ONTOGENEZA CZŁOWIEKA: To rozwój osobniczy człowieka. To

ONTOGENEZA CZŁOWIEKA:
To rozwój osobniczy człowieka. To zespół powiązanych ze sobą procesów: morfologicz., fizjolo.,
biochem., psych. kształtujących organizm i osobowość człowieka od chwili powstania zygoty do
końca jego życia.
W ontogenezie człow. wyróżnia się fazy:
rozwoju embrionalnego
dzieciństwa z okresem młodzieńczym, obejmującym końcowe stadium - pokwitanie
dojrzałości, tzn. pełnej zdolności do rozrodu i najwyższej sprawności fizycznej i umysłowej,
kończącej się przekwitaniem
starości, z następującym stopniowo obniżeniem się sprawności fizycznej i umysłowej
Przejścia między fazami są płynne (np. kostnienie szkieletu trwa do ok. 20-25 roku życia). Ontog.
człow. odznacza się długim okresem dzieciństwa. Przebieg i tempo zmian rozwojowych u poszczególnych osobników i różnych grup ludzkich wyznaczają czynniki dziedziczne oraz czynniki środowiska biologicznego i społecznego.
ANTROPOGENEZA (3 fazy):
1. naziemny tryb życia, pionizacja, redukcja owłosienia
2. zwiększenie masy mózgu i struktur mózgowych, rozwój myśli (także abstrakcyjnych), rozwój mowy, tworzenie grup, tworzenie kultury w grupach
3. retardacja – wydłużenie się okresu dzięciecego
Wyodrębnienie ras – odmiana rasowa: *biała, **żółta, ***czarna
Najszybszy rozwój i czas dojrzewania występ u osobników: *o typie budo pyknicznej, następnie o
typie bud atletycznej, najpóźniej u leptosomatyków
ETAPY ŻYCIA CZŁOWIEKA:
I okres wewnątrzmaci (prenatarny): *okres zapłodnienia do 10 dnia ciąży, zarodkowy, płodowy
II okres zewnątrzmaci (postnatalny): *okres noworodkowy do 28 dni ż., niemowlęcy do 1rż., żłobkowy do końca 3rż., przedszkolny 4-6rż., młodszy okres szkolny 7-12 lat, dojrzewania 12-16l.,
młodzieńczości 16-18l., dojrzałości, starości
RYTMY BIOLOGICZNE:
To cykliczne zmiany fizjologiczne procesów zachodzących w czasie, u wszystkich organizmów
żywych. Zależą od czynników zew., związanych z porami roku i zjawisk. astronomiczn. i wewnątrzustrojow. (endogennych), związanych z tzw. zegarem biologicznym.
Najlepiej zbadane są rytmy okołodobowe, które u wyższych ssaków i człowieka dotyczą:
- przemiany materii, podziałów komórkowych, temp. ciała, wydzielania niektórych
hormonów (np. wzrostu), ciśnienia tętniczego krwi, sprawności umysłowej.
Rytmika tych zjawisk jest tylko częściowo zsynchronizowana z rytmiką snu i czuwania, ponieważ
odwrócenie dobowego rytmu dopiero po dłuższym czasie powoduje zmianę cyklu wahań innych
funkcji fizjolog. Jest to m.in. przyczyną uciążliwości pracy zmianowej, i trudności przystosowania
się ludzi do różnych stref czasowych.
U człowieka duże znaczenie mają sygnały ze środowiska społecznego, ważne są również rytmy
miesięczne (np. cykl miesiączkowy u kobiet).
Czynniki, od których biorytmy zależą:
środow. życia, światło, zmiany sezonowe, wahania dobowe, czynniki genety., praca narządów
zmysłu, temp.
