Wymagania edukacyjne z biologii

Wymagania edukacyjne z biologii
Wymagania edukacyjne obejmują trzy obszary
I - Korzystanie z informacji
II - Tworzenie informacji
III - Wiadomości i rozumienie
I KORZYSTANIE Z INFORMACJI
Uczeń:
1) Odczytuje informacje przedstawione w formie:
a) tekstu o tematyce biologicznej
b) tabeli, wykresu, schematu, rysunku
2) selekcjonuje, porównuje informacje:
a) porządkuje informacje wg wskazanego kryterium
b) określa podobieństwa i różnice
c) dobiera i stosuje kryteria selekcji i porównywania
3) przetwarza informacje w/h podanych zasad:
a) konstruuje tabelę, wykres, schemat, rysunek
b) redaguje poprawny merytorycznie opis przedstawionego w innej formie obiektu, zjawiska lub procesu
II TWORZENIE INFORMACJI
Uczeń:
1) planuje działania na rzecz własnego zdrowia i ochrony środowiska:
a) określa obiekt (przedmiot) zakres i cel działania
b) opisuje możliwy do realizacji sposób działania, dobiera odpowiednie środki, przewiduje skutki
c) wskazuje osoby lub organizacje (instytucje), które mogą udzielić wsparcia,
d) planuje przebieg obserwacji
2) interpretuje informacje i wyjaśnia zależności przyczynowo- sutkowe pomiędzy prezentowanymi faktami:
a) objaśnia i komentuje informacje, określa tendencje zmian, wyjaśnia związki przyczynowo- skutkowe
b) odnosi się krytycznie do tekstu lub danych, np. oddziela fakty od opinii, wskazuje: niespójności, błędy logiczne, niewłaściwą
metodykę
c) wykonuje obliczenia, rozwiązuje zadania z zakresu dziedziczenia cech u człowieka
3) formułuje wnioski oraz formułuje i uzasadnia opinie na podstawie analizy informacji:
a) dobiera racjonalne argumenty
b) konstruuje samodzielną wypowiedź poprawną pod względem logicznym i merytorycznym
III WIADOMOŚCI I ZROZUMIENIE
Część pierwsza podręcznika
zagadnienie
Skład chemiczny
organizmów
zakres treści
Właściwości i funkcje wody. Składniki
mineralne. Związki organiczne w
organizmie człowieka (białka,
węglowodany, tłuszcze, kwasy
nukleinowe)- budowa i funkcje
Przemiany metaboliczne. Metabolizm jako właściwość
Enzymy i ich rola
wszystkich żywych organizmów.
Kierunki metabolizmu. ATP jako
na ocenę dopuszczającą i
dostateczną
uczeń:
• Omawia właściwości wody
• Określa funkcje wody w
organizmie.
• Wyjaśnia pojęcie: biogeny,
makroelementy, mikroelementy.
Wskazuje ich rolę w organizmie
• Omawia budowę i podstawowe
funkcje związków organicznych
• Wyjaśnia pojęcia: aminokwasy
endo- i egzogenne, denaturacja,
replikacja.
na ocenę dobrą i bardzo dobrą
uczeń:
• Wskazuje związek między
właściwościami wody a jej funkcją
w organizmie
• Porównuje skład chemiczny
organizmu i skorupy ziemskiej
• Omawia znaczenie dla
organizmu wybranych pierwiastków
• Rozpoznaje wzory strukturalne
poszczególnych grup związków
organicznych
• Omawia wybrane właściwości
fizykochemiczne poszczególnych
grup związków organicznych
• Porównuje skład chemiczny,
strukturę i funkcje DNA i RNA
• Wyjaśnia znaczenie metabolizmu • Przedstawia graficznie budowę
ATP
• Porównuje przemiany
kataboliczne i anaboliczne
• Omawia budowę i mechanizm
nośnik energii. Właściwości i rola
enzymów. Czynniki wpływające na
aktywność enzymów. Wykorzystanie
enzymów w procesach
biotechnologicznych
Komórka podstawowa
jednostka życia
Organizacja przestrzenna komórki.
Budowa i funkcje organelli
komórkowych w komórce zwierzęcej
Oddychanie
wewnątrzkomórkowe.
