Toksykologia kliniczna jest dyscypliną naukową i specjalnością

2013-01-06
Toksykologia kliniczna jest dyscypliną naukową i specjalnością lekarską zajmującą
się: diagnostyką, terapią, profilaktyką i orzecznictwem w zakresie zatruć ostrych,
przemysłowych, rolniczych, i środowiskowych.
Rocznie z powodu ostrych zatruć umiera na świecie ok. 0,5 mln ludzi
W Polsce liczba ostrych zatruć wynosi ok. 50 tys. przypadków rocznie
Ostre zatrucia są powszechnym i stale narastającym problemem, spowodowanym
rozwojem przemysłu, chemizacją wszystkich dziedzin życia, zwiększeniem obciążeń
psychicznych.
Ze względu na przyczyny zatrucia można podzielić na:
Zatrucia samobójcze należą do grupy zatruć rozmyślnych, obok
demonstracyjnych, egzekucyjnych i zbrodniczych.
Zatrucia przypadkowe (pomyłki, powikłania leczenia, narkomania, lekomania,
skażenie środowiska, zatrucia zawodowe).
Ośrodki Informacji Toksykologicznej – ich zadaniem jest udzielanie porad na każde
wezwanie, zarówno lekarzom, jak i szpitalom w sprawach dotyczących identyfikacji
trucizn oraz diagnostyki i leczenia zatruć.
Czynniki toksyczne, będące przyczyną zatruć:
Pierwszy taki ośrodek powstał w 1953 r. w Chicago.
W Polsce leczenie zatruć w tego typu placówkach rozpoczęło się w 1958 r.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Leki (ponad 50% ogółu zatruć, najczęściej zatrucia mieszaniną leków,
benzodiazepinami, narkotykami, fenotiazynami, barbituranami,
lekami
przeciwdepresyjnymi, przeciwpadaczkowymi, przeciwbólowymi)
Alkohole
Tlenek węgla
Grzyby
Rozpuszczalniki
Pestycydy
Substancje żrące
Związki metali
Obecnie w Polsce działa 10 ośrodków
leczenia zatruć: w Gdańsku, Krakowie,
Lublinie, Łodzi (Krajowe Centrum Informacji
Toksykologicznej), Poznaniu, Rzeszowie,
Sosnowcu, Tarnowie, Warszawie i Wrocławiu.
Struktura organizacyjna nowoczesnego ośrodka zatruć:
Ośrodek Leczenia Zatruć działa 24 godziny/dobę, pełni stały ostry dyżur. Powinien
posiadać wyposażenie do reanimacji, wszystkie odtrutki specyficzne, dostęp do
sztucznej nerki, telefon na ratunek.
Laboratorium Analiz Chemiczno-Toksykologicznych wykonuje wszelkie badania
analityczne związane z diagnostyką i leczeniem zatruć.
Ośrodek Informacji Toksykologicznej prowadzi całodobowe konsultacje
telefoniczne dla fachowego personelu medycznego i innych ośrodków leczniczych, a
w zakresie podstawowym udziela informacji osobom cywilnym. Prowadzi bieżącą
analizę zagrożenia ostrymi zatruciami substancjami chemicznymi.
Oddział Detoksykacji zajmuje się wyprowadzeniem ze stanu zagrożenia życia,
leczeniem ostrego zatrucia substancjami odurzającymi, zwalczaniem powikłań,
przerwaniem ciągu codziennego odurzenia. Oddział utrzymuje kontakt z rodziną
zatrutego, współpracuje także z oddziałem psychiatrycznym i z psychologiem.
Regionalna Poradnia Toksykologii Klinicznej i Środowiskowej prowadzi badania
kontrolne u pacjentów, którzy opuścili Ośrodek.
Zebranie dokładnego wywiadu od domowników lub przypadkowych świadków
(zachować stosunek krytyczny)
Wystąpienie pewnych charakterystycznych objawów zawęża przedział substancji
mogących być przyczyną zatrucia. Podstawą oceny jest wydolność układu
oddechowego i układu krążenia.
Ocena stopnia zaburzeń świadomości chorego (śpiączka u około 20% ciężko
zatrutych pacjentów, różnej głębokości i czasie trwania).
Klasyfikacja śpiączek wg skali Matthew:
I - chory jest senny lub śpi, ale reaguje na bodźce słowne,
II - brak kontaktu z chorym, ale występuje reakcja na słabe bodźce bólowe,
III - słaba reakcja na silne bodźce bólowe (uderzenie w mostek), odruchy ścięgniste mogą być
osłabione,
IV - chory nie reaguje na żadne bodźce, zniesienie wszystkich odruchów, zaburzenia krążenia i
oddychania.
1
2013-01-06
Ośrodkowe zaburzenia oddychania
Ciśnienie tętnicze krwi, temperatura i waga ciała
Oddech Cheyne'a-Stokesa może wystąpić w niektórych zatruciach truciznami
neurotoksycznymi (rozpuszczalniki organiczne, alkohole, kodeina, morfina, tlenek
węgla, siarkowodór, strychnina).
Obniżenie ciśnienia w zatruciu lekami blokującymi zwoje, chloropromazyną,
rezerpiną
Oddech Kussmaula jest charakterystyczny dla zatruć salicylanami, acetonem,
formaldehydem, kwasami, alkoholem metylowym, glikolem etylenowym.
Podwyższenie
glikortykoidami
ciśnienia
w
zatruciu
adrenaliną,
alkaloidami
sporyszu,
Hipertermia występuje po zatruciu atropiną, salicylanami, amfetaminą, efedryną
Zapach powietrza wydechowego lub potu
Zapach gorzkich migdałów - zatrucie cyjankami lub nitrobenzenem.
Woń czosnku - zatrucie fosforem, selenem, arsenem.
Zapach acetonu - zatrucie acetonem, salicylanami.
zapach fiołków - zatrucie terpentyną.
Hipotermia może towarzyszyć zatruciom fenotiazynami, lekami miejscowo
znieczulającymi
Ubytek wagi ciała może nastąpić w przypadkach zatruć przewlekłych. Szczególnie
szybki spadek ciężaru ciała ma miejsce w zatruciach tarczycy związkami
zawierającymi sole ołowiu, arsenu, rtęci
Wygląd skóry
Narząd wzroku
Sinicze zabarwienie skóry może wystąpić na skutek methemoglobinemii
spowodowanej zatruciem związkami nitrowymi, pochodnymi aniliny lub zaburzeń
oddychania; żółtaczkowe, będące wynikiem zatrucia preparatami hepatotoksycznymi
lub truciznami hemolitycznymi (anilina, fenacetyna, nitrobenzen, chinina,
aminofenazon).
Nieostre widzenie charakterystyczne jest dla zatrucia alkoholem etylowym,
fizostygminą, kokainą, kofeiną, indometacyną, strychniną, atropiną, glikozydami
nasercowymi.
Zaczerwienienie skóry może sugerować zatrucie tlenkiem węgla, atropiną, lekami
rozszerzającymi naczynia włosowate.
