oszpicin.pl | Pamięć

oszpicin.pl | Pamięć
http://oszpicin.pl/pamiec/
Pamięć
Rok 1989 nie był jedynie rokiem wielkiego przełomu politycznego w Polsce. W wielu krajach Europy środkowo-wschodniej stał
się on symboliczną i faktyczną cezurą pomiędzy totalitaryzmem a demokracją. Był także początkiem odkrywania historii, która
w okresie PRL była zakłamywana, pomijana i skazana na zapomnienie. Dotyczyło to także szeroko pojętej tematyki
żydowskiej. W Oświęcimiu nie istniała już wówczas społeczność żydowska. Mieszkający tu Szymon Kluger uważany był za
ostatniego żydowskiego mieszkańca Oświęcimia. Inni, nieliczni ocaleni z Zagłady żydowscy mieszkańcy przedwojennego
Oświęcimia, byli rozproszeni po całym świecie. W mieście ocalały nieliczne materialne pozostałości po wielu wiekach
żydowskiej obecności.
Wraz z odzyskaną wolnością pojawiły się pytania o lokalną tożsamość i historię. Tematyka żydowska i żydowska historia
miasta odnalazły swoje miejsce w świadomości oświęcimian, zwłaszcza młodszego pokolenia. Dokonało się to w dużej mierze
dzięki założonemu w roku 1992 – z inicjatywy Mirosława Ganobisa i jego przyjaciół – oświęcimskiemu oddziałowi Towarzystwa
Przyjaźni Polsko-Izraelskiej, któremu gościny użyczył wówczas Międzynarodowy Dom Spotkań Młodzieży. Późniejszą ich
siedzibą stała się tzw. bobowska jesziwa przy ulicy Berka Joselewicza. Towarzystwo konsekwentnie popularyzowało, a
jednocześnie odkrywało historię żydowskiego Oświęcimia. Organizowano wystawy, koncerty muzyki klezmerskiej, konkursy
plastyczne dla oświęcimskiej młodzieży. Gromadzono pamiątki, otoczono opieką cmentarz żydowski, na którym prace
porządkowe wykonywała wówczas głównie młodzież niemiecka. Została nawiązana współpraca z Gminą Wyznaniową
Żydowską w Bielsku-Białej, a także osobiste i serdeczne kontakty z żydowskimi mieszkańcami Oświęcimia, mieszkającymi
poza Polską. Do Oświęcimia przyjeżdżali coraz częściej jej przedwojenni mieszkańcy. To dzięki inicjatywie Towarzystwa odbył
się w roku 1994 pierwszy zjazd byłych mieszkańców Oświęcimia mieszkających w Izraelu.
W 1995 roku – z inicjatywy Freda Schwartza – powstała w Nowym Jorku Auschwitz Jewish Center Foundation (w Polsce od 1996
jako: Fundacja Edukacyjne Centrum Żydowskie), która podjęła się realizacji pomysłu utworzenia w Oświęcimiu Centrum
Żydowskiego. Na siedzibę nowej placówki wybrano ocalałą oświęcimską synagogę, położoną przy placu ks. Jana Skarbka,
należącą przed II wojną światową do religijnego Stowarzyszenia Lomdei Misznajot, a w roku 1977 znacjonalizowaną przez
władze PRL.
W roku 1998, po wielomiesięcznych staraniach, na mocy ustawy, budynek dawnej synagogi zwrócony Gminie Wyznaniowej
Żydowskiej w Bielsku-Białej, w tym samym roku został podarowany na rzecz Centrum Żydowskiego w Oświęcimiu, którego
uroczyste otwarcie miało miejsce 12.IX.2000 roku. Rok później – na ścianie frontowej dawnego Hotelu Herz – z inicjatywy
mieszkańców Oświęcimia została ufundowana tablica ku czci żydowskich obywateli miasta, którzy zginęli podczas Zagłady.
Ostatnie lata, to smutny czas dla materialnych pozostałości po żydowskiej przeszłości. Z uwagi na zły stan techniczny została
wyburzona kamienica Haberfelda wraz fabryką, tym samym z krajobrazu miasta znikły bezpowrotnie jedne z jego najbardziej
charakterystycznych budowli, które – co najmniej od 100 lat – były znakiem firmowym miasta. Nie istnieje także tzw.
bobowska jesziwa oraz szereg innych obiektów unikalnej, przedwojennej zabudowy Starego Miasta, głównie z ulic Berka
Joselewicza, Stolarskiej, Wysokiej, Górnickiego (dawnej Głębokiej) i innych. Tuż przed oficjalnym otwarciem Centrum
Żydowskiego w Oświęcimiu zmarł Szymon Kluger (2000).
Po roku 1989 ukazało się w prasie lokalnej szereg artykułów, zostały wydane pierwsze publikacje książkowe, nakręcone filmy i
opracowane programy edukacyjne. Obecnie, temat żydowskiej przeszłości miasta jest faktem powszechnie znanym i
akceptowanym. Niemały wkład w zmianę tego stanu rzeczy wniosła działalność Centrum Żydowskiego w Oświęcimiu
www.ajcf.pl. Łączy ono trzy elementy: Muzeum Żydowskie, Synagogę oraz Centrum Edukacyjne.
Poprzez wystawy historyczne, Muzeum, prezentuje historię lokalnej społeczności żydowskiej, której początki sięgają 1 połowy
XVI wieku. Ekspozycja składa się z fotografii, dokumentów, zabytkowych eksponatów. Częścią ekspozycji są także wyjątkowe
judaika, pochodzące z Wielkiej Synagogi zniszczonej w 1939 roku przez hitlerowców. Przedmioty odnalezione przez
archeologów podczas wykopalisk prowadzonych w 2004 roku, stanowią poruszający symbol zniszczonej kultury. Ekspozycję
zamyka specjalna wystawa Nowe Życie, która opowiada historie ocalonych z Holokaustu oświęcimskich Żydów, którzy
mieszkają dzisiaj w Izraelu www.wystawa-nowe-zycie.pl. W Muzeum można obejrzeć filmy prezentujący wspomnienia byłych
żydowskich mieszkańców miasta.
Integralną częścią Centrum jest Synagoga Chewra Lomdej Misznajot (hebr. Stowarzyszenie Studiujących Misznę), jedyny
żydowski dom modlitwy, który nie został całkowicie zniszczony. Dziś Synagoga Chewra Lomdej Misznajot nie posiada swojego
rabina ani zgromadzenia wiernych, lecz pozostaje jedynym żydowskim miejscem kultu religijnego w pobliżu byłego obozu KL
page 1 / 2
oszpicin.pl | Pamięć
http://oszpicin.pl/pamiec/
Auschwitz, służąc jako miejsce modlitwy, refleksji i pamięci.
Szczególnie istotna w działalności Centrum jest sfera edukacji. Oferuje szeroki wybór programów dla zwiedzających, w tym
warsztaty, prelekcje, spotkania i wydarzenia kulturalne. Programy edukacyjne uczą nie tylko o przedwojennym życiu
oświęcimskich Żydów, ale także uświadamiają i uwrażliwiają na niebezpieczeństwa płynące z ksenofobii, antysemityzmu oraz
innych przejawów nietolerancji.
Od roku 2006 Centrum Żydowskie w Oświęcimiu jest stowarzyszone z Muzeum Dziedzictwa Żydowskiego w Nowym Jorku.
page 2 / 2