Ujednolicony opis karty oceny filmu

`
Autorzy opracowania
Anna Kołodziejczak
Maciek Dowgiel
Podstawowe informacje o filmie
Tytuł polski: Rango
Tytuł oryginalny: Rango
Kategoria genologiczna: przygodowy, western, film animowany, kryminalny, film
drogi, komedia
Reżyseria: Gore Verbinski
Scenariusz: John Logan
Obsada: głosy głównych postaci w wersji oryginalnej – Johnny Depp (Rango), Isla
Fisher (Fasola), Abigail Breslin (Priscilla), Ned Beatty (Burmistrz), Alfred Molina
(Roadkill), Bill Nighy (Grzechotnik Jake)
Muzyka: Hans Zimmer
Ważniejsze nagrody: Oscar 2012 – najlepszy długometrażowy film animowany,
Złoty Glob 2012 – nominacja najlepszy film animowany, Bafta 2012 – najlepszy
film animowany
Rok i kraj produkcji: 2011, USA
Dystrybutor polski: United International Pictures Sp. z o. o.
Czas trwania: 112 min.
1
Dolna granica wieku odbiorców: 6 lat
Docelowa grupa odbiorców (etap edukacji): gimnazjum, szkoła ponadgimnazjalna
Nazwy przedmiotów (zajęć), na których można wykorzystać film: język polski,
wiedza o kulturze, etyka
Krótka informacja o filmie
Rango to animacja, która powstała w jednej z największych hollywoodzkich
wytwórni Paramount, w reżyserii Gore‘a Verbinskiego, autora takich hitów
kinowych, jak Ring czy Piraci z Karaibów, z gwiazdorską obsadą (dubbing
w oryginalnej wersji językowej). Z założenia jest to film mainstreamowy,
realizowany według prawideł kina stylu „0”, przeznaczony dla bardzo szerokiej
publiczności bez względu na wiek… Rango proponuje jednak widzom także
złożoną grę intertekstualną, jego poetyka bliska jest grotesce czy może
turpizmowi, można go zaliczyć do nurtu kina postmodernistycznego, a więc
ucieszy także wytrawnych kinomanów poszukujących we współczesnym kinie
intertekstualnych wyzwań.
Mimo wielu nominacji do prestiżowych nagród, otwarte jest pytanie: czy
Rango to zlepek scen, konwencji, typów bohaterów, rekwizytów znanych z innych
filmów czy nowa „jakość” i nowe emocje? Warto poszukać odpowiedzi wraz
z uczniami…
Związki z podstawą programową
Gimnazjum:
Język polski
Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.
Czytanie i słuchanie. Uczeń:
porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie;
rozpoznaje różnice między fikcją a kłamstwem;
dostrzega w wypowiedzi ewentualne przejawy agresji i manipulacji.
2
Analiza i interpretacja tekstów kultury
Wstępne rozpoznanie. Uczeń:
opisuje odczucia, które budzi w nim dzieło;
rozpoznaje problematykę utworu.
Analiza. Uczeń:
przedstawia najistotniejsze treści wypowiedzi w takim porządku, w jakim
występują one w tekście;
charakteryzuje postać mówiącą w utworze;
rozróżnia narrację pierwszoosobową i trzecioosobową oraz potrafi określić
ich funkcje w utworze;
omawia funkcje elementów konstrukcyjnych utworu (tytułu, podtytułu,
motta, apostrofy, puenty, punktu kulminacyjnego);
znajduje w tekstach współczesnej kultury popularnej (np. w filmach,
komiksach,
piosenkach)
nawiązania
do
tradycyjnych
wątków
literackich
i kulturowych; wskazuje przykłady mieszania gatunków;
uwzględnia
w
do następujących
analizie
specyfikę
rodzajów sztuki:
tekstów
kultury
przynależnych
literatura, teatr, film, muzyka, sztuki
plastyczne, sztuki audiowizualne.
Interpretacja. Uczeń:
przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia
ją;
uwzględnia
w
interpretacji
potrzebne
konteksty,
np.
biograficzny,
historyczny.
Wartości i wartościowanie. Uczeń:
ze
zrozumieniem
posługuje
się
pojęciami
dotyczącymi
wartości
pozytywnych i ich przeciwieństw oraz określa postawy z nimi związane,
np. patriotyzm – nacjonalizm, tolerancja – nietolerancja, piękno – brzydota,
a także rozpoznaje ich obecność w życiu oraz w literaturze i innych sztukach;
omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury
podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. miłość, przyjaźń,
3
śmierć, cierpienie, lęk, nadzieja, wiara religijna, samotność, inność, poczucie
wspólnoty, solidarność, sprawiedliwość; dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne
wartości humanistyczne;
dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych, narodowych,
religijnych, etycznych, kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość.
Tworzenie wypowiedzi.
Mówienie i pisanie. Uczeń:
tworzy spójne wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych:
charakterystyka postaci literackiej, filmowej lub rzeczywistej, sprawozdanie
z filmu;
uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych
lub polemizuje z nimi.
Świadomość językowa. Uczeń:
stosuje związki frazeologiczne, rozumiejąc ich znaczenie;
operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie
rozwijanym i koncentrującym się przede wszystkim wokół tematów: rozwój
psychiczny, moralny i fizyczny człowieka; społeczeństwo i kultura).
Etyka
Normy i wartości demokratyczne leżące u podstaw aktywności społecznej
na poziomie małej grupy, szkoły, społeczności lokalnej.
Moralne aspekty stosunku człowieka do świata przyrody.
Praca i jej wartość dla człowieka, znaczenie etyki zawodowej.
Szkoła ponadgimnazjalna
Język polski
Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.
Czytanie i słuchanie. Uczeń:
rozpoznaje specyfikę tekstów politycznych (przemówienie);
4
rozpoznaje manipulację językową w tekstach reklamowych, w języku
polityków i dziennikarzy.
