Biuletyn Astronomiczny nr 2 W kwietniu skupimy się przede

Biuletyn Astronomiczny nr 2
W kwietniu skupimy się przede wszystkim na opisie
rozgwieżdżonego nieba – ponieważ takie interesujące
zjawiska jak koniunkcje Księżyca z planetami czy zakrycia
gwiazd przez Księżyc, dające się obserwować, są nieliczne w
tym miesiącu i te poniżej podajemy. Do ciekawych zjawisk na
niebie należą meteory oraz gwiazdy zmienne, o których jest tu
także wzmianka.
10 kwietnia – o godzinie 22:06 i 22:07 (moment podany dla
Fromborka) nastąpi kolejno zakrycie przez Księżyc dwóch
składników układu podwójnego gwiazd – Theta (1) i Theta (2)
Tauri, czyli z gwiazdozbioru Byka, które należą do otwartej
gromady Hiady (o niej była mowa w poprzednim Biuletynie).
Oddalone są na niebie o kąt równy 5,6’ – można je widzieć
nawet gołym okiem jako dwie oddzielne gwiazdy. Są dość
jasnymi gwiazdami – w skali jasności wprowadzonej przez
Hipparcha mają wielkość gwiazdową równą 3,8 i 3,4 m (m =
magnitudo, czyli wielkość). Ciemny brzeg tarczy Księżyca
zakryje najpierw jedną, potem drugą gwiazdę, i po 51
minutach pojawią się one znowu po jego jasnej stronie.
Pomiędzy 16 a 25 kwietnia – przypada okres aktywność roju
meteorów Lirydy, których źródłem jest kometa okresowa o
numerze C/1861 G1 (Thatcher). Zbliża się ona do Słońca raz
na 415 lat. W nocy z 21 na 22 przypada maksimum roju –
oznacza to, że należy spodziewać się największej liczby
„spadających gwiazd” – jak się je popularnie nazywa – około
18 na godzinę. Ich nazwa – Lirydy – bierze się stąd, że
patrzącemu wydaje się, jakby spadały z obszaru
gwiazdozbioru Lutni (po łacinie: Lira). Do obserwacji rojów
meteorów nie potrzebny jest żaden sprzęt astronomiczny – są
dostrzegalne gołym okiem. Trzeba tylko odnaleźć na niebie
gwiazdozbiór Lutni, w czym pomóc może nasz opis
kwietniowego nieba.
18 kwietnia – Merkury znajdzie się najdalej na niebie
względem Słońca – osiągnie tzw maksymalną elongację
wschodnią – kąt równy 19,9° na wschód od tarczy słonecznej.
22 kwietnia – o godzinie 22:59 Wenus i Uran znajdą się na
niebie w bliskiej koniunkcji – w odległości kątowej 48’
25 kwietnia – o godzinie 21:46 Księżyc spotka się na niebie z
Saturnem w odległości 3,3° (koniunkcja)
Z pięciu znanych Mikołajowi Kopernikowi planet trzy będą
widoczne na nocnym kwietniowym niebie: Jowisz, Mars i
Saturn (Mars i Saturn pojawiają się na niebie na krótko przed
północą).
Dla miłośników obserwacji gwiazd zmiennych podajemy
informację o możliwości dostrzeżenia zmian jasności sześciu
gwiazd zmiennych:
Słynnego czerwono świecącego Algola (ß Persei – w
gwiazdozbiorze Perseusza) – jest to gwiazda zaćmieniowa
(dwie gwiazdy obiegają się nawzajem i przesłaniają co jakiś
czas i to powoduje zmianę jasności obserwowaną z Ziemi) o
okresie zmienności nieco mniej niż 3 doby i zakresie
zmienności od 2,1 m do 3,4 m (m=magnitudo).
Cefeida klasyczna (delta Cephei – w gwiazdozbiorze
Cefeusza) – jest to gwiazda pulsująca o okresie zmian
jasności nieco dłuższym niż 5 dób i zakresie zmian jasności od
3,5 m do 4,4 m.
Cztery gwiazdy zmienne długookresowe – o okresie zmian
jasności dłuższym niż 100 dni – o nazwach: R Lep (w
gwiazdozbiorze Zająca), R Tri (w gwiazdozbiorze Trójkąta), S
Vir (w gwiazdozbiorze Panny), U Ori (w gwiazdozbiorze
Oriona). Lep, Tri, Vir, Ori – to skróty od nazw łacińskich tych
gwiazdozbiorów). Aby zaobserwować zmiany jasności tych
czterech gwiazd trzeba uzbroić się w cierpliwość i
dysponować teleskopem lub lornetką.