Rodzaje biorytmów:
*krótkotrwałe, **długie – kilkuletnie, sezonowe (obniża odporność jesień)
CZYNNIKI ENDOGENNE (wewnątrzpochodne):
a) genetyczne – czyli determinanty, zwarte w kodzie genetycz., uzewnętrzniają się w postaci
zespołu cech odziedziczonych po rodzicach:
kod genetyczny – składa się z chromosomów i znajduj się w nich genów
liczba chromo 46: 22 pary-autosomy + 1 para płciowe (xx,xy)
podział redukcyjny – mejoza genosomów
za pomocą RNA z rybosomów cytoplazmy powstaje matryca kodu genetycz.
Obok genów strukturalnych istnieją operatory – włączanie lub wyłącza. genów struktural.
Geny recesywne i dominujące
Matka czy ojciec są hetero czy homozygotami
GENOTYP – zespół wszystkich genów danego organizmu charaktery. dla niego przez ich układ.
FENOTYP – cechy morfologiczne
* dziewczynka: 2 chromo X (jeden aktywny, drugi – rola chromatyny płciowej, tzw ciałka Barra
* chłopiec: X i Y – nieaktywny jest chromatyną, Y – aktywny (determinuje płeć)
b) niegenetyczne – zwane stymulatorami (regulatory):
ukł nerwowy – ingeruje i reguluje pracę narządów
ukł hormonalny – hormony katalizują i wpływają na funkcje życiowe i przemiany; działanie
synergistyczne
narządy i tkanki – kierują procesami rozwoju i zapewniają prawidłowy przebieg; dysfunkcje
prowadzą do zakłóceń rozwoju
c)
paragenetyczne: *wpływ cech matki, wiek, pokrewieńst rodziców, kolejność ciąży
CZYNNIKI EGZOGENNE:
1. w życiu płodowym – wrodzone. Modyfikatory:
a) choroby matki w ciąży
zakaźne – różyczka, działanie embriopatyczne, w pierwszym tygod ciąży wady rozwojowe,
grypa, ospa, odra, świnka
krętek blady – weneryczna kiła, powoduje poronienie lub po porody martwe
rzeżączka – dwoinka rzeżączki w czasie porodu zapalenie spojówek, obrzęk powiek
inne: choroba nerek, wady rozwojowe (serce), przewlekłe choroby ukł krążenia
konflikt serologiczny – niezgodność Rh lub grupy krwi u matki i płodu
b) tryb jej życia i sposób żywienia
niedożywienie (obumieranie, wady rozwojowe, niższy ciężar ciała)
higieniczny tryb życia – ruch, spacery, regularne posiłki
c) zatrucia związkami chem. – sole metali ciężkich, benzen, CO, aldehydy. Działanie: *mutagenne (w genach), **teratogenne (wady rozwojowe w zarodka i w płodzie), ***ogólne
(uszkodzenie przemian metabolicz.)
d) szkodliwe promień. - *jonizujące (rentgenowskie, w zakładach pracy; powodują: upośledz
rozwoju psych., fiz, zatrzymanie rozwoju kończyn), **mikrofalowe (TV, radio, pralka),
***kosmiczne (cząstki alfa)
e) wady, choroby płodu, urazy okołopłodowe
2. w życiu pozapłodowym – nabyte.:
a) środowis biogeograficz. – świat zwierząt, rośliny, powietrze, woda, gleba, klimat, rzeźba terenu,
grawitacja
negatywny proces domestykacji – pobyt w zamkniętych pomiescz., obniża odporność,
zmniejsza zdolności przystosowawcze
właściwości klimatu i wys npm – mieszkańcy tropikalni to mała masa ciała, smukłe kończyny,
szyja, lepiej rozwinięty ukł żył powierzch
b) środowi społ.-ekonomi. – standard życiowy, wysok dochodów, wielkość i rodzaj środowi (wieśmiasto), tradycje, obyczaje, światopogląd, poziom wykształc, kultury rodziców
POJĘCIA PŁCI:
a) genetyczna – związana z chromos płciowymi przekazywanymi przez rodziców
b) gonadalna – związana z posiadaniem gonad, czyli jąder u osobników męskich i jajników u
osobn żeńskich
c) hormonalna – zwią z ilością i jakością wydzielonych hormonów; androgeny – cechy męskie,
estrogeny – cechy żeńskie
d) somatyczna – uzależniona od rozwoju zew narządów płcio., czyli prącie i moszna u mężczy.,
oraz srom i pierś u kobiet
e) metrykalna – (socjalna) ustalona po urodz na podstawie zew narządów płcio.
