Rośliny lecznicze stosowane w fitoterapii uzależnień od nikotyny lub
advertisement
PRACE POGLĄDOWE Marcin Ożarowski1,2 Przemysław Ł. Mikołajczak2,3 Barbara Thiem1 Rośliny lecznicze stosowane w fitoterapii uzależnień od nikotyny lub alkoholu – implikacje dla zastosowania roślinnych kultur in vitro. Medicinal plants in the phytotherapy of alcohol or nicotine addiction. Implication for plants in vitro cultures. Katedra i Zakład Botaniki Farmaceutycznej i Biotechnologii Roślin, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Kierownik: Dr hab. Barbara Thiem 1 Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu Dyrektor: Prof. dr hab. Grzegorz Spychalski 2 Katedra i Zakład Farmakologii, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Kierownik: Prof. dr hab. Teresa Bobkiewicz-Kozłowska 3 Dodatkowe słowa kluczowe: Passiflora incarnata Pueraria lobata Salvia miltiorrhiza Salvia przewalskii nikotyna, alkohol modele zwierzęce roślinne kultury in vitro Additional key words: Passiflora incarnata Pueraria lobata Salvia miltiorrhiza Salvia przewalskii nicotine alcohol animals models plant in vitro culture Adres do korespondencji: Dr n. farm. Marcin Ożarowski Katedra i Zakład Botaniki Farmaceutycznej i Biotechnologii Roślin Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego, ul. Św. Marii Magdaleny 14 61-861 Poznań tel.: 61 6687 847; fax: 61 866 87 861 [email protected] Przegląd Lekarski 2013 / 70 / 10 Wzrastający problem uzależnień od nikotyny i alkoholu oraz mały wybór środków w farmakoterapii tych uzależnień powoduje, że poszukiwane są nowe leki w tym także pochodzenia roślinnego, które mogłyby być stosowane w prewencji uzależnień oraz w łagodzeniu objawów odstawienia. Obecnie uwaga badaczy koncentruje się na kilku gatunkach roślin o takim profilu, które nie występują naturalnie w klimacie umiarkowanym Polski, m.in. Passiflora incarnata, Pueraria lobata, Salvia miltiorrhiza, Salvia przewalskii. Bogatym źródłem związków biologicznie czynnych wykazujących omawiane właściwości mogą być rośliny pozyskiwane zarówno ze stanu naturalnego, jak i metodami biotechnologicznymi. Badania z zastosowaniem roślinnych kultur in vitro pozwalają otrzymywać surowce zawierające interesujące metabolity wtórne (związki czynne) w kulturze pędowej, korzeniowej, kalusowej oraz w zawiesinowej. Przedstawiony przegląd badań farmakologicznych wykazał, że najwięcej doświadczeń z użyciem surowców roślinnych przeprowadzono w zwierzęcym modelu alkoholizmu, natomiast niewiele badań przeprowadzono nad uzależnieniem od nikotyny. Wykazano, że ekstrakt z ziela Passiflora incarnata (jak i związek o ugrupowaniu benzoflawonowym - BZF) może być ciekawym materiałem roślinnym mogącym zmniejszać nasilenie objawów odstawienia od nikotyny, czy alkoholu, jednak opublikowano tylko kilka badań w tym zakresie. Więcej dowodów badawczych na działanie antyalkoholowe istnieje dla ekstraktu z korzenia Pueraria lobata (kudzu). Wykazano, że surowiec ten wykazuje takie efekty zarówno w badaniach modelowych jak na ochotnikach. Za działanie zmniejszające picie alkoholu odpowiedzialne są głównie 3 związki czynne tego korzenia: daidzyna, daidzeina oraz pueraryna. Udowodniono, że daidzyna in vitro wykazuje aktywność silnego, selektywnego i odwracalnego inhibitora dehydroge- The increasing problem of nicotine and alcohol addiction, and small availability of drugs in the pharmacologic treatment causes that there are still looking for new drugs that could be used in addiction prevention and relief of withdrawal symptoms. Currently, attention has focused on a number of species possessed above mentioned pharmacological profile that do not occur naturally in moderate climate in Poland, including Passiflora incarnata, Pueraria lobata, Salvia miltiorrhiza, Salvia przewalskii. A rich source of biologically active compounds showing their possible benefit against addiction are plant derived both from its natural state as well as by biotechnological methods. Studies using in vitro plant cultures allow receiving material containing interesting secondary metabolites (active compounds) in the of shoots, root, callus and suspension cultures. Overview of pharmacological studies showed that several experiments carried out in animal models of