Zmian na skórze o charakterze:
pokrzywki można się spodziewać przy zatruciu tiazydowymi lekami
moczopędnymi, barbituranami, salicylanami;
trądziku - przy zatruciu bromkami, jodkami, izoniazydem, glikokortykoidami,
witaminą B12.
Podwójne widzenie występuje w zatruciu alkoholem etylowym, barbituranami,
meprobamatem.
Rozszerzenie źrenic może nastąpić przy zatruciu alkaloidami sporyszu, atropiną,
amfetaminą, etanolem, indometacyną, salicylanami,
Zwężenie źrenic zaś przy zatruciu barbituranami, guanetydyną, inhibitorami
esterazy cholinowej, morfiną i rezerpiną.
W przebiegu zatruć mogą wystąpić zaburzenia psychiczne:
halucynacje, stany deliryczne (zatrucia np. alkoholem etylowym, alkaloidami
opium, kokainą, amfetaminą),
stany depresyjne (zatrucie środkami nasennymi, etanolem, alkaloidami opium,
neuroleptykami),
pobudzenie, niezborność myślowa (zatrucia kofeiną, kokainą, naparstnicą,
atropiną).
Częstym objawem zatrucia są drgawki:
Drgawki kloniczne (krótkie, gwałtowne skurcze mięśni) spotyka się w zatruciu
naparstnicą, pilokarpiną, fizostygminą, chininą.
Drgawki tonicze (stałe napięcie mięśni) wystąpić mogą w przebiegu zatruć
apomorfiną, strychniną, skopolaminą.
Drgawki kloniczo-toniczyne (połączenie powyższych) spotyka się w zatruciu
efedryną, salicylanami, lekami miejscowo znieczulających.
Kierunki postępowania:
leczenie objawowe:
resuscytacja oddechowo-krążeniowa;
wyrównanie zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej i kwasowo-zasadowej;
leczenie przyczynowe:
przerwanie narażenia;
usunięcie trucizny nie wchłoniętej;
przyspieszenie eliminacji trucizny;
stosowanie odtrutek.
Szybkość i kolejność postępowania powinna zależeć od stanu ogólnego pacjenta,
decyduje niejednokrotnie o życiu zatrutego.
2
2013-01-06
Przerwanie narażenia
Postępowanie lecznicze oparte jest na następujących działaniach:
przerwaniu narażenia;
usunięciu nie wchłoniętej trucizny (płukanie żołądka);
leczeniu podtrzymującym fizjologiczne czynności organizmu (intensywna terapia);
usuwaniu trucizny wchłoniętej (metody przyspieszonej eliminacji);
stosowaniu odtrutek;
leczeniu uszkodzeń narządowych ujawniających się w późniejszym okresie zatrucia
(np. niewydolności nerek, wątroby), powikłań (np. zapalenia płuc zachłystowego) i
skutków odległych (np. zwężenia przełyku po wypiciu substancji żrącej);
ewentualnym leczeniu psychiatrycznym (ocena stanu psychicznego u samobójców,
leczenie odwykowe pacjentów uzależnionych).
Przy zatruciu wziewnym jak najszybsze usunięcie chorego z atmosfery skażonej
związkami trującymi (substancje w postaci gazów, par, dymów).
Substancje toksyczne w postaci płynów lub pyłów skażać mogą powłoki
zewnętrzne, działając drażniąco na oczy i skórę lub wchłaniać się przez nie do ustroju.
Oczy należy przemywać obfitą ilością czystej wody lub fizjologicznego roztworu
chlorku sodowego. Zabieg ten należy wykonywać co najmniej przez 10 min.
Niezależnie od środka toksycznego nie należy stosować żadnych środków
neutralizujących.
Skórę po usunięciu wszystkich zanieczyszczonych części odzieży zmywa się obfitą
ilością wody. Jeżeli nie stwierdza się uszkodzenia tkanek, do mycia należy użyć mydła.
W przypadku skażenia skóry substancjami żrącymi (kwasy, zasady) do zmywania
miejsc skażonych nie należy używać związków zobojętniających, lecz obfite ilości
bieżącej letniej wody.
Usuwanie trucizny nie wchłoniętej
W zatruciu doustnym, jeżeli chory jest przytomny i ma zachowany odruch
kaszlowy, należy wywołać wymioty przez podanie do picia 200-300 ml ciepłej,
osolonej wody i ewentualne podrażnienie tylnej ściany jamy gardła (palec do gardła).
Zabiegu tego nie wykonuje się u ludzi zatrutych benzyną i jej pochodnymi oraz
substancjami żrącymi, jeżeli upłynęło więcej niż 15-20 min (tym ostatnim można
podać do wypicia białko jaja kurzego).
Jeżeli chory jest nieprzytomny, układa się go w położeniu bezpiecznym (na boku) i
w takiej pozycji transportuje do szpitala. Chorego nieprzytomnego (jeśli nie jest
zaintubowany) nie wolno przewozić w pozycji na wznak!
Płukanie żołądka polega na podawaniu przez zgłębnik założony do żołądka ciepłej
wody, aż do uzyskania czystych popłuczyn. Chorych przytomnych płucze się do 6
godz. od momentu zatrucia (wyjątkiem są zatruci grzybami, których płucze się nawet
w drugiej dobie zatrucia). Chorych nieprzytomnych oraz zatrutych benzyną i jej
pochodnymi należy płukać zawsze po uprzednim zaintubowaniu rurką uszczelnioną w
tchawicy (zapobiega to zachłyśnięciu się chorego i możliwości wystąpienia u niego
toksycznego obrzęku płuc). Nie płucze się chorych zatrutych substancjami żrącymi,
jeżeli minęło 30 min od momentu zatrucia.
Usuwanie trucizny wchłoniętej
Leczenie podtrzymujące fizjologiczne czynności organizmu - intensywna terapia
Polega ona na:
postępowaniu reanimacyjnym, jeśli jest konieczne;
podtrzymaniu czynności oddychania polegających na usunięciu przeszkód z dróg
oddechowych: usunięciu protezy, odessaniu wydzieliny, a w razie potrzeby
wprowadzeniu rurki do tchawicy lub dokonaniu tracheostomii w celu zapewnienia
drożności dróg oddechowych, prowadzeniu oddechu wspomaganego lub
kontrolowanego;
utrzymaniu prawidłowego krążenia krwi, przez wyrównanie hipowolemii
(podawanie płynów pod kontrolą ośrodkowego ciśnienia żylnego), zwalczaniu
spadków ciśnienia i wstrząsu oraz leczeniu zaburzeń rytmu serca farmakologicznie, a
w razie potrzeby przy użyciu zabiegów elektroterapeutycznych;
zapobieganiu i zwalczaniu niewydolności nerek i wątroby;
utrzymywaniu prawidłowego bilansu wodno-elektrolitowego i zapewnieniu pełnego
pokrycia kalorycznego;
dbaniu o higienę skóry (zapobieganie odleżynom), częstej zmianie pozycji chorego;
zwalczaniu stanów drgawkowych lub objawów obrzęku mózgu.