Świadomość językowa. Uczeń:
Zakres rozszerzony
dostrzega związek języka z obrazem świata.
Analiza i interpretacja tekstów kultury
Wstępne rozpoznanie. Uczeń:
prezentuje własne przeżycia wynikające z kontaktu z dziełem sztuki;
określa problematykę utworu.
Analiza. Uczeń:
Zakres rozszerzony
wskazuje
związki
między
różnymi
aspektami
utworu
(estetycznym,
etycznym i poznawczym);
dostrzega przemiany konwencji i praktykę ich łączenia (synkretyzm
konwencji i gatunków);
rozpoznaje aluzje literackie i symbole kulturowe (np. biblijne, romantyczne)
oraz ich funkcję ideową i kompozycyjną, a także znaki tradycji, np. antycznej,
judaistycznej, chrześcijańskiej, staropolskiej;
dostrzega w czytanych utworach: parodię, parafrazę i trawestację,
wskazuje ich wzorce tekstowe.
Interpretacja. Uczeń:
wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe,
filozoficzne, religijne);
porównuje funkcjonowanie tych samych motywów w różnych utworach
literackich;
odczytuje treści alegoryczne i symboliczne utworu.
5
Zakres rozszerzony
konfrontuje tekst literacki z innymi tekstami kultury np. plastycznymi,
teatralnymi, filmowymi.
Wartości i wartościowanie. Uczeń:
dostrzega związek języka z wartościami, rozumie, że język podlega
wartościowaniu, (np. język jasny, prosty, zrozumiały, obrazowy, piękny), jest
narzędziem wartościowania, a także źródłem poznania wartości (utrwalonych
w znaczeniach nazw wartości, takich jak: dobro, prawda, piękno; wiara, nadzieja,
miłość; wolność, równość, braterstwo; Bóg, honor, ojczyzna; solidarność,
niepodległość, tolerancja);
dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury
wartości narodowe i uniwersalne;
dostrzega
w
świecie
konflikty
wartości
(np.
równości
i
wolności,
sprawiedliwości i miłosierdzia) oraz rozumie źródła tych konfliktów.
Zakres rozszerzony
wskazuje różne sposoby wyrażania wartościowań w tekstach.
Tworzenie wypowiedzi.
Świadomość językowa. Uczeń:
operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie
rozwijanym i koncentrującym się przede wszystkim wokół tematów: świat –
współczesność i przeszłość; kultura, cywilizacja, polityka).
Wiedza o kulturze
Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:
zna dwudziestowieczne dzieła reprezentujące różne dziedziny sztuki
(literaturę, architekturę, plastykę, muzykę, teatr, fotografię, film, sztukę nowych
mediów) i dostrzega związki pomiędzy nimi;
wskazuje różne funkcje dzieła sztuki (np. estetyczną, komunikacyjną,
społeczną, użytkową, kultową, poznawczą, ludyczną);
6
analizuje temat dzieła oraz treści i formę w kontekście jego różnych funkcji,
wykorzystując
podstawowe
wiadomości
o
stylach
i
epokach
z różnych dziedzin sztuki;
analizuje film lub analizuje spektakl teatralny, posługując się podstawowymi
pojęciami z zakresu właściwej dziedziny sztuki;
charakteryzuje
podstawowe
media
kultury
(słowo,
obraz,
dźwięk,
widowisko);
wymienia różne formy mediów kultury (słowo mówione, pismo, książka,
obraz malarski, fotografia, film, program telewizyjny, spektakl teatralny) oraz
użycia (nowe media, media masowe, media interaktywne, multimedia);
wyjaśnia, na czym polegają różne formy kontaktu z kulturą (odbiór bierny,
aktywny,
konsumpcja,
produkcja,
twórczość,
użytkowanie,
uczestnictwo,
animacja).
Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:
określa swoje zainteresowania, potrzeby i preferencje kulturalne oraz
uzasadnia je w dyskusji.
Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:
dostrzega i nazywa związek między dziełem a sytuacją społecznohistoryczną i obyczajami epoki, w której powstało;
posługuje się pojęciami: kultura popularna, ludowa, masowa, wysoka,
narodowa, zglobalizowana, subkultura w ich właściwym znaczeniu i używa ich
w kontekście interpretowanych dzieł sztuki oraz praktyk kulturowych.
Etyka
Człowiek jako osoba i jego działanie. Etyczna analiza aktywności ludzkiej.
Motywy podejmowanych decyzji.
Cel i sens ludzkiej egzystencji. Hierarchie celów. Szczęście w życiu
ludzkim.
Dobro
moralne
i
wartości
moralne.
Hierarchia
wartości.
Wartości
autoteliczne i instrumentalne. Konflikt wartości. Wartości wybierane i realizowane.
7
Prawo moralne, imperatyw moralny, w tym prawo naturalne. Dekalog jako
podstawa życia moralnego. Problem relatywizmu moralnego i sposoby jego
przezwyciężania. Nienaruszalne prawa istoty ludzkiej.
Wymiar moralny życia człowieka. Zdolność rozpoznawania wartości
i
powszechne
dążenie
do
dobra.
Świadomość
moralna.
Rola
sumienia
w prawidłowym rozwoju wewnętrznym. Sądy i oceny moralne. Przykłady patologii
w zakresie świadomości moralnej. Problem manipulacji. Obecność dobra i zła
we współczesnej kulturze.
Przykłady współczesnych przejawów kryzysu moralnego i dylematów
w zakresie wyborów moralnych oraz sposoby ich rozwiązywania na gruncie etyki
chrześcijańskiej oraz innych koncepcji etycznych.
Moralne aspekty pracy i różnych dziedzin życia publicznego. Etyki
zawodowe. Przykłady kodeksów etycznych. Korupcja jako negatywne zjawisko
naruszające kodeksy etyczne.