Przemiany energetyczne
w komórce
Znaczenie oddychania
wewnątrzkomórkowego. Przebieg i
znaczenie oddychania tlenowego.
Oddychanie beztlenowe. Substraty
oddychania wewnątrzkomórkowego
działania enzymów
• Omawia rolę ATP
• Wyjaśnia, dlaczego enzymy są
• Określa rolę i właściwości
biokatalizatorami
enzymów
• Wyjaśnia wpływ odczynu,
• Wskazuje przykłady
zastosowania enzymów w procesach temperatury i stężenia substratu na
aktywność enzymów
biotechnologicznych
• Projektuje proste doświadczenie
ilustrujące właściwości enzymów
• Omawia zastosowanie enzymów
w przemyśle
• Omawia budowę i funkcje
• Wskazuje komórkę jako
organelli komórkowych w kom
podstawową jednostkę budującą
zwierzęcej
organizm
• Przedstawia graficznie budowę
• Rozpoznaje na rysunkach i
omawia funkcje wybranych struktur wybranych struktur
komórkowych
• Uzasadnia, że komórka jest
podstawową jednostką funkcjonalną
i strukturalną organizmu
• Przedstawia oddychanie
• Omawia ogólny przebieg
wewnątrzkomórkowe jako źródło
oddychania wewnątrzkomórkowego
energii użytecznej dla komórki
tlenowego i beztlenowego
• Wymienia etapy oddychania
• Wykazuje związek budowy
tlenowego i beztlenowego, wskazuje mitochondrium z pełnionymi przez
ich znaczenie i lokalizacje w
nie funkcjami
komórce
• Ocenia przydatność
poszczególnych substratów
• Zapisuje ogólne równanie
oddychania
oddychania tlenowego
wewnątrzkomórkowego. Porównuje
• Wskazuje substraty oddychania
ogólny przebieg oraz wydajność
wewnątrzkomórkowego
energetyczną oddychania tlenowego
• Przedstawia znaczenie
oddychania wewnątrzkomórkowego i beztlenowego
Transport substancji
przez błony biologiczne
Budowa i właściwości błony
komórkowej. Rodzaje transportu przez
błony: dyfuzja, osmoza, transport
bierny i aktywny. Znaczenie różnych
rodzajów transportu w życiu komórki
Podziały komórkowe i
ich znaczenie
Upakowanie DNA w jądrze
komórkowym.
Cykl życiowy komórki.
Przebieg i znaczenie mitozy i mejozy.
beztlenowego w gospodarce
człowieka
• Wyjaśnia przyczyny
powstawania tzw. „ zakwaszenia
mięśni” oraz sposoby jego usuwania
• Omawia ogólną budowę i
właściwości błony komórkowej
• Porównuje ogólny mechanizm
różnych rodzajów transportu
biernego i aktywnego
• Przedstawia znaczenie różnych
rodzajów transportu w
funkcjonowaniu organizmu
• Wskazuje różnice między
endocytozą i egzocytozą, omawia
ich znaczenie
• Projektuje proste doświadczenie
ilustrujące znaczenie osmozy w
życiu organizmów
• Omawia znaczenie DNA w życiu
komórki
• Wyjaśnia pojęcia: chromatyna,
gen, chromosomy homologiczne,
komórka haploidalna, komórka
diploidalna
• Omawia cykl życiowy komórki
• Omawia ogólny przebieg mitozy
• Porównuje znaczenie mitozy i
mejozy
• Omawia biologiczne znaczenie
crosing-over
• Wskazuje zależności między
budową a funkcjami błony
komórkowej
• Przedstawia mechanizm różnych
rodzajów transportu aktywnego i
biernego
• Projektuje i prawidłowo
interpretuje doświadczenia
ilustrujące znaczenie osmozy w
życiu organizmów
• Porównuje przebieg mitozy i
mejozy
• Rozpoznaje na schematach etapy
podziału komórkowego
• Przedstawia przebieg i znaczenie
crosing-over
Organizm człowieka
Poziomy organizacji budowy
jako zintegrowana całość organizmu- komórki, tkanki, narządy.
Funkcje życiowe i struktury za nie
odpowiadające.
Współdziałanie narządów w
utrzymaniu homeostazy.