Diureza forsowana (diureza wymuszona)
Polega ona na podawaniu dożylnie dużej
ilości płynów (10-15 litrów) i ewentualnie
środków
moczopędnych
w
celu
zwiększenia wydalania moczu, a wraz z
nim niektórych substancji znajdujących się
w organizmie. Diureza forsowana jest
stosowana wtedy, gdy trucizna lub jej
czynny metabolit są rozpuszczalne w
wodzie, a zatem ulegają filtracji w nerkach.
Dializa. Polega ona na oczyszczaniu krwi z
substancji toksycznych za pomocą jej
dyfuzji przez błonę półprzepuszczalną.
Wyróżnia się dializę otrzewnową, obecnie
rzadko
wykonywaną,
gdzie
błonę
półprzepuszczalną stanowi otrzewna, oraz
hemodializę,
gdzie
błoną
półprzepuszczalną jest celofan znajdujący
się w dializatorze (sztuczna nerka).
3
2013-01-06
Stosowanie odtrutek
Hemoperfuzja. Polega ona na pozaustrojowym oczyszczaniu krwi z substancji
toksycznych za pomocą adsorpcji na węglu lub żywicy. Krew chorego jest
przepuszczana przez hemoperfuzor, którym jest kolumna węglowa lub kolumna z
żywicą. Zabieg ten może okazać się skuteczny w przypadku trucizn
wielkocząsteczkowych lub związanych z białkami osocza.
Plazmafereza. Polega ona na oddzieleniu i usunięciu osocza od składników
morfotycznych krwi. Substancje toksyczne, które łączą się z białkami są usuwane
razem z oddzielonym osoczem.
Odtrutki (antidota) są to substancje znoszące lub zmniejszające toksyczność trucizny
albo powodujące zniesienie efektu biochemicznego spowodowanego działaniem
trucizny. Podawanie ich jest jedną z metod leczenia ostrych zatruć.
Grupa odtrutek chelatujących metale to:
deferksamina (Desferal),
dimerkaprol (BAL) i jego pochodne - dimerkaptopropanosulfon (Dimaval) i kwas
dimerkaptobursztynowy (DMSA),
penicylamina (Cuprenil),
wersenian dwusodowo-wapniowy (Chelaton, EDTA).
Zatrucia pochodnymi kwasu barbiturowego (barbituranami)
Do odtrutek stosowanych w innych zatruciach należą:
w zatruciach cyjankami: wersenian dwukobaltowy (Kelocyanor), tiosiarczan
sodowy, azotyn sodowy
w zatruciach związkami fosforoorganicznymi: obidoksym, atropina
w zatruciach opioidami: nalokson (Narcan)
w zatruciach związkami methemoglobinotwórczymi: błękit metylenowy
w zatruciach alkoholem metylowym i glikolem etylenowym: etanol
w zatruciach benzodiazepinami: flumazenil
w zatruciach paracetamolem: N-acetylocysteina (NAC)
w zatruciach hydrazydem: witamina B6
w zatruciach pochodnymi kumaryny: witamina K.
Zatrucia pochodnymi benzodiazepiny
Do tej grupy leków należą m.in.: chlordiazepoksyd (Elenium, Libirium), diazepam
(Relanium), oksazepam (Oxazepam), nitrazepam (Nitrazepam), temazepam
(Signopam), medazepam (Rudotel).
Są one najczęściej używaną grupą leków uspokajających, nasennych,
przeciwlękowych, przeciwdrgawkowych i rozluźniających mięśnie. Benzodiazepiny
stosuje się bardzo szeroko w lecznictwie, często chorzy je nadużywają. Dłużej
przyjmowane mogą prowadzić do lekozależności. Zatrucia tą grupą leków to obecnie
najczęstsze zatrucia zamierzone. Pochodne benzodiazepiny działają na swoiste
receptory w ośrodkowym układzie nerwowym. Metabolizowane są w wątrobie.
Objawy zatrucia. Obserwuje się uspokojenie, senność, zaburzenia równowagi i
mowy, śpiączkę - zwykle niezbyt głęboką.
Pierwsza pomoc jest taka jak przy zatruciu barbituranami.
Barbiturany długo działające dobrze rozpuszczają się w wodzie, słabo w lipidach i w
małym stopniu wiążą się z albuminami. Wraz ze zmianą grupy zmieniają się
właściwości leków, czyli wzrasta powinowactwo do tłuszczy, zwiększa się stopień
wiązania z białkami, a zmniejsza się rozpuszczalność w wodzie. Barbiturany grupy 1 są
prawie całkowicie wydalane z moczem w formie nie zmienionej, grupy 4 zaś są
metabolizowane w wątrobie i tylko w niewielkim procencie wydalane z organizmu nie
zmienione.
Wszystkie barbiturany działają depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy, dlatego
głównymi objawami zatrucia są: zaburzenia świadomości, narastająca senność aż do
głębokiej śpiączki ze zniesieniem odruchów fizjologicznych. Ciśnienie tętnicze krwi
obniża się, temperatura ciała spada. W bardzo ciężkich zatruciach dochodzi do
porażenia oddechu i wstrząsu.
Pierwsza pomoc: Jeżeli chory jest przytomny i ma zachowany odruch kaszlowy,
należy wywołać wymioty podając do picia wodę lekko osoloną i mechanicznie
drażniąc gardło. Chorego nieprzytomnego trzeba ułożyć w pozycji bezpiecznej
(bocznej ustalonej). Nie podawać płynów do picia, nie wywoływać wymiotów.
Konieczne jest wezwanie lekarza. Zatruty w każdym przypadku musi być leczony w
szpitalu.
Zatrucia pochodnymi fenotiazynowymi
Należą tu: chlorpromazyna (Fenactil), lewomepromazyna (Tisercin), perazyna
(Taxilan, Pernazyna), promazyna, perfenazyna (Trifalon), prometazyna (Diphergan)
oraz wiele innych.
Jest to duża grupa leków neuroleptycznych, która działa uspokajająco, znosi u
pacjentów omamy i urojenia (stąd szerokie zastosowanie w psychiatrii w leczeniu
psychoz) oraz wykazuje silne działanie przeciwwymiotne. Fenotiazyny są często
przyczyną zamierzonych zatruć i przedawkowań (np. Diphergan w syropie dla dzieci).
Objawy zatrucia to senność, zaburzenia równowagi, śpiączka, czasami występują
objawy pozapiramidowe (drżenia, sztywność mięśni, tiki). W ciężkich zatruciach może
dojść do spadku ciśnienia tętniczego krwi, zaburzeń rytmu serca, drgawek, zwężenia
źrenic, zaburzeń termoregulacji.
Pierwsza pomoc jest taka jak przy zatruciu barbituranami.
4
2013-01-06
Zatrucia trójcyklicznymi lekami antydepresyjnymi
Do leków tych należą: amitryptylina (Saroten), doksepina (Sinequan), imipranina
(Tofranil), opipramol (Insidon, Pramolan). Te leki antydepresyjne mają szerokie
zastosowanie we współczesnym lecznictwie psychiatrycznym.