f)
Psychiczna – przejawia się poczuciem przynależności do płci męskiej lub żeńs.
CECHY PŁCIOWE:
a) pierwszorzędne – odpowiadają płci gonadalnej, gdzie chromos płciowe decydują o rozwoju
narządów płciowych
b) 2-gorzęd. – odpowiadają płci somatyczn. i stanowią zespół różnic morfologicz. i funkcjonaln.
c) 3-ciorzęd. – podlegają wpływom środowiska (np. trening fizy.), ale charakterystycznych cech
nabierają w okresie dojrzewania
d) 4-torzęd. – stanowią o nich czynniki cywilizac. – kulturowe identyfikujące płeć (np. forma
językowa on i ona), np. cecha ubioru, stylu ubrania, wybór zabawek, wybór form pracy, gier
sportowych.; w 3 sferze będzie to instynkt opiekuńczy, odwaga męska, kokieteria, czułość.
DYMORFIZM PŁCIOWY – nazwa poch od słów grec di – podwójnie, morfe – kształt; oznacza
dwupostaciowość organizmów przejawiająca się zróżnicowaniem morfologicz., fizjolog., psych
kobiet i mężczyzn. Jest najstarszą postacią poliformizmu.
AKCELERACJA ROZWOJU:
Tzw tręd rozwojowy. To zjawisko szybszego rozwoju dzieci i młodzieży obejmujący 2 zagadń.:
*zwiększenie się wymiarów ciała, **przyspi tempa wzrostu. Zjawisko występ na wszystkich
kontynentach, u wszystkich ras i ludów; interesuje ono pracowników służby zdrowia, nauczycieli,
psychologów. Występ od chwili urodze dziecka, może też dotyczyć okresu płodowego. Obejmuje
rozwój fizy., psych. Manifestuje się w wysokości, ciężarze ciała, dojrzewania kostnego i seksual.
PERIODYZACJA CZŁOWIEKA:
To rozwój człowieka podzielony na okresy rozwojowe.
KRYTER. OCENY ROZWOJU:
Polegają na porównaniu wieku kalendarzowego i wieku rozwojowego dziecka. Punktem wyjścia
do oceny rozwoju są pomiary antropometryczne.
wiek kalendarzowy – (chronologicz.) jest to liczba lat, mieś i dni, jakie upłynęły od dnia urodz
wiek rozwojowy – (fizjologi.) wyrażony w jednost czasu odpowiadających pewnym etapom
rozwoju odpowiednich ukł w ustroju
Inne kryteria: ocena: *wieku kostnego, *wieku zębowego, *dojrzew płciow., *wieku sylwetkow.
POZYCJA ANTROPOMETRYCZNA:
To swobodna postawa stojąca obunóż, głowa lekko uniesiona, nogi wyprostowane w kolanach,
pięty złączone, kończyny górne swobodnie zwisające wzdłuż tułowia.