Zagadnienie wszechstronnego i zrównoważonego rozwoju.
Moralny wymiar stosunku człowieka do świata przyrody.
Rozwój zainteresowań i pożądanych umiejętności uczniów
TAK
NIE
Praca z filmem stwarza możliwości
rozwoju kompetencji kluczowych uczniów
X
Film motywuje uczniów do samodzielnego
uczenia się i poznawania
Film sprzyja rozwojowi wyobraźni uczniów
X
X
Film inspiruje do wykorzystania
niestandardowych i oryginalnych metod
pracy z uczniami
X
Film pozwala zaprojektować cykl zajęć
wokół przedstawionego problemu.
Film zawiera sceny przemocy
X
X
8
Film zawiera sceny erotyczne
X
Projekcja filmu musi być poprzedzona
zajęciami wprowadzającymi
X
Analiza filmu wymaga obecności na
zajęciach specjalisty (psychologa,
X
pedagoga, innych)
Pomysły na zajęcia
Lekcja języka polskiego poświęcona motywom wędrownym w literaturze
i filmie. Na podstawie filmu Rango można zaproponować uczniom wyszukanie
tych samych motywów w znanych utworach literackich i filmowych.
Motywy wędrowne, obiegowe, wspólne dla dzieł różnych autorów, epok,
dziedzin sztuki, łatwo rozpoznawalne są przez odbiorców. Obecność motywów
wędrownych jest cechą charakterystyczną utworów wywodzących się z kultury
ludowej oraz należących do kultury popularnej.
(…)
motyw
literacki
jest
jednostką
poddaną
prawu
powtórzenia
i reinterpretacji, tzn. występuje w utworze w dwóch aspektach: schematycznym –
jako element wspólny pewnej klasie dzieł (najczęściej są to realizacje tego
samego gatunku literackiego czy odmiany gatunkowej), np. motyw Arkadii
w sielance, motyw zdradzonej miłości w balladzie romantycznej, motyw złej
siostry w baśni; i indywidualnym - jako jednorazowa i specyficzna dla danego
utworu lokalizacja obiegowego motywu w świecie przedstawionym. W tym
znaczeniu motyw jest czynnikiem wiążącym utwór z obszarem tradycji literackiej,
odsyłającym do innych dzieł tworzących wspólnotę na podstawie realizacji tego
samego motywu.
Wprowadzenie
polegającego
na
do
jego
dzieła
skonwencjonalizowanego
powtórzeniu
oraz
przyswojeniu
motywu,
w
sposób
nieoryginalny i wtórny (tzn. bez elementu interpretacji), powoduje znaczne
obniżenie wartości artystycznej utworu.
[za wikipedia.pl hasło motyw wędrowny]
9
W trakcie kolejnej lekcji można wraz z uczniami zastanowić się nad
„jakością” wykorzystania motywów wędrownych w znanych utworach. Czy
zastosowanie danego motywu poszerza związane z nim konteksty znaczeniowe?
Czy pomaga w doskonalszym uchwyceniu istoty rzeczy?
Woda i Piach. W trakcie lekcji wychowawczej, na podstawie filmu Rango,
można poruszyć zagadnienia związane z szeroko rozumianą ekologią:
 konieczności oszczędzania wody i innych zasobów naturalnych
 poszanowania środowiska naturalnego
 problemów i wyzwań stojących przed krajami nisko- i wysokorozwiniętymi
w związku z niedoborami wody na świecie
 sposobów manipulowania opinią publiczną
w związku
z zasobami
naturalnymi (także gazem i ropą)
 problemów związanych z eksploracją lasów i terenów będących siedliskami
ginących gatunków
 stawiania na zysk, a nie na zachowanie dobrej kondycji planety
Występujący w filmie Rango zespół sów „Mariachi” jest doskonałym
przykładem, na podstawie którego można w toku zajęć języka polskiego bądź
wiedzy o kulturze wytłumaczyć uczniom funkcję chóru w tragedii greckiej oraz
w sztuce współczesnej. Muzykujące sowy w ironiczny, niekiedy cyniczny wręcz
sposób komentują poczynania bohatera. Od pierwszego „wejścia”, w którym sowy
zapoznają widzów z historią i bohaterem, po ostatnią pieśń „chwalebną”, ich
śpiew w przeciwieństwie do indywidualnych charakterów oraz ich wewnętrznych
i zewnętrznych konfliktów, wypowiada ogólne nastroje i uczucia, czyniąc to
w formie zbliżonej bądź do substancjalności wypowiedzi epickich, bądź do
lirycznych uniesień” [Hegel, Wykłady z estetyki, Warszawa 1964].
Warto też zapoznać uczniów z poszczególnymi funkcjami chóru, aby
uzmysłowić im jak wielką rolę odgrywał on w dramacie, ale jak wielkie bywa jego
znaczenie (oczywiście po pewnych transformacjach) w popularnych dziełach
kultury współczesnej. Podstawowe funkcje chóru to:
Odrealniająca epizacja – mimo roli, jaką odegrał chór w narodzinach
tragedii greckiej, dalszy rozwój formy dramatycznej sprawił, iż zaczął on być
10
traktowany jako element sztuczny i zewnętrzny w stosunku do dyskursu między
postaciami. Zaczęto go traktować jako obcy technice dramatycznej element
epicki, ustanawiający dystans wobec świata przedstawionego przez narzucenie
odbiorcy punktu widzenia pewnego „widza idealnego”.
Idealizacja i uogólnienie – wznosząc się ponad „przyziemne” działania
postaci, chór jest przywołaniem „głębokiej” wypowiedzi autora; zapewnia przejście
od tego, co partykularne, do tego, co ogólne. Poetyckość stylu wypowiedzi chóru
podnosi związany z przedstawiana akcją dyskurs postaci do poziomu, na którym
uogólniająca i odkrywcza moc sztuki ulega spotęgowaniu.