alcoholism, and only few studies have been done on nicotine addiction using herbs. It has been shown that an extract of the herb Passiflora incarnata (and its benzoflavone derivative - BZF) can be an interesting plant material that could reduce the intensity of nicotine or alcohol withdrawal symptoms, however, only few studies have been published in this area. A larger amount of evidence has been provided to the anti-alcohol effect of the extract from the root of Pueraria lobata (kudzu). It is known that kudzu root extract is effective at reducing alcohol intake in animals and in humans. The three major isoflavones present in kudzu extracts, daidzin, daidzein and puerarin are responsible for the beneficial effects in reduction of alcohol consumption, although the exact mechanism by which kudzu suppresses ethanol intake remains to be clarified. It has been proven that daidzin in vitro is a strong, selective and reversible inhibitor of aldehyde dehydrogenase. Moreover, 869 nazy aldehydowej. Ponadto, badania nad ekspresją genową receptorów OUN wykazały, że ekstrakt z kudzu działa prawdopodobnie poprzez układ opioidowy oraz wykazuje cechy działania antagonisty zwłaszcza poprzez wpływ na receptory opioidowe mi, delta oraz ekspresję prekursorów endogennych opioidów (proopiomelanokortyny) - podobnie do naltreksonu. Badania przedkliniczne wskazują, że oprócz kudzu, także ekstrakty z Salvia miltiorrhiza i Salvia przewalskii, które efektywnie zmniejszają spożywanie alkoholu w modelach zwierzęcych. Działanie to przypisuje się głównie tanszinonom oraz miltironowi. Podsumowując, istnieje potrzeba prowadzenia dalszych badań nad mechanizmami działania ekstraktów roślinnych i ich związków czynnych stanowiących cenną alternatywną drogę w prewencji i leczeniu różnego rodzaju uzależnień. Wstęp Stresogenny tryb życia sprzyja stosowaniu na świecie różnych substancji psychoaktywnych, zarówno syntetycznych (np. alkohol, leki uspokajające, nasenne, opioidy), jak i pochodzenia naturalnego (np. Caffe arabica, Nicotiana tabacum, Papaver somniferum, Cannabis sativa). Wiadomo, że wiele związków chemicznych może oddziaływać na podobne szlaki neurochemiczne w ośrodkowym układzie nerwowym (stymulanty, depresanty, psychodeliki) i prowadzić do powstawania ryzyka różnego typu uzależnień [25], które stanowią coraz większy problem społeczno-medyczny. Do najbardziej popularnych substancji uzależniających należą nikotyna i alkohol [35], których stosowanie często jest łączone (80% osób z zespołem zależności alkoholowej regularnie pali papierosy) [34]. Szacuje się, że w Polsce 29% dorosłej populacji stosuje wyroby tytoniowe (około 9 mln ludzi). Ponadto wiadomo z przeprowadzonych w 2007 roku ogólnopolskich badań ankietowych, że w populacji mężczyzn odsetek codziennie palących wynosił 34%, zaś w populacji kobiet – 23% [70]. W celu przeciwdziałania skutkom nikotynizmu opracowano rządowy Program Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu w Polsce, zgodny z postanowieniami Ramowej Konwencji WHO o Ograniczeniu Użycia Tytoniu [70]. Drugą substancją uzależniającą, na którą zwraca się wyraźną uwagę jest alkohol, stanowiący poważne obciążenie w wielu dziedzinach życia. Wiadomo, że oceniając ogólną szkodliwość wszystkich stosowanych na świecie środków uzależniających w skali światowej alkohol jest na pierwszym miejscu [59]. Skutki jego nadużywania oddziałują na wiele pokoleń. W Polsce nadużywanie alkoholu osiągnęło status choroby społecznej, a zatrucia alkoholem zajmują czołowe miejsce wśród wszystkich zatruć. Według Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych 16% dorosłej populacji Polaków przekracza próg nadużywania alkoholu [65]. Rozmiary populacji osób uzależnionych szacowane są na około 800 tys. – 900 tys., a pijących szkodliwie do 2,5 mln osób [66]. Narastającym problemem staje się zjawisko obniżania progu wiekowego sięgania po alkohol i wyroby tytoniowe [65]. Uważa się, że polska młodzież jest silnie zagrożona przez legalne substancje psychoaktywne. Tak więc, zgodnie z rosnącą potrzebą społeczną i aktualnym stanem 870 studies on the CNS receptor gene expression showed that the extract of kudzu possibly acts through opioid system and exhibits antagonist activity by influencing the opioid receptors