyklopiroks łagodzi stan zapalny skóry skuteczniej niż 2,5% hydrokortyzon*. Może być więc z powodzeniem stosowany w grzybicy, której towarzyszy zaczerwienienie, świąd i pieczenie skóry. To przewaga tej substancji nad innymi lekami przeciwgrzybiczymi. Cyklopiroks wykazuje skuteczność przeciwbakteryjną w stosunku do bakterii gram dodatnich i gram ujemnych. To umożliwia skuteczne leczenie jednym preparatem mieszanych zakażeń skóry. Znaczenie kliniczne i terapeutyczne ma też fakt ze cyklopiroks hamuje wzrost Chlamydia, Trichomonas, Mycoplasma. A skuteczność terapii gwarantuje nam brak efektu uodporniania się grzybów na cyklopiroks. Cyklopiroks dostępny jest w różnych postaciach, co zapewnia komfort w odpowiednim doborze w zależności od lokalizacji zmian chorobowych: szampon – to rozwiązanie w łojotokowym zapaleniu skóry, łupieżu pstrym; oprócz skóry owłosionej można go w postaci piany nanosić na powierzchnie skóry gładkiej, roztwór – świetnie sprawdza się na skórze owłosionej głowy czy w partiach skóry gładkiej, zawiesina – to doskonałe rozwiązanie dla wrażliwszych części skóry (w fałdach, pachwinach, pod pachami, na twarzy), żel – zapewnia odpowiednie stężenie leku w takich okolicach, jak między palcami stóp, podeszwy i w opatrunku okluzyjnym na paznokcie. Niektóre preparaty z cyklopiroksem (do stosowania na skórę) dostępne są bez recepty. Cyklopiroks w postaci lakieru do leczenia grzybicy paznokci dostępny jest na receptę. Piśmiennictwo: * Rosen T, Schell BJ, Orengo I. Anti-inflammatory activity of antifungal preparations. Int J Dermatol. 1997; 36 (10): 788-92 lek. med. DOROTA BYSTRZANOWSKA specjalista dermatolog PODYSKUTUJ O TYM NA FORUM! www.farmacjapraktyczna.pl OKIEM FARMACEUTY – KILKA UWAG DOTYCZĄCYCH CHORÓB POWIERZCHNIOWYCH SKÓRY I PAZNOKCI: Zakażenia grzybicze należą do jednych z najczęściej spotykanych chorób skóry. Do ich zwalczania opracowano wiele skutecznych leków stosowanych zewnętrznie w postaci szamponów, kremów, maści, płynów i lakierów oraz leków do stosowania doustnego. Zaprezentowany w niniejszym numerze „Farmacji Praktycznej” artykuł pt. „Grzybice powierzchowne skóry i paznokci” omawia w sposób zwięzły podstawowe zagadnienia dotyczące powstawania, objawów, zapobiegania oraz leczenia ww. schorzeń. Bardzo ważnym aspektem w leczeniu grzybic skóry i paznokci Ze względu na fakt, że rozprzestrzenianie tych chorób wzrasta, Farmaceuta odgrywa ważną rolę w kontakcie z pacjentem pacjenci coraz częściej przed pójściem do lekarza zgłaszają się po pomoc do farmaceuty w poszukiwaniu praktycznych porad oraz produktów, które mogłyby pomóc w zwalczaniu i profilaktyce grzybic powierzchownych skóry i paznokci. Aby w sposób profesjonalny i właściwy farmaceuta mógł doradzać pacjentom, powinien z jednej strony posiadać wiedzę na temat grzybic, z drugiej współpracować z lekarzem POZ, a w przypadkach bardziej skomplikowanych – także z lekarzem dermatologiem, w zakresie potwierdzenia diagnozy oraz zaproponowania farmakologicznych i niefarmakologicznych sposobów działania, które będą skuteczne i bezpieczne dla pacjenta. chorym na grzybicę, szczególnie w zakresie edukacji na temat stosowania leków (postaci leku, sposobu nanoszenia na zmienioną chorobowo skórę lub paznokieć, regularności aplikacji, wystąpienia ewentualnych działań niepożądanych). Ważne jest także motywowanie pacjenta i wspieranie go w regularnym stosowaniu leków oraz w utrzymywaniu właściwej higieny całego ciała ze szczególnym uwzględnieniem miejsc zajętych chorobowo. Chodzi o to, aby nie dopuścić do zakażenia nowych obszarów ciała lub do nawrotów choroby już wyleczonej. jest nadzór nad prowadzoną terapią oraz wizyty kontrolne u dermatologa. Pacjent powinien mieć świadomość, że leczenie grzybic jest długie. W przypadku grzybic skóry nieowłosionej leczenie trwa zazwyczaj od 2 do 4 tygodni. Natomiast w przypadku owłosionej skóry głowy leczenie może ciągnąć się 2-4 miesiące, a w grzybicy paznokci nawet 3-6 miesięcy. Po tym okresie pacjent powinien udać się na wizytę kontrolną do lekarza w celu sprawdzenia, czy zalecone postępowanie okazało się skuteczne. Farmaceuci pracujący w aptekach są bardzo dobrze usytuWażna jest umiejętność rozróżnienia grzybic powierzchniowych, wśród których występują zakażenia grzybicze skóry wywołane przez drożdże (Candida) i zakażenia wywołane przez dermatofity (Epidermophyton, Microsporum oraz Trichophyton). Candida jest drożdżakiem powszechnie spotykanym i bytującym na powierzchni skóry oraz błon śluzowych. Nie wywołuje zmian chorobowych do chwili, gdy wzmożona wilgotność, ciepło oraz osłabienie miejscowych i ogólnoustrojowych mechanizmów odpornościowych stwarzają dobre warunki do rozwoju tego mikroorganizmu. Natomiast grzybice wywołane przez dermatofity najczęściej lokalizują się na warstwie rogowej naskórka i paznokciach. Objawy różnią się w zależności od miejsca występowania zakażenia. Dermatofity są mikroorganizmami wykorzystującymi w celach odżywczych keratynę, w związku z czym ich obecność związana jest z koniecznością bytowania w obrębie warstwy rogowej naskórka, na łodygach włosów lub paznokciach. Różnią się od drożdży mniejszą inwazyjnością. U większości osób nie dochodzi do rozwoju infekcji na poziomie klinicznym. owani, jeżeli chodzi o motywację i monitorowanie postępów pacjenta w leczeniu grzybic. Ze względu na długie leczenie tego typu schorzeń i możliwość zaniechania przez pacjenta czasochłonnej i żmudnej terapii, farmaceuta, wydając produkt leczniczy, powinien wziąć pod uwagę styl życia pacjenta oraz jego preferencje w stosunku do oferowanego leku i jego postaci. Najważniejsze jest bowiem, aby pacjent regularnie stosował zalecony preparat – by można było stwierdzić, czy terapia okazała się skuteczna. Z leków wymienionych w ww. artykule nt. leczenia grzybic warto polecać te preparaty, które mają udowodnioną skuteczność działania i występują w różnych postaciach pozwalających farmaceucie dopasowanie preparatu do miejsca występowania infekcji. Sprawdzonym i skutecznym lekiem w grzybicach powierzchniowych, wywołanych zarówno przez drożdżaki jak i dermatofity (grzybice skóry gładkiej, owłosionej, grzybice stóp, podudzi) jest cyklopiroks dostępny od niedawna w aptekach bez recepty. mgr farm. EWA ZYGADŁO Centrum Informacji o Lekach, www.leki-informacje.pl OPIEKA FARMACEUTYCZNA Farmakoterapia seniorów Efektywna i bezpieczna farmakoterapia pacjentów geriatrycznych powinna uwzględniać wpływ wieku organizmu na procesy farmakokinetyczne (wchłanianie, dystrybucję, metabolizm i wydalanie) oraz na farmakodynamikę stosowanych przez nich leków. dr n. farm. ARLETA MATSCHAY Pracownia Farmacji Praktycznej, Katedra i Zakład Technologii Postaci Leku, Wydział Farmaceutyczny, Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu napisz do autora: [email protected] W ” edług WHO osobą w podeszłym wieku jest ten, kto ukończył 75. r.ż., a u którego zdecydowanie zmienia się funkcjonowanie całego organizmu, m.in. postawa – często pochylona, wydolność ruchowa jest zdecydowanie obniżona, spada refleks i koncentracja, narządy ulegają degeneracji, a w psychice mogą nastąpić duże zmiany, w tym obniżenie nastroju, niepokój czy agresja. Są to pacjenci, którym należy poświęcić zdecydowanie dużo uwagi, gdyż występuje u nich jednocześnie wiele chorób, przyjmują wiele leków i nie zawsze stosują się do zaleceń terapeutycznych. U pacjentów geriatrycznych wraz z postępującym wiekiem dochodzi np. do zwolnienia perystaltyki przewodu pokarmowego, zmniejsza się powierzchnia wchłaniania (atrofia błony śluzowej, zanik kosmków jelitowych) oraz jelitowy przepływ krwi. Ponadto zmniejsza się wydzielanie kwasu solnego i trypsyny, ulega podwyższeniu pH soku żołądkowego, a pacjent może odczuwać suchość w obrębie jamy ustnej. W konsekwencji może występować upośledzenie wchłaniania niektórych leków, np. witamin B1, B6, B12, kwasu U pacjentów geriatrycznych wraz z postępującym wiekiem dochodzi np. do zwolnienia perystaltyki przewodu pokarmowego, zmniejsza się powierzchnia wchłaniania (atrofia błony śluzowej, zanik kosmków jelitowych) oraz jelitowy przepływ krwi foliowego, preparatów wapnia czy żelaza. Natomiast zwiększenie dostępności biologicznej będzie miało miejsce w przypadku np. propranololu, werapamilu, nifedypiny, molsidominy, labetalolu czy azotanów, czyli związanych z metabolizmem pierwszego przejścia. Również terapia lekami stosowanymi miejscowo (choć często o lepszym profilu bezpieczeństwa) może być zmieniona na poziomie wchłaniania z powodu zachodzących procesów w skórze związanych ze zmniejszeniem aktywności komórek, spowolnieniem procesów regeneracyjnych oraz zmniejszeniem przepływu krwi przez tkanki. Dystrybucja leków w organizmie seniorów będzie zmieniona na skutek zwiększania się ilości tkanki tłuszczowej, zmniejszenia się całkowitej masy tkanek i objętości wody całkowitej oraz zmniejszenia przepływów narządowych, w tym pojemności wyrzutowej serca i przepływu mózgowego. Obniżeniu ulega także stężenie albumin osocza, co spowoduje zwiększenie stężenia wolnej frakcji leków o charakterze kwaśnym, m.in. naproksenu, fenytoiny, tolbutamidu, amiodaronu, warfaryny czy digoksyny. Ponadto zwiększenie stężenia kwaśnej α-1glikoproteiny, która transportuje leki o charakterze zasadowym, m.in. ß-adrenolityki, chinidynę, MAO, prowadzi do zmniejszenia ich wolnej frakcji w surowicy. Zwiększenie ilości tkanki tłuszczowej (zwiększenie objętości dystrybucji leków lipofilnych) w konsekwencji spowoduje wydłużenie okresu półtrwania i ryzyko kumulacji niektórych leków, np. diazepamu, haloperidolu, chloropromazyny, amitryptyliny, warapamilu, amiodaronu czy barbituranów. Zmniejszenie u seniorów objętości dystrybucji leków hydrofilnych (propranolol, atenolol, sotalol, teofilina, digoksyna, farmacja praktyczna 9/2016 25 REKLAMA OPIEKA FARMACEUTYCZNA hydrochlorotiazyd, sole litu, morfina, cymetydyna, antybiotyki aminoglikozydowe) i obniżenie objętości wody prowadzi z jednej strony do uzyskania w surowicy szybszego maksymalnego stężenia leków i tym samym szybszego efektu terapeutycznego, ale może to spowodować także znacznie zwiększone ryzyko działań niepożądanych, a nawet efekt toksyczny. W przypadku pacjentów geriatrycznych dochodzi do zmniejszenia masy wątroby, przepływu wątrobowego i aktywności enzymów wątrobowych. Zmiany te mogą prowadzić do zmniejszenia metabolizmu leków, m.in. neuroleptyków, leków przeciwdepresyjnych, inhibitorów ACE, blokerów kanału wapniowego, NLPZ, opioidów, chemioterapeutyków czy antybiotyków, a także leków przeciwastmatycznych. Bardzo duże zmiany u seniorów mogą dotyczyć również wydalania leków czy ich metabolitów przez nerki, co jest związane ze zmniejszeniem się nerkowego przepływu krwi, filtracji kłębuszkowej (czynność nerek obniża się z reguły o 1% w ciągu roku, po 40. r.