Ekspresja głosu zbiorowego – aby widz rzeczywisty rozpoznał się
w reprezentowanym przez chór „widzu idealnym”, należy sprawić, by wartości,
które chór wyraża, widz mógł zaakceptować jako własne i zgodne z jego
przekonaniami. Tak, więc chór może być akceptowany przez odbiorcę tylko
w wypadku, gdy reprezentuje on wartości – religijne, kultowe, ideologiczne –
scalające publiczność w światopoglądową wspólnotę.
Siła kontestacyjna wywodzi się z dwuznacznego w istocie rzeczy
charakteru chóru, wynikającego z jednej strony z jego siły katarktycznej
i rytualnej, a z drugiej – z jego mocy kreowania dystansu.
[Patrice Pavis, Słownik terminów teatralnych, Wrocław – Warszawa – Kraków
1998]
Warto powtórnie wraz z uczniami obejrzeć sceny filmu, w których pojawia
się
chór
sów
i
poddać
refleksji
jego
funkcje
i
znaczenie
w
kulturze
postmodernistycznej dekonstrukcji przesyconej ironią, satyrą i cynizmem.
Zajęcia wiedzy o kulturze dotyczące różnych form uczestnictwa w kulturze
mogą rozpocząć się on wypowiedzi sów „Mariachi”, które zachęcają do
zagłębienie się w historię tytułowego bohatera: Spotykamy się dzisiaj, żeby
uwiecznić w piśmie żywot i przedwczesny zgon prawdziwej legendy. Więc wy
sobie siedźcie, pogryzajcie niskokaloryczny popcorn i inne artykuły spożywcze,
a my przybliżymy wam dziwne i poruszające losy bohatera, który dopiero napisze
swoją historię… Już we wprowadzeniu do filmu sowa (symbol mądrości!)
sugeruje, że do tego filmu, ale i większości współczesnych tekstów kultury,
podchodzić można przynajmniej na dwa sposoby.
11
Jeden, to bierna konsumpcja dzieła, która ogranicza je do funkcji
rozrywkowej i nie angażuje wiedzy i emocji widza w przeżywanie oglądanego
filmu. Drugi zaś, to zaangażowany odbiór, przeżywanie opowiadanych na ekranie
historii, wyszukiwanie wątków, motywów i nawiązań intertekstualnych oraz
wyciąganie wniosków z poczynań bohaterów. Ten pierwszy oparty jest jedynie na
zabiciu nudy i dostępny wszystkim, którzy kupią kinowy bilet, bądź w inny sposób
zdobędą możliwość obejrzenia filmu, ten drugi umożliwia odbiór pełny, bardziej
złożony, bo oparty na wiedzy kulturowej i przeżyciach predysponujących widzów
do zrozumienia treści, które dla „zwykłych zjadaczy popcornu” są niedostępne.
Części składowe filmowej fabuły – zajęcia wiedzy o filmie lub języka
polskiego. W pierwszych scenach Rango żyjąc w wygodnym terrarium stara się
nakręcić pasjonujący film, opowiadający ciekawą historię. Wyodrębnia części
składowe: budowanie postaci, konflikt i zwrot akcji. Wyrazisty w filmie jest także
„ratunek
w
ostatniej
chwili”
(rozumiany
popularnie,
nie
zaś
w
sensie
„griffithowskim”). Warto przeanalizować film pod kątem wyodrębnienia tych
właśnie
elementów,
szczególnie,
że
dzięki
swoistej
postmodernistycznej
dekonstrukcji, zostały one w filmie podkreślone przez komentarze chóru bądź
refleksje samego bohatera.
Ze względu na połączenie w filmie wielu motywów, nawiązań, wątków
i konwencji Rango stanowi doskonałą podstawę do przeprowadzenia zajęć
dotyczących synkretyzmu gatunkowego.
Tropy interpretacyjne, w tym zagadnienie filmoznawcze
The Dirt, miejscowość, w której rozgrywa się akcja filmu to w polskim
tłumaczeniu Piach, ale inne możliwe tłumaczenia to np. Brud, Błoto, Nieczystość.
Susza, która dotknęła miasteczko na pograniczu, jako metafora: powolnego
umierania bohaterów (postaci/ciał oraz ich marzeń i aspiracji), rozkładu
społeczności lokalnej, powolnego zmierzchu cywilizacji Dzikiego Zachodu.
12
Estetyka groteski, niesamowitości, rozpadu.
Często używane cienie służące tworzeniu specyficznego, złowieszczego klimatu
filmu.
Postacie bohaterów – zwierząt (antropomorficzne, spersonalizowane) są
zniekształcone. Bohaterowie ubrani są w sposób uniemożliwiający oddzielenie
strojów od ciał. Skóra, pancerz, igły stanowią element ubioru. Całość robi
wrażenie szaty zdartej, zniszczonej, noszonej od wielu lat, nigdy niezmienianej,
zwykle w kolorach ziemi - wyjątkowo ponurej, smutnej. Powłoka zewnętrzna
świadczy o powolnym umieraniu wnętrza.
Główni bohaterowie (Rango, Fasola), to postacie, które nie radzą sobie
z otaczającą ich rzeczywistością i z problemami dotyczącymi normalnego życia,
jest to powodem ich wyalienowania, odrzucenia i braku akceptacji. Do porównani
z filmami np. Tima Burtona Sok z żuka, Batman, Edward Nożycoręki, Ed Wood,
Marsjanie atakują, Jeździec bez głowy, Charlie i fabryka czekolady, Gnijąca
panna młoda.
Rango, jako kwintesencja westernu. W filmie zastosowano maksymalne
nagromadzenie cech gatunkowych i nawiązanie do wielu dzieł.
Intertekstualność,
intertekstualność
jako:
cytaty
i
gra
z
uwarunkowanie
widzem.