mi, delta and the expression of endogenous opioid precursors (proopiomelanocortin) similarly as naltrexone. Besides kudzu, also pre-clinical data suggest that extracts from Salvia miltiorrhiza and Salvia przewalskii. are effective in reducing voluntary alcohol intake in animal models of excessive alcohol drinking and their main active compounds - tanshinones and miltiron are responsible for this effect. In summary, there is a need for further studies on the mechanisms of plant extracts and their active compounds action that are valuable alternative way for the prevention and treatment of various drug dependences. wiedzy, istnieje konieczność prowadzenia szeroko zakrojonych interdyscyplinarnych badań z pogranicza farmakologii, neurochemii i biologii molekularnej oraz biotechnologii w aspekcie poszukiwań nowych leków pochodzących z surowców naturalnych, w tym także pochodzących z surowców naturalnych, np. ekstraktów roślinnych do stosowania zarówno w prewencji, jak i w farmakoterapii uzależnień. Pozyskiwanie materiału roślinnego Poszukiwanie nowych leków pochodzenia naturalnego staje się w obecnym czasie wysokim priorytetem. Substancje pochodzenia roślinnego otrzymywane zarówno z surowców ze stanu naturalnego, jak i uzyskiwanych metodami biotechnologicznymi mogą stanowić cenną alternatywę w prewencji i leczeniu różnego rodzaju uzależnień. W ostatnim czasie uwaga naukowców koncentruje się na badaniu w tym zakresie znanych roślin leczniczych takich jak Hypericum perforatum, Passiflora incarnata, Pueraria lobata, Salvia miltiorrhiza, Salvia przewalskii [32, 49-56, 77]. W tradycyjnej terapii alkoholizmu wymieniane są także następujące gatunki roślin: Oenothera biennis, Panax ginseng, Scutellaria laterifolia, Silybum marianum, Tabernanthe iboga [1] oraz Cynara scolymus, Opuntia ficus-indica, Rosmarinus officinalis, Papaver rhoea, Valeriana officinalis [32]. W uzależnieniach badane są również Corydalis yanhusuo, Thunbergia laurifolia, Withania somnifera [43]. Ostatnie badania zwracają uwagę na interesujące działanie dihydromirycytyny, flawonoidu obecnego w gatunku Hovenia dulcis [72]. Większość ekstraktów roślinnych badanych w aspekcie poszukiwania nowych leków mogących zapobiegać, hamować lub zmniejszać skutki uzależnień od ksenobiotyków, w tym od nikotyny oraz alkoholu, otrzymuje się z roślin pozyskanych ze stanu naturalnego. Jednakże choroby roślinne o etiologii wirusowej, bakteryjnej i grzybiczej, a także powolne i słabe kiełkowanie nasion, jak w przypadku gatunków Passiflora [60], sprawiają, że ciągle poszukiwane są inne metody rozmnażania zdrowych roślin. Obiecującym źródłem cennego materiału roślinnego mogą być kultury in vitro, które są wykorzystywane dla alternatywnego otrzymania metabolitów wtórnych, wykazujących aktywność biologiczną i farmakologiczną. Przeszkodą w pozyskiwaniu tych metabolitów metodami konwencjonalnymi (np. w tradycyjnej uprawie) jest m.in. ich niska zawartość w roślinie i powolny wzrost rośliny. W kulturach in vitro można mnożyć rośliny z większą wydajnością, np. z pojedynczego egzemplarza otrzymując dużą liczbę jednorodnych roślin potomnych. Istotną zaletą hodowli in vitro jest zdolność otrzymywania roślin, które trudno rozmnażać wegetatywnie, które nie zawiązują nasion lub cechują się one niską siłą kiełkowania. Dotyczy to zwłaszcza roślin rzadkich, endemicznych lub chronionych. Sadzonki otrzymane w warunkach in vitro są wolne od wirusów, co jest bardzo ważne przy transporcie zagranicznym [75]. Techniki roślinnych kultur in vitro są więc stosowane na dużą skalę celem rozmnażania elitarnych roślin z wyjątkowych odmian. Ponadto oferują one szybki sposób otrzymywania zdrowych roślin leczniczych, nie tylko na potrzeby rolnictwa, ale także dla przemysłu zielarskiego i farmaceutycznego [79]. Co więcej, hodowle te można prowadzić na szeroką skalę, w ściśle kontrolowanych warunkach [75], niezależnie od pory roku, czy klimatu [8]. Zaletą kultur in vitro jest także możliwość zwiększania akumulacji w biomasie pożądanych związków chemicznych metodami biotechnologicznymi. Ma to ogromne znaczenie tym bardziej w przypadku gatunków nie występujących w klimacie umiarkowanym Polski. Tymi technikami uzyskano już cenny materiał roślinny licznych gatunków branych pod