ż.), a sama wydolność w funkcjonowaniu nerek jest znacząco obniżona przez schorzenia układu krążenia. Dlatego tak ważne jest modyfikowanie wielkości dawki i odstępu pomiędzy dawkami z uwagi na ryzyko kumulacji leków, np. aminoglikozydów, cefalosporyn, sulfonamidów, tetracyklin, chinolonów, digoksyny, inhibitorów ACE, metforminy, NLPZ, ranitydyny, soli litu, risperidonu czy oksazepanu. Dawki leków powinny być też modyfikowane ze względu na stan nawodnienia organizmu bądź niedożywienia, które u osób starszych mogą być zmienne. Ponadto czynność płuc także ulega zmniejszeniu, stąd eliminacja leków tą drogą też może być zaburzona. W starszym wieku ulega też zmianie farmakodynamika leków, gdyż na skutek zmian liczby i poziomu wrażliwości receptorów w narządach, a także neuroprzekaźników zmieniona może być odpowiedź na lek, co szczególnie dotyczy leków OUN, w przypadku których starszy człowiek jest bardziej wrażliwy na leki nasenne, uspokajające czy opioidowe leki przeciwbólowe. Natomiast u seniorów może być znacząco mniejsza odpowiedź receptorów ß-adrenergicznych na działanie antagonistów bądź agonistów. Zatem w populacji seniorów zdecydowanie wzrasta częstotliwość występowania 26 farmacja praktyczna 9/2016 działań niepożądanych szczególnie wraz z liczbą przyjmowanych leków, na co ma niewątpliwie wpływ brak należytej oceny zmian zachodzących w farmakokinetyce i farmakodynamice związanych ze starzeniem organizmu oraz współistniejącymi chorobami, a także liczby i rodzaju leków przyjmowanych przez pacjenta w tym leków Rx, OTC i suplementów diety. W farmakoterapii seniorów leczenie powinno uwzględniać stosowanie leków początkowo od małych dawek i stopniowe ich zwiększanie, wówczas stężenie leku zwiększa się stopniowo i minimalizuje się działania niepożądane. Najczęściej u seniorów występują działania niepożądane, takie jak: kaszel po inhibitorach ACE, bradykardia po zażyciu ß-adrenolityków, obrzęki po antagonistach kanału wapniowego (amlodypina), nudności po digoksynie, wzmożone biegunki po antybiotykach, po NLPZ – dyspepsja, a także krwawienia z przewodu pokarmowego głównie u osób zażywających równolegle antykoagulanty (acenokumarol). Po zażyciu preparatów ziołowych, np. ekstraktów z korzenia żeńszenia, może dojść do podwyższenia ciśnienia tętniczego, a ekstrakty z miłorzębu japońskiego mogą powodować bezsenność. Bardzo częste stosowanie NLPZ przez pacjentów senioralnych również w samoleczeniu, skutkuje skurczem naczyń i bezpośrednim wzrostem ciśnienia tętniczego krwi, co może przyczynić się do niewłaściwego stosowania leków hipotensyjnych (samodzielne zwiększanie dawki leku hipotensyjnego przy braku efektu). Im więcej leków pacjent stosuje, tym znacząco wzrasta także ryzyko interakcji lek-lek lub lek-choroba. U pacjentów geriatrycznych interakcje dotyczą szczególnie leków psychotropowych i stosowanych w chorobach układu krążenia. Blokery kanałów wapniowych mogą pogarszać niewydolność serca, tiazydy i diuretyki pętlowe mogą prowadzić do hipokaliemii i zaburzeń rytmu, opioidowe leki przeciwbólowe, neuroleptyki, leki przeciwdepresyjne, antagoniści receptora H1 (cetyryzyna), H2 (ranitydyna), NLPZ, chemioterapeutyki, inhibitory ACE zaburzają funkcje poznawcze u pacjentów senioralnych. Dlatego w terapii geriatrycznej powinno się rozważyć poprawne stosowanie leków uwzględniające tzw. kryteria Beers’a*, według których leki podzielono na trzy kategorie: 1 – leki , których stosowanie jest potencjalnie niewłaściwe bez względu na sytuację kliniczną (barbiturany, digoksyna >0,125mg/d, petydyna, atropina, butylobromek hioscyny), 2 – leki, których stosowanie jest niewłaściwe w przypadku konkretnych sytuacji klinicznych (przy niewydolności serca – NLPZ, koksyby, werapamil, diltiazem; przy zespole otępiennym – benzodiazepiny, leki przeciwpsychotyczne; w bezsenności – pseudoefedryna, teofilina, kofeina), 3 – leki, które należy stosować ostrożnie w podeszłym wieku (karbamazepinę, cisplatynę, leki przeciwpsychotyczne, SSRI, wazodilatatory). Istotnym problemem jest także brak przestrzegania przez samych pacjentów zaleceń terapeutycznych (non-compliance) w sposób świadomy lub nieświadomie, w tym nadużywania leków, przyjmowania niewłaściwej liczby lub nieprawidłowego odstępu pomiędzy poszczególnymi dawkami czy zbyt wczesnego odstawienia leków. Brak zdyscyplinowania seniorów w farmakoterapii może jednak mieć inne przyczyny, np. skomplikowane schematy dawkowania, wielolekowość wynikająca z wielochorobowości, upośledzona percepcja czy niepełnosprawność (zaburzenia pamięci, kłopoty ze wzrokiem, trudność w zażyciu tabletek, kropli, syropów, czopków). Stąd tak ważne jest umiejętne postępowanie z pacjentem senioralnym w aptece w celu rozpoznania i wyeliminowania błędów lekowych, które farmaceuta sam może rozwiązać, sprawując proces opieki farmaceutycznej. Może m.in. wpłynąć na poprawę efektów terapeutycznych przez zastosowanie leków o krótkim czasie biologicznego półtrwania, bez aktywnych metabolitów, leków o stosunkowo małej liczbie interakcji, o szerokim indeksie terapeutycznym, najkrótszym możliwym czasie stosowania, łatwym schemacie dawkowania oraz weryfikować dotychczasowy sposób leczenia farmakologicznego w celu osiągnięcia jak najlepszego efektu terapeutycznego, zwiększenia bezpieczeństwa stosowania i zminimalizowania kosztów terapii. *Fick DM, Semla TP 2012 American Geriatrics Society updated Beers Criteria for potentially inappropriate medication use in older adults. J Am Geriatr Soc 2012; 60: 616-631. PODYSKUTUJ O TYM NA FORUM! www.farmacjapraktyczna.pl www.farmacjapraktyczna.pl REKLAMA OPIEKA FARMACEUTYCZNA Konsekwencje nadmiaru soli w diecie Nadużywanie soli kuchennej jest obecnie jednym z najważniejszych czynników ryzyka chorób cywilizacyjnych, w tym przede wszystkim nadciśnienia tętniczego. dr JOANNA BAJERSKA adiunkt w zakładzie dietetyki Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, specjalista dietetyk z zakresu żywienia człowieka napisz do autora: [email protected] S ól kuchenna, czyli chlorek sodu, w przemyśle spożywczym i w warunkach domowych wykorzystywana jest do przyprawiania potraw i jako środek konserwujący. Pierwsze wzmianki na temat właściwości konserwujących soli można znaleźć w datowanych na ok. 3000 r. p.n.e. egipskich dokumentach dotyczących utrwalania mięsa. Przed wiekami sól, z racji swej dużej wartości, wykorzystywano także jako środek płatniczy. Dziś sól jest stosunkowo tanim i łatwo dostępnym artykułem spożywczym, co powoduje, że jej średnie dzienne spożycie w Europie jest stosunkowo wysokie i wynosi około 8-12 g. Jak wskazują polskie badania, spożycie soli wśród Polek wynosi średnio 8 g/dzień, a wśród mężczyzn sięga nawet kilkunastu gramów na dzień. Z badań przeprowadzonych przez Instytut Żywności i Żywienia najwięcej soli jada się w województwie świętokrzyskim, 28 farmacja praktyczna 9/2016 ” kolejne są podkarpackie i lubelskie, najmniej zaś w województwie wielkopolskim oraz pomorskim i kujawsko-pomorskim. W badaniach INTERSALT jednoznacznie dowiedziono, że w krajach, gdzie spożycie soli było wysokie, tj. 14,6-26,3 g/dobę (570010300 mg sodu) częstość nadciśnienia tętniczego była wyższa w porównaniu do krajów, gdzie spożycie to wahało się w granicach 11,7-14,6 (4600-5700 mg sodu). Co więcej, w tych samych badaniach dowiedziono, że bardzo wysokie spożycie soli powoduje wzrost ciśnienia tętniczego krwi i to zarówno u osób sodowrażliwych jak i wśród osób niewrażliwych na sód. Spożywanie soli i solonych potraw zostało sklasyfikowane w 2007 r. przez World Cancer Research Fund i American Institute for Cancer Research również jako czynnik zwiększający ryzyko wystąpienia raka żołądka. Nadmierne spo- Badania prospektywne z lat 1966-2008 z udziałem blisko 177 000 osób potwierdziły, że wysokie spożycie soli, niezależnie od wartości ciśnienia tętniczego krwi, powoduje wyższe ryzyko udarów mózgu i chorób układu krążenia. Większość badań naukowych wykazuje również związek pomiędzy wysokim spożyciem sodu a ryzykiem kamicy nerkowej, osteoporozy i otyłości życie soli w tym przypadku sprzyja uszkodzeniu śluzówki żołądka i pojawieniu się metaplazji jelitowej, która może być przyczyną zmian nowotworowych w żołądku. Trzeba zaznaczyć, że zgony z powodu raka żołądka w Polsce stanowią około 6% ogólnej liczby nowotworowych przyczyn zgonu. Nadmierna konsumpcja soli sprzyja także występowaniu udarów mózgu i chorób układu krążenia. Badania prospektywne z lat 1966-2008 z udziałem blisko 177 000 osób potwierdziły, że wysokie spożycie soli, niezależnie od wartości ciśnienia tętniczego krwi, powoduje wyższe ryzyko udarów mózgu i chorób układu krążenia. Większość badań naukowych wykazuje również związek pomiędzy wysokim spożyciem sodu a ryzykiem kamicy nerkowej, osteoporozy i otyłości. Liczne badania i przeprowadzone na ich podstawie metaanalizy pozwoliły stwierdzić, iż dobowe obniżenie spożycia soli tylko o ok. 6 g (łyżeczka soli) sprzyja istotnemu obniżeniu ciśnienia tętniczego krwi. U osób z łagodnym nadciśnieniem daje to szansę na uregulowanie ciśnienia tętniczego bez stosowania farmakoterapii, www.farmacjapraktyczna.pl Refundacja od 1 lipca 2015 27,82 zł* Rozpoczyna się sezon alergiczny! cena Zadbaj o dostępność Adrenaliny WZF w ampułko-strzykawce w swojej aptece. ADRENALINA WZF (Adrenalinum). Skład i postać: 1 ml roztworu do wstrzykiwań w ampułko-strzykawce zawiera 1 mg adrenaliny w postaci adrenaliny winianu. Jedna dawka 0,3 ml zawiera 300 mikrogramów adrenaliny. Wskazania: Leczenie doraźne w nagłych przypadkach ostrych reakcji alergicznych (anafilaksji), wywołanych przez pokarmy, leki, ukąszenia i użądlenia owadów oraz inne alergeny, jak również w przypadku anafilaksji samoistnej. Dawkowanie i sposób podawania: Zazwyczaj stosuje się od 0,005 mg/kg mc. do 0,01 mg/kg mc., jednak w niektórych przypadkach może być konieczne zastosowanie większej dawki. Dorośli i dzieci o masie ciała powyżej 30 kg: zazwyczaj stosuje się 300 mikrogramów (0,3 ml). W przypadku braku poprawy stanu klinicznego lub jego pogorszenia, 5-15 minut po pierwszym zastrzyku można podać drugi zastrzyk z dodatkową dawką produktu Adrenalina WZF. Zaleca się przepisywanie pacjentom dwóch ampułko-strzykawek produktu Adrenalina WZF, które powinni mieć zawsze przy sobie. Dzieciom o masie ciała poniżej 30 kg nie można podać dawki mniejszej niż 300 mikrogramów z odpowiednią dokładnością ze względu na konstrukcję ampułko-strzykawki. Dlatego też mniejsze dawki mogą być stosowane wyłącznie w sytuacjach zagrażających życiu i pod kontrolą lekarza. Sposób podawania. Produkt należy wstrzykiwać wyłącznie domięśniowo. Ampułko-strzykawka ma blokadę umożliwiającą podanie jednorazowej dawki 300 mikrogramów adrenaliny. Ze względu na stabilność produktu ampułko-strzykawka zawiera 1 ml roztworu. Po podaniu dawki leku w ampułko-strzykawce pozostaje 0,7 ml roztworu, ale ampułko-strzykawka nie nadaje się do ponownego użytku i należy ją w bezpieczny sposób usunąć. Produkt należy podawać natychmiast po wystąpieniu objawów ciężkiej reakcji alergicznej (w tym wstrząsu anafilaktycznego). Mogą one wystąpić w ciągu kilku minut od zetknięcia się z alergenem i zazwyczaj są to: pokrzywka, zaczerwienienie lub obrzęk naczynioruchowy. Objawy o ciężkim przebiegu obejmują układ oddechowy i krążenia. Produkt należy wstrzykiwać tylko w mięsień w przednio-bocznej części uda, nie wstrzykiwać w mięśnie pośladka. Miejsce, w które wstrzyknięto produkt należy lekko masować przez 10 sekund po wykonaniu iniekcji. Pacjenta/ opiekuna należy poinformować, że po każdorazowym użyciu produktu Adrenalina WZF: należy zadzwonić po natychmiastową pomoc medyczną, wezwać karetkę pogotowia oraz powiedzieć, że jest to „anafilaksja”, nawet jeśli objawy ulegną poprawie; w przypadku pacjentów przytomnych korzystne jest ułożenie płasko z uniesionymi nogami, jeżeli jednak występują trudności z oddychaniem, powinni oni usiąść. Nieprzytomnych pacjentów należy ułożyć na boku w pozycji bezpiecznej; pacjent powinien w miarę możliwości pozostać z inną osobą, do momentu przybycia pomocy medycznej. Przeciwwskazania: UWAGA: w stanach zagrożenia życia nie ma bezwzględnych przeciwwskazań do zastosowania adrenaliny. Nadwrażliwość na substancję czynną lub na którąkolwiek substancję pomocniczą. Ostrzeżenia i zalecane środki ostrożności: Wszystkich pacjentów, którym przepisuje się produkt Adrenalina WZF, należy dokładnie poinformować o wskazaniach do stosowania oraz właściwym sposobie podawania. Usilnie zaleca się przeszkolenie osób z najbliższego otoczenia pacjenta (np. rodziców, opiekunów, nauczycieli) w zakresie poprawnego stosowania produktu Adrenalina WZF w przypadku konieczności udzielenia pomocy w nagłej sytuacji. Adrenalina WZF jest przeznaczona do stosowania w sytuacjach zagrożenia życia, wynikającego z wystąpienia ciężkiej reakcji alergicznej. Pacjenci z ryzykiem wystąpienia ciężkiej reakcji alergicznej, w tym wstrząsu anafilaktycznego powinni nosić przy sobie produkt (w obowiązującym terminie ważności dopuszcza się jego przechowywanie przez okres 6 miesięcy w temperaturze poniżej 25°C). Po zastosowaniu produktu pacjent powinien natychmiast uzyskać pomoc lekarską. Pacjent/opiekun powinien być poinformowany o możliwości wystąpienia dwufazowej anafilaksji, która charakteryzuje się początkową poprawą, a następnie, po kilku godzinach, nawrotem objawów. U pacjentów ze współistniejącą astmą może być zwiększone ryzyko wystąpienia ciężkiej reakcji anafilaktycznej. Należy zachować ostrożność u osób z chorobą serca, np. chorobą wieńcową oraz chorobami mięśnia sercowego (lek może wywołać napad dławicy piersiowej), sercem płucnym, zaburzeniami rytmu serca