Ryszard
Nycz
definiuje
tworzenia
tekstu
i jego
odbioru
(odczytania) znajomością innych tekstów, kompetencjami kulturowymi nadawcy
i
odbiorcy.
Intertekstualność
jest
kluczową
kategorią
opisu
tekstów postmodernistycznych.
Niektóre związki Rango z innymi tekstami kultury:
 Spaghetti westerny Sergia Leone (bezimienny przybysz pojawia się
w miasteczku na prerii, często odciętym od świata, jego kondycja moralna
nie jest jednoznaczna, stawia czoło łotrom (jastrząb, wąż, żółw), Duch
Zachodu ubrany jest podobnie jak Clint Eastwood w Za garść dolarów
(1964), Za kilka dolarów więcej (1965), Dobry, zły i brzydki (1966).
 Imię Rango może nawiązywać do amerykańskiego serialu telewizyjnego
z lat 60., którego bohaterami byli pechowiec, nieudacznik strażnik
rezerwatu – Rango i jego tchórzliwy pomocnik Indianin Różowa Chmura.
13
Innym
pomysłem
na
interpretację
imienia
kameleona
może
być
podobieństwo brzmienia Rango do Rambo – ikony popkultury, wojownika,
żołnierza i obrońcy słabszych.
 Postać Rango wiąże się z użyczającym mu głosu w oryginalnej wersji
językowej Johnnym Deppem. W Rango znajduje się wiele cytatów z filmów
z jego udziałem. Zabawka kameleona, nakręcana ryba, przypomina rybkę
z Arizona Dream w reż. Emira Kusturicy. W trakcie wypadku na
autostradzie
powtórzona
zostaje
scena
z
Las
Vegas
Parano
w reż. Terry’ego Gilliama. W wątkach inicjacji duchowej związanej ze
spotkaniem Indianina (szamana) oraz tułaczce po Dzikim Zachodzie
nieprzygotowanego na tego typu doświadczenia żółtodzioba można się
dopatrzeć nawiązań do Truposza w reż. Jima Jarmuscha. Klimat filmu,
wyobcowany bohater, outsider, dziwadło, zagubiony, na swój sposób
uroczy i ujmujący, popadający stale w kłopoty, przypominają postacie
kreowane przez Deppa w takich filmach, jak Edward Nożycoręki, Jeździec
bez głowy w reż. Tima Burtona, a nawet Marzyciel w reż. Marca Forstera.
Typ postaci głównego bohatera nawiązuje także kapitana Jacka Sparrowa
z serii Piraci z Karaibów w reż. Gore`a Verbinskiego.
.\
 Animacja i wygląd Panny Fasoli przypomina główną postać z Gnijącej
Panny Młodej w reż. Tima Burtona
14
 Filmowa myszka (oposiczka?) prawdopodobnie nawiązuje do postaci
Speedy Gonzalesa w serii kreskówek z wytwórni braci Warner.
 Grzechotnik Jake może nawiązywać do przygód Harry’ego Pottera (Nagini
i sposób jej pokazywania) oraz (poprzez sposób mówienia i postać aktora
użyczającego głosu) do postaci Davy’ego Jonesa mitycznego kapitana
Latającego Holendra z Piratów z Karaibów. Pozostać grzechotnika może
przypominać także Anielskie Oczka (tytułowego Złego granego przez Lee
Van Cleefa) z filmu Dobry, zły i brzydki w reż. Sergio Leone.
 Do Czasu Apokalipsy w reż. Francisa Forda Coppoli (wykorzystanie Marszu
Walkirii
Wagnera
jako
tła
muzycznego),
Gwiezdnych
Wojen
w reż. George’a Lucasa, a może Avatara w reż. James’a Camerona
nawiązuje scena nalotu osiodłanych nietoperzy na wąwóz.
15
 Być może źródłem inspiracji do pokazania wędrówki bohaterów przez
podziemne tunele i jaskinie na tle obserwującego ich oka zła był Władca
Pierścieni w reż. Petera Jacksona. Podobnie jak dla wędrówki kaktusów –
chodzące drzewa.
 Kwestie
wykorzystania
różnych bardzo znanych
i rozpoznawalnych
fragmentów muzycznych np.:
o Ave Maria Franciszka Schuberta
o Fragmenty muzyczne z operetek Johanna Straussa
o Inspiracje muzyczne z filmu Pulp Fiction w reż. Quentina Tarantino
o Muzyka Ennio Morricone z filmów w reż. Sergio Leone (przede
wszystkim z Pewnego razu na Dzikim Zachodzie)
o Muzyczne nawiązania do westernu Django w reż. Sergio Corbucci
o Marsz Walkirii Ryszarda Wagnera znany między innymi z Czasu
Apokalipsy w reż. Francisa Forda Coppoli i Nazywam się Nobody
w reż. Sergio Leone
16
o Grające na instrumentach sowy przypominają Mariachi wykonujących
meksykańskie
szlagiery
podobne
do
tych
znanych
z filmów Desperado i El Mariachi w reż. Roberta Rodrigueza.
 Sposób pokazania napisów końcowych jest wzorowany na planszach
początkowych z Pulp Fiction w reż. Quentina Tarantino.
 Scena
poszukiwania
skradzionej
wody
w
labiryntach
podziemnych
korytarzy nawiązuje do sceny z filmu Poszukiwacze zaginionej Arki w reż.
Stevena Spielberga. W innej scenie pojawia się zaś zasypana na pustyni
Arka.
 Chinatown w reż. Romana Polańskiego - motyw z wylewaniem wody
podczas suszy, ciemne interesy wokół zaopatrzenia w wodę, urzędnicza
korupcja.
 Metropolis w reż. Fritza Langa – odczłowieczenie mieszkańców miasteczka,
zaproponowanie
nowej
„świeckiej”
religii
(odkręcanie
kurka
z wodą).
