EPIDEMIOLOGIA

EPIDEMIOLOGIA
Nowotwory złośliwe są drugą, po chorobach serca i naczyń co do częstości przyczyną
zgonów w krajach rozwiniętych i stanowią 20% lub więcej zgonów. Statystyki pokazują, że co
piąta osoba na świecie umiera z powodu nowotworu złośliwego. Ryzyko zachorowania na
nowotwory złośliwe jest większe niż ryzyko zgonu. 25-33% mieszkańców krajów rozwiniętych
zachoruje na tę chorobę, a 50% tych co zachorowali, umrze z powodu nowotworów złośliwych.
Do końca XIX wieku medycyna nie miała niemal żadnych sukcesów w walce z nowotworami.
Postęp medycyny poprzez odkrycie promieni X, radu, postęp w chirurgii, zmieniły radykalnie tę
niekorzystną sytuację. Obecnie w krajach wysoko rozwiniętych szansa na wyleczenie wynosi 50%,
natomiast w krajach zaniedbanych pod tym względem szansa pacjentów jest o połowę niższa.1
Epidemiologia w woj. mazowieckim
Trend zachorowalności na nowotwory złośliwe ogółem na Mazowszu w latach 1989-2006
w populacji mężczyzn, jak i w populacji kobiet wykazuje tendencję rosnącą. W roku 2006
zarejestrowano ogółem 15458 nowych zachorowań na nowotwory złośliwe, w tym 7651
zachorowań u mężczyzn (49,5%) i 7807 zachorowań u kobiet (50,5%). Stanowiło to 12,3 %
wszystkich nowotworów złośliwych zarejestrowanych 2006 r. w Polsce. Standaryzowany
współczynnik zachorowalności na nowotwory złośliwe wynosił w 2006 r. 210,8 dla mężczyzn
i 172,0 dla kobiet na 100 000. W 2006 r. w woj. mazowieckim wykazano iż, najczęstszymi
nowotworami złośliwymi u mężczyzn były nowotwory złośliwe płuca 22,7%, prostaty 13,6%,
okrężnicy 6,5%, skóry 5,9%, odbytnicy i odbytu 5,9% oraz pęcherza moczowego 5,3%.
U kobiet w 2006 r. w woj. mazowieckim najczęściej zgłaszano nowotwory złośliwe piersi 23,4%,
płuca 9,1%, trzonu macicy 7,7%, skóry 6,2%, okrężnicy 6,0%, szyjki macicy 5,0%.
Nowotwory złośliwe stanowiły drugą co do częstości przyczynę zgonów (25,2%) w populacji
woj. mazowieckiego w 2006 r. zaraz po chorobach układu krążenia (42,5%). Najczęstszą
przyczyną zgonu z powodu nowotworów złośliwych stanowią nowotwory złośliwe płuca 34,1%,
prostaty 7,9%, okrężnicy 6,9% i żołądka 6,0% ogólnej liczby zgonów na nowotwory złośliwe
wśród mężczyzn. U kobiet najczęstszą przyczyną zgonu z powodu nowotworów złośliwych były
nowotwory złośliwe płuca 15,2%, piersi 12,2% okrężnicy 8,2% ogólnej liczby zgonów na
nowotwory złośliwe. Wskaźnik 5-letnich przeżyć dla mężczyzn chorych na nowotwory złośliwe
zarejestrowanych w latach 2001-2002 w woj. mazowieckim wynosił 41,3%.
1
Karski J.B.(red)-1999-Promocja Zdrowia, Ignis, Warszawa, s.95-107;s.108-119
Analogicznie wykazano, iż wskaźnik 5-letnich przeżyć dla kobiet chorych na nowotwory złośliwe
zarejestrowanych w latach 2001-2002 w woj. mazowieckim wynosił 58,6%.2
Rak piersi jest najczęstszym nowotworem złośliwym kobiet na świecie. Stanowi około 21%
wszystkich zachorowań na nowotwory złośliwe u Polek. Występuje najczęściej po menopauzie.
W Polsce odnotowuje się ponad 1400 nowych zachorowań na raka piersi i średnio co 40 minut
diagnozowany jest u kolejnej Polki. W Polsce z powodu raka piersi codziennie umiera 14 kobiet,
rocznie zarejestrowanych jest 5000 zgonów.
Czynniki wpływające w różnym stopniu na zagrożenie wystąpienia raka piersi:
- wiek (ukończone 50 lat życia);
- czynniki genetyczne (dziedziczenie skłonności do choroby, mutacja genu BRCA1 i BRCA2);
- czynniki hormonalne (zależność związana z przedłużonym działaniem estrogenów na tkanki
organizmu, bezdzietność, późne macierzyństwo – pierwsze dziecko po 35r.ż., pierwsza
miesiączka przed 12r.ż., ostatnia miesiączka po 55r.ż., stosowanie hormonalnej terapii zastępczej;
- inne (przebyte zachorowania na raka piersi, styl życia – dieta bogatotłuszczowa, brak
aktywności fizycznej, spożywanie alkoholu).
Rozwój raka piersi jest procesem długotrwałym, wieloletnim, dlatego rak piersi jest chorobą
przewlekłą. Poczynając od pierwszej komórki, która uległa przemianie złośliwej, w większości
przypadków guz osiąga średnicę 1cm w ciągu około 5 – 7 lat. W tym czasie nie daje żadnych
objawów. Zmiany nowotworowe tej wielkości można skutecznie leczyć, można uratować chorą
pierś dzięki zastosowaniu leczenia oszczędzającego. W Polsce obecnie żyje 130 tys. kobiet,
u których kiedykolwiek zdiagnozowano raka piersi.