uwagę w fitoterapii alkoholizmu, m.in. Passiflora incarnata [61, 63], Pueraria lobata (kultury pędowe i kalusowe) [74, 48, 76], Salvia miltiorrhiza (kultury kalusowe, pędowe, korzeniowe) [18, 19, 80, 82], Hypericum perforatum (kultury pędowe, kalusowe i zawiesinowe) [27, 71], których jakość potwierdzono badaniami fitochemicznymi. Neurochemiczny mechanizm uzależnień Substancje uzależniające należące do różnych grup chemicznych, posiadające odmienne cechy farmakologiczne, mogą wywoływać podobny obraz uzależnienia. Podstawowy ich mechanizm może wynikać z zaburzenia funkcji w dopaminowych szlakach kortykomezolimbicznych („układ nagrody”), w obrębie których szczególną rolę odgrywają dopamina (DA), glutaminian oraz endogenne peptydy opioidowe [33]. Inne grupy neuronów biorące udział w neurochemicznych aspektach działania substancji uzależniających na układ nagro- M. Ożarowski i wsp. dy to neurony (i receptory) cholinergiczne, glutaminergiczne, serotoninergiczne, kanabinoidowe, glicynowe, oreksynowe [30]. Uważa się, że nie tylko wszystkie substancje uzależniające, ale także naturalne nagrody mogą podobnie wpływać na zachowania w wyniku nasilania uwalniania dopaminy w synapsach jądra półleżącego przegrody (nucleus accumbens). Mechanizmy związane z powstawaniem uzależnień są bardzo złożone i dotyczą nie tylko samego przekaźnictwa neurochemicznego ale również procesów odpowiedzialnych np. za utrwalanie odruchów czy warunkowania w tym również, procesów długotrwałej pamięci asocjacyjnej [28, 33]. Uważa się, że w uzależnieniu od nikotyny biorą udział przede wszystkim nikotynowe receptory cholinergiczne (głownie podtyp α4β2 receptora), których aktywacja nikotyną doprowadza do uwalniania wielu innych neuroprzekaźników (dopamina, noradrenalina, acetylocholina, glutaminian, serotonina, endorfiny, GABA), powodując wzrost odczucia przyjemności i pobudzenia oraz zmniejszając zachowania lękowe [5]. Z kolei w uzależnieniu od alkoholu biorą różne układy neuroprzekaźnikowe, np. uwalniane pod wpływem etanolu peptydy opioidowe hamują neurony GABA-ergiczne, w konsekwencji czego dochodzi do zwiększonego uwalniania dopaminy w jądrze półleżącym [11]. Przykładowo, w badaniach eksperymentalnych wykazano, że zmiany w poziomie ekspresji specyficznych podjednostek receptora GABA(A) mogą być przyczyną w rozwoju tolerancji i uzależnienia od etanolu. Zaobserwowano bowiem, że w wyniku odstawienia alkoholu następują zmiany ilościowe różnych podjednostek tego receptora, zwłaszcza w neuronach hipokampu [26]. Wydaje się, że trudności ze znalezieniem odpowiednich środków farmakologicznych w leczeniu alkoholizmu mogą być związane ze zmiennością wydzielania neuroprzekaźników (jak i też zmiennością gęstości receptorów dla poszczególnych przekaźników) i ich korelacji z poszczególnymi objawami działania alkoholu [49]. Uważa się także, że duży udział w powstawaniu alkoholizmu mają zmiany w endogennym układzie opioidowym. Działanie nagradzające alkoholu może być związane ze stymulowaniem aktywności β-endorfin i enkefalin głównie poprzez receptory opioidowe μ (MOP), podczas gdy dynorfiny miałyby wpływać hamująco poprzez recepty opioidowe κ (KOP) [46]. Sądzi się, że pod wpływem alkoholu dochodzi do zmian ekspresji głównie genów endogennych opioidów niż ich receptorów [81]. Dlatego obecnie dużym wyzwaniem dla badaczy staje się ocena wpływu substancji uzależniających na ekspresję genów kodujących receptory opioidowe w OUN i udział w tych procesach związków roślinnych o znaczeniu terapeutycznym [50]. Passiflora incarnata Profil fitochemiczny i aktywność farmakologiczna Passiflora incarnata L. (męczennica cielista) należy do rodziny męczennicowatych (Passifloraceae L.), która obejmuje ponad 630 gatunków egzotycznych pnączy [68], rosnących w klimacie tropikalnym i subtropikalnym. Rośliny te są bardzo cenne dla Przegląd Lekarski 2013 / 70 / 10 przemysłu zielarskiego ze względu na obecność biologicznie czynnych C-glikozydów flawonowych (np. witeksyna, izowieteksyna, orientyna, izoorientyna, swertyzyna, szaftozyd) oraz saponin, alkaloidów i glikozydów cyjanogennych [12, 88]. Dane etnobotaniczne wskazują [20], że rośliny te wywierają wielokierunkowe działanie farmakologiczne lecz najwięcej jest danych o ich korzystnym wpływie na