 Uosobienie Ducha Dzikiego Zachodu stylizowane jest na postać Clinta
Eastwooda, który wielokrotnie wcielał się w role wyjętych spod prawa
obrońców Ameryki. Za podobną interpretacją przemawia też fakt, że na
swym wózku golfowym przechowuje cztery statuetki, przypominające
filmowe Oscary – a tyle właśnie nagród otrzymał w swej karierze ten aktor
i reżyser.
Postmodernizm. Estetyka postmodernistyczna łączy się z pozbawianiem
rzeczy ich rodzimego kontekstu i wystawianiem „na próbę” w zmienionych realiach
kulturowych. W ten sposób opisuje się, opracowuje na nowo zakorzenione
w tradycji kulturalnej obrazy, wizerunki, motywy. Tym samym, cała dotychczasowa
sztuka zostaje poddana w wątpliwość, jako możliwa do zweryfikowania. Mając
świadomość konwencji, która posłużył się autor, i przypominając o jej istnieniu
17
odbiorcy, można stworzyć dzieło pełniejsze, głębsze, bliższe „istocie rzeczy”.
Jedną z cech postmodernizmu jest zabawa konwencją i eklektyzm form. Przekazy
w obrębie różnych sztuk mają formę intelektualnej gry z czytelnikiem i często
łamią wszystkie granice – nie tylko gatunku, rodzaju, ale również np. jedności
kręgu kulturowego, czasu i miejsca akcji. Skutkiem tych założeń programowych
wszechobecne w sztuce postmodernistycznej są intertekstualność i ironia. [na
podstawie: Andrzej Szahaj Zniewalająca moc kultury. Artykuły i szkice z filozofii
kultury, poznania i polityki [w:] Postmodernizm. Antologia przekładów; pod red.
Ryszarda Nycza].
Autotematyzm i motyw gry. Gry z widzem (opisany wyżej), gry prowadzonej
przez burmistrza z mieszkańcami, gry Rango przed samym sobą i społecznością
Piachu. Stylizowanie się na bohatera popkultury, świadomość ekranu (rysowanie
placem prostokąta), granie różnych ról na własny użytek w poszukiwaniu tej
prawdziwej (sprawdzenie siebie i prawdy o sobie poprzez działanie), próba
dotarcia do prawdy o rzeczywistości poprzez medium filmu.
Prekursorem autotematyzmu jest Karol Irzykowski, który w Pałubie
stworzył powieść opisującą powstanie powieści. Autotematyzm ukazuje sztukę
w sztuce, obnaża mechanizmy rządzące sztuką (film w filmie, film o robieniu filmu,
film demaskujący mechanizmy rządzące konstrukcją, odbiorem, film, którego
tematem są inne filmy czy konwencje filmowe, a nawet prawda o rzeczywistości,
którą poprzez film próbujemy pokazać), jest zasadą rządzącą powstawaniem
programów telewizyjnych i reklam.
Film o filmie.
Autotematyzm to zwrócenie uwagi na fakt, że poprzez rejestrację obrazu
(fotograficzną, filmową, elektroniczną) w obiektywnych warunkach, wizja artysty
splata się z rzeczywistością realnie istniejącą. Mówiącą prawdę sama o sobie.
Zostaje obnażony kreacyjny mechanizm kina i uwypuklony fakt, że rzeczywistość
filmowa jest rzeczywistością wirtualną.
Jednym z pierwszych filmów, wykorzystujących mechanizm autotematyzmu
było Powiększenie Michelangelo Antonioniego. Centralną sceną filmu jest ta,
w której ukryty za drzewem główny bohater fotografuje całującą się parę.
Dziewczyna biegnie w stronę fotografa i próbuje mu odebrać aparat. Kiedy
fotograf wywołuje zdjęcia okazuje się, że zostały utrwalone niewidoczne gołym
18
okiem szczegóły, niewyraźny zarys, być może, lufy pistoletu oraz leżąca postać
mężczyzny.
Fotografia
odkryła
niewidzialne
dla
obserwatora
oblicze
rzeczywistości. Do filmów autotematycznych można zaliczyć także: Człowiek
z marmuru, Wszystko na sprzedaż w reż. Andrzeja Wajdy, 8 i ½ w reż. Federico
Felliniego, Noc amerykańska w reż. François Truffauta, Zdjęcia próbne
w reż. Agnieszki Holland, Pawła Kędzierskiego, Jerzego Domaradzkiego, Cinema
Paradiso w reż. Giuseppe Tornatore, Hugo i jego wynalazek w reż. Martina
Scorsese, Amator w reż. Krzysztofa Kieślowskiego, Statyści w reż. Michała
Kwiecińskiego, Super 8 w reż. J. J. Abramsa, Prosta historia o miłości
w reż. Arkadiusza Jakubika, Adaptacja w reż. Spike`a Jonze`a i wiele innych.
[na podstawie: Piotr Piętak Autotematyzm – ujawnienie kłamstwa,
www.mediologia.pl]
Wyznawcy nowej religii. Burmistrz miasteczka, manipulujący mieszkańcami,
zmusza ich do kultywowania specyficznego, cotygodniowego rytuału. Mieszkańcy
ustawiają się w szeregach i czekają w nabożnym skupieniu na odkręcenie kurka
z wodą. Zachowują się jak istoty bezwolne, „chochoły” całkowicie zdominowane
przez skorumpowanego burmistrza. Nie podejmują prób buntu, ani ucieczki, nie
szukają innych rozwiązań. Religią staje się pragnienie, bożkiem woda, a jej
kapłanem burmistrz.
Biedni i bogaci. W Piachu czas się zatrzymał. Miasteczko na pustyni, na
pograniczu stanowi swoisty skansen westernowej scenerii, typów zachowań,
problemów. Jednak początkowe sceny filmu uświadamiają widzom, że akcja toczy
się współcześnie. Wieloletni burmistrz – długowieczny żółw pilnuje wygodnego dla
siebie status quo. Tyranizuje mieszkańców, planuje ich śmierć, skupuje ziemie,
aby otworzyć w pobliskiej dolinie ośrodek rekreacyjny. Po dwóch stronach
barykady znajdują się mieszkańcy miasta (pomału wysiedlani, nieświadomi zmian
zachodzących w cywilizowanym świecie, bez wykształcenia, bez perspektyw,
bezwolny tłum) i burmistrz oraz jego kompani (z premedytacją, systematycznie
eksplorujący resztę osób – oczywiście w otoczce ideologicznej pomocy, opieki,
wzajemnego szacunku).
19
Przemówienia
burmistrza
noszą
znamiona
manipulacji
językowej
charakterystycznej dla polityki, a odnoszące się do pragnień i nadziei podobnych
do tych, jakich oczekuje się od religii: Mieszkańcy Piachu witajcie. Niedziela to
dla nas wielki dzień [niedziela to dzień święty w wielu religiach]. Dzień
oczyszczenia.
Alleluja.
Przygotować
święty
kurek.
Nadeszła
godzina
przyjaciele. Godzina, na którą czekamy [jak na Zbawiciela]. Święta godzina.
Godzina
przeznaczenia.
Godzina
oczyszczenia
[oczyszczający
charakter
religijnego katharsis]. Nadeszła godzina nawilżenia… Ponadto wypowiedzi
burmistrza zawierają elementy manipulacji wykorzystujące nadzieję i wiarę (które
zgodnie z powiedzeniem umierają ostatnie), utrzymując społeczeństwo w stanie
posłusznego oczekiwania na „lepsze czasy” (oczywiście za jego rządów). Taka
manipulacja to nic innego jak oddziaływanie na ludzką psychikę w taki sposób,
aby wzbudzić pełne zaufanie lub „odwrócić od siebie wzrok społeczeństwa”, a tym
samym zrzucić z siebie odpowiedzialność za nieudolne rządy lub niespełnione
obietnice. Zazwyczaj tak jest, że ludziom, którym ufamy zostawiamy większy
margines tolerancji na popełniane błędy i niegodziwości. Wynika to, jak zauważa
sam filmowy burmistrz, z faktu, iż ludzie muszą w coś wierzyć – w Boga,
w polityka czy w „lepsze jutro”. Ponadto mechanizm manipulacji burmistrza oparty
został na sentymencie do minionych czasów (kiedy jeszcze była woda). Pamięć
minionych (lepszych) czasów, których doświadczali mieszkańcy Piachu, pozwala
im mieć nadzieję, że skoro niegdyś było dobrze, dlaczego tamten stan miałby
nigdy nie powrócić?
Rodzajem manipulacji społecznej jest także utrzymywanie społeczeństwa
w permanentnym strachu przed rozmaitymi zagrożeniami, co pozwala na
zachowanie względnego porządku społecznego. W filmie zdemaskowany został
mechanizm współpracy burmistrza z wrogimi, groźnymi zwierzętami – jastrzębiem
i grzechotnikiem. Utrzymanie porządku poprzez siłę, a właściwie groźbę jej
użycia, charakterystyczne jest nie tylko dla społeczności zwierząt żyjących
w Piachu, ale także wykorzystywane było np. przez Związek Radziecki i państwa
bloku komunistycznego. Podobny mechanizm działa także w innych państwach,
np. Stanach Zjednoczonych, gdzie permanentnie podtrzymywane jest poczucie
zagrożenia
przed
obcymi
(np.
ostatnio
arabskimi
terrorystami),
co umożliwia władzy bezkarne prowadzenie działań okupacyjnych o charakterze
20
militarnym, a opartych na potrzebie ekonomicznych zysków (m.in. z czerpania
dochodów z eksploatacji surowców naturalnych).
W filmie odnaleźć można bezpośrednią ilustrację powiedzenia „przykręcić
zawór”, które należy do języka polityki, a odnosi się do „dawkowania” dóbr d la
różnych grup społecznych bądź międzynarodowych rozgrywek związanych
z
eksportem
koniecznych
do
sprawnego
funkcjonowania
państwa
dóbr
naturalnych (np. ropy czy gazu).
Piękna sztuka, czasem trochę to trwa, zanim znajdzie się, czego się
szuka… Metafora filmu, jako życia. Ilustracja powiedzenia, że „życie pisze
najlepsze scenariusze”. Postrzeganie własnego życia, jako kolejnych sekwencji
filmowych z licznymi zwrotami akcji.
Improwizacja, o której mówi Rango w jednej z ostatnich scen filmu, kiedy
jemu i Fasoli grozi utonięcie, to także sposób gry scenicznej lub filmowej opartej
na spontaniczności. Ten sposób gry polega na konstruowaniu dialogu i akcji
dopiero w trakcie przedstawienia. Oczywiście, we współczesnych filmach
głównego nurtu, improwizacja raczej nie występuje, bowiem koszty związane
z produkcją każdej minuty filmu są tak wysokie, że mało który producent
zaryzykuje
wpadkę
związaną
z
niefortunną
wypowiedzią
czy
niechlujnie
skonstruowaną akcją. Niekiedy improwizacja pojawia się w kinie artystycznym
(zazwyczaj europejskim), w którym twórcy posiadają dużą większą swobodę pracy
nad swoim dziełem.
Służąc ważnej idei, jaką jest dobro ogółu bohater traci cechy swoiste,
równocześnie zyskując cechy ikony, która na zawsze przetrwa w naszej pamięci…
Czyli
zachód
słońca
itd.…
bohaterowie
filmu
zdają
się
być
świadomi
mechanizmów kreacji ikon popkultury. Owe mechanizmy oparte są z jednej strony
na unifikacji wizerunków i zachowań w zgodzie z powszechnie panującym
trendem, z drugiej zaś na podkreśleniu tych cech ikony, które świadczą o jej
indywidualności. Mechanizm ten niekiedy we współczesnej kulturze określany jest
„powtórzeniem ze zmianą”.
21
Woda jako skarb. Bardziej zdecydowanie, okrutnie i przewrotnie nie można
potraktować ludzi, niż odbierając im wodę. Życie bez niej kończy się w krótkim
czasie.
Dorastanie głównego bohatera, przyjmowanie odpowiedzialności za własne
działania i słowa (nieprawdziwe opowieści o bohaterskich czynach) oraz za
mieszkańców, których obrońcą się staje (gwiazda szeryfa). Brak oceniania,
tolerancja i ufność mieszkańców oraz przypadek pomagają Rango „przejść na
druga stronę” – odnaleźć swoją drogę.
Mitotwórcza autokreacja głównego bohatera to cecha wielu współczesnych
gwiazd popkultury, który swe medialne historie opierają właśnie na kłamstwie,
micie i wyolbrzymieniu. Hiperbolizacja własnych dokonań czy wydarzeń prowadzi
do uwypuklenia cech przynależnych zwykłym ludziom do rangi przygód, które
mogą przydarzyć się jedynie herosom (współczesnej popkultury). Zjawisko to jest
szczególnie
popularne
wśród
gwiazd
muzyki
hip-hopowej,
której
wielu
wykonawców kreuje się na przestępców, gangsterów, alfonsów, prostytutki, a
swych życiowych „sukcesów” upatruje w trudnym dzieciństwie, życiu na ulicy czy
biedzie.
Duchowy przewodnik głównego bohatera, który przepołowiony przez
rozpędzone auta „dogorywa”, uświadamia swemu nowemu przyjacielowi cele jego
życia,
sens poszukiwań
oraz jego
miejsce
w świecie.
Prawdopodobnie
w założeniach autorów jego wypowiedź jest ironicznym nawiązaniem do głównych
założeń modnego w Stanach Zjednoczonych ruchu New Age: powiązania
wszystkich elementów wszechświata, życie ziemskie jako etap przejściowy, wolna
wola jako kluczowa składowa ludzkiej osobowości, poszukiwanie prawdy jest
ważne, ale nauka nie jest w stanie wyjaśnić wszystkich tajemnic bytu itd.
Obecne w filmie motywy funkcjonujące w kulturze
Duch Zachodu, szaman, który pomaga w wędrówce pomiędzy wymiarami.
Wskazuje drogę, pilnuje porządku moralnego. Do zestawienia z: Król lew
22
w reż. Roba Minkoffa, Rogera Allersa, Król Artur w reż. Antoine’a Fuqua,
Gwiezdne
wojny
w
reż.
George’a
Lucasa,
Królewna
Śnieżka
i
Łowca
w reż. Ruperta Sandersa, Władca pierścieni w reż. Petera Jacksona, Australia
w reż. Baza Luhrmanna, Matrix w reż. Braci Wachowskich, Truposz w reż. Jima
Jamuscha.
Motyw gry z widzem. Do zestawienia np. z: Pulp Fiction w reż. Quentina
Tarantino, Od zmierzchu do świtu w reż. Roberta Rodrigueza, Gra, Ciekawy
przypadek Benjamina Buttona, Podziemny krąg w reż. Davida Finchera, Dom gry
w reż. Davida Mameta, eXistenZ w reż. Davida Cronenberga, Palimpsest
w reż. Konrada Niewolskiego, większość filmów Davida Lyncha, Memento
w
reż.
Christophera
Nolana,
Nieodwracalne
i
Wkraczając
w
pustkę
w reż. Gaspara Noego.
Nadużycie władzy – tyrania, manipulacja, wyzysk, korupcja. Do zestawienie
z: powieścią Folwark zwierzęcy George`a Orwella bądź jego ekranizacją
w
reż.
Johna
Stephensona
(1999);
powieścią
1984
lub
ekranizacją
w reż. Michaela Redforda; esejem Czesława Miłosza Zniewolony umysł, filmami
Nietykalni w reż. Briana De Palmy, Czas Apokalipsy w reż. Francisa Forda
Coppoli, Metropolis w reż. Fritza Langa, Bez przebaczenia w reż. Clinta
Eastwood’a, Brudny Harry w reż. Dona Siegela, Batman w reż. Tima Burtona,
Gladiator w reż. Ridley’a Scotta, Misja w reż. Rolanda Joffe.
Dorastanie bohatera do pełnienia roli w społeczeństwie. Do zestawienia
z: Elizabeth w reż. Shekhara Kapura, Joanna d’Arc w reż. Luca Bessona,
Waleczne serce w reż. Mela Gibsona, Siedmiu wspaniałych w reż. Johna
Sturgesa, Królewna Śnieżka i Łowca w reż. Ruperta Sandersa, Matrix reż. Bracia
Wachowscy, Robin Hood w reż. Ridleya Scotta, Leon Zawodowiec w reż. Luca
Bessona, Jak zostać królem w reż. Toma Hoopera, Obywatel Kane w reż. Orsona
Wallesa, Żelazna dama w reż. Phyllidy Lloyd.
23
Tagi:
Dziki Zachód, pogranicze, miasteczko, pustynia, susza, woda, sprzedaż ziemi,
saloon, szeryf, burmistrz, sprawiedliwość, oszustwo, miłość, przyjaźń, śmierć,
animacja, dojrzewanie, zwierzęta, gra, aktorstwo, komedia, pojedynek, walka,
autostrada, duch, zwycięstwo, kameleon, żółw, sowa, mysz, intertekstualność,
subwersja, mit, legenda, kreacja, autokreacja, propaganda, polityka, władza,
kłamstwo, manipulacja, antropomorfizacja, chór, Mariachi, metafora, ironia,
groteska, kameleon.
24