Ze względu na dużą toksyczność zatrucia nimi stanowią zawsze poważne zagrożenie
życia chorego. Trójcykliczne leki antydepresyjne, oprócz działania hamującego na
ośrodkowy układ nerwowy, cechuje duża kardiotoksyczność spowodowana głównie
toksycznością cholinolityczną (czego wyrazem są ciężkie zaburzenia rytmu serca).
Wchłaniane są szybko z przewodu pokarmowego, wiązane z białkami tkanek i
rozkładane często do czynnych metabolitów w wątrobie.
Objawy zatrucia to senność, suchość w jamie ustnej, rozszerzenie źrenic, zaburzenia
równowagi, początkowo pobudzenie psychoruchowe, potem senność i śpiączka
(niezbyt głęboka). W ciężkich zatruciach pojawiają się drgawki, sztywność mięśni,
zaburzenia oddychania, spadek ciśnienia tętniczego krwi, przyspieszenie czynności
serca (mogą też wystąpić bardzo ciężkie i różne zaburzenia rytmu serca).
Pierwsza pomoc, jeżeli zatruty jest przytomny, polega na wywołaniu wymiotów w
celu usunięcia z żołądka niewchłoniętego leku. Jeśli jest nieprzytomny, postępowanie
jak z chorym nieprzytomnym. W każdym przypadku zatrucia należy natychmiast
wezwać lekarza. Leczenie prowadzi się w warunkach szpitalnych.
Zatrucia karbamazepiną (Tegretolem, Amizepiną)
Zatrucia analgetykami opioidowymi
Jest to lek przeciwpadaczkowy, stosowany też w przypadkach nerwobólu nerwu
trójdzielnego oraz psychozach starczych. Ostatnio staje się on częstą przyczyną
zatruć zamierzonych.
Należą tu m.in. morfina, heroina, petydyna. Działają one tłumiąco na ośrodkowy
układ nerwowy. Są silnymi środkami przeciwbólowymi. Rzadko są przyczyną zatruć
zamierzonych, natomiast często są spotykane przedawkowania u osób
uzależnionych. Na ogół są stosowane dożylnie (częściej od czystych preparatów
morfiny jest wstrzykiwany tzw. kompot uzyskiwany ze słomy makowej).
Objawy zatrucia to splątanie, początkowo pobudzenie i agresywność, zaburzenia
orientacji, w ciężkich zatruciach dochodzi do głębokiej śpiączki z zaburzeniami
oddychania, obniżeniem temperatury ciała i spadkiem ciśnienia tętniczego krwi.
Pierwsza pomoc taka jak przy zatruciu barbituranami.
Objawy zatrucia to senność, zaburzenia mowy, śpiączka, zaburzenia oddychania, w
bardzo ciężkim zatruciu spadek ciśnienia tętniczego krwi. Źrenice są bardzo wąskie
(szpilkowate).
Pierwsza pomoc. Przeważnie chory wstrzykuje truciznę dożylnie, dlatego nie
wywołuje się wymiotów. Dalsze postępowanie jak przy zatruciu barbituranami.
Zatrucia pochodnymi kwasu salicylowego (salicynami)
Zatrucia niesterydowymi lekami przeciwzapalnymi
Najbardziej znany jest kwas acetylosalicylowy występujący w lekach jako Aspiryna,
Asprocol, Calcipiryna, Polopiryna i wchodzący w skład wielu środków złożonych m.in.
tabletek od bólu głowy. Salicylany wykazują działanie przeciwgorączkowe,
przeciwzapalne, przeciwbólowe, antyagregacyjne. Podane miejscowo działają słabo
przeciwgrzybiczo albo keratolitycznie (złuszczają naskórek). Leki te często są
przedawkowywane (szczególnie u dzieci), rzadziej służą do zatruć zamierzonych.
Do tej grupy leków należą powszechnie używane: diklofenak (Voltaren),
indometacyna (Metindol), piroksykam (Piroxicam, Felden), fenylbutazon
(Butapirazol).
Wzrasta liczba ostrych zatruć tymi lekami, zarówno zamierzonych, jak i
przedawkowań (dotyczy to głównie dzieci).
Objawy zatrucia to: nudności, wymioty, szum w uszach, niepokój, zawroty głowy. W
ciężkich zatruciach mogą się pojawić halucynacje, śpiączka, przyspieszenie i
pogłębienie oddechu, a następnie jego osłabienie, drgawki, podwyższenie
temperatury ciała, czasami dochodzi do uszkodzenia nerek i wątroby.
Objawy zatrucia to: nudności, wymioty, bóle brzucha, zawroty głowy, zaburzenia
orientacji i widzenia, senność (głęboka śpiączka rzadko), drżenia, drgawki, zaburzenia
oddychania, spadek ciśnienia tętniczego krwi, przyspieszenie czynności serca. Może
dojść do uszkodzenia nerek, wątroby i zaburzeń hematologicznych.
Pierwsza pomoc taka jak w zatruciach barbituranami.
Pierwsza pomoc jak w przypadku każdego zatrucia. Należy bezwzględnie wezwać
lekarza. W ciężkich zatruciach leczenie szpitalne.
5
2013-01-06
Zatrucia paracetamolem (Acetaminofenem, Acenolem, Panadolem, Tylenolem)
Zatrucia atropiną i środkami cholinolitycznymi
Obecnie jest to coraz częściej stosowany lek przeciwgorączkowy i przeciwbólowy,
dlatego rośnie liczba zatruć zamierzonych i przypadkowych (również u dzieci) tym
lekiem.
Paracetamol szybko wchłania się z przewodu pokarmowego. W wątrobie ulega
przemianom, a jeden z jego metabolitów powoduje martwicę komórek wątrobowych
(w przypadku przedawkowania).
Alkaloidy tropanowe znajdują się w wielu roślinach psiankowatych, których
przedstawicielami są: bieluń dziędzierzawa (Datura stramonium), pokrzyk wilcza
jagoda (Atrapa belladonna), lulek czarny (Hyoscyamus niger) i mlecznica odurzająca
(Scopolia carnolica). Alkaloidy tropanowe zawarte w tych roślinach to przede
wszystkim hioscyna, skopolamina i atropina. Syntetyczne odpowiedniki tych
alkaloidów stosuje się jako leki spazmolityczne (przewód pokarmowy, układ
moczowy, dychawica oskrzelowa). Zatrucia są notowane przeważnie u dzieci wskutek
pomyłkowego spożycia owoców roślin zawierających alkaloidy tropanowe i wśród
osób nadużywających w celu samoodurzenia.
Objawy zatrucia występują dość późno (pierwsza doba może być bezobjawowa);
należą do nich: nudności, bóle brzucha, wymioty, a następnie objawy uszkodzenia
wątroby, tj. powiększenie wątroby, żółtaczka. W ciężkich zatruciach dochodzi do
martwicy wątroby, może wystąpić również niewydolność nerek.
Pierwsza pomoc to bezzwłoczne wezwanie lekarza.