ośrodkowy układ nerwowy i układ sercowo-naczyniowy. Izowiteksyna wywiera także działanie neuroprotekcyjne i antyapoptyczne (model choroby Parkinsona in vitro) [39]. W kilku badaniach wykazano również, że ekstrakty z ziela męczennicy mogą łagodzić objawy uzależnienia od alkoholu, nikotyny, kannabinoidów, morfiny, opioidów oraz benzodiazepin [3, 13-17]. Ponadto mogą one wykazywać działanie przeciwdrgawkowe [22]. Spośród męczennic najlepiej zbadanym pod względem aktywności farmakologicznej jest gatunek Passiflora incarnata L. (PI), będący źródłem surowca farmakopealnego o działaniu przeciwlękowym i uspokajającym [24]. Na surowce i leki roślinne o takim profilu farmakologicznym jest coraz większe zapotrzebowanie we wszystkich grupach wiekowych m.in. ze względu na stresogenny tryb życia oraz spożywanie coraz większej ilości leków oraz używek o dużym potencjale uzależniającym, w tym nikotyny i alkoholu. Aktywność przeciwalkoholowa Jednym z wielu związków czynnych ziela PI, mogącym przeciwdziałać skutkom odstawienia substancji uzależniających, takich jak nikotyna, morfina i kanabinoidy, jest związek o ugrupowaniu benzoflawonowym (BZF). Dawki tego związku (10, 20 i 50 mg/ kg) testowano na myszach w celu dokonania oceny skuteczności BZF w zwalczaniu uzależnienia od alkoholu etylowego (2g/kg przez 6 dni). Wykazano, że BZF w sposób statystycznie istotny zapobiegał skutkom odstawienia alkoholu ze względu na wywierane działanie anksjolityczne u myszy. Stwierdzono również, że przewlekłe podawanie BZF łącznie z alkoholem przynosiło lepsze wyniki niż zastosowanie pojedynczej wysokiej dawki związku. Wyniki te sugerują, że ekstrakt z ziela PI może być stosowany jako bezpieczny i alternatywy preparat dla łagodzenia zespołu abstynencyjnego z objawami lęku [14]. Istnieje jednak konieczność przeprowadzenia dalszych szczegółowych badań potwierdzających te wyniki. Działanie antynikotynowe W innym badaniu testowano cztery dawki BZF (1, 5, 10 i 20 mg/kg, s.c.) wśród myszy, którym podawano wodorowinian nikotyny (2 mg/kg przez 7 i 14 dni) [15]. Stwierdzono, że wyższe dawki BZF (10 i 20 mg/kg) podawane łącznie z nikotyną powodowały mniejszą intensywność i zmniejszone nasilenie efektów odstawienia w porównaniu do myszy otrzymujących tylko nikotynę. Podawanie zwierzętom BZF zapobiegało m.in. utratom masy ciała oraz podniosło wydolność fizjologiczną myszy w testach wytrzymałościowych. Ponadto zaobserwowano, że podawanie pojedynczej wysokiej dawki BZF (20 mg/kg) pozwoliło na wyraźne zmniejszenie nasilenia niektórych objawów odstawienia nikotyny [15]. Nowsze badania [6] farmakologiczne przeprowadzono na szczurach, którym podawano nikotynę (0,4 mg/kg, przez 4 dni) indukując u zwierząt sensytyzację (odwrotną tolerancję), co przejawiało się m.in. wzmożoną aktywnością lokomotoryczną. Zaobserwowano, że po podaniu szczurom wodnego ekstraktu z ziela PI (800 mg/kg) ich ruchliwość lokomotoryczna była porównywalna do grupy kontrolnej. Na tej podstawie wykazano, że u szczurów ekstrakt PI nie znosił objawów sensytyzacji lokomotorycznej indukowanej nikotyną. Jak dotąd takie wyniki uzyskane w badaniach modelowych nie zostały potwierdzone w odpowiednich badaniach klinicznych. Działanie w innych uzależnieniach Na podstawie innych badań farmakologicznych wykazano, że ekstrakty z ziela PI mogą zapobiegać rozwojowi uzależnienia i tolerancji 9na działanie głównego kanabinoidu - Δ -THC, mogą łagodzić objawy odstawienia po morfinie oraz zapobiegać uzależnieniom od benzodiazepin [23]. Pueraria lobata Profil fitochemiczny i aktywność farmakologiczna Pueraria lobata (Willd.) Ohwi, ołownik łatkowaty (kudzu), przedstawiciel rodziny Fabaceae jest pnączem rosnącym dziko w tropikalnych i subtropikalnych rejonach Azji. Surowcem stosowanym w żywności i w tradycyjnej fitoterapii są przede wszystkim korzenie, rzadziej kwiaty [85]. Oprócz Pueraria lobata (PL) znany jest także inny gatunek dostarczający korzeni jako surowca leczniczego – Pueraria thomsonii Benth [7]. Główną frakcję związków biologicznie czynnych korzeni stanowią izoflawonoidy, w tym głównie: pueraryna > daidzyna > genisteina > daidzeina > genisteina [7]. Oprócz tej frakcji ekstrakty zawierają również flawonoidy, m.in. apigeninę, luteolinę, kwercetynę oraz rutozyd i hiperozyd, a