lub tachykardią. U pacjentów z nadczynnością tarczycy, schorzeniami sercowo-naczyniowymi (ciężka dławica piersiowa, kardiomiopatia przerostowa z zawężeniem drogi odpływu z lewej komory i komorowe zaburzenia rytmu lub nadciśnienie tętnicze), guzem chromochłonnym, wysokim ciśnieniem śródgałkowym, ciężką niewydolnością nerek, gruczolakiem gruczołu krokowego prowadzącym do zalegania moczu, hiperkalcemią, hipokaliemią, cukrzycą, a także u pacjentów w podeszłym wieku oraz u kobiet w ciąży istnieje ryzyko wystąpienia działań niepożądanych po podaniu adrenaliny. Dzieciom o masie ciała poniżej 30 kg nie można podać dawki mniejszej niż 300 mikrogramów adrenaliny z odpowiednią dokładnością ze względu na konstrukcję ampułko-strzykawki. Dlatego też mniejsze dawki mogą być stosowane wyłącznie w sytuacjach zagrażających życiu i pod kontrolą lekarza. Adrenalina WZF zawiera pirosiarczyn sodu, który może wywołać reakcje alergiczne, w tym również objawy anafilaktyczne i skurcz oskrzeli u osób z nadwrażliwością, szczególnie u osób z astmą w wywiadzie. Pacjentów z tymi schorzeniami należy dokładnie poinstruować odnośnie okoliczności, w których mogą stosować produkt. W przypadku wykonywania wstrzykiwań w to samo miejsce może wystąpić martwica, spowodowana zwężeniem naczyń krwionośnych. Przypadkowe wstrzyknięcie do naczynia może spowodować krwotok mózgowy, spowodowany nagłym wzrostem ciśnienia tętniczego. Przypadkowe wstrzyknięcie w ręce lub stopy może wywołać nagłe zmniejszenie przepływu krwi do przylegających tkanek w wyniku zwężenia naczyń. Adrenalina WZF zawiera 0,147 mmol/ml (3,39 mg/ml) sodu, to znaczy produkt uznaje się za „wolny od sodu”. Należy ostrzec pacjentów o istnieniu alergenów wywołujących rekcje krzyżowe oraz skierować na diagnostykę alergologiczną, aby w miarę możliwości określić specyficzne dla nich alergeny. Działania niepożądane: Wystąpienie działań niepożądanych zależy od wrażliwości pacjenta na adrenalinę oraz od podanej dawki. Działania niepożądane występujące często, nawet po podaniu małych dawek adrenaliny to: Zaburzenia psychiczne: stan lękowy, pobudliwość nerwowa, niepokój. Zaburzenia układu nerwowego: ból głowy, zawroty głowy, osłabienie, drżenie. Zaburzenia serca: kołatanie serca, tachykardia. Zaburzenia naczyń: zimne kończyny. Zaburzenia układu oddechowego, klatki piersiowej i śródpiersia: trudności w oddychaniu. Zaburzenia żołądka i jelit: nudności, wymioty. Zaburzenia skóry i tkanki podskórnej: bladość. Zaburzenia ogólne i stany w miejscu podania: nadmierna potliwość. Działania niepożądane występujące rzadko. Zaburzenia metabolizmu i odżywiania: hiperglikemia, hipokaliemia, kwasica metaboliczna. Zaburzenia psychiczne: omamy. Zaburzenia układu nerwowego. omdlenia. Zaburzenia oka: rozszerzenie źrenic. Zaburzenia nerek i dróg moczowych: trudności w oddawaniu moczu z zatrzymaniem moczu włącznie. Zaburzenia mięśniowo-szkieletowe i tkanki łącznej: drżenia mięśniowe. Działania niepożądane, które występowały po zastosowaniu większych dawek adrenaliny lub u osób wrażliwych: zaburzenia rytmu serca (migotanie przedsionków lub zatrzymanie czynności serca), nagły wzrost ciśnienia tętniczego (czasami prowadzący do krwotoku mózgowego) oraz skurcz naczyń (np. skóry, błon śluzowych, nerek). Produkt zawiera pirosiarczyn sodu, który może powodować reakcje alergiczne, w tym reakcje anafilaktyczne lub reakcje zagrażające życiu lub mniej ciężkie napady astmy u osób wrażliwych. Zgłaszanie podejrzewanych działań niepożądanych. Po dopuszczeniu produktu leczniczego do obrotu istotne jest zgłaszanie podejrzewanych działań niepożądanych. Umożliwia to nieprzerwane monitorowanie stosunku korzyści do ryzyka stosowania produktu leczniczego. Osoby należące do fachowego personelu medycznego powinny zgłaszać wszelkie podejrzewane działania niepożądane za pośrednictwem Departamentu Monitorowania Niepożądanych Działań Produktów Leczniczych Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych: e-mail: [email protected]. Działania niepożądane można zgłaszać również podmiotowi odpowiedzialnemu. Podmiot odpowiedzialny: Polfa Warszawa S.A. Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu nr 10697 wydane przez MZ. Dodatkowych informacji o leku udziela: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., ul. Bobrowiecka 6, 00-728 Warszawa, tel. +48 22 364 61 00; fax. +48 22 364 61 02. www.polpharma.pl. Lek wydawany na podstawie recepty. Cena urzędowa detaliczna leku Adrenalina WZF, 300 mcg/0,3 ml x 1 amp.-strz. po 1 ml wynosi w PLN: 55,64. Kwota dopłaty pacjenta wynosi w PLN: 27,82. ChPL: 2015.12.10. *Poziom odpłatności 50%. Na podstawie obwieszczenia Ministra Zdrowia z dnia 25 kwietnia 2016 r. w sprawie wykazu refundowanych leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych na dzień 1 maja 2016 r. ADR-WZF/158/02-2016 OPIEKA FARMACEUTYCZNA a w przypadkach bardziej zaawansowanego nadciśnienia, na zmniejszenie dawek leków hipotensyjnych (szczególnie beta-blokerów i inhibitorów konwertazy angiotensynowej). Z tego też względu Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleca, aby osoby dorosłe w ciągu dnia nie spożywały więcej niż 5 g soli (2 g sodu). Natomiast zgodnie z zaleceniami American Association of Clinical Endocrinologists (AACE) pacjenci z nadciśnieniem tętniczym lub ciśnieniem wysokim prawidłowym powinni ograniczyć dzienne spożycie sodu do mniej niż 3 g dziennie (pół łyżeczki). ZALETY DIETY DASH Przeprowadzone w latach 90. ubiegłego stulecia badania pod nazwą DASH (ang. Dietary Approaches to Stop Hypertension) dowiodły, że zastosowanie odpowiednio skomponowanej diety może znacząco obniżyć wartości ciśnienia tętniczego krwi. Dieta DASH cechuje się niską zawartością nasyconych kwasów tłuszczowych, cholesterolu i tłuszczu ogółem, dużym spożyciem warzyw i owoców, pełnoziarnistych produktów zbożowych, niskotłuszczowych produktów mlecznych. Zaleca się spożywanie głównie mięsa drobiowego, ryb i orzechów. Tak skomponowana dieta obfituje w magnez, potas, wapń, białko oraz błonnik pokarmowy. Udowodniono, że stosowanie zaleceń diety DASH przez co najmniej 2 miesiące skutkuje obniżeniem wartości ciśnienia skurczowego nawet o 11 mmHg i rozkurczowego o 6 mmHg u osób ze zdiagnozowaną chorobą nadciśnieniową. Dieta DASH oprócz obniżenia ciśnienia tętniczego krwi normalizuje także poziom cholesterolu we krwi, a także chroni organizm przed gromadzeniem się wolnych rodników. Analiza struktury spożycia soli z dietą w Polsce wykazała, że największy udział w dziennym spożyciu sodu ma sól stosowana w gospodarstwie domowym do przyrządzania potraw oraz do dosalania przy stole (45-60%). Kolejnym ważnym źródłem sodu są produkty przetworzone, w tym pieczywo, przetwory mięsne, koncentraty zup i sosów oraz dania gotowe i przekąskowe (30-45%). Sód naturalnie zawarty w produktach pochodzenia roślinnego i zwierzęcego stanowi jedynie 10% jego ogólnej spożywanej ilości. Zatem celem redukcji spożycia soli zaleca się zaprzestanie używania soli w trakcie przygotowywania posiłków, a w celu poprawy smakowitości potraw należy stosować zioła i przyprawy (bazylia, estragon, tymianek, imbir itp.). W tym miejscu warto nadmienić, iż na rynku dostępne są także sole bezsodowe lub z niską zawartością sodu, takie jak sól potasowa i sól magnezowa. Przede wszystkim zaleca się spożywanie posiłków przygotowanych na bazie naturalnych, świeżych składników. Przykładowo szklanka klasycznego soku pomidorowego zawiera około 0,66 g soli, natomiast zawartość soli w świeżym pomidorze jest aż 33 razy mniejsza! WHO zaleca, aby osoby dorosłe w ciągu dnia nie spożywały więcej niż 5 g soli (2 g sodu). Natomiast zgodnie z zaleceniami American Association of Clinical Endocrinologists (AACE) pacjenci z nadciśnieniem tętniczym lub ciśnieniem wysokim prawidłowym powinni ograniczyć dzienne spożycie sodu do mniej niż 3 g dziennie (pół łyżeczki) Techniką kulinarną pozwalającą uniknąć dodawania soli jest gotowanie na parze. To właśnie para wodna wydobywa substancje smakowe zawarte w produktach. Zaleca się, aby potrawy przyprawiać tuż po zakończeniu gotowania, wykorzystując do tego celu naturalne zioła np. bazylię, pietruszkę, koper, wanilię, cynamon itp. Przygotowane w ten sposób warzywa zachowują swoją „chrupkość”, naturalną barwę, strukturę oraz aromat. Podczas zakupów należy sięgać po produkty o obniżonej zawartości soli/ sodu. Jeżeli producenci na opakowaniu podają wyłącznie zawartość sodu, to łatwo tę ilość przeliczyć na sól. Przyjęto, że 1 g sodu odpowiada ok. 2,5 g soli. Również należy zwrócić uwagę na zawartość sodu w kupowanej wodzie mineralnej. Na rynku istnieją wody niskosodowe. Należy również ograniczyć spożycie pro- ” 30 farmacja praktyczna 9/2016 duktów przetworzonych, szczególnie produktów wędzonych, z puszki, ale również wędlin i serów żółtych. W przypadku serów najmniej soli zawierają sery twarogowe i homogenizowane: od 0,09 g/100 g do 0,12 g/100 g. Natomiast zawartość soli w serach żółtych i topionych jest znacznie wyższa i waha się od około 1,5 g/100 g do ponad 4,7 g/100 g produktu. Z diety należy wyeliminować potrawy typu fast food, chipsy, paluszki i orzeszki solone. Chipsy ziemniaczane zawierają przeciętnie około 1.5 g soli w przeliczeniu na 100 g produktu. Znaczne ilości soli zawierają także różnego typu sosy i gotowe dania, a zwłaszcza koncentraty spożywcze. Literatura: 1. Jarosz M. Praktyczny podręcznik dietetyki. Warszawa: Instytut Żywności i Żywienia, 2010. 2. Chevallier L., 51 zaleceń dietetycznych w wybranych stanach chorobowych, Urban & Partner, 2015. 3. Stamler J. The INTERSALT Study: background, methods, findings, and implications. Am J Clin Nutr. 1997 Feb;65(2 Suppl):626S-642S. 4. Grzymisławski M., Gawęcki J. (red.): Żywienie człowieka zdrowego i chorego T. 2. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011. PODYSKUTUJ O TYM NA FORUM! www.farmacjapraktyczna.pl www.farmacjapraktyczna.pl OPIEKA FARMACEUTYCZNA „Zmieszaj, zrób maść” – rozważań część 1 Maści to jedne z najczęściej wykonywanych postaci leków we współczesnej praktyce aptecznej. Poniżej pierwsza część praktycznych wskazówek dotyczących ich wykonywania w unguatorze. mgr farm. SYLWIA ŻUREK wykładowca w Medycznym Studium Zawodowym napisz do autora: [email protected] M ” aści zaliczane są do preparatów półstałych, generalnie składają się z podłoża oraz rozpuszczonych lub zawieszonych w nim substancji czynnych. Do tej grupy preparatów należą również m.in. pasty (zawierają duże ilości substancji stałych odpowiednio rozdrobnionych w podłożu) oraz kremy (zawierają fazy: lipofilową – podłoże i dużą ilość wody). Istnieją też inne podziały preparatów półstałych i maści, procedury ich wykonania są jednak podobne. Ponadto sami lekarze wypisując receptę na tego typu lek recepturowy nie zastanawiają się, co to za dokładny rodzaj półstałej postaci leku, tylko umieszczają polecenie : „m.f.ung” – misce fiat unguentum – co oczywiście oznacza „zmieszaj, zrób maść”. Poza tym w praktyce recepturowej zdarzają się niejednokrotnie złożone przepisy wieloskładnikowe oraz stanowiące układ kilku faz, w przypadku których problem stanowi jednoznaczne określenie precyzyjnego rodzaju postaci leku. Patrząc z praktycznego punktu widzenia, nie ma również potrzeby dokładnego jego określania. Mechanizm działania unguatora jest banalnie prosty – jest to wysokoobrotowy mikser dostosowany budową do potrzeb aptecznych. Dzięki niemu większość procedur wykonywania maści została zautomatyzowana, a niektóre uległy zmianie i uproszczeniu Z powyższych powodów omawiana problematyka będzie dotyczyła wszystkich rodzajów półstałych preparatów, dla których – dla uproszczenia – przyjmijmy nazwę umowną „maść”. Jeszcze do niedawna wykonywanie maści stanowiło niemałe wyzwanie, zarówno jeżeli chodziło o same procedury wytwarzania, jak i czas, który poświęcaliśmy na ich wytworzenie. Głównymi narzędziami potrzebnymi do ich zrobienia były: moździerz i pistel oraz kliszka. Proces zmikronizowania substancji czynnych, wprowadzenia do nich podłoża, ewentualnie zemulgowanie fazy wodnej, wymagały dokładności i czasu, którego w obecnych realiach aptecznych ciągle brakuje. Problem stanowiło również ilościowe i estetyczne przeniesienie leku do opakowania. Podłoża maściowe jak wiadomo charakteryzują się dużą lepkością, im więcej narzędzi używaliśmy do wykonania maści, tym więcej powo- dowało to strat w końcowej masie leku, nie wspominając już o lekach z tak trudnymi składnikami jak ichtiol czy balsam peruwiański. Ponadto należało dbać o niepozostawianie tłustych plam na opakowaniu, sygnaturze czy samym fartuchu osoby wykonującej. Obecnie proces wykonywania maści w aptece wygląda już nieco inaczej. Można powiedzieć, że większość omawianych problemów dotycząca wykonywania maści została rozwiązana. A to za sprawą niesamowitego urządzenia, jakim jest unguator. Mechanizm jego działania jest banalnie prosty – jest to wysokoobrotowy mikser dostosowany budową do potrzeb aptecznych. Dzięki niemu większość procedur wykonywania maści została zautomatyzowana, a niektóre uległy zmianie i uproszczeniu. PODYSKUTUJ O TYM NA FORUM! www.farmacjapraktyczna.pl farmacja praktyczna 9/2016 31 REKLAMA OPIEKA FARMACEUTYCZNA ZASADY WYKONYWANIA MAŚCI W UNGUATORZE: 1 2 3 4 5 6 32 ykonując maść w mikserze recepturowym proces W odważania i mikronizowania substancji czynnych nie ulega zmianie. Należy pamiętać o tym, że nawet na najwyższych obrotach unguator nie zmikronizuje substancji średnio i grubokrystalicznych, gdyż celem tego urządzenia jest wyłącznie precyzyjne mieszanie wszystkich składników. Jeżeli więc podczas wykonywania maści mamy do czynienia z takimi substancjami, należy użyć kla- sycznie moździerza z pistlem i dodać do podłoża, po uprzednim zmikronizowaniu. Niektóre surowce recepturowe dostępne są od razu jako zmikronizowane, co jest czytelnie oznaczone na opakowaniu. Dobre rozwiązanie stanowi więc zaopatrywanie się w tego rodzaju surowce, gdyż można je dodać bezpośrednio do unguatora nawet przy bardzo dużej zawartości tych substancji w stosunku do podłoża. Istotnej zmianie ulega opakowanie – zamiast klasycznego pudełka winidurowego mamy specjalnie skonstruowany do tego celu pojemnik. Posiada on zakręcane wieczko z otworem pośrodku, który służy do umieszczenia w nim mieszadła miksera, a po zakończeniu wykonywania leku ułatwia późniejsze dozowanie preparatu przez pacjenta. Denko takiego pojemnika jest regulowane, podczas wykonywania maści umieszczamy je w najniższej pozycji. ardzo dużym ułatwieniem ograniczającym straty B leku jest fakt, że podłoża odważamy bezpośrednio do pudełka. Bardzo ważne jest, aby nie odważać podłoży bezpośrednio z lodówki. Można je wyjąć wcześniej, przed przystąpieniem do pracy w recepturze. Ta prosta czynność wydłuży żywotność naszego unguatora. nacznej zmianie ulega też proces wprowadzania subZ stancji sypkich do podłoża. Odwrotnie niż w klasycznej wersji wykonywania – substancje proszkowe dodajemy do wcześniej odważonego podłoża. roces mieszania substancji stałych, płynnych P z podłożem jest już w pełni zautomatyzowany. Do wyboru mamy kilka poziomów prędkości obrotów, które dostosowujemy do potrzeb. Dobrze jest zaczynać homogenizację naszej maści od najniższego poziomu prędkości, stopniowo go zwiększając do pożądanego stopnia obrotów, zwłaszcza w przypadku twardych podłoży. Substancje olejowe, witaminy najlepiej wkręcać do podłoża na najniższych wartościach obrotów, substancje proszkowe na średnich, substancje płynne – na najwyższych. Jeżeli w składzie maści mamy duże ilości substancji sypkich, najlepiej dodawać je porcjami i stopniowo mieszać w unguatorze. Kiedy mamy wykonywać wieloskładnikowe, złożone preparaty, pracę unguatora należy podzielić na kilka cykli i najpierw dodawać substancje stałe, potem płynne, na końcu witaminy. W przypadku wariantu automatycznego unguatora regulować będziemy również czas obrotów. Należy przy tym pamiętać, że serce maszyny, czyli silniczek, potrzebuje odpoczynku. Aby nie uległ przegrzaniu, a w efekcie zbyt szybkiemu spaleniu, należy stosować kilkuminutowe przerwy w pracy urządzenia. W odniesieniu do pracy w aptece można zrobić tak, że mając do wykonania różne postaci leków recepturowych danego dnia (maści, roztwory), można je wykonywać naprzemiennie. Pamiętajmy, że dbanie o urządzenie sprawi, że posłuży nam jeszcze przez długie lata. ardzo dużym ułatwieniem jest fakt, że pojemnik, B w którym wykonujemy lek, stanowi jednocześnie finalne opakowanie, które powędruje do pacjenta. Jest to bardzo estetyczne rozwiązanie oraz ogranicza straty związane z przenoszeniem leku do pojemnika. Dużym plusem jest fakt, iż projektanci dostosowali pojemnik nie tylko do potrzeb wykonywania leku, ale również z myślą o wygodzie stosowania przez pacjenta. Otwór w wieczku, po usunięciu mieszadła, stanowi drogę dozowania leku. Zwiększenie precyzji dozowania uzyskuje się poprzez umieszczenie tam specjalnych końcówek dozujących dostępnych najczęściej w dwóch rodzajach wielkości 2 i 4 mm. Do maści zawierających same substancje nawilżające i natłuszczające można dodać końcówkę 4 mm, natomiast do maści zawierających sterydy, antybiotyki i inne substancje silnie działające zaleca się dodanie końcówki z mniejszą średnicą, co sugeruje pacjentowi oszczędność stosowania. Przesuwając regulowane denko w górę, wyciskamy stopniowo odpowiednią ilość maści. Dzięki temu estetyczny jest nie tylko wygląd pudełeczka, ale również sposób dozowania leku przez pacjenta. farmacja praktyczna 9/2016 www.farmacjapraktyczna.pl PROWADZENIE APTEKI Rotacja magazynu – preparaty zalegające W ostatnim dziesięcioleciu nastąpiły radykalne zmiany na rynku farmaceutycznym i w związanych z nim przepisach prawa. Stąd też funkcjonowanie apteki, a często walka o utrzymanie się w branży, wymaga dziś dokładnej analizy rynku i starannego planowania sprzedaży. Podstawą planowania jest stan magazynu, który ma zapewnić zaopatrzenie pacjentów w leki i dochodowość placówki. mgr farm. MAŁGORZATA OBEID Pharmacon Pharmaceutical Consulting napisz do autora: [email protected] N ” ie wszystkie produkty rotują zgodnie z oczekiwaniami apteki. Może to wynikać z wielu przyczyn, min.: nadwyżek zamówień w stosunku do możliwości sprzedażowych placówki, złego planowania zakupów preparatów sezonowych, zmian list refundacyjnych, itp. Preparaty zalegające wpływają negatywnie na dochody apteki poprzez bezpośredni wpływ na rotację magazynu. Rotację możemy uznać za prawidłową, gdy iloraz cen zakupu netto stanu magazynu w rozpatrywanym okresie do cen netto sprzedaży tego okresu wynosi ok. 0,8-1,2. Oczywiście rodzaj apteki 34 farmacja praktyczna 9/2016 Rotację możemy uznać za prawidłową, gdy iloraz cen zakupu netto stanu magazynu w rozpatrywanym okresie do cen netto sprzedaży tego okresu wynosi ok. 0,8-1,2 (rodzinna, osiedlowa, sieciowa) w znaczący sposób wpływa na ten iloraz oraz regulujące go mechanizmy (planowanie zakupów, techniki sprzedaży, przesunięcia towarów, rabaty i umowy kupieckie). Apteka musi przede wszystkim sprzedawać towary posiadane (obrót magazynem), uzupełniając braki w miarę potrzeby i zamawiając preparaty niskorotujące na receptę dla konkretnego pacjenta. W planowaniu działań zakupowych należy brać pod uwagę specyfikę apteki – przedział wiekowy pacjentów, wpływ okolicy (np. sąsiedztwo specjalistycznej przychodni sugerujące napływ recept na specyfiki z danej grupy), ale także okresowe zmiany rotacji pewnych towarów – np. preparatów przeciw- alergicznych lub łagodzących objawy grypy. Szeroka gama preparatów OTC wymaga od apteki dostępności wielu preparatów, których poszukują pacjenci kierujący się reklamami intensywnie prezentowanymi w mediach. Zapewnienie obecności w aptece wszystkich nowości i produktów medialnych nie jest możliwe. Ograniczeniem są zasoby finansowe, magazynowe i ekspozycyjne. Jednak znając grupę zakupową apteki, możemy dostosować zakupy do potencjalnej sprzedaży. Często preparaty medialne/promocyjne są sprzedawane w pakietach. W takim przypadku należy przeanalizować możliwości sprzedażowe apteki, czyli ilość opakowań, jaką jesteśmy w stanie sprzedać w czasie www.farmacjapraktyczna.pl PROWADZENIE APTEKI promocji lub okresie rotacji danego preparatu (np. sezon przeziębień). W przypadku nowości musimy uwzględnić przyzwyczajenia pacjentów, którzy chętniej sięgną po „stary” produkt, bo znają go lub stosowali z powodzeniem. Personel fachowy musi zachęcić pacjenta do zakupu nowości lub promocji. Od jego zaangażowania i technik sprzedaży zależy wypromowanie produktu i wdrożenie go do cyklu sprzedaży danej apteki. Dużym obciążeniem magazynu są zmiany list refundacyjnych. Intensywność tego procesu powoduje konflikt między dostępnością leku dla pacjenta a płynnością stanu magazynu. Jest to szczególnie widoczne w przypadku leku, który po zmianie listy obniża cenę sprzedaży w stosunku do ceny zakupu z listy poprzedniej. Im niższy stan magazynu, tym mniejsze ryzyko straty. Niestety wiąże się to z obniżeniem dostępności leku dla odbiorcy. Powyższa analiza wykazuje, że optymalne planowanie zakupów zapewnia potencjalnie prawidłową rotację magazynu. Niestety w każdej aptece znajdują się preparaty zalegające. Ich ilość obrazuje jakość zarządzania placówką. Wychwycenie preparatów zalegających umożliwia wydruk z systemu (Kamsoft. Zamówienia ¬ Lista braków ¬ Ctrl+F3 Stare). Podobnym wsparciem jest wydruk preparatów o krótkiej dacie ważności, w którym możemy ustawić przedział czasowy optymalny do sprzedaży, minimum to ok. 2 miesiące do upływu daty ważności. Program Kamsoft posiada opcję oznaczania preparatu z krótką data ważności w oknie sprzedaży, co zwraca uwagę osoby ekspediującej na kolejność wydawania opakowań. Możemy też opcjonalnie wstrzymać do sprzedaży opakowania danego preparatu z najdłuższą datą ważności (Kamsoft. Leki wstrzymane). Poprawa rotacji leków wydawanych na receptę jest trudna, ponieważ nie mamy wpływu na jej treść. Warto wykorzystać możliwość zamiany leku na odpowiednik za zgodą pacjenta. Większe pole manewru dają preparaty OTC. Chcąc obniżyć ilość danego produktu w magazynie możemy zastosować okresową promocję, czyli obniżyć cenę pojedynczego opakowania lub zastosować sprzedaż „dwa w cenie jednego” albo „drugie opakowanie 50% taniej”. Mniejszy zysk jest lepszy niż żaden. Pamiętajmy też o kosztach ewentualnej utylizacji. Dobrym rozwiązaniem jest umieszczenie produktów w gablotach na wysokości oczu pacjenta w postaci tzw. plam (3-4 rzędy produktu w pionie i poziomie) lub przy kasie, co jest motorem zakupu spontanicznego. Dobrą praktyką jest ustawienie ilości minimalnej produktu na karcie leku. (Kamsoft. Dostępna z poziomu listy braków ze sprzedaży lub listy towarów F4 ¬ F3. Druga opcja pozwala na wyświetlenie kart ukrytych Ctrl+U lub wszystkich Ctrl+W). Ilość minimalną wyliczamy w oparciu o rotację produktu w aptece na przestrzeni 2-3 miesięcy. Bierzemy pod uwagę powtarzalność sprzedaży – jeżeli dany preparat wydano raz, mógł być to zakup „przypadkowy”, wtedy minimalną ilość określamy na zero „0”, a lek zamawiamy dla konkretnego pacjenta po wpłynięciu recepty. W przypadku powtórzenia sprzedaży w ilości np. 12 opakowań w okresie 2 miesięcy domyślną ilością minimalną jest 6 opakowań na miesiąc. W przypadku preparatów OTC musimy uwzględnić sezonowość sprzedaży i ewentualny okres promocji – preparat z „dobrą ceną” rotuje lepiej niż po powrocie do ceny standardowej. Personel fachowy apteki powinien być poinformowany o liście preparatów zalegających. Często w rozmowie z pacjentem możemy polecić mu konkretny preparat z tej listy lub zaproponować go jako uzupełnienie terapii w sprzedaży wiązanej. Upłyniecie daty ważności powinno nastąpić po zakończeniu planowanego przyjmowania leku, czyli np. przy stosowaniu 1x dziennie 1 tabletki z opakowania 60 tabletek, minimalną datą ważności są 2 miesiące od daty wydania (60 dni). Jeżeli wydawany produkt ma krótką datę należy poinformować o tym nabywcę. Po pierwsze dlatego, że pacjenci często kupują ” Personel fachowy apteki powinien być poinformowany o liście preparatów zalegających. Często w rozmowie z pacjentem możemy polecić mu konkretny preparat z tej listy lub zaproponować go jako uzupełnienie terapii w sprzedaży wiązanej „leki na zapas”, po drugie – zatajając krótką datę przydatności podważamy zaufanie pacjenta do apteki i zawodu farmaceuty. Jeżeli nie uda nam się wysprzedać preparatów zalegających i dojdzie do przekroczenia dat ważności, musimy wycofać je ze sprzedaży (Kamsoft. Sprzedaż ¬ Operacje Magazynowe ¬ F2 Nowa ¬ Leki Przeterminowane i w oknie edycji F9 przeterm. Wydruk F10. W rozwinięciu modułu wydruku jest też opcja protokołu przekazania do utylizacji). Utylizacja jest podwójną stratą – nie generujemy zysku ze sprzedaży i ponosimy koszty utylizacji produktu, dlatego powinniśmy eliminować przyczyny zalegania towaru. Łatwiej jest nie dopuścić do pojawiania się w aptece „leków-półkowników”, niż sprzedać te, które już nimi zostały. PODYSKUTUJ O TYM NA FORUM! www.farmacjapraktyczna.pl farmacja praktyczna 9/2016 35 NAUKA Konsekwencje zdrowotne niedoborów witaminy D Z badań epidemiologicznych wynika, że 90 proc. Polaków w każdej grupie wiekowej ma niedobory witaminy D definiowane jako stężenie 25(OH)D w surowicy poniżej wartości 30 ng/ml, zaś aż 60 % z tej grupy ujawnia jej ciężki deficyt – poniżej 20 ng/ml. dr n. farm. PAULINA MĄCZKA farmakolog napisz do autora: [email protected] Z ” awartość witaminy D w produktach spożywczych (sery, mleko, przetwory mleczne, ryby) zaspokaja jedynie 10-20% dziennego zapotrzebowania. Położenie geograficzne Polski, a także przemiany cywilizacyjne wymagające długotrwałego przebywania w pomieszczeniach i pojazdach, używanie filtrów UV ograniczają syntezę skórną i pociągają za sobą konieczność suplementacji tej witaminy w dawce dostosowanej do wieku i wagi pacjenta. Analiza prac publikowanych w ostatnich latach wskazuje, że brak właściwego zaopatrzenia organizmu w witaminę D może mieć poważne konsekwencje zdrowotne, dlatego codzienne jej zażywanie odgrywa ogromną rolę w zapobieganiu wielu schorzeniom przewlekłym. Kalcytriol razem z parathormonem i kalcytoniną odpowiada za utrzymanie prawidłowego stężenia wapnia i fosforu w surowicy. 36 farmacja praktyczna 9/2016 Analiza prac publikowanych w ostatnich latach wskazuje, że brak właściwego zaopatrzenia organizmu w witaminę D może mieć poważne konsekwencje zdrowotne, dlatego codzienne jej zażywanie odgrywa ogromna rolę w zapobieganiu wielu schorzeniom przewlekłym Zwiększa jelitowe wchłanianie wapnia i fosforu, zapobiega nadmiernemu wydalaniu tych pierwiastków z moczem. Jest substancją odpowiedzialną za prawidłowe kształtowanie się kości i zębów oraz właściwą mineralizację i gęstość kości. Niedobór witaminy D prowadzi do zaburzenia procesu wchłaniania wapnia w jelicie cienkim, w rezultacie czego spada jego stężenie we krwi. Organizm, aby przywrócić odpowiedni poziom wapnia w surowicy krwi, uzupełnia jego niedobory kosztem wapnia zgromadzonego w kościach. Proces ten odbywa się poprzez aktywację osteoklastów, co skutkuje destrukcją tkanki kostnej i prowadzi do osteoporozy. Charakteryzuje się ona zaburzeniem mineralizacji kości, zmniejszeniem ich masy i gęstości oraz osłabieniem ich struktury przestrzennej. Obserwuje się ponadto zwiększoną podatność na złamania w obrębie kości udowych, nadgarstków i odcinka lędźwiowego. Co więcej, osłabione wchłanianie wapnia z jelit i jego niskie stężenie we krwi może być powodem krzywicy. Zaburzenia uwapnienia kości w krzywicy dotyczą głównie szybko rosnących nasad kości długich i kości czaszki. Wobec niedoboru witaminy D i w następstwie niedoboru wapnia i fosforu nie dochodzi do prawidłowego wykrystalizowania tych soli w obrębie kości. Tracą one twardość i ulegają patologicznemu wygięciu. Deficyt witaminy D uważany jest za czynnik ryzyka rozwoju nadciśnienia tętniczego. Witamina D wpływa bezpośrednio na komórki przykłębuszkowe nerek, zmniejsza ekspresję genów reniny, co prowadzi do zahamowania jej produkcji. Zmniejszenie wydzielania reniny pociąga za sobą zmniejszenie ilości aldosteronu, ograniczenie resorpcji wody i kationów sodowych w kanalikach nerkowych, co skutkuje obniżeniem ciśnienia krwi. Zbyt niski poziom witaminy D wpływa na nadmierną aktywność wapnia, tym samym pogarsza elastyczwww.farmacjapraktyczna.pl NAUKA ność naczyń krwionośnych i wpływa na zmniejszenie kurczliwości serca. Wysoki niedobór sprzyja chorobie niedokrwiennej serca, zawałowi serca oraz chorobie miażdżycowej. Niski poziom witaminy D sprzyja oporności na insulinę, typowej dla cukrzycy typu 2. Witamina D reguluje syntezę i wydzielanie insuliny. Kalcytriol stymuluje bowiem komórki trzustki do wydzielania insuliny, a także potęguje odpowiedź insuliny na zwiększone stężenie glukozy we krwi. Witaminę D uważa się za czynnik zmniejszający ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 1 u osób przyjmujących suplementację w dzieciństwie oraz warunkujący poprawę glikemii w przypadku cukrzycy typu 2. Właściwości antyproliferacyjne witaminy D powodują hamowanie namnażania się komórek nowotworowych oraz proces tworzenia się nowych naczyń krwionośnych (angiogenezę), odżywiających guz. Ponadto witamina D przyśpiesza śmierć (apoptozę) komórek rakowych. Przeciwnowotworowe własności witaminy D mogą wynikać z ich wpływu na związki pobudzające wzrost raka piersi, tj. na insulinopodobny czynnik wzrostu 1 (IGF-1) oraz białko wiążące IGF. Badania[1] dowodzą, że witamina D hamuje wzrost komórek raka piersi produkujących duże ilości IGF-1 oraz wiążącego go białka. Udowodniono także, że kalcytriol umożliwia większe różnicowanie komórek raka piersi oraz hamuje aromatazę poprzez inhibicję enzymu cyklooksygenazy COX-2[2]. Odpowiednie przyjmowanie witaminy D i utrzymanie właściwego stężenia 25(OH)D3 znacząco obniża ryzyko wystąpienia nowotworów jelita grubego, sutka i prostaty[3]. Deficyt witaminy D zwiększa ryzyko zapadalności na choroby górnych dróg oddechowych, grypę i gruźlicę[4]. Kalcytriol wpływa na produkcję immunogennego białka-katelicydyny, które wpływa na zmniejszenie ryzyka infekcji, szczególnie w sezonie jesienno-zimowym. Zmniejsza o połowę ryzyko powstania poważnych infekcji, tj. grypy, zapalenia zatok, zapalenia płuc, a w momencie zaistniałej choroby znacznie łagodzi jej objawy i chroni przed powikłaniami. Niedobór witaminy D zmniejsza płodność kobiet i mężczyzn, jest czynnikiem ryzyka powikłań ciąży, tj. stan przedrzucawkowy, poronienie, cukrzyca ciążowa. ” Osoby z niedoborem witaminy D częściej ulegają zakażeniom. Zbyt niski poziom witaminy D stwierdzany jest w przypadku chorób autoimmunologicznych (reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń, choroba Hashimoto) U dzieci z kolei niedobór witaminy D związany jest ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia astmy, chorób autoimmunologicznych, zespołu ADHD. U osób dorosłych z odnotowanym deficytem witaminy D zauważono zwiększoną skłonność do tycia, nadwagi, a nawet otyłości. Osoby z niedoborem witaminy D częściej ulegają zakażeniom. Zbyt niski poziom witaminy D stwierdzany jest w przypadku chorób autoimmunologicznych (reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń, choroba Hashimoto). Odnotowano także zwiększone ryzyko epizodów neurologicznych w przebiegu depresji, choroby Alzheimera oraz stwardnienia rozsianego[5]. Wśród osób starszych, u których obserwowana jest znikoma efektywność syntezy skórnej, utrudnione procesy wchłaniania leków, schorzenia współistniejące oraz wzrastający negatywny udział tkanki tłuszczowej, niski poziom witaminy D powoduje spadek nastroju, obniżenie siły mięśniowej oraz pogorszenie kondycji psychofizycznej. Długotrwały niedobór witaminy D niesie za sobą niekorzystne konsekwencje dla pacjentów praktycznie na każdym etapie życia. Badanie poziomu kalcytriolu we krwi oraz odpowiednie przyjmowanie mogą stać się niezwykle korzystną profilaktyką nie tylko chorób układu kostno-szkieletowego, ale także schorzeń immunologicznych i nowotworowych. Piśmiennictwo: 1. Mohr S, Gorham E, Alcaraz J, [et al.]. „Serum 25-hydroxyvitamin D and prevention of breast cancer: pooled analysis”. Anticancer Res. 2011, 31, 2939-2948. 2. Krishnan A, Feldman D. Review Mechanisms of the anti-cancer and anti-inflammatory actions of vitamin D. Annu Rev Pharmacol Toxicol. 2011, 51, 311-336. 3. Moreno J, Krishnan A, Feldman D. „Molecular mechanisms mediating the anti-proliferative effects of Vitamin D in prostate cancer”. J Steroid Biochem Mol Biol. 2005, 97, 31-36. 4. Bergman P, Norlin AC, Hansen S, Björkhem-Bergman L. „Vitamin D supplementation improves well-being in patients with frequent respiratory tract infections: a post hoc analysis of a randomized, placebo-controlled trial”. BMC Res Notes. 2015, 8, 498. 5. Munger K.L., Zhang S.M., O’Reilly E., Hernán MA, Olek MJ, Willett WC, Ascherio A. „Vitamin D intake and incidence of multiple sclerosis”. Neurology. 2004, 13, 60-65. PODYSKUTUJ O TYM NA FORUM! www.farmacjapraktyczna.pl farmacja praktyczna 9/2016 37 NAUKA Pamięć przestrzenna, czyli wewnętrzny GPS W jaki sposób wiemy, gdzie jesteśmy? Jak możemy znaleźć drogę z jednego miejsca do drugiego? I jak możemy przechowywać te informacje w taki sposób, że możemy od razu znaleźć właściwy kierunek, idąc następnym razem tą samą drogą? dr n. med. ADAM HAMED Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie napisz do autora: [email protected] N ” asze codzienne życie, podobnie jak życie zwierząt, poza automatycznym wykonywaniem różnorodnych czynności, wymaga świadomego działania. Czytając ten artykuł zapewne znajdują się Państwo w pomieszczeniu, do którego trafili używając informacji zakodowanej w Państwa pamięci. Czym jest ta pamięć? To szczególna zdolność organizmu do odbierania informacji pochodzących z różnorodnych bodźców, segregowania i zapisywania tych informacji pod postacią śladów pamięciowych, ich przywoływania czy usuwania, kiedy brak jest źródła tych bodźców, bądź innych bodźców kontekstowych przypominających dany ślad pamięciowy. Ze względu na trwałość śladów pamięciowych wyróżnia się pamięć krótko- i długotrwałą. Do pamięci długotrwałej 38 farmacja praktyczna 9/2016 Do pamięci długotrwałej zalicza się pamięć deklaratywną. Jej nabywanie, jak i późniejsze przywoływanie angażuje świadomość i procesy poznawcze zalicza się pamięć deklaratywną. Jej nabywanie, jak i późniejsze przywoływanie angażuje świadomość i procesy poznawcze. Należy jednak zaznaczyć, że „pamięć” to bardzo szerokie pojęcie, spróbujmy więc przybliżyć jeden aspekt tego zjawiska, a mianowicie tzw. „pamięć przestrzenną” i związaną z nią nawigację przestrzenną. Pamięć przestrzenna jest jednym z rodzajów pamięci deklaratywnej. Nie jest ona pamięcią jednorodną. Uważa się, że składa się ona z pamięci allotetycznej opartej na bodźcach wzrokowych oraz idiotetycznej, bazującej na informacjach z bliskiego otoczenia i z poruszania się. Obie pamięci mogą formować się równocześnie i działać razem lub niezależnie. kowymi. Jednak proszę sobie wyobrazić sytuację, w której po dwóch tygodniach pobytu w tym mieście i po konsolidacji pamięci (nabywania pamięci; uczenia się) podstawowych uliczek prowadzących od naszego miejsca noclegu, gaśnie w całym mieście światło, a księżyc jest w nowiu, do tego przysłonięty chmurami i właściwie nic nie widać. Nikomu nie działają oczywiście latarki, również te w telefonach. Czy jesteśmy w stanie dotrzeć do naszego hotelu? Czy wówczas również kierujemy się wskazówkami wzrokowymi? Otóż nie do końca – pamiętamy drogę do miejsca docelowego, przywołujemy zbudowany obraz przestrzeni i kierujemy się ostrożnie, lecz w zaplanowany sposób. Znajdując się w nowym mieście, którego wcześniej nie znaliśmy, nabywamy pamięć o strukturze ulic oraz miejscach, kierując się z początku w głównej mierze wskazówkami wzro- Przywołajmy inny przykład. Wyobraźmy sobie, że jesteśmy zatrudnieni w nowej aptece, którą dopiero poznajemy. Składa się ona z wielu pomieszczeń, w której w sposób www.farmacjapraktyczna.pl NAUKA ” nieoczywisty są poukładane leki. Ucząc się przestrzeni – nabywamy i kodujemy informacje o położeniu odpowiednich medykamentów i nawet jeżeli zgaśnie w aptece światło, jesteśmy w stanie odtworzyć drogę do konkretnego leku, pamiętając przy tym większość przeszkód, które możemy po drodze napotkać. Gdy już przejdziemy tę drogę, zapalamy światło. Jeżeli już jesteśmy w miejscu poszukiwanego leku, używamy ponownie wskazówek wzrokowych do wyboru opakowania z szuflady lub półki kierując się wyborem dawki, ilością odpowiedniej postaci leku zapisanej przez lekarza. Ale co sprawia, że jesteśmy w stanie dotrzeć do przysłowiowej szuflady bez wskazówek wzrokowych, jednocześnie uzyskując pewność, że doszliśmy do miejsca docelowego? Czy jest to pamięć idiotetyczna czy allotetyczna? A może wewnętrzny system nawigacji? Naukowcy już od kilku dekad wykazują, że hipokamp jest niezbędną strukturą dla nabywania pamięci allotetycznej, szczególnie w przypadkach, kiedy jej formowanie wymaga segregacji bodźców użytecznych od mylących, co angażuje procesy koordynacji poznawczej. Co ciekawe, w hipokampie znajdują się komórki, które są w stanie być wzbudzane w momencie, w którym znajdujemy się w miejscu docelowym, ale również informują nas, że znajdujemy się w miejscu zarówno związanym z bodźcem apetytywnym (np. dobra cukiernia, w której byliśmy już wcześniej) jak i awersyjnym (tu nie podchodź! – bo „tu kopnął cię kiedyś prąd”). W roku 2014 przyznano nagrodę Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny małżeństwu Moserów oraz Johnowi O’Keefe – odkrywcom „pozycjonowania wewnętrznego GPS” w mózgu, które sprawia, że możemy orientować się w pozycji w przestrzeni. Już w 1971 r. John O’Keefe odkrył pierwszy „składnik” systemu pozycjonowania. Okazało się, że istnieje specyficzny rodzaj komórek nerwowych w obszarze mózgu zwanym hipokampem. Komórki te są zawsze aktywne, gdy badane zwierzę znalazło się w określonym miejscu w pomieszczeniu. Inne komórki natomiast były aktywowane, gdy zwierzę znajdowało się w innych miejscach pomieszcze- Wiedza na temat systemu pozycjonowania mózgu może pomóc nam zrozumieć mechanizm leżący u podstaw utraty pamięci przestrzennej, która dotyka ludzi z chorobą Alzheimera nia. O’Keefe doszedł do wniosku, że komórki te tworzą swoistą mapę pomieszczenia i nazwał je „komórkami miejsca” (place cells). W 2000 r. w badaniach obrazujących aktywność mózgu (MRI) u doświadczonych kierowców taksówek w Londynie wykazano, że mają oni powiększoną tylną część hipokampa w porównaniu z osobami, których praca nie wymaga częstego używania nawigacji przestrzennej. Jednocześnie Maguire i współpracownicy wskazują, że hipokamp przechowuje reprezentację przestrzenną otaczającego środowiska, jak również bierze udział w opracowywaniu strategii przestrzennej mającej na celu dotarcie do punktu docelowego. Podobną zwiększoną objętość hipokampa mózgu w stosunku do rozmiaru ciała zaobserwowano u małych ssaków i ptaków, których tryb życia wymaga znacznego zaangażowania pamięci przestrzennej wykorzystywanej na przykład do przechowywania informacji dotyczącej poukrywanych zapasów żywności. U niektórych gatunków wielkość hipokampa zmienia się szczególnie w okresach, gdy popyt na zdolności przetwarzania informacji przestrzennej jest wyższy. Ponad trzy dekady po odkryciu O’Keefe, May-Britt i Edvard Moser odkryli w 2005 r. kolejny kluczowy „składnik” systemu pozycjonowania mózgu. Moserowie mapowali połączenia hipokampa u szczurów poruszających się w pokoju, gdy zaobserwowali zadziwiający wzorzec aktywności w pobliskiej hipokampowi części mózgu zwanej korą śródwęchową (entorhinal cortex). Odkryli oni, że niektóre komórki aktywowane były, gdy szczury znajdował się w wielu miejscach, a miejsca te były rozmieszczone w heksagonalnej siatce. Każde z tych komórek aktywowane jest w unikalnym wzorze przestrzennym i wspólnie te „komórki siatki” (grind cells) stanowią układ współrzędnych, który pozwala na orientację przestrzenną oraz precyzyjne pozycjonowanie i odnajdywanie ścieżki którą się poruszamy. Wraz z innymi komórkami kory śródwęchowej, które rozpoznają kierunek głowy (head dircetion cells) i granicy pomieszczenia (border cells), komórki siatki (grind cells) tworzą obwody z komórkami miejsca (place cells) w hipokampie. Obwód ten stanowi kompleksowy system pozycjonowania, „wewnętrzny GPS” w mózgu. Ostatnie badania z użyciem technik obrazowania mózgu, jak również badania u chorych poddawanych zabiegom neurochirurgicznym, dostarczyły dowodów, że komórki miejsca i komórki siatki istnieją także u ludzi. U pacjentów z chorobą Alzheimera często dochodzi do neurodegeneracji komórek w hipokampie i korze śródwęchowej, co wpływa we wczesnym etapie choroby na to, że osoby te często tracą swoją pamięć o drodze do domu i nie mogą rozpoznać otoczenia. Wiedza na temat systemu pozycjonowania mózgu może więc pomóc nam zrozumieć mechanizm leżący u podstaw utraty pamięci przestrzennej, która dotyka ludzi z chorobą Alzheimera. Odkrycie systemu pozycjonowania mózgu reprezentuje zmianę paradygmatu w naszej wiedzy na temat zespołów wyspecjalizowanych komórek współpracujących ze sobą, mających wpływ na wyższe funkcje poznawcze. To otworzyło nowe drogi do zrozumienia innych procesów poznawczych, takich jak pamięć, myślenie i planowanie. PODYSKUTUJ O TYM NA FORUM! www.farmacjapraktyczna.pl farmacja praktyczna 9/2016 39 REKLAMA NAUKA Kwas acetylosalicylowy w codziennej praktyce – jaką dawkę należy wybierać? Kwas acetylosalicylowy (ang. acetylsalicylic acid, ASA) jest jedną z substancji stosowanych w praktyce klinicznej od bardzo wielu lat. Po raz pierwszy został on zsyntetyzowany w 1897 r., przez Felixa Hoffmanna.[1] dr hab. n. med. FILIP M. SZYMAŃSKI I Katedra i Klinika Kardiologii, Warszawski Uniwersytet Medyczny napisz do autora: [email protected] P ierwsze doświadczenia związane ze stosowaniem ASA u ludzi dotyczyły jego potencjalnego działania przeciwgorączkowego. Miały one miejsce ok. 1763 roku.[2] Przez długie lata głównym zastosowaniem ASA było leczenie stanów związanych z reakcją zapalną i podwyższoną temperaturą ciała. Jednakże po wprowadzeniu do powszechnej praktyki klinicznej niesteroidowych leków przeciwzapalnych, ASA stracił na znaczeniu w tym wskazaniu. Istotniejsza zaczęła być jego rola w prewencji zdarzeń sercowo-naczyniowych, a później także chorób nowotworowych. Spowodowane to było przeciwpłytkowym, antyagregacyjnym działaniem ASA.[3] 40 farmacja praktyczna 9/2016 ” W chwili obecnej ASA stosowane jest przede wszystkim we wskazaniach związanych z leczeniem chorób sercowo-naczyniowych, zwłaszcza o podłożu miażdżycowym. Mówiąc o ASA w kontekście prewencji pierwotnej, najczęściej cytowane jest badanie Antithrombotic Trialists’ Collaboration pokazujące, że w tym wskazaniu włączenie do terapii ASA powoduje spadek ryzyka wystąpienia zdarzeń sercowo-naczyniowych z 0,57% do 0,51% rocznie.[4] Co, analizując te dane jako liczby bezwzględne, wydaje się wartością dosyć znikomą, niemniej jednak, należy pamiętać, że w omawianej grupie chorych wyjściowe prawdopodobieństwo wystąpienia incydentu jest bardzo niskie. Dobra znajomość właściwości farmakodynamicznych stosowanych leków pozwala wykorzystać interakcje korzystne dla pacjenta, a uniknąć tych, które są niepożądane We wspomnianej metaanalizie wzięto pod uwagę 6 dużych badań obejmujących leczenie w prewencji pierwotnej u 95 000 pacjentów (660 000 pacjento-lat obserwacji) oraz 3554 poważnych incydentów naczyniowych. Metaanaliza ta pokazała, że w prewencji pierwotnej ASA łączy się z redukcją ryzyka wystąpienia niekorzystnych incydentów sercowo-naczyniowych o 12% oraz blisko 20% redukcją ryzyka zawału serca. Niemniej jednak, w grupie leczonej ASA odnotowano znaczący wzrost ryzyka krwawień do światła przewodu pokarmowego oraz krwawień zewnątrzczaszkowych. Sprawia to, że obecnie z powodu negatywnego bilansu korzyści i ryzyka stosowanie ASA w prewencji pierwotnej, nawet u osób, u których wyłącznymi czynnikami ryzyka sercowo-naczyniowego są nadciśnienie tętnicze czy cukrzyca.[5, 6] www.farmacjapraktyczna.pl REKLAMA NAUKA Odmiennie wygląda sytuacja u osób, u których chorobę sercowo-naczyniową zdiagnozowano uprzednio. Dotychczas zebrano dowody naukowe podsumowane jako metaanalizy, które pokazują, że stosowanie ASA w profilaktyce wtórnej jest korzystne u pacjentów po przebytym świeżym zawale serca, udarze niedokrwiennym mózgu, ze stabilną lub niestabilną chorobą wieńcową czy chorobą tętnic obwodowych. We wszystkich tych grupach chorych włączenie do terapii ASA łączy się ze zmniejszeniem ryzyka wystąpienia poważnych incydentów sercowo-naczyniowych, takich jak zawał serca, udar mózgu oraz zgon z przyczyn sercowo-naczyniowych, a wspomniana redukcja ryzyka sięga nawet 25%.[7] Co więcej, ASA wydaje się być bardzo skutecznym środkiem w profilaktyce pierwotnej nowotworów, który może również odgrywać rolę w leczeniu. Bardzo duża liczba badań dotyczących tego zagadnienia wskazuje na kluczową rolę ASA w profilaktyce nowotworów. ASA powoduje znaczne zmniejszenie zachorowalności na nowotwory oraz redukcję umieralności z ich powodu. Korzystne działanie ASA objawia się głównie przez jego wpływ na raka jelita grubego, raka żołądka i z małym wpływem na piersi, raka prostaty i raka płuc, a efekty są lepiej wyrażone w dłuższej obserwacji. Chociaż obawy dotyczące krwawień związanych z ASA mogą istnieć, częstość takich zdarzeń jest niewielka i przy zastosowaniu odpowiednich środków prewencyjnych mniej istotna od potencjalnych korzyści.[8, 9] Istotny jest jednak także problem bezpieczeństwa terapii ASA, największym zagrożeniem u stosujących go osób są powikłania ze strony przewodu pokarmowego. ASA działa uszkadzająco na śluzówkę żołądka. W kwaśnym środowisku żołądka, jako słaby kwas, ASA powoduje obniżenie pH, zwiększenie ciśnienia osmotycznego, a w konsekwencji uszkodzenie komórki.[10] Ponadto główny mechanizm działania ASA polega na blokowaniu syntezy prostaglandyn. Zmniejszenie syntezy prostaglandyny E2 wiąże się z obniżeniem pH w żołądku, przy niedostatecznej ochronie przez śluz oraz zmniejszonym ukrwieniu ściany żołądka. Przekłada się to na ryzyko uszkodzenia śluzówki żołądka i powstawanie nadżerek i wrzodów żołądka oraz 2-krotnie wyższym ryzykiem krwawień.[11, 12] Wszystkie dostępne obecnie badania pokazujące istotną przewagę ASA dotyczą jego małych lub bardzo małych dawek. Wykazano zatem, że ASA w dawce 75 mg jest lekiem skutecznie redukującym ryzyko: zawału serca lub zgonu u pacjentów z chorobą wieńcową, udaru mózgu lub zgonu u pacjentów z TIA (transient ischamic attack), udaru mózgu po endarterektomii tętnic szyjnych. W tych grupach nie wykazano związku zwiększenia dawki leku z większą redukcją ryzyka. Co więcej, najwięcej działań niepożądanych ze strony przewodu pokarmowego obserwowanych jest podczas stosowania ASA w dawce 1200 mg/ dobę, a ich częstość stopniowo maleje wraz ze zmniejszaniem dawki i jest najmniejsza przy dawkach <100 mg/ dobę.[13, 14] Nie ma to związku ze stosowaniem lub nie tabletek powlekanych lub innych form farmaceutycznych ASA, a zależy jedynie od dawki leku. W związku z brakiem obserwowanych korzyści wyrażonych redukcją ryzyka incydentów sercowo-naczyniowych związanych z podwyższaniem dawki ASA oraz jednoczasowym większym ryzykiem powikłań krwotocznych, w chwili obecnej zarówno międzynarodowe jak i polskie towarzystwa naukowe, a także dokumenty sygnowane przez rodzimych ekspertów, rekomendują stosowanie najmniejszej skutecznej dawki preparatu, czyli dawki 75 mg na dobę. PODYSKUTUJ O TYM NA FORUM! www.farmacjapraktyczna.pl Piśmiennictwo: 1. Jack DB. One hundred years of aspirin. Lancet. 1997;350:437-9. 2. Stone E. An account of the success of the bark of the willow in the cure of agues. Philosoph Trans 1763;53:195. 3. Szymański FM. Kwas acetylosalicylowy w gabinecie lekarza praktyka. Wydawnictwo ITEM Publishing, Warszawa 2014. 4. Baigent C, Blackwell L, Collins R et al. Aspirin in the primary and secondary prevention of vascular disease: collaborative meta-analysis of individual participant data from randomized trials. Lancet 2009;373:1849-1860. 5. Mancia G, Fagard R, Narkiewicz K, et al.; Task Force Members. 2013 ESH/ESC Guidelines for the management of arterial hypertension: the Task Force for the management of arterial hypertension of the European Society of Hypertension (ESH) and of the European Society of Cardiology (ESC). J Hypertens. 2013;31:1281-357. 6. Perk J, De Backer G, Gohlke H, et al.; European Association for Cardiovascular Prevention & Rehabilitation (EACPR); ESC Committee for Practice Guidelines (CPG). European Guidelines on cardiovascular disease prevention in clinical practice (version 2012). The Fifth Joint Task Force of the European Society of Cardiology and Other Societies on Cardiovascular Disease Prevention in Clinical Practice (constituted by representatives of nine societies and by invited experts). Eur Heart J. 2012;33:1635-701. 7. Antithrombotic Trialists’ Collaboration. Collaborative meta-analysis of randomised trials of antiplatelet therapy for prevention of death, myocardial infarction, and stroke in high risk patients. BMJ 2002;324:71-86. 8. Rothwell PM, Fowkes FG, Belch JF, et al. Effect of daily aspirin on long-term risk of death due to cancer: analysis of individual patient data from randomised trials. Lancet. 2011;377:31-41. 9. Rothwell PM, Wilson M, Price JF, et al. Effect of daily aspirin on risk of cancer metastasis: a study of incident cancers during randomised controlled trials. Lancet. 2012;379:1591-601. 10. Pedersen AK, FitzGerald GA. Dose-related kinetics of aspirin. Presystemic acetylation of platelet cyclooxygenase. N Engl J Med. 1984;311:1206-1211. 11. Kasprzak M, Koziński M, Kubica A, et al. Przegląd metod ochrony przewodu pokarmowego u pacjentów leczonych kwasem acetylosalicylowym. Ocena skuteczności terapii i wpływu na właściwości przeciwpłytkowe. Kardiol Pol. 2012;70:405-413. 12. Derry S, Loke YK. Risk of gastrointestinal haemorrhage with long term use of aspirin: meta-analysis. BMJ. 2000;321:1183-1187. 13. Farrell B, Godwin J, Richards S, Warlow C. The United Kingdom transient ischaemic attack (UK-TIA) aspirin trial: final results. J Neurol Neurosurg Psychiatry. 1991;54:1044-1054. 14. The Dutch TIA Trial Study Group. A comparison of two doses of aspirin (30 mg vs. 283 mg a day) in patients after a transient ischemic attack or minor ischemic stroke. N Engl J Med. 1991;325:1261-1266. farmacja praktyczna 9/2016 43 ZIELNIK APTECZNY Prawidłowe trawienie – poradnik ziołowy Zaburzenia trawienia należą do najczęstszych dolegliwości zgłaszanych przez pacjentów w aptekach. Farmaceuci wydają każdego dnia szereg preparatów o działaniu żółciotwórczym, żółciopędnym, zwiększających wydzielanie soku żołądkowego, łagodzących wzdęcia czy tzw. zgagę. dr n. farm. MACIEJ STRZEMSKI aptekarz, miłośnik i popularyzator receptury aptecznej napisz do autora: [email protected] S zacuje się, że ponad 50% ludności Polski powyżej 18. r.ż. cierpi z powodu przewlekłego zapalenia błony śluzowej żołądka, 30% kobiet po porodzie ma problemy z funkcjonowaniem dróg żółciowych i pęcherzyka żółciowego, a ok. 15% społeczeństwa dotknięte jest chorobą wrzodową żołądka i dwunastnicy. Przyczyny tego stanu rzeczy są różnorodne, ale wydaje się, że jednymi z najistotniejszych są te, które wiążą się bezpośrednio ze stylem życia. Funkcjonowanie w ciągłym pośpiechu i stresie, połączone z brakiem aktywności fizycznej i niewłaściwą dietą jest najlepszą drogą do rozwoju chorób układu pokarmowego. Prawie każdy człowiek jest w stanie znieść takie niedogodności, jeśli zaistnieją one okazjonalnie, ale jeśli 44 farmacja praktyczna 9/2016 ” w codziennym planie dnia miejsce tradycyjnego obiadu jedzonego w miłej atmosferze zajmie jedzony za kierownicą samochodu fast food, to na efekty takiego postępowania nie będzie trzeba długo czekać. Obok zaburzeń trawiennych pojawi się również nadwaga, a wraz z nią m.in. choroby układu sercowo-naczyniowego czy zwyrodnienia układu ruchu. Jeśli więc do apteki trafi pacjent uskarżający się na trudności z trawieniem, to w wywiadzie farmaceuta powinien ustalić, czy problemy te nie są związane z niewłaściwymi nawykami chorego. Znacząca poprawa stanu zdrowia może nastąpić po wprowadzeniu regularnych posiłków, złożonych z niskoprzetworzonej żywności, codziennego spaceru lub nawet po zmianie pracy... Farmaceuta Bardzo często okazuje się, że już wprowadzenie i regularne stosowanie preparatów roślinnych łagodzi lub całkowicie znosi dolegliwości związane z nieprawidłowym trawieniem powinien zalecić choremu przygotowywanie posiłków w atrakcyjnej formie oraz spożywanie ich w spokoju. Przyjazne i miłe otoczenie w naturalny sposób wpłynie na stopień rozdrobnienia pokarmu i jego wstępne trawienie (ma ono przecież miejsce już w jamie ustnej). Dodatkowo można polecić pacjentowi picie naparów ziołowych, przygotowywanych na bazie surowców roślinnych zawierających związki działające uspokajająco, przeciwzapalnie, żółciopędnie, żółciotwórczo, osłaniająco czy zwiększających wydzielanie soków trawiennych. Bardzo często okazuje się, że już wprowadzenie i regularne stosowanie preparatów roślinnych łagodzi lub całkowicie znosi dolegliwości związane z nieprawidłowym trawieniem. Należy podkreślić, że stosowanie wielu surowców roślinnych jest możliwe w dłuższych okresach czasu, bez istotnego ryzyka wystąpienia działań niepożądanych. Ma to szczególne znaczenie dla fitoterapii stanów chorobowych o przewlekłym www.farmacjapraktyczna.pl ZIELNIK APTECZNY przebiegu. Tradycyjnie w fitoterapii schorzeń przewodu pokarmowego znalazły zastosowanie surowce gorzkie (w tym szczerogorzkie, aromatyczno-gorzkie, garbnikowo-gorzkie i śluzowo-gorzkie), o działaniu przeciwzapalnym, rozkurczowym, osłaniającym, a także uspokajającym. Wskazane jest, by w trakcie terapii łączyć surowce zawierające związki wykazujące różne kierunki aktywności, np. substancje o działaniu przeciwzapalnym, osłaniającym, rozkurczowym i uspokajającym. Rośliny dostarczające takich surowców są stosowane w lecznictwie europejskim od dawna, a same surowce posiadają swoje monografie w farmakopeach polskich i europejskich. Należy tu wymienić m.in.: ziele i liść mięty pieprzowej (Herba et Folium Menthae), koszyczek rumianku (Anthodium Chamomillae) czy korzeń prawoślazu (Radix Altaeae). ” Ziele i liść mięty są jednymi z najczęściej stosowanych surowców w fitoterapii. W tym celu wykorzystywana jest mięta pieprzowa (Mentha piperita) pochodząca z upraw, gdzie rozmnaża się ją wegetatywnie. Na stanowiskach naturalnych na terenie całej Polski spotykane są różne gatunki mięty, jednak jest mało prawdopodobne, by były to okazy mięty pieprzowej. Podobnie rzecz się ma z miętą dostępną w sklepach ogrodniczych. Rośliny te nie powtarzają cech osobników macierzystych i nie można uznać uzyskanego z nich surowca za pełnowartościowy. Tymczasem mięta pieprzowa zawiera odpowiednią zawartość składników czynnych: olejku eterycznego, garbników, związków gorzkich czy kwasów fenolowych. W efekcie pacjent, sięgając po nią, zastosuje preparat o działaniu rozkurczającym, żółciopędnym i żółciotwórczym. Koszyczek rumianku pozyskiwany jest z rumianku pospolitego (Chamomilla recutita). Jest to surowiec typowo olejkowy. W skład olejku rumiankowego wchodzą azuleny, głównie chamazulen i alfa-bisabolol. Związki te mają zdolność hamowania lipooksygenazy, w związku z tym wykazują aktywność przeciwzapalną. Apigenina stanowiąca składnik flawonoidowej frakcji surowca jest inhibitorem cyklooksygenazy, co dodatkowo zwiększa aktywność przeciwzapalną ekstrak- W skład olejku rumiankowego wchodzą azuleny, głównie chamazulen i alfa-bisabolol. Związki te mają zdolność hamowania lipooksygenazy, w związku z tym wykazują aktywność przeciwzapalną tów z koszyczka rumianku. Obecne w rumianku kumaryny, flawonoidy oraz spiroeter wykazują natomiast działanie rozkurczające w obrębie przewodu pokarmowego. Koszyczek rumianku wykazuje również słabe działanie sedatywne, co jest szczególnie korzystne w fitoterapii zburzeń przewodu pokarmowego. Jest ponadto jednym z najbezpieczniejszych surowców roślinnych, przez co stosowany jest również w pediatrii. Należy jednak zaznaczyć, że dla niektórych osób zawarte w nim składniki są alergenami. Należy więc zachować szczególną ostrożność, jeśli w wywiadzie stwierdzimy uczulenie na rośliny z rodziny Asteraceae (Compositae). Korzeń prawoślazu pozyskuje się z jedno lub dwuletnich roślin prawoślazu lekarskiego (Althaea officinalis). Zawiera on do 10% śluzów i z tego względu jest powszechnie stosowany do produkcji syropów przeciwkaszlowych. Wodne ekstrakty z korzenia stosowane są jako środki osłaniające w stanach zapalnych przewodu pokarmowego, zwłaszcza w fitoterapii wrzodów dwunastnicy. Należy podkreślić, że preparaty otrzymywane na bazie tego surowca są bardzo bezpieczne (syrop prawoślazowy stosuje się powszechnie u dzieci). Na zakończenie trzeba dodać, że wielką rolę we właściwym samoleczeniu pacjenta odgrywa farmaceuta. Zanim chory trafi do lekarza, tylko aptekarz może właściwie zdiagnozować problem i podjąć właściwe kroki. Nie wolno pacjenta pozostawić samemu sobie, gdyż może się zdarzyć, że na problemy trawienne spowodowane czynną chorobą wrzodową zastosuje np. napar z ziela piołunu, który dodatkowo pobudzi wydzielanie soków trawiennych. Poświęćmy więc chwilę choremu, zapytajmy o okresowość nasilania się objawów (Helicobacter pylori) czy stosowane leki (np. salicylany). Nie pytajmy pacjenta, jaki lek chce kupić, bo nie on powinien o tym decydować. Uczyńmy użytek z potężnej wiedzy wyniesionej ze studiów i codziennej praktyki. PODYSKUTUJ O TYM NA FORUM! www.farmacjapraktyczna.pl farmacja praktyczna 9/2016 45 KUCHNIA FARMACEUTYCZNA Mniej soli na zdrowie! Usuwając ze stołu solniczkę, obniżamy dzienne spożycie soli aż o 45-60%! Czym ją zastąpić? O tym poniżej. N aukowcy biją na alarm – Polacy spożywają za dużo soli, a jej nadmiar w diecie jest jednym z głównych czynników sprzyjających powstawaniu nadciśnienia tętniczego, udaru mózgu i raka żołądka. Wykazano również związek pomiędzy wysokim spożyciem sodu a ryzykiem kamicy nerkowej, osteoporozy i otyłości. WHO zaleca, aby codzienna dieta dostarczała nie więcej niż 5 g soli. 46 farmacja praktyczna 9/2016 dr JOANNA BAJERSKA adiunkt w zakładzie dietetyki Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, specjalista dietetyk z zakresu żywienia człowieka napisz do autora: [email protected] Większe restrykcje solne dotyczą osób cierpiących na nadciśnienie tętnicze. W ich diecie może znaleźć się nie więcej niż pół łyżeczki soli dziennie. Aby móc spełnić te rekomendacje, na początek warto usunąć ze stołu solniczkę, co pozwoli obniżyć dobowe spożycie soli aż o 44-60 proc.! Kolejnym sposobem eliminacji soli z diety jest stosowanie świeżych lub suszonych ziół i przypraw. Jednak kupując suszone przyprawy i zioła należy zwrócić uwagę, aby były to produkty bez dodatku glutaminianu sodu, który obok chlorku sodu jest kolejnym istotnym źródłem sodu w naszej diecie. Umiejętne stosowanie ziół i przypraw poprawia nie tylko walory smakowo-zapachowe przygotowanych potraw, ale również podnosi ich strawność i przyswajalność. www.farmacjapraktyczna.pl KUCHNIA FARMACEUTYCZNA I tak – do przygotowania potraw na bazie wołowiny możemy zastosować liść laurowy, majeranek, gałkę muszkatołową, cebulę, pieprz, szałwię, tymianek. Z kolei do przygotowania jagnięciny – curry, czosnek, rozmaryn i miętę. I ŚNIADANIE: Smoothie z jagód, banana, otrąb i jarmużu Składniki: pół szklanki jagód, pół szklanki jarmużu, pół banana, otręby owsiane, 2 orzechy włoskie. Przygotowanie: składniki zmiksować. Do wieprzowiny pasuje towarzystwo czosnku, cebuli, szałwii, pieprzu, oregano, a do cielęciny liść laurowy, majeranek, curry, imbir i oregano. Drób przyprawiamy majerankiem, imbirem, oregano, papryką, rozmarynem, szałwią, estragonem i tymiankiem. Do ryb można zastosować curry, koperek, gorczycę, sok z cytryny, majeranek, paprykę, pieprz, bazylię i pietruszkę. Marchew lubi towarzystwo cynamonu, goździków, majeranku, gałki muszkatołowej, rozmarynu, szałwii. Z kolei fasola – imbir, majeranek, cebulę, natkę pietruszki i szałwię. Ziemniaki doskonale smakują przyprawione gałką muszkatołową, imbirem, majerankiem, cebulą, papryką, natką pietruszki, szałwią, tymiankiem i rozmarynem. Do cukinii możemy dodać goździki, curry, majeranek, gałkę muszkatołową, rozmaryn, szałwię, a do dyni – cynamon, imbir, gałkę muszkatołową oraz cebulę. Potrawy na bazie pomidorów świetnie komponują się z bazylią, liściem laurowym, koperkiem, cebulą, oregano, natką pietruszki i pieprzem. Obok przedstawiono całodzienny jadłospis, który dostarcza mniej niż pół łyżeczki soli i jest źródłem potasu, zatem może być stosowany przez osoby cierpiące na nadciśnienie tętnicze. PODYSKUTUJ O TYM NA FORUM! www.farmacjapraktyczna.pl II ŚNIADANIE: Kanapka z serem twarogowym i kiełkami rzodkiewki Składniki: 2 kromki chleba żytniego razowego, ser twarogowy półtłusty, kiełki z brokuł, 4 rzodkiewki. Do picia: herbata lipowa bez cukru. OBIAD: Filet z łososia z warzywami na parze z dipem jogurtowo-koperkowo-czosnkowym oraz pieczonymi ziemniakami i batatami Składniki: filet z łososia (do przyprawienia: pieprz, sok z cytryny, liście bazylii, natka pietruszki), brokuły, kalafior, marchewka (ok. 400 g), 200 g jogurtu naturalnego, 1 mały ząbek czosnku, świeży koperek, 1 średniej wielkości batat, 1 średniej wielkości ziemniak, suszony rozmaryn i tymianek, szałwia, łyżka oliwy z oliwek. Przygotowanie: Łososia skropić sokiem z cytrynu, posypać pieprzem. Bazylię i natkę pietruszki poszatkować. Ziołami posypać rybę. Rybę wstawić do lodówki na ok. 30 minut. Rybę oraz warzywa ugotować na parze bez dodatku soli. Koperek posiekać, wymieszać z jogurtem, przeciśniętym przez praskę czosnkiem i z sokiem z cytryny. Ziemniaki i bataty wyszorować, pokroić w cząstki, posypać ziołami i oliwą. Upiec w piekarniku. Do picia: woda niskosodowa z cytryną i miętą. PODWIECZOREK: Jogurt naturalny z malinami Składniki: garść malin, opakowanie jogurtu naturalnego. KOLACJA: Pomidory z pietruszką i czosnkiem na grzance z chleba razowego Składniki: 2 średniej wielkości pomidory, mały pęczek natki pietruszki, 1 mały ząbek czosnku, łyżka oliwy z oliwek, pieprz do smaku, 2 grzanki z chleba razowego. Przygotowanie: Pomidory zalewamy wrzątkiem na kilka sekund, a następnie odlewamy wodę. Pomidory obieramy ze skórki i kroimy na małe cząstki. Natkę pietruszki drobno siekamy i mieszamy z pomidorami. Całość doprawiamy oliwą, pieprzem i wyciśniętym czosnkiem. Podajemy z grzankami z chleba razowego. Do picia: niskosodowa woda z cytryną i miętą. farmacja praktyczna 9/2016 47 KULTURA KSIĄŻKA FILM Bridget powraca! Na trzecią część niekończących się miłosnych zawirowań w życiu Bridget Jones fani na całym świecie czekali 14 lat. ROZWIĄZANIE KONKURSÓW Z NR 6 (97): „Podróżnik fotograficzny” Jacka Boneckiego (hasło: PODRÓŻNIK): Renata Machera, Katarzyna Benik • „Czar Chanel” Paula Moranda (hasło: CHANEL): Maria Sklorz, Marta Paryło-Cyga • „Błysk” Hey (hasło: BANG): Marta Więcierz, Monika Marciniak • DVD „Annie Hall”, reż. Woody Allen (hasło: ANNIE): Joanna Dziuba, Magdalena Świerk Zapraszamy do udziału w naszych konkursach! Wejdź na stronę: www.farmacjapraktyczna.pl 48 farmacja praktyczna 9/2016 Po rozstaniu z Markiem Darcym, z którym miała spędzić resztę życia, Bridget znów jest singielką, tym razem po czterdziestce. Jej nieokiełznany optymizm każe jej skupić się na nowych wyzwaniach zawodowych oraz starych i nowych przyjaciołach. Po raz pierwszy w życiu panna Jones czuje, że ma całkowitą kontrolę nad swoim życiem. Czy coś może zaburzyć ten spokój? Otóż może – Bridget spotyka bowiem przystojnego Amerykanina, Jacka (Patrick Dempsey), który jest wszystkim tym, czym nie jest Mark. Ale na tym nie kończy się historia. Bo kłopoty i Bridget to synonimy. Wkrótce okazuje się, że panna Jones spodziewa się dziecka. Nie jest jedynie pewna, który z panów jest jego ojcem. „Bridget Jones 3”, reż. Sharon Maguire, scen. Helen Fielding, Emma Thompson, wyst.: Renée Zellweger, Colin Firth, Patrick Dempsey, Emma Thompson. Dystrybucja: United International Pictures Sp. z o.o. Premiera: 16.09.2016 r. PRZYSTANEK – AFRYKA, CZYLI 30 LAT NA CZARNYM LĄDZIE Takiej książki nie napisał dotąd żaden polski podróżnik czy reporter. Cyprian Kosiński przedstawia Czarny Ląd widziany „od środka”, oglądany oczami kogoś, kto przez prawie 30 lat żył i pracował wśród Afrykańczyków, gościł ich w domach, a nawet został dopuszczony do ich rytualnych tajemnic plemiennych. Autor przyjaźnił się m.in. z królem plemienia Bakuba, wszechwładnym generałem Bumbą, „prawą ręką” prezydenta Mobutu, wybitnym rzeźbiarzem zairskim Liyolo, a także z ubogimi rybakami żyjącymi na piaskowych wydmach rzeki Kongo. Uważnie obserwował miejscowe zwyczaje, obrzędy oraz przesądy. Rejestrował wszystko w pamięci by po wielu latach przelać na papier sceny i obrazy z tego etapu swojej podróży przez życie, który nazywa Przystanek – Afryka. „Afrykański Polonez”, Cyprian Kosiński, Wydawnictwo Rytm Pierwsze dwie osoby, które do dnia 21.10.2016 r. wyślą na adres: [email protected] maila z hasłem POLONEZ, otrzymają książkę w prezencie. www.farmacjapraktyczna.pl KULTURA MUZYKA SOLOWY PREZENT DLA FANÓW KSIĄŻKA KRES MISTRZA Z KRUPÓWEK Czwarty tom korespondencji Witkacego z żoną zawiera 336 listów, kart pocztowych, widokówek i odcinków pocztowych z lat 1936-1939. To w życiu Witkiewicza trudny okres. Dokuczają mu nasilające się dolegliwości fizyczne. Niepowodzeniem zakończyły się starania o wydanie powieści „Jedyne wyjście” oraz studium społeczno-obyczajowego „Niemyte dusze”. Ma kłopoty z Izbą Skarbową z powodu niezapłaconych podatków. Źle układają się stosunki z ciotką Mery i kuzynką Dziudzią, właścicielką „Witkiewiczówki”. Czesława Oknińska-Korzeniowska kilkakrotnie zrywa łączący ich związek, co w kwietniu 1938 r. doprowadza Witkacego do głębokiej depresji. Coraz częściej pojawia się w listach myśl o samobójstwie, której towarzyszy przeczucie nieuniknionej katastrofy światowej. O tych wszystkich sprawach Witkacy informuje żonę, która wspiera go i stara się mu pomóc. „Gdyby nie Twoje istnienie, to nie wiem, czybym nie zrobił ze sobą końca”. 24 sierpnia 1939 r. wysyła do żony ostatnią kartkę z Zakopanego i przyjeżdża do Warszawy, skąd 5 września wyruszy razem z Czesławą w swą ostatnią drogę. Lider zespołu Lady Pank i jeden z najsłynniejszych wirtuozów gitary w Polsce, Jan Borysewicz, w ramach oddechu od codziennych obowiązków związanych z macierzystą grupą, co kilka lat raczy swoich słuchaczy nowym materiałem solowym. Tym razem do nagrania nowej płyty zaprosił kilkoro znakomitych, rockowych wokalistów, którzy gościnnie zaśpiewali na płycie pięć piosenek. Piotr Cugowski, Igor Herbut, Piotr Rogucki, Ruda z zespołu Red Lips i Damian Ukeje brawurowo wykonali gitarowe kompozycje Borysewicza do tekstów Wojciecha Byrskiego. Ponadto Jana Borysewicza w nagraniach wsparli: tradycyjnie Wojciech Pilichowski na basie i Radek Owczarz na perkusji, jako nowy muzyk w składzie trio Jan Bo. „Chyba mogę powiedzieć, że to... niemodna płyta“ – mówi o swoim najnowszym krążku Jan Borysewicz. „A przynajmniej mocno niedzisiejsza, bo nagrałem na nią aż 15 piosenek. Jest bardzo długa, a dziś nagrywa się krótkie płyty, maksymalnie 40 minut. Zrobiłem to jednak z pełną premedytacją, bo wiem, że fani mocnej, gitarowej muzyki czekają na ten album. A ponieważ stosunkowo rzadko wydaję solowe płyty, to postanowiłem potraktować ten album jako wyjątkowy prezent dla moich słuchaczy. Jestem bardzo dumny z tej płyty, mam nadzieję, że moi odbiorcy docenią pracę i serce, które w nią włożyliśmy“. DVD UWIKŁANI W HISTORIĘ Romek i Guido mają po 17 lat i przed sobą całe życie. Ich marzenia nie różnią się od marzeń innych nastolatków – chcą słuchać muzyki, tańczyć swinga, umawiać się z dziewczynami. Gdyby nie okoliczności mogliby być najlepszymi kumplami. Niestety, spotykają się w 1943 r. Guido służy w oddziale niemieckiej żandarmerii stacjonującym na polskiej prowincji. W wolnych chwilach słucha zakazanych anglojęzycznych rozgłośni radiowych nadających jazz i ukradkiem podkochuje się w pięknej France. Tymczasem Romek pomaga matce, pracując jako pomocnik maszynisty. Podobnie jak Guido interesuje się Franką. Pewnego dnia, chcąc zaimponować dziewczynie, kradnie walizkę z płytami i patefonem. Wydarzenie to sprawi, że drogi Romka i Guido przetną się, zmuszając chłopców do podjęcia decyzji, która na zawsze odmieni ich życie. Wyreżyserowany przez Michała Rogalskiego obraz na festiwalu Camerimage 2015 został uznany Najlepszym Polskim Filmem. „Listy do żony. Tom 4. 1936-1939”, Stanisław Ignacy Witkiewicz, Państwowy Instytut Wydawniczy „Kawa i dym”, Jan Bo, Firma Księgarska Olesiejuk „Letnie przesilenie”, reż. Michał Rogalski, wyst. Filip Piotrowicz, Jonas Nay, Bartłomiej Topa. Producent: Kino Świat. Dystrybutor: ADD Media Entertainment Pierwsze dwie osoby, które do dnia 21.10.2016 r. wyślą na adres: [email protected] maila z hasłem WITKACY, otrzymają książkę w prezencie. Pierwsze dwie osoby, które do dnia 21.10.2016 r. wyślą na adres: [email protected] maila z hasłem JAN BO, otrzymają płytę w prezencie. Pierwsze dwie osoby, które do dnia 21.10.2016 r. wyślą na adres: [email protected] maila z hasłem PRZESILENIE, otrzymają płytę z filmem w prezencie. farmacja praktyczna 9/2016 49 REKLAMA KRZYŻÓWKA SCO-K/054/07-2016 Rozwiązaniem krzyżówki z nr 6 (97) „Farmacji Praktycznej” jest hasło: POLFILIN PROLONGATUM Etui na pieczątki otrzymują: Magdalena Rożeńska, Mariola Domańska, Ewa Czaplicka, Agnieszka Chałada, Paweł Jutrowski, Teresa Kiljanek, Martyna Lemiesz, Emilia Banasiak, Agnieszka Ginter, Józef Dec, Urszula Jakuszko, Katarzyna Bryndza, Dorota Majcher, Alicja Król, Regina Grąbczewska, Dorota Bajrakowska, Barbara Bryk, Ewelina Cibis, Stefan Orczykowski i Grażyna Mnich. Litery z ponumerowanych pól utworzą rozwiązanie: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 Wspomaga odporność organizmu (kwiatostan lipy) Osoby, które nadeślą prawidłowe rozwiązanie krzyżówki, mają szansę otrzymać 1 z 10 szalików Wittchen ufundowanych przez producenta suplementu diety Scorbolamid KIDS HOT. Rozwiązanie krzyżówki prosimy przesłać do 21.10.2016 r. na adres: Valkea Media S.A., ul. Elbląska 15/17, 01-747 Warszawa, z dopiskiem: „Farmacja Praktyczna” lub na adre e-mail: [email protected]. Regulamin konkursu dostępny jest na stronie www.farmacjapraktyczna.pl. Imię i nazwisko: .................................................................................................................................................................................................................... Dokładny adres: .................................................................................................................................................................................................................... e-mail: Telefon: ................................................................................................................ ............................................................................................. Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych przez Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o. z siedzibą przy ul. Bobrowieckiej 6, 00-728 Warszawa, w celu realizacji konkursu. Jestem świadom/świadoma, iż moja zgoda może być odwołana w każdym czasie.* Akceptuję regulamin konkursu.* Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych przez Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o. z siedzibą przy ul. Bobrowieckiej 6, 00-728 Warszawa, w celach marketingowych. Jestem świadom/świadoma, iż moja zgoda może być odwołana w każdym czasie.* Wyrażam zgodę na otrzymywanie od Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o. z siedzibą przy ul. Bobrowieckiej 6, 00-728 Warszawa za pomocą środków komunikacji elektronicznej, na podany przeze mnie adres e-mail, informacji handlowych w rozumieniu Ustawy z dn. 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną.* Administratorem danych jest Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o. z siedzibą przy ul. Bobrowieckiej 6, 00-728 Warszawa. Dane osobowe zbierane są przez Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o. wyłącznie na potrzeby konkursu, a w przypadku wyrażenia dodatkowej zgody, również w celach marketingowych. Dane nie będą udostępniane odbiorcom danych w rozumieniu art. 7 pkt 6 ustawy o ochronie danych osobowych. Osobie, której dane dotyczą, przysługuje prawo dostępu do treści jej danych oraz możliwość ich poprawiania. Dane są podawane przez osoby, których dotyczą, dobrowolnie. Data: .......................................................... Podpis: ............................................................................................................ * Należy skreślić w przypadku niewyrażenia zgody. Warunkiem wzięcia udziału w konkursie jest wyrażenie zgody na przetwarzanie danych osobowych w celu realizacji konkursu i akceptacja regulaminu konkursu. 50 farmacja praktyczna 9/2016 www.farmacjapraktyczna.pl PODWÓJNY SKŁAD: PODWÓJNE DZIAŁANIE: 1. NAWILŻA 2. WSPOMAGA REGENERACJĘ SUPERO/160/01-2016 Wyrób medyczny 1. HIALURONIAN SODU 2. DEKSPANTENOL