• Definiuje pojęcia tkanki,
narządy, układy narządów
• Wymienia rodzaje tkanek
zwierzęcych i określa ich funkcje i
lokalizacje
• Wymienia układy narządów,
określa ich funkcje i lokalizację
• Wyjaśnia, co to jest homeostaza,
podaje przykłady parametrów
zapewniających homeostazę
• Dokonuje analizy schematu
ilustrującego wybrany mechanizm
kontroli homeostazy
Budowa układu
Istota procesu odżywiania się. Budowa
pokarmowego człowieka i funkcje układu pokarmowego
człowieka.
• Omawia etapy odżywiania się
człowieka
• Wyjaśnia, na czym polega
trawienie mechaniczne i chemiczne
• Omawia ogólną budowę
narządów układu pokarmowego,
określa ich funkcję
• Rozpoznaje na schematach i
modelach elementy układu
pokarmowego
• Omawia etapy trawienia
węglowodanów, białek i tłuszczów
• Wskazuje wybrane enzymy
trawienne, określa miejsce ich
działania
• Omawia proces wchłaniania
Trawienie, wchłanianie i Etapy trawienia w układzie
pokarmowym. Enzymy układu
wykorzystywanie
pokarmowego. Wchłanianie
pokarmu
składników pokarmowych i ich dalsze
losy w organizmie. Regulacja pracy
układu pokarmowego
• Porównuje cechy budowy
różnych rodzajów tkanek
zwierzęcych
• Omawia układy narządów,
wskazuje przynależność
poszczególnych narządów do
układów
• Wyjaśnia, dlaczego utrzymanie
homeostazy jest niezbędnym
warunkiem prawidłowego
funkcjonowania organizmu
• Przedstawia przykłady
współdziałania ze sobą narządów w
utrzymaniu homeostazy ( z
uwzględnieniem mechanizmu
sprzężenia zwrotnego)
• Charakteryzuje budowę
wybranych elementów układu
pokarmowego.
• Przedstawia na schematach
proces trawienia węglowodanów
białek i tłuszczów z
uwzględnieniem enzymów
trawiennych
• Wskazuje związki między
substancji pokarmowych
• Wyjaśnia znaczenie wątroby dla
prawidłowego funkcjonowania
organizmu
• Wskazuje czynniki wpływające
na pobieranie pokarmu oraz pracę
układu pokarmowego
• Wskazuje główne składniki
pokarmowe, ich rolę oraz
występowanie w produktach
spożywczych
• Omawia skutki niedoboru
poszczególnych grup składników
pokarmowych
• Wyjaśnia, dlaczego dieta
człowieka musi zawierać
różnorodne składniki pokarmowe
Dieta zrównoważona. Piramida
Dieta. Zasady
• Wyjaśnia pojęcie diety
racjonalnego odżywiania zdrowego żywienia człowieka.
zrównoważonej
Zapotrzebowanie energetyczne
się.
• Interpretuje piramidę zdrowego
organizmu człowieka. Dieta
żywienia
wegetariańska oraz inne przykłady diet. • Wyjaśnia pojęcie kaloryczności
Przetwarzanie żywności. Zasady
• Wyjaśnia przyczyny różnic w
przygotowywania i spożywania
dziennym zapotrzebowaniu
posiłków
energetycznym ludzi w różnych
grupach wiekowych
• Przedstawia istotę różnych diet (
Potrzeby pokarmowe
człowieka
Składniki pokarmowe (białka
węglowodany i tłuszcze, woda,
składniki mineralne i witaminy), ich
źródła i rola w organizmie człowieka
budową a funkcją poszczególnych
elementów układu pokarmowego
• Przedstawia losy wchłoniętych
składników pokarmowych
• Omawia szlak przemian
węglowodanów w organizmie
człowieka ( z uwzględnieniem
oddychania
wewnątrzkomórkowego)
• Przedstawia przykłady regulacji
nerwowej i hormonalnej procesu
pobierania pokarmu oraz trawienia
• Omawia znaczenie
poszczególnych składników
pokarmowych z uwzględnieniem
poszczególnych witamin i
składników mineralnych
• Wyjaśnia różnice w dobowym
zapotrzebowania na substancje
odżywcze różnych grup wiekowych
• Przedstawia możliwe
konsekwencje nieprawidłowego
stosowania różnych diet, biorąc pod
uwagę zapotrzebowanie na
składniki odżywcze (w tym
aminokwasy egzogenne)
• Omawia wybrane przykłady
Nieprawidłowe
odżywianie się i jego
skutki
Choroby wynikające z
nieprawidłowego odżywiania się:
otyłość, bulimia, anoreksja (etiologia
skutki leczenie).