także kwasy fenolowe [47]. W ekstraktach z kwiatów oznaczono 14 związków izoflawonoidowych, w tym wysoką zawartość pueraryny, formononetyny, genisteiny oraz daidzyny [85]. Izoflawonoidy korzenia kudzu wykazują szerokie działanie farmakologiczne, głównie estrogenopodobne [45], neuroprotekcyjne w modelach choroby Parkinsona i Alzheimera [38, 87], przeciwzapalne, antyoksydacyjne [29], hepatoprotekcyjne [41] oraz antyalkoholowe [7, 50, 85]. Na podstawie wielu badań wiadomo, że za działanie zmniejszające picie alkoholu odpowiedzialne są głównie 3 związki czynne ekstraktu z korzeni kudzu: daidzyna, daidzeina oraz pueraryna [4]. Aktywność przeciwalkoholowa Najwięcej dowodów na aktywność antyalkoholową ekstraktu z korzenia kudzu dostarczają badania farmakologiczne, natomiast wyniki badań klinicznych są jak dotąd nieliczne [50]. Ostatnie badania pilotażowe (podwójna ślepa próba, kontrolowane grupą placebo, metoda krzyżowa), obejmujące ochotników pijących alkohol „w sposób szkodliwy” (tzw. heavy drinkers), którym podawano puerarynę (1200 mg/dzień) wykazały, że izoflawon ten może wpływać na model konsumpcji alkoholu i jego działanie 871 może być skuteczne we wspomaganiu leczenia nadmiernego spożycia napojów alkoholowych (piwa) [67]. Również wcześniejsze badanie [44], które przeprowadzono na ochotnikach z grupy „heavy drinkers”, wykazało, że podawanie ekstraktu z korzenia kudzu (25% izoflawonoidów) w dawce 3 g (w przeliczeniu na 750 mg sumy izoflawonoidów) przez 7 dni, 1,5 godziny przed spożyciem napoju alkoholowego (piwa), przyczyniło się do zmniejszenia picia tego trunku o ok. 60%. Niektóre badania farmakologiczne starają się wyjaśnić molekularne i komórkowe mechanizmy działania przeciwalkoholowego ekstraktu z korzenia kudzu oraz jego pojedynczych izoflawonoidów [31], m.in. poprzez ocenę ich wpływu: na aktywność enzymu dehydrogenazy aldehydowej (ALDH-2), na poziom ekspresji genów dla receptorów GABA(A) oraz opioidowych oraz na czynność wątroby w modelach uszkodzenia ksenobiotykami. Wiadomo z ostatnich badań, że daidzyna in vitro wykazuje aktywność silnego, selektywnego i odwracalnego inhibitora ALDH-2 [40]. Oceniano także wpływ wyciągu z kudzu na poziom ekspresji mRNA receptorów opioidowych MOP, DOP, KOP i prekursorów endogennych opioidów (proopiomelanokortyny - POMC, proenkefaliny - PENK, prodynorfiny - PDYN) w wybranych częściach mózgu szczurów uzależnionych od alkoholu [51]. Badania te przeprowadzono na szczurach WHP (Warsaw High Preferring) oraz WLP (Warsaw Low Preferring), którym podawano wyciąg z kudzu (500 mg/ kg, p.o.) przez okres 28 dni. Stwierdzono, że podawanie kudzu zmniejszyło picie alkoholu tylko u szczurów WHP (o 75%), zwiększając jednocześnie, oceniany metodą RT-PCR, poziom ekspresji mRNA dla POMC, MOP i KOP w hipokampie (bez zmian w korze i prążkowiu), podczas gdy szczury WLP pod wpływem kudzu wykazywały zmniejszenie mRNA dla PDYN, KOP i DOP tylko w korze. Na tej podstawie wyciągnięto wniosek, że kudzu działa poprzez układ opioidowy oraz wykazuje cechy działania antagonisty, zwłaszcza poprzez wpływ na MOP, DOP i POMC, podobny do naltreksonu [56]. Inny ciekawy aspekt badawczy wynika z hipotezy o istnieniu współzależności pomiędzy działaniem kudzu, alkoholu i greliny. Wiadomo, że grelina, będąca hormonem peptydowym indukującym apetyt, może przyczyniać się do rozwoju uzależnienia od alkoholu [2]. Ponadto wydaje się, że grelina może być obwodowym markerem stężenia jak i picia alkoholu w warunkach modelowych [73]. Wykazano, że podawanie ekstraktu z kudzu (500 mg/kg, p.o., przez 21 dni) obniżało (0 37%) stężenie acylowanej greliny (aktywnej formy tego peptydu) w osoczu u pijących alkohol z wolnego wyboru szczurów WHP w przeciwieństwie do zwierząt WLP [52]. Należy jednak podkreślić, że mechanizm leżący u przyczyn występowania tej zależności jest jak dotychczas nieznany. Stwierdzono bowiem, że podawanie wielokrotne (28 dni) izoflawonoidów odpowiedzialnych najprawdopodobnie za działanie przeciwalkoholowe ekstraktu z korzenia kudzu tj. pueraryny (150 mg/kg, p.o.) lub daidzyny (40 mg/kg, p.o.) szczurom 872 uzależnionym od alkoholu, zwiększając jednocześnie stężenie całkowitej i aktywnej formy greliny w osoczu u tych zwierząt. Interesujące, kompleksowe badanie zostało