PROFILAKTYKA RAKA PIERSI
Profilaktyka I ⁰
dotyczy osób zdrowych, zapobieganie chorobie
- edukacja zdrowotna
- ograniczenie spożycia alkoholu
- aktywność ruchowa
- dieta niskotłuszczowa
Profilaktyka II ⁰
dotyczy osób ze zwiększonym ryzykiem zachorowania
- samobadanie piersi comiesięczne
- okresowe badanie kliniczne (wykonywane przez lekarza specjalistę)
- badania przesiewowe (skrining mammograficzny)
2
Zwierno M.(red)-2008-Nowotwory złośliwe w woj. mazowieckim w 2006 r., Warszawa, s.9-15
Profilaktyka III ⁰
dotyczy osób chorych - zmniejszenie skutków choroby
- leczenie oszczędzające, nie wyniszczające organizmu chorej kobiety
- dobre rokowanie po chorobie
Rak szyjki macicy jest nowotworem złośliwym, stanowi poważny problem zdrowotny oraz
społeczny. Każdego roku na świecie odnotowywanych jest około 500 tys. przypadków nowych
zachorowań, ponad połowa chorych kobiet umiera. Polska należy do krajów o stosunkowo dużej
zachorowalności i umieralności na raka szyjki macicy. Każdego roku prawie 4 000 Polek
dowiaduje się, że ma raka szyjki macicy, a codziennie 5 Polek umiera z tego powodu.
Pod względem 5-cio letnich przeżyć chorych na tę chorobę Polska zajmuje ostatnie miejsce w
Europie. W 2006 roku w woj. mazowieckim odnotowano 5% zachorowań na raka szyjki macicy.
Czynniki zwiększające ryzyko rozwoju raka szyjki macicy:
- infekcja wirusem HPV (przewlekłe zakażeniem wirusem brodawczaka ludzkiego Human
Papilloma Virus typ 16/18 lub innymi typami wysoce onkogennymi);
- wczesne rozpoczęcie współżycia płciowego przed 18r.ż. (ryzyko wzrasta 2x);
- duża liczba partnerów seksualnych;
- wieloletnie palenie papierosów (ryzyko wzrasta 2x);
- wieloletnie przyjmowanie antykoncepcji hormonalnej (powyżej 5 lat ryzyko wzrasta 4x);
- współistnienie innych chorób przenoszonych drogą płciową ( w tym bakteryjne zakażenia
w obrębie narządu rodnego, ryzyko wzrasta 2-4x);
- wiek (zachorowalność wzrasta z wiekiem);
- liczne ciąże i porody (ponad 7 donoszonych ciąż, ryzyko zachorowania wzrasta 2x);
- niski status socjoekonomiczny kobiety i jej partnera;
- stwierdzona wcześniej zmiana patologiczna w badaniach cytologicznych;
- obniżona odporność.
PROFILAKTYKA RAKA SZYJKI MACICY
Profilaktyka pierwotna:
- edukacja zdrowotna kształtująca aktywną postawę wobec zagrożenia chorobą;
- zapobieganie infekcji HPV poprzez wyeliminowanie ryzykownych zachowań
seksualnych;
- immunizacja
Profilaktyka wtórna:
- przesiewowe badania cytologiczne
Profilaktyka trzeciorzędowa:
- diagnostyka
- właściwe i szybkie wdrożenie leczenia, badania kontrolne i rehabilitacja
NARODOWY PROGRAM ZWALCZANIA CHORÓB NOWOTWOROWYCH
Dokumentem regulującym w Polsce zasady organizacji i finansowania programów
zwalczania nowotworów jest Ustawa z dnia 1 lipca 2005 r. o ustanowieniu programu wieloletniego
„Narodowy Program zwalczania chorób nowotworowych” (Dz.U.05.143.1200 z dnia 2.08.2005r.).
Na podstawie art. 48 ust. 1 i art. 102 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki
zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U.Nr.210, poz. 2135 z późn. zm.) przyjęte
są do realizacji następujące onkologiczne profilaktyczne programy zdrowotne:
1) Program profilaktyki raka szyjki macicy;
2) Program profilaktyki raka piersi.
Celem głównym programów onkologicznych jest zmniejszenie umieralności kobiet na raka szyjki
macicy i raka piersi. Istotnym elementem profilaktyki nowotworów szyjki macicy i piersi jest aktywne
uczestnictwo kobiet w programach profilaktycznych, oraz regularne poddawanie się badaniom
przesiewowym. Z badań wykazano, iż w powiecie warszawskim zostało przebadanych
mammograficznie 33% kobiet spośród wszystkich kobiet kwalifikujących się do programu.
Do programu kwalifikują się ubezpieczone kobiety w wieku 50 - 69 lat, a badania wykonuje się raz
na dwa lata. W mieście st. Warszawie badaniom cytologicznym poddało się 28% kobiet spośród
wszystkich kobiet kwalifikujących się do programu. Do programu kwalifikują się ubezpieczone
kobiety w wieku 25 – 59 lat, a badania wykonuje się raz na trzy lata. Powodzeniem realizacji
programu będzie przebadanie 70% populacji. 3
3
Wojewódzki Ośrodek Koordynujący. Centrum Onkologii – Instytut, Warszawa.