Zatrucie tlenkiem węgla
Objawy zatrucia. Pierwszymi objawami są suchość i pieczenie w ustach, trudności w
mówieniu, przełykaniu, wzmożone pragnienie. Zatruci są w stanie znacznego
splątania umysłowego, pobudzenia słownego i ruchowego (czasami dochodzącego do
szału). Mają zaburzenia widzenia z porażeniem akomodacji oraz halucynacje
(omamy). Skóra jest sucha, ciepła, zaczerwieniona. Źrenice są szerokie. Czynność
serca ulega przyspieszeniu, czasem występuje niemiarowość rytmu serca. Istnieje
bolesne parcie na pęcherz z niemożnością oddania moczu. W przypadkach ciężkich
zatruć po okresie pobudzenia następuje okres śpiączki, w którym może dojść do
zatrzymania czynności serca i porażenia ośrodka oddechowego.
Pierwsza pomoc jak w każdym zatruciu. Niezbędne jest wezwanie lekarza i leczenie
szpitalne.
Objawy zatrucia. We wczesnym okresie występuje osłabienie, niepokój, tętniący ból i
zawroty głowy. W miarę upływu czasu pojawia się senność, apatyczność, utrata
świadomości, zaburzenia oddychania, przyspieszenie czynności serca, zaburzenia
rytmu serca. Występuje uszkodzenie mięśnia serca (w badaniu EKG - niedokrwienie, a
nawet cechy zawału). W późniejszym okresie zatrucia mogą uwidocznić się objawy
uszkodzenia różnych struktur ośrodkowego układu nerwowego - w postaci porażeń,
niedowładów, a także upośledzenia intelektualnego.
Pierwsza pomoc polega przede wszystkim na wyniesieniu zatrutego ze skażonej
atmosfery i przeniesieniu w miejsce z dostępem świeżego powietrza. Jeżeli jest on
zamroczony, należy ułożyć go w pozycji bezpiecznej. Następnie natychmiast trzeba
wezwać lekarza.
Wszelkie gazy powstające w warunkach niecałkowitego spalania węgla są źródłem
trującego tlenku węgla, gazu bez barwy i zapachu. Tlenek węgla (czad) występuje w
gazach: spalinowych, świetlnym, przemysłowych (koksownie, gazownie), piecowym
(piece hutnicze, piece węglowe źle przewietrzane). Do zatrucia CO dochodzi
najczęściej przypadkowo wskutek używania wadliwych domowych instalacji
gazowych (piecyki łazienkowe), zbyt wczesnego zamykania pieców domowych,
przebywania w zamkniętym garażu podczas pracy silnika samochodowego lub
wreszcie znajdowania się w atmosferze pożaru. Przy zatruciach-zaczadzeniach tlenek
węgla wiąże się z hemoglobiną i powstaje karboksyhemoglobina. Powinowactwo
tlenku węgla do hemoglobiny jest trzystakrotnie większe niż do tlenu.
Karboksyhemoglobina jest niezdolna do przenoszenia tlenu, co prowadzi do
niedotlenienia tkanek.
Zatrucia alkoholami
Zatrucie alkoholem metylowym
Alkohol metylowy (metanol, karbinol, spirytus drzewny) jest cieczą bezbarwną, lotną
o zapachu przypominającym alkohol etylowy (etanol), dobrze rozpuszczalną w
wodzie. Ma szerokie zastosowanie jako rozpuszczalnik. Występuje w niektórych
preparatach gospodarstwa domowego, zwłaszcza w płynach do mycia szyb.
Metanol często jest traktowany jako substytut etanolu i pity zamiast niego. Jest
przyczyną wielu ciężkich zatruć, przeważnie przypadkowych. Alkohol ten bardzo
szybko wchłania się z przewodu pokarmowego i jest następnie metabolizowany w
wątrobie do znacznie od niego toksyczniejszych: aldehydu i kwasu mrówkowego. Te
właśnie metabolity doprowadzają do powstania bardzo ciężkiej kwasicy
metabolicznej prowadzącej do często nieodwracalnego uszkodzenia ośrodkowego
układu nerwowego, zwłaszcza nerwu wzrokowego.
6
2013-01-06
Objawy zatrucia. Początkowo są takie jak w upojeniu alkoholem etylowym - zapach
alkoholu z ust, zaburzenia równowagi, mowy i orientacji, bóle głowy, wymioty, bóle
brzucha, senność, śpiączka, potem pojawiają się zaburzenia oddychania (oddech
przyspieszony, głęboki), spada ciśnienie tętnicze krwi, przyspiesza się czynność serca.
Charakterystyczne dla tego zatrucia zaburzenia widzenia mogą pojawić się w różnym
czasie zatrucia (mogą być znacznie opóźnione), ale zawsze są groźne (uszkodzenie
nerwu wzrokowego przez metanol może doprowadzić do całkowitej ślepoty).
Zatrucie glikolem etylenowym
Jest to oleista, bezbarwna ciecz o słodkim smaku, rozpuszczalna w wodzie. Glikol
etylenowy (alkohol dwuwodorotlenowy) jest stosowany jako rozpuszczalnik, składnik
płynów hamulcowych i płynów do chłodnic (płyn Borygo).
Do zatruć tym związkiem dochodzi na ogół przypadkowo. Dotyczy to przeważnie
ludzi uzależnionych od alkoholu, którzy piją glikol etylenowy "zamiast" alkoholu
spożywczego. Glikol etylenowy bardzo szybko wchłania się z przewodu
pokarmowego i w wątrobie ulega metabolizacji do kwasu szczawiowego (przez
aldehyd glikolowy i kwas glioksalowy).
Pierwsza pomoc. Wywołanie wymiotów ma sens tylko w bardzo wczesnym okresie
(metanol wchłania się w ciągu 2-4 godz.). Jeżeli pacjent jest przytomny, należy podać
do wypicia 150-200 ml 25% alkoholu etylowego. Chorego nieprzytomnego powinno
się ułożyć w pozycji bezpiecznej na boku. W każdym przypadku trzeba natychmiast
wezwać lekarza. Leczenie musi przebiegać wyłącznie w warunkach szpitalnych.
Objawy zatrucia. Początkowo przypominają objawy występujące w upojeniu
alkoholem etylowym - zaburzenia równowagi, mowy, orientacji, nudności i wymioty,
zamroczenie. Po kilku godzinach następuje śpiączka, zaburzenia oddychania (oddech
kwasiczy), przyspieszenie czynności serca, drgawki. Obserwuje się spadek diurezy, aż
do całkowitego bezmoczu (ostra niewydolność nerek).
Pierwsza pomoc tak jak w zatruciu alkoholem metylowym.
Pierwsza pomoc. Postępowanie ogólne jest takie jak z chorym nieprzytomnym. W
przypadkach ciężkich zatruć jest konieczne leczenie szpitalne.
Zatrucie alkoholem etylowym
Alkohol etylowy jest używką często spożywaną w nadmiernych ilościach. Łatwo
wchłania się z przewodu pokarmowego, osiągając maksymalne stężenie we krwi po l 2 godz. W organizmie alkohol etylowy ulega utlenianiu do aldehydu octowego, dalej
metabolizowanego do dwutlenku węgla i wody. Często jest wydalany przez płuca z
powietrzem wydychanym ("probierz trzeźwości").