Wszelkiej informacji i pomocy w rozpoczęciu i prowadzeniu
obserwacji gwiazd zmiennych udziela działająca przy Polskim
Towarzystwie Miłośników Astronomii (PTMA) Sekcja
Obserwatorów Gwiazd Zmiennych, która ma swoją stronę w
internecie.
Uwaga:
Poprawka na różnicę w długościach geograficznych
Warszawy i Fromborka – wynosi 1m18s. Trzeba ją dodać do
czasu zjawiska podawanego w różnych informatorach
astronomicznych dla Warszawy, ponieważ Warszawa leży
dalej na wschód i tam zjawiska występują o tę różnicę
wcześniej niż we Fromborku.
Rozgwieżdżone niebo wiosenne – kwietniowe
Wysoko stojąca na niebie wiosennym Niedźwiedzica (godzina
22:00 – 23:00) rozpoznawalna po Wielkim Wozie jest
doskonałym drogowskazem pozwalającym trafić do innych
gwiazdozbiorów. Pod nią znajduje się gwiazdozbiór Lwa, w
którym świeci nie mrugający Jowisz. Gdy spuścimy się po
dyszlu Wielkiego Wozu w kierunku horyzontu – natrafimy na
czerwono świecącą, najjaśniejszą gwiazdę Wolarza – Arktura.
Obok Wolarza – wianuszek gwiazd – gwiazdozbiór o nazwie
Korona Północy – w której najjaśniej świeci Gemma, czyli
Perła. Pod Arturem, blisko horyzontu świeci gwiazdozbiór
Panny a w nim najjaśniejsza jego gwiazda – Spica, czyli Kłos.
Nad zachodnim horyzontem świeci gwiazdozbiór Bliźniąt – a
w nim dwie jego najjaśniejsze gwiazdy Kastor i Polluks.
Niżej w Małym Psie – błyszczy gwiazda najjaśniejsza tego
gwiazdozbioru – Procjon.
Na porannym niebie pięknie widoczny jest Trójkąt Letni,
którego tworzą trzy jasne gwiazdy z trzech różnych
gwiazdozbiorów: Deneb z Łabędzia, którego jasne gwiazdy
tworzą kształt dużego krzyża, Wega z Lutni i Altair z Orła. Na
lewo od Łabędzia sporo miejsca na niebie zajmuje
gwiazdozbiór Pegaza (wyraźnie widoczny jest kwadrat
utworzony z jego czterech gwiazd) i już tylko mały krok do
gwiazdozbioru Andromedy, gdzie świeci widoczna gołym
okiem w postaci niewielkiej mgiełki bliźniacza do naszej
Galaktyki – spiralna galaktyka w Andromedzie (M31 –
według numeracji w katalogu Messiera). Ponad Andromedą –
położona jest Kasjopea, której jasne gwiazdy tworzą
rozciągniętą literę W. Rozwarte ramiona Kasjopei wskazują
Gwiazdę Polarną – najjaśniejszą w gwiazdozbiorze Małej
Niedźwiedzicy (Małym Wozie). Jest to jedyna gwiazda, która
z powodu swego bardzo bliskiego położenia przy północnym
biegunie nieba – nie zmienia w wyraźny sposób swego
położenia na niebie i dlatego służy od wieków żeglarzom (i
nie tylko, także wędrowcom) wskazując kierunek północny.
Między Małą i Wielką Niedźwiedzicą wije się gwiazdozbiór
Smoka, którego głowa zwisa nad Herkulesem –
gwiazdozbiorem rozpoznawalnym po kształcie, jaki tworzą
jego jasne gwiazdy – jest to wielka litera H. Pomiędzy
Kasjopeą i Smokiem świecą niezbyt jasne gwiazdy Cefeusza.
O każdym z wymienionych gwiazdozbiorów znajdziemy w
mitologii greckiej piękną opowieść. Najpiękniej opowiedział
owe opowieści – mity – Jan Parandowski. Warto do nich
zajrzeć.
Mars i stosunkowo niedaleko znajdujący się na niebie Saturn
są ozdobą nocnego i porannego nieba – jeden świeci w
gwiazdozbiorze Wagi, drugi w gwiazdozbiorze Wężownika.