NA KONTROLĘ ROZWOJU SKŁADAJĄ SIĘ:
a) metody pomiarowe – wysok., ciężar ciała, pomiat tk mięś i tluszcz., testy funkcji narządów,
testy psychomotoryczne
b) normy – czyli wielkości standard.– to biolog odniesienie do wielkości uważanych za prawid.
c) metoda oceny – oparta na konkretnych normach, ułatwiających ocenę rozwoju (np. tabele,
siatki centylowe)
OCENA I KONTROLA ROZWOJU (zasady):
* stosować zawsze tą samą metodę badania, **oceny dokonywać między 7-12 godz rano, ***ustalić
częstość badań (dzieci 0d 3-10rż co pół roku), ****każde dziecko badamy indywidualnie rozebrane
do majtek, *****kontrolę prowadzi się również w domach dziecka i zakładach wychowawczych,
*przy ocenie wyników bierzemy pod uwagę rodziców, tryb życia, warunki bytowe, atmosferę domową, przebyte choroby, warunki biogeograf., **badamy wszystkie dzieci bez wyjątku
TECHNIKA I RODZAJE POMIARÓW:
a) pomiar wysok ciała – mierzymy wzrostomierzem od szczytu głowy do płaszczyzny, na której
dziecko stoi
b) pomiar obwodów – mierzymy miarą krawiecką
obwód klatki pierś na wydechu; u chłopców taśma przechodzi na wysok zrostu mostka z wyrostkiem mieczykowatym, u dziewcząt mierzymy pod biustem
obw głowy – mierzymy nad łukami brwiowymi
obw kończyn – czyli ramię i udo w najgrubsz. jego miejscu; u dziewcząt koło pach i pachwin
c) pomiar szerok barków i bioder
d) pomiar ciężaru ciała – do 18 mieś ż wagą niemowlęcą, potem lekarską; waga musi być wytarowana, pomairu powinno się dokonywać 1 h. przed posiłkiem, po wypróżnie. i oddaniu moczu
e) pomiar pojemn płuc – spirometrem powietrznym w pozycji siedzącej, max wdech, wkładamy
końcówkę spirometru do ust, zaciskamy nos, wykonujemy max wydech powitrza do spirometru
f)
pomiary krążeniowe – mierzymy: *ciśń tętnicze krwi (zapisując w postaci RR=..), **pomiar
tętna na tętnicy promieniowej prze 60sek, ***mierzymy liczbę oddech. przez 60sek (od 60-70)
OCENY POSTAWY CIAŁA:
a) metoda sylwetkowa: *porównujemy sylwetkę i stopień nasilenia krzywizn kręgosł, **sprawdzamy ustawienie głowy, brzucha i barków
b) ocena asymetrii pleców i ustawienia łopatek
c) ocena funkcjonalna, czyli ustawienie miednicy
METODY ROZWOJU PSYCHOMOTORYCZN.:
a) badanie siły mięśń. - *za pomocą dynamometru, **za pomocą zwisu na drążku na ugiętych
rękach, ***badanie siły kończyn dolnych – dziecko kuca i wykonuje wyskok bokiem z wyprostowanymą kończyną górną
b) ocena zwinności, gibkości i równowagi - *zwinność (bieg przy okrążaniu chorągiewek, 3 razy
na czas), **gibkość (dokonujemy 2 pomiarów kręgosł od 7-go kręgu szyjnego do 1 kr krzyżo.,
1 pomiar w wyproście, 2 pomiar przy skłonie), ***równowaga – to liczba obrotów z zasłoniętymi oczami w kole o średnicy 50cm
NORMY I METODY OCENY WIEKU ROZWOJOW.:
a) wiek sylwetki – ocena na podstawie kształtowania się proporcji ciała (np. filipińska miara
dojrzałości szkolnej, która polega na przełoże. ręki ponad głową i uchwyce. przeciwstaw. ucha)
b) wiek kostny – na podstawie atlasu radiologiczn rozwoju kośćca dłoni i nadgarstka, metoda ta
stosowana jest bardzo rzadko z powodu szkodliwości promień rentgena
c) wiek cech płciowych – ocena dojrzałości płciowej w skali 5-cio stopniowej: *1 etap (bez znamion dojrzewania), *2,3,4 etap (pośrednie znamiona), *5 etap (pełny rozwój danej cechy