przeprowadzone w ostatnich latach przez Zhang i wsp. [85], którzy badali wpływ ekstraktu z kwiatów Pueraria lobata oraz czystej pueraryny na różnych poziomach w zwierzęcym modelu alkoholizmu (myszy i szczury). Autorzy wykazali, że podawanie szczurom ekstraktu oraz pueraryny (500 mg/ kg, p.o.) przez 21 dni, znacząco wydłużało czas utraty prawidłowego odruchu postawy indukowanych podaniem diazepamu (30 mg/kg, i.p.) u zwierząt otrzymujących duże dawki alkoholu (25% etanol, 2 ml/100 g m.c., i.g.). Efekt ten jednak zaobserwowano tylko wtedy, gdy badane substancje roślinne podawano przed aplikowaniem etanolu. Dalsze badania wykazały, że pueraryna zwiększała poziom ekspresji dla podjednostki alfa1 receptora GABA(A) oraz zmniejszała ekspresję dla podjednostki alfa4 tego receptora w hipokampie szczura. Udowodniono również, że pueraryna zwiększała aktywność dehydrogenazy alkoholowej w wątrobie myszy. To pozwala stwierdzić, że nie tylko ekstrakt z korzenia kudzu, ale również wyciąg z kwiatów tego surowca może być rozważany w prewencyjnej terapii zburzeń związanych z alkoholizmem. Salvia miltiorrhiza i Salvia przewalskii Profil fitochemiczny i aktywność farmakologiczna Salvia miltiorrhiza Bunge (szałwia czerwonokorzeniowa, SM) jest jedną z najważniejszych roślin stosowanych w tradycyjnej medycynie chińskiej [84]. W zachodnich regionach Chin endemicznie występuje także Salvia przewalskii Maxim (szałwia Przewalski), której główne związki biologicznie czynne oraz aktywność farmakologiczna są podobne do szałwii czerwonokorzeniowej [37]. Korzenie szałwii zawierają głównie diterpeny, kwasy fenolowe i flawonoidy. Najważniejsze to tanszinony (tanszinon I, tanszinon IIA, IIB, kryptotanszinon, 15, 16-dihydrotanszinon), izotanszinony oraz kwasy salwianolowe, kwas litospermowy i rozmarynowy [83, 86], a także związek diterpenowy pochodny abietanu – miltiron [36]. Analiza fitochemiczna oparta na spektroskopii NMR pozwoliła na oznaczenie miltironu również w innym gatunku szałwii – Salvia officinalis [57]. Ostatnie badania wykazały, że w gatunku Salvia przewalskii w największej ilości występują kwas rozmarynowy oraz tanszinon IIA [42]. Wykazano, że ekstrakty z korzenia SM oraz izolowane związki chemiczne wywierają główne działanie na układ krążenia (aktywność kardiprotekcyjna, wazodilatacyjna, hipotensyjna, antykoagulacyjna) [83], układ nerwowy (zmniejszanie odkładania beta-amyloidu, hamowanie aktywności acetylocholinoesterazy, alfa-sekretazy, monoaminooksydazy A, obniżanie generowania wolnych rodników w aktywowanym mikrogleju) [21, 62]. Aktywność przeciwalkoholowa W ostatnim czasie uwaga badaczy koncentruje się na poszukiwaniu korzystnego działania związków biologicznie czynnych i ekstraktów z korzeni wymienionych gatun- ków szałwii w prewencji i leczeniu zespołu odstawienia alkoholowego. Działanie w tym zakresie przypisuje się głównie związkom diterpenowym – tanszinonom oraz miltironowi [1]. Ponadto, tanszinonony hamują działanie toksyczne alkoholu oraz wykazują działanie hepatoprotekcyjne [64], co może ewentualnie rozszerzać terapeutyczne korzyści podawania ekstraktu roślinnego z ww. gatunków w tym schorzeniu. W badaniach eksperymentalnych stwierdzono statystycznie istotne i specyficzne zmniejszenie spożycia alkoholu po podawaniu wyciągu z korzenia SM (100 mg/kg) [78]. Wykazano także, że działanie antyalkoholowe ekstraktu roślinnego było związane z biodostępnością związków biologicznie czynnych wyciągu, tworzących micele z Polisorbatem 80. W kolejnym badaniu [10] zwrócono także uwagę na wpływ miltironu na działanie przeciwalkoholowe. W tym celu grupie szczurów preferujących etanol (sP) podawano dożołądkowo (i.g.) w dawce 100 mg/kg 4 ekstrakty roślinne z różną zawartością miltironu (0, 2, 3, 7% odpowiednio). Na podstawie uzyskanych wyników stwierdzono, że wszystkie ekstrakty redukowały spożycie alkoholu przez szczury i efekt ten był dodatnio skorelowany ze stężeniem miltironu w badanych ekstraktach. Wykazano również, że miltiron i ekstrakty zawierające ten związek, mogą brać udział w hamowaniu absorpcji alkoholu po podaniu dożołądkowym, jednak nie wyjaśniono mechanizmu odpowiedzialnego za to zjawisko [9]. Podjęto także próby wyjaśnienia wpływu tego związku na receptory ośrodkowego układu nerwowego