Objawy zatrucia. Stan typowego upojenia alkoholowego jest powszechnie znany.
Stopień zaburzeń występujących w zależności od stężenia alkoholu we krwi
przedstawia tabela (wg Du Pana). Zatruci alkoholem etylowym (3-4 promile we krwi)
w stanie śpiączki mają zniesione czucie bólu i osłabiony odruch kaszlowy, zachowują
natomiast odruchy spojówkowe i reakcję źrenic na światło. Skóra ich jest zwykle
zaczerwieniona, czasem może występować sinica i nadmierne pocenie się. W ciężkich
przypadkach dochodzi do zaburzeń oddechowych, przyspieszenia czynności serca i
obniżenia ciśnienia tętniczego krwi, nierzadko występuje niedocukrzenie, a czasem
kwasica. Śmierć następuje wskutek porażenia ośrodka oddechowego.
Ilość alkoholu we
krwi w promilach
0,1-0,5
Objawy
bez uchwytnych zmian
0,5-1,0
zaburzenia ostrości widzenia i zdolności adaptacji do
ciemności
1,0-1,5
euforia, przedłużony czas reakcji
1,5-2,0
jak wyżej + zaburzenia równowagi i koordynacji
2,0-2,5
spotęgowanie zaburzeń równowagi i koordynacji (stan
silnego upojenia)
2,5-3,0
silne zaburzenia równowagi i koordynacji, zaburzenia
świadomości
3,0-4,0
głęboka, a nawet śmiertelna śpiączka
Zatrucia rozpuszczalnikami organicznymi
Zatrucie alkoholem izopropylowym (izopropanolem)
Alkohol izopropylowy jest alkoholem jednowodorotlenowym używanym do nacierań,
do czyszczenia szyb, znajduje się w płynach po goleniu, ma też zastosowanie w
przemyśle. Jest związkiem dwukrotnie bardziej toksycznym niż alkohol etylowy.
Zatruciu ulegają osoby nadużywające alkoholu, zdarzają się też zatrucia
przypadkowe. Zatrucie może nastąpić drogą wziewną i doustną.
Objawy zatrucia, zarówno wziewnego, jak i doustnego, są podobne do objawów
zatrucia alkoholem etylowym, jednak znacznie wcześniej występują nudności,
wymioty, bóle brzucha. Chory staje się apatyczny, senny, traci przytomność.
Występuje zniesienie odruchów, zaburzenia oddychania i śmierć.
Pierwsza pomoc. Postępowanie ogólne takie jak z chorym nieprzytomnym.
Konieczne jest natychmiastowe wezwanie lekarza.
Zatrucie benzyną
Jest ona bezbarwną, nierozpuszczalną w wodzie cieczą, o charakterystycznym
zapachu, stosowaną jako rozpuszczalnik i materiał pędny. Wchłania się przez przewód
pokarmowy, drogi oddechowe i skórę. Zatrucia benzyną należą najczęściej do
przypadkowych. Wypicie łyku benzyny na ogół nie powoduje objawów zatrucia, mogą
ewentualnie pojawić się nudności, wymioty, zawroty głowy. W ciężkich zatruciach
występują zaburzenia równowagi, zamroczenie, senność, utrata przytomności,
drgawki. Niebezpieczne jest zachłyśnięcie się benzyną (podczas wymiotów,
szczególnie u małych dzieci) może wtedy dojść do toksycznego obrzęku płuc lub
chemicznego zapalenia płuc. Miejscowo benzyna drażni skórę i błony śluzowe, przy
długotrwałym kontakcie może dojść do oparzeń.
Pierwsza pomoc. Należy choremu zapewnić świeże powietrze. W przypadku skażenia
skóry trzeba zdjąć odzież i zmyć skórę (jeśli nie ma oparzeń) wodą z mydłem. Skażone
oczy koniecznie płukać dużą ilością wody (pod bieżącym strumieniem). Nie
wywoływać wymiotów, nie podawać mleka. tłuszczów. Jeżeli chory jest zamroczony,
powinno się ułożyć go w pozycji bezpiecznej na boku. Natychmiast wezwać lekarza.
W przypadku wypicia niewielkiej ilości benzyny leczenie szpitalne nie jest konieczne.
7
2013-01-06
Zatrucie trójchloroetylenem (Tri)
Zatrucie czterochlorkiem węgla (tetrą)
Trójchloroetylen jest cieczą bezbarwną o charakterystycznym zapachu podobnym do
chloroformu, trudno rozpuszczalną w wodzie, dobrze natomiast rozpuszczającą się w
tłuszczach, alkoholu i eterze. Ma zastosowanie jako rozpuszczalnik. Zatrucie może
nastąpić drogą wziewną lub przez przewód pokarmowy, a w wysokich stężeniach
nawet przez skórę.
Jest on bezbarwną, lotną cieczą nierozpuszczalną w wodzie. Rozpowszechniony w
użyciu jako rozpuszczalnik, składnik gaśnic przeciwpożarowych tetrowych, fumigant
(preparat stosowany w postaci gazowej). Jest to jedna z bardziej toksycznych
substancji. Może być przyczyną ciężkiego zatrucia nawet po kontakcie wziewnym.
Wchłania się również dobrze przez przewód pokarmowy i skórę.
Objawy zatrucia to zapach rozpuszczalnika z ust, nudności, wymioty, zamroczenie,
senność, śpiączka, poszerzenie źrenic. Po kilku następnych godzinach często
występuje krótkotrwała pozorna poprawa stanu chorego, po której ponownie zapada
w śpiączkę. W ciężkich zatruciach dochodzi do przyspieszenia czynności serca i
poważnych zaburzeń jego rytmu. Miejscowo trójchloroetylen drażni skórę i błony
śluzowe.
Objawy. Po upływie kilku godzin od momentu zatrucia występują nudności, wymioty,
silne bóle brzucha, które najczęściej są kojarzone z zatruciem pokarmowym.
Dolegliwościom tym towarzyszą bóle głowy, zawroty głowy, zaburzenia świadomości,
do śpiączki włącznie. Występują zaburzenia oddychania, zaburzenia rytmu serca,
drgawki. Po 1-2 dniach przebiegających bez innych dolegliwości pojawia się żółtaczka,
zmniejsza się ilość oddawanego moczu, aż do całkowitego bezmoczu (niewydolność
nerek). Śmierć następuje wśród objawów śpiączki wątrobowej.
Pierwsza pomoc jest taka jak w zatruciu benzyną.
Pierwsza pomoc przy zatruciach wziewnych polega na zapewnieniu świeżego
powietrza, sztucznym oddychaniu, podawaniu tlenu. Przy zatruciach kontaktowych
należy usunąć ubranie i zmyć ciało wodą z mydłem. Zawsze jest konieczne wezwanie
lekarza i leczenie szpitalne.
Zatrucia grzybami
W Polsce rośnie wiele gatunków grzybów, których spożycie wywołuje objawy
zatrucia, ale tylko jeden z nich powoduje zatrucie śmiertelne. Grzybem tym jest
muchomor sromotnikowy (Amanita phalloides) i jego białe odmiany: muchomor
jadowity (Amanita virosa) i muchomor wiosenny (Amanita vernalis).
Duża śmiertelność w zatruciu muchomorem sromotnikowym powinna być przestrogą
dla niedoświadczonych zbieraczy grzybów. Rozpoznawanie trujących grzybów na
podstawie ich gorzkiego smaku, czernienia srebrnej łyżki lub cebuli w trującej
potrawie grzybowej, zżółknienia grzyba po posoleniu jest całkowicie fałszywe i
zawodne!
Objawy zatrucia pojawiają się późno (6-48 godz., przeciętnie 12 godz.). Są to
początkowo nudności, wymioty, bóle brzucha, biegunka. Po upływie doby lub później
pojawia się żółtaczka, skaza krwotoczna, skąpomocz. W ciągu następnych dni rozwija
się ostra niewydolność nerek i wątroby. Zgon następuje wśród objawów śpiączki
wątrobowej.
Zatrucia innymi gatunkami grzybów mogą powodować objawy ostrego nieżytu
żołądkowo-jelitowego (tęgoskór, borowik szatan, mleczaj). Po spożyciu niektórych
grzybów (strzępiaki, lejkówki) oprócz ww. objawów żołądkowo-jelitowych mogą
wystąpić tzw. objawy muskarynowe - ślinotok, łzawienie, pocenie się. Natomiast po
zjedzeniu muchomora czerwonego występują objawy atropinowe - szerokie źrenice,
pobudzenie psychoruchowe, omamy wzrokowe i słuchowe. Spożywanie olszówek
może prowadzić do uszkodzenia wątroby, a zasłoniaka rudego do uszkodzenia nerek i
wątroby.
Pierwsza pomoc polega na wywołaniu wymiotów, zabezpieczeniu wymiocin i resztek
potrawy grzybowej do badania mykologicznego oraz na natychmiastowym wezwaniu
lekarza lub udaniu się do szpitala.
Zatrucia metalami i metaloidami
Są to dość rzadkie zatrucia, ale przebieg mają ciężki i są obarczone dużym
wskaźnikiem śmiertelności. Zatrucia wziewne są najczęściej konsekwencją narażenia
zawodowego, natomiast w praktyce toksykologicznej spotykamy się z ostrymi
zatruciami przypadkowymi lub samobójczymi, a nawet zbrodniczymi.
Rtęć
Chrom
Sole chromu, chromiany i dwuchromiany są używane do wyrobu barwników i farb
(żółte farby), w garbarstwie i analityce. Powodują początkowo objawy krwotocznego
nieżytu żołądkowo-jelitowego, a następnie doprowadzają do uszkodzenia nerek i
wątroby (ciężka niewydolność tych narządów).
Rtęć metaliczna nie jest toksyczna. W przypadku wypicia rtęci metalicznej (często z
rozbitego termometru) należy podać środek przeczyszczający w celu szybszego
usunięcia jej z przewodu pokarmowego. Uwalniane pary z drobin rtęci (np. z
rozbitego termometru) są toksyczne i powodują zatrucia przewlekłe. Związki
nieorganiczne rtęci dobrze rozpuszczalne w wodzie (np. sublimat) wywołują objawy
ciężkiego krwotocznego nieżytu przewodu pokarmowego i niewydolność nerek.
Organiczne związki rtęci (np. nasienne zaprawy rtęciowe) są niebywale toksyczne i
wywołują ciężkie i nieodwracalne uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego.
8
2013-01-06
Arszenik (tritlenek arsenu)
Związki ołowiu
Ołów jest jednym z najtoksyczniejszych metali. Szeroko stosowany w przemyśle,
powoduje stałe zanieczyszczenie środowiska, a często również przewlekłe zatrucia u
ludzi. Bywa też przyczyną ostrych zatruć, które mogą być skutkiem jednorazowego
przyjęcia związku ołowiu lub gwałtownego zwiększenia stężenia tego pierwiastka w
organizmie wskutek uruchomienia go z depozytów tkankowych (głównie z kości).
W ostrym zatruciu na początku dominują objawy żołądkowo-jelitowe, potem pojawia
się ostra encefalopatia (objawy z ośrodkowego układu nerwowego). Może dojść do
uszkodzenia nerek i wątroby. Zmiany w układzie krwiotwórczym (anemia) są
charakterystyczne głównie dla przewlekłych zatruć tym metalem.
Szczególnie toksycznym związkiem ołowiu jest czteroetylek ołowiu, środek
przeciwstukowy, dodawany do benzyny. Uszkadza on głównie ośrodkowy układ
nerwowy w sposób nieodwracalny. Wypicie nawet kilku mililitrów tego związku
prowadzi nieuchronnie do śmierci.
Jest to biały proszek, bez zapachu, nierozpuszczalny w wodzie. Stosuje się go do
produkcji barwników i pestycydów, w stomatologii używa się jako pasty arszenikowej
do niszczenia miazgi zęba (w tej postaci najczęściej zażywany w celach
samobójczych). Jest to silna trucizna komórkowa, wywierająca wielonarządowe
działanie.
Objawy zatrucia to: nudności, wymioty, bóle brzucha, biegunka niezwykle nasilona,
prowadząca szybko do znacznego odwodnienia i w konsekwencji do wstrząsu. W
późniejszym okresie dochodzi do uszkodzenia wątroby i nerek. Po kilku tygodniach
mogą rozwinąć się objawy zapalenia wielonerwowego.
Pierwsza pomoc w zatruciach metalami polega na: wywoływaniu wymiotów, podaniu
do picia białka jaj kurzych, ewentualnie mleka. W razie skażenia skóry należy zmyć ją
obficie wodą. Koniecznie trzeba wezwać lekarza i leczyć chorego w szpitalu.
Zatrucia węglowodorami chlorowanymi
Zatrucia pestycydami
Spośród wielkiej liczby pestycydów najczęściej spotykane grupy chemiczne to:
węglowodory chlorowane, związki fosforoorganiczne, karbaminiany pochodne
pyretroidów.
Aktywność biologiczna pestycydów zależy od substancji czynnej, która jest głównym
składnikiem każdego preparatu. Stopień toksyczności może się zwiększać lub
zmniejszać w zależności od nośnika lub rozpuszczalnika substancji aktywnej.
W zależności od formy użytkowej pestycydy dzieli się na:
preparaty do opylania w proszku,
preparaty do opryskiwania w płynie,
fumiganty (preparaty stosowane w postaci gazowej),
granulaty.
Są to związki chemiczne dobrze rozpuszczające się w lipidach, łatwo kumulujące się w
tkankach organizmów żywych (zwłaszcza w tkance tłuszczowej i narządach bogatych
w lipidy), odporne na czynniki detoksykacyjne (odtruwające) i trwałe w środowisku
zewnętrznym.
Są częściej przyczyną zatruć przewlekłych. Najbardziej rozpowszechnionym
preparatem z tej grupy był DDT. Innymi preparatami są np.: Aludryna, Dieldryna,
Endryna, Heptachlor, Izodryna, Lindan, Metoksychlor, Tiodan.
Objawy ostrego zatrucia węglowodorami chlorowanymi charakteryzują się
narastającym niepokojem, lękiem, podnieceniem ruchowym. któremu towarzyszyć
mogą zaburzenia koordynacji ruchów. Wcześnie pojawia się ślinotok, nudności i
gwałtowne wymioty. Następnie narasta osłabienie, uczucie mrowienia w okolicy ust,
drętwienie języka, zawroty i bóle głowy, drętwienie kończyn. Po kilku godzinach
mogą wystąpić drżenia mięśni, drgawki. W bardzo ciężkich przypadkach rozwija się
obrzęk płuc. Późnymi powikłaniami mogą być zapalenia wielonerwowe, porażenia i
zaniki mięśniowe.
Pierwsza pomoc. U osób zatrutych drogą doustną, przytomnych, należy
spowodować wymioty. W zatruciach kontaktowych usunąć odzież, zmyć ciało wodą z
mydłem. W każdym przypadku natychmiast wezwać lekarza. Nie podawać do picia
mleka, tłuszczów, alkoholu. Konieczne leczenie szpitalne.
Zatrucia związkami fosforoorganicznymi
Związki fosforoorganiczne są substancjami krystalicznymi lub oleistymi,
nierozpuszczalnymi w wodzie, natomiast dobrze rozpuszczającymi się w tłuszczach i
rozpuszczalnikach organicznych.
Działanie ich polega głównie na wiązaniu i blokowaniu w organizmie enzymu acetylocholinesterazy rozkładającej acetylocholinę. Dochodzi do nadmiernego
nagromadzenia się acetylocholiny w synapsach nerwowych i płytkach nerwowomięśniowych i wystąpienia objawów zatrucia.
Zatrucia wziewne (np. podczas opryskiwania) są rzadkie i na ogół przebiegają prawie
bezobjawowo. Doustne zatrucia, zwłaszcza gdy pestycyd należy do I lub II klasy
toksyczności, mogą być niezwykle groźne dla chorego.
Objawy zatrucia to: obifite pocenie się, ślinotok, łzawienie, kaszel, wzmożone
wydzielanie w oskrzelach, wymioty, bóle brzucha, biegunka, zwężenie źrenic
(szpilkowate), bradykardia (zwolnienie czynności serca), drżenie włókienkowe,
drgawki, osłabienie siły mięśniowej, zaburzenia oddychania, w ciężkich zatruciach
śpiączka.
Pierwsza pomoc jak w zatruciach węglowodorami chlorowanymi.
Zatrucia karbaminianami
Do tej grupy pestycydów należą m.in. preparaty, takie jak: Baygon, Karbatox, Pirimor,
Unden.
Działanie tych związków jest podobne do działania związków fosforoorganicznych,
ale ponieważ blokowanie acetylocholinesterazy jest krótkotrwałe i odwracalne, nie
dochodzi do ciężkich zatruć, jak w przypadku poprzednio opisywanej grupy
pestycydów.
Objawy zatrucia są podobne, ale szybko przemijają.
Pierwsza pomoc jak przy zatruciach związkami fosforoorganicznymi.
9
2013-01-06
Zatrucia substancjami żrącymi
Do substancji żrących należą:
silne kwasy nieorganiczne: kwas solny, azotowy, siarkowy, fosforowy;
niektóre kwasy organiczne: mrówkowy, octowy, mlekowy;
zasady nieorganiczne: wodorotlenek sodu, potasu, wapnia; amoniak;
nadtlenek wodoru;
fenole;
podchloryny: sodowy, potasowy;
krzemiany: sodowy, potasowy;
sole alkaliczne: węglany, fosforany.
Działanie substancji żrących polega na uszkodzeniu tkanek wskutek oparzeń
chemicznych z martwicą skrzepową (kwasy) lub rozpływną (zasady). Oprócz zmian
miejscowych może dojść do objawów ogólnoustrojowych w postaci zaburzeń
równowagi kwasowo-zasadowej. Niektóre substancje żrące (np. fenol, lizol) mogą
uszkodzić narządy miąższowe. Wdychanie par tych substancji lub zachłyśnięcie się
nimi może doprowadzić do ciężkiego toksycznego obrzęku płuc.
Objawy zatrucia. Występują one na skórze w postaci zaczerwienienia, pieczenia,
bólu, obrzęku, pęcherzy. Oczy mogą piec, być zaczerwienione lub łzawić. W
przewodzie pokarmowym pojawiają się bóle w jamie ustnej, przełyku i nadbrzuszu,
wymioty często krwiste, biegunka krwawa (lub czarne stolce). Powikłaniami mogą
być: wstrząs, perforacja przełyku (a w konsekwencji może dojść do zapalenia
śródpiersia) lub żołądka (wtedy powikłaniem jest zapalenie otrzewnej). Późnymi
powikłaniami są zwężenia i blizny w przewodzie pokarmowym. W układzie
oddechowym występuje drapanie w gardle, ból za mostkiem, kaszel, duszność,
odkrztuszanie wydzieliny podbarwionej krwią. Może wystąpić obrzęk płuc i obrzęk
głośni.
Pierwsza pomoc. W przypadku skażenia skóry należy zdjąć odzież, zmyć skórę wodą,
a w przypadku skażenia oczu - przemywać je obficie bieżącą wodą. W zatruciu
doustnym należy sprowokować wymioty tylko do 15 min od momentu wypicia,
potem podać do wypicia wodę (nie więcej niż dwie szklanki), mleko, białka jaj kurzych
(w zatruciach kwasami podać soki owocowe, w zatruciach zasadami - roztwór kwasu
octowego złożony z dwóch łyżeczek octu na szklankę wody). Jeśli od momentu
zatrucia upłynęło więcej niż 1 godz. należy zrezygnować z podawania czegokolwiek
doustnie. Przy zatruciu drogą wziewną trzeba chorego wynieść na świeże powietrze i
zapewnić mu spokój. Konieczne jest natychmiastowe wezwanie lekarza.
Zatrucie formaldehydem (aldehydem mrówkowym)
Formaldehyd jest gazem o ostrym, nieprzyjemnym zapachu, dobrze rozpuszczalnym
w wodzie oraz w rozpuszczalnikach organicznych. 40% wodny roztwór formaldehydu
zwany jest formaliną. Ma zastosowanie jako środek odkażający, utrwalający tkanki
(denaturuje białko). Jest środkiem silnie drażniącym błony śluzowe, tworzącym
nieodwracalne połączenia z białkiem komórek, co prowadzi do ich uszkodzenia lub
obumarcia.
Objawy zatrucia wziewnego to: podrażnienie spojówek oczu połączone z silnym
łzawieniem, kaszel, ból za mostkiem, duszność. Przy dużych stężeniach może
wystąpić obrzęk głośni. W ciężkich zatruciach może dojść do obrzęku płuc i
niewydolności oddechowej.
Objawy zatrucia drogą pokarmową to: natychmiastowe silne bóle brzucha,
nudności, wymioty, biegunka. W ciężkich zatruciach dochodzi do utraty
przytomności, zapaści.
Pierwsza pomoc jak w zatruciach substancjami żrącymi.
10