Obszary głodu na świecie
w tym wegetariańskiej i wybranych
odchudzających) wskazuje ich
zalety i wady
• Omawia zasady racjonalnego
odżywiania
• Omawia zasady
przygotowywania, przechowywania
i spożywania posiłków
• Wskazuje najczęstsze przykłady
zanieczyszczeń chemicznych i
biologicznych żywności oraz
określa ich źródła
• Wykorzystując informacje
wartości odżywczej produktów,
potrafi skonstruować prawidłowy
jadłospis dla wybranej grupy ludzi
• Wyjaśnia skutki niedoboru
składników pokarmowych w
organizmie człowieka
• Omawia na podstawie mapki
występowanie obszarów głodu na
świecie, wskazuje przyczyny tego
zjawiska
• Omawia najczęstsze przyczyny
rozwoju anoreksji i bulimii, podaje
możliwości zapobiegania im oraz
leczenia
• Omawia przyczyny i skutki
otyłości, wskazuje przyczyny coraz
częstszego jej występowania
• Interpretuje wykres
przedstawiający prawidłową masę
zanieczyszczeń biologicznych i
chemicznych żywności, wskazuje
Możliwe konsekwencje ich spożycia
• Charakteryzuje zmiany w
funkcjonowaniu organizmu
człowieka zachodzące wskutek
niedożywienia
• Przedstawia przyczyny
występowania na świecie obszarów
głodu i nadprodukcji żywności,
wskazuje możliwości ograniczenia
tego stanu
• Wyjaśnia, dlaczego otyłość może
być uznana za chorobę
cywilizacyjną
Budowa i rola układu
krwionośnego
Obieg krwi w krążeniu dużym i
małym. Budowa i mechanizm pracy
serca.
EKG. Naczynia krwionośne.
Składniki krwi i ich rola
Elementy morfotyczne krwi i ich rola.
Osocze. Proces krzepnięcia krwi.
ciała
• Wskazuje zasady postępowania
w przypadku pojawienia się
zaburzeń wagi ciała
• Przedstawia funkcje układu
krążenia
• Omawia budowę układu
krwionośnego (serce, naczynia) i
omawia ich funkcje.
• Przedstawia na schemacie obieg
krwi w organizmie człowieka
• Omawia rolę dużego i małego
obiegu krwi
• Rozpoznaje na schematach
elementy budowy serca
• Omawia fazy cyklu pracy serca
• Wskazuje czynniki wpływające
na pracę serca
• Wyjaśnia, jakie znaczenie ma
pomiar ciśnienia krwi, tętna
(wskazuje prawidłowe parametry)
oraz EKG
• Dokonuje prawidłowego
pomiaru tętna
• Wymienia składniki krwi i
omawia ich rolę
• Omawia rolę czerwonych
krwinek w transporcie gazów
oddechowych
• Dokonuje podziału leukocytów
ze względu na budowę i pełnione
• Wyjaśnia związek pomiędzy
budową poszczególnych elementów
układu krwionośnego a pełnioną
przez nie funkcją
• Omawia automatyzm pracy serca
• Wyjaśnia, w jaki sposób wybrane
czynniki wpływają na pracę serca
• Omawia możliwe konsekwencje
nieprawidłowych wyników pomiaru
tętna i ciśnienia krwi
• Przedstawi i wyjaśnia zasady
prowadzenia pomiaru ciśnienia krwi
• Wskazuje związek budowy
składników krwi z ich funkcją
• Rozpoznaje na schematach
(preparatach krwi) elementy
morfotyczne
• Interpretuje wyniki badania
morfologii krwi
funkcje
• Wyjaśnia pojęcie: hematokryt,
OB.
• Wskazuje znaczenie badania w
diagnostyce medycznej
Choroby układu
krwionośnego.
Profilaktyka.
Choroby układu krwionośnego –
miażdżyca, choroba nadciśnieniowa,
zawał mięśnia sercowego, udar mózgu,
choroba wieńcowa- etiologia i
profilaktyka. Choroby układu
krwiotwórczego.
Współdziałanie układu
krwionośnego i
limfatycznego.
Budowa układu limfatycznego. Limfa.
Krążenie limfy w układzie. Połączenie
układu krwionośnego o i
limfatycznego. Rola układu
limfatycznego w utrzymaniu
homeostazy
Obrona immunologiczna Antygeny przeciwciała.
ustroju.
Odporność swoista i nieswoista
• Omawia proces krzepnięcia krwi
• Omawia, w jaki sposób krew
uczestniczy w utrzymaniu
homeostazy organizmu
• Opisuje czynniki powodujące
• Wyjaśnia mechanizm
powstawanie chorób układu
powstawania miażdżycy
krążenia.
• Wyjaśnia, dlaczego choroba
• Omawia działania mające na celu nadciśnieniowa, zawał mięśnia
sercowego, udar mózgu, choroba
zapobiegania chorobom układu
wieńcowa uznawane są za choroby
krążenia
cywilizacyjne
• Opisuje przyczyny powstawania
oraz istotę białaczki, anemii
• Przedstawia wpływ anemii i
białaczki na funkcjonowanie
organizmu człowieka.
• Omawia ogólną budowę i
• Charakteryzuje budowę układu
funkcje układu limfatycznego
limfatycznego
• Rozpoznaje na schematach
• Wyjaśnia wzajemne powiązanie
elementy budowy układu
między układem krwionośnym i
limfatycznego
układem limfatycznym
• Omawia współdziałanie układu
• Wykazuje rolę układu krążenia w
limfatycznego i krwionośnego
utrzymaniu homeostazy
• Wyjaśnia pojęcia: odporność,
• Wyjaśnia, na czym polega
antygen i przeciwciało, odporność
specyficzność przeciwciał
swoista i nieswoista.
• Wyjaśnia mechanizm
odpowiedzi immunologicznej, z
• wskazuje przykłady działania
uwzględnieniem roli cytokin
odporności nieswoistej
• omawia istotę i przebieg
• Wskazuje przykłady
odporności komórkowej i
praktycznego zastosowania wiedzy
humoralnej
o mechanizmach odpornościowych
Zaburzenia
funkcjonowania układu
immunologicznego
Alergie, choroby autoimmunizacyjne,
AIDS
Układ zgodności
tkankowej, grupy krwi,
czyli nasza tożsamość
biochemiczna
Układ zgodności tkankowej człowieka
a problem odrzucania przeszczepów.
Grupy krwi. Transfuzje. Konflikt
serologiczny
• porównuje pierwotną i wtórną
odpowiedź immunologiczną
• wyjaśnia mechanizm działania
szczepionek i surowic
• omawia kalendarz
obowiązkowych szczepień
ochronnych. Wskazuje sczepienia
nieobowiązkowe
• Wyjaśnia istotę alergii oraz
chorób autoimmunizacyjnych,
podaje przykłady
• Omawia drogi zakażenia
wirusem HIV i zasady profilaktyki
AIDS
• Wyjaśnia istotę AIDS
• Omawia przykłady pozytywnych
i negatywnych zachowań w
kontaktach z chorymi na AIDS
• Wyjaśnia, co to jest HLA oraz
jakie znaczenie odgrywa przy
transplantacjach
• Przedstawia argumenty za i
przeciw dokonywaniu przeszczepów
wśród ludzi oraz w układzie
człowiek- zwierzę
• Wyjaśnia zjawisko istnienia grup
krwi w układzie „AB0” i „Rh”
• Określa zasady dokonywania
transfuzji krwi
• Wyjaśnia, na czym polega
konflikt serologiczny
• Charakteryzuje skutki zakażenia
wirusem HIV
• Wyjaśnia, dlaczego tak trudne
jest stworzenie szczepionek
przeciwko AIDS
• Wyjaśnia mechanizm
powstawania alergii oraz chorób
autoimmunizacyjnych
• Podaje przykłady narządów,
które mogą obecnie być
przeszczepiane
• Omawia znaczenie i zasady
przeszczepiania szpiku kostnego
• Przedstawia uregulowania
prawne dotyczące dokonywania
przeszczepów w Polsce
• Określa prawdopodobieństwo
wystąpienia konfliktu
serologicznego na podanym
przykładzie
• Omawia rolę serologii i
Funkcjonowanie układu
oddechowego
Zaburzenia
funkcjonowania układu
oddechowego.
Profilaktyka
transplantologii w życiu człowieka
Budowa i rola układu oddechowego.
• Omawia budowę kolejnych
• Wykazuje związek między
Wentylacja płuc, wymiana gazowa
odcinków układu oddechowego,
budową poszczególnych narządów
wskazuje ich funkcje
układu oddechowego a pełnioną
funkcją
• Wskazuje przystosowania w
budowie pęcherzyka płucnego do
• Przedstawia sposób regulacji
pełnionej funkcji
wentylacji płuc
• Rozpoznaje na schematach
• Wykazuje zależność między
elementy układu oddechowego
aktywnością ruchową a pojemnością
• Przedstawia mechanizm wdechu płuc
i wydechu
• Omawia mechanizm wymiany
gazowej między pęcherzykami
• Interpretuje różnice w składzie
chemicznym powietrza wdychanego płucnymi a erytrocytami
i wydychanego
• Interpretuje krzywa dysocjacji
oksyhemoglobiny
• Wskazuje czynniki wpływające
na tempo oddychania
• Omawia wymianę gazową w
płucach i tkankach
Choroby układu oddechowego:
• Omawia przyczyny powstawania • Charakteryzuje czynniki
gruźlica, rozedma płuc, pylica.
sprzyjające zapadaniu na gruźlicę
gruźlicy płuc, wskazuje działania
Choroby nowotworowe układu
płuc
mające na celu ograniczenie
oddechowego. Problemy oddechowe na rozprzestrzeniania się choroby
• Uzasadnia, ze gruźlica jest
dużych wysokościach
chorobą społeczną
• Wskazuje czynniki sprzyjające
powstawianiu rozedmy płuc, pylicy, • Wskazuje choroby zawodowe
oraz zmiany wywołane przez te
układu oddechowego oraz ich
choroby
przyczyny
• Omawia zmiany w organizmie
• Wymienia wybrane składniki
osoby palącej
dymu papierosowego i ocenia ich
• Wskazuje związek między
wpływ na organizm człowieka
powstawaniem nowotworów płuc a • W oparciu o krzywa dysocjacji
paleniem tytoniu
oksyhemoglobiny wyjaśnia zmiany
• Omawia zmiany w
funkcjonowaniu układu
oddechowego pod wpływem
przebywania na dużych
wysokościach
Drogi usuwania
zbędnych i szkodliwych
produktów metabolizmu.
Układ moczowy
człowieka
Sposoby usuwania zbędnych i
szkodliwych produktów przemiany
materii. Budowa i funkcje układu
moczowego człowieka
• Wyjaśnia pojęcia: wydalanie,
defekacja
• Omawia budowę układu
moczowego ( ze szczególnym
uwzględnieniem nerki)
• Rozpoznaje na schematach
elementy układu moczowego,
wskazuje ich funkcje
Fizjologia wydalania u
człowieka
Mechanizm powstawania moczu.
Równowaga wodna organizmu. dializa
• Przedstawia graficznie budowę
nefronu, wskazuje procesy
zachodzące w poszczególnych
elementach
• Omawia prawidłowy skład
moczu
• Uzasadnia, dlaczego analiza
moczu jest istotnym badaniem
diagnostyce medycznej
• Interpretuje dobowy bilans
wodny organizmu
• Wyjaśnia, co to jest dializa i w
jakich sytuacjach jest stosowana
w funkcjonowaniu układu
oddechowego pod wpływem
przebywania na dużych
wysokościach
• Omawia przyczyny
występowania choroby kesonowej
• Wyjaśnia role układu
moczowego, oddechowego,
pokarmowego oraz skóry w
usuwaniu produktów przemiany
materii
• Wskazuje cechy budowy układu
wydalniczego stanowiące
przystosowania do pełnionych
funkcji
• Charakteryzuje mechanizm
powstawania moczu
• Porównuje skład moczu
pierwotnego i ostatecznego
• Omawia przemiany azotowych
produktów metabolizmu
• Interpretuje wyniki badania
moczu
• Wyjaśnia mechanizmy mające na
celu utrzymanie równowagi wodnej
w organizmie człowieka
• Omawia zasadę działania aparatu
dializującego