zaangażowane w procesy uzależnienia. Badania Mostallino i wsp. [58] pozwoliły na stwierdzenie, że miltiron oprócz wykazywania powinowactwa do miejsc wiązania benzodiazepin (BDZ) w receptorze GABA(A) w OUN (w zakresie stężeń mikromolarnych), nie wchodzi w interakcje z obwodowymi miejscami wiązania BDZ. W kulturze neuronów hipokampa wykazano, że miltiron częściowo hamował syntezę mRNA dla genu kodującego podjednostkę alfa4 receptora GABA(A), która była zwiększona po odstawieniu etanolu. Taki sam efekt stwierdzono także po podawaniu diazepamu jako związku referencyjnego. Uważa się, że miltiron można zaliczyć do związków o cechach częściowych ago-antagonistów o niskim powinowactwie do receptora [58]. Wynika stąd, że miltiron jest aktywnym farmakologicznie związkiem, który na drodze różnych mechanizmów ośrodkowych i prawdopodobnie obwodowych może zmniejszyć konsumpcję etanolu, a także opóźniać nabywanie zachowań prowadzących do uzależniania od etanolu. Wiadomo, że przewlekłe stosowanie etanolu może modyfikować funkcje poznawcze [69]. W badaniach nad wpływem wielokrotnego (28 dni) podawania standaryzowanego ekstraktu z korzenia Salvia przewalskii (SP, 150 mg/kg, p.o) na związek pomiędzy spożyciem alkoholu a zmianami w pamięci i w funkcjach motorycznych u zwierząt WHP i WLP. Po ocenie wyników wykazano, że ekstrakt SP znacząco obniżył spożycie alkoholu ale tylko w grupie szczurów z wysoką preferencją alkoholu [54]. Ponadto stwierdzono, że podawanie ekstraktu roślinnego ani M. Ożarowski i wsp. nie uszkadzało, ani nie poprawiało funkcji behawioralnych i kognitywnych badanych zwierząt [54]. Porównano także działanie w tym zakresie aktywność ekstraktu z korzeni SM otrzymując znamienne obniżenie picia alkoholu u szczurów WHP, a podobnie jak w poprzednim badaniu, nie stwierdzając wpływu badanych ekstraktów roślinnych obu gatunku szałwii na funkcje behawioralne i kognitywne [55]. W kilku badaniach zwrócono uwagę również na hepatoprotekcyjne działanie związków biologicznie czynnych ekstraktu z korzeni SM (tanszinon I, IIA, kryptotanszinon) w różnych modelach uszkodzenia komórek wątroby [64], co może rozszerzać potencjalne stosowanie terapeutyczne tego surowca. Podsumowanie Substancje pochodzenia roślinnego mogą stanowić opcję terapeutyczną w prewencji i leczeniu różnego rodzaju uzależnień. Obiecującym źródłem cennego materiału roślinnego mogą być kultury in vitro, które są wykorzystywane dla alternatywnego otrzymania aktywnych metabolitów wtórnych. W tych aspektach badane są Passiflora incarnata, Pueraria lobata, Salvia miltiorrhiza, Salvia przewalskii. Coraz dokładniej poznawane są mechanizmy działania ekstraktów roślinnych, jak i obecnych w nich pojedynczych związków chemicznych (BZF, pueraryna, daidzyna, miltiron, tanszinony) w zwierzęcych modelach uzależniania od alkoholu. Pojawienie się możliwości wykorzystania środków pochodzenia roślinnego, które mają zdolność zmniejszania ilości wypijanego alkoholu, wydaje się więc obiecujące. Bibliografia 1. Abenavoli L., Capasso F., Addolorato G.: Phytotherapeutic approach to alcohol dependence: New old way? Phytomed. 2009, 16, 638. 2. Addolorato G., Leggio L., Hillemacher T. et al.: Hormones and drinking behaviour: new findings on ghrelin, insulin, leptin and volume-regulating hormones. An ESBRA Symposium report. Drug Alcohol Rev. 2009, 28, 160. 3. Akhondzadeh S., Kashani L., Mobaseri M. et al.: Passionflower in the treatment of opiates withdrawal: a double-blind randomized controlled trial. Clin. Pharm. Ther. 2001b, 26, 369. 4. Benlhabib E., Baker J.I., Keyler D.E., Singh A.K.: Kudzu root extract suppresses voluntary alcohol intake and alcohol withdrawal symptoms in P rats receiving free access to water and alcohol. J. Med. Food 2004, 7, 168. 5. Benowitz N.L.: Neurobiology of nicotine addiction: implications for smoking cessation treatment. Am. J. Med. 2008, 121, S3. 6. Breivogel C., Jamerson B.: Passion flower extract antagonizes the expression of nicotine locomotor sensitization in rats. Pharm. Biol. 2012, 50, 1310. 7. Chen S.B., Liu H.P., Tian R.T. et al.: High-performance thin-layer chromatographic fingerprints of isoflavonoids for distinguishing between Radix Puerariae lobate and Radix Puerariae Thomsonii. J. Chromatogr. A, 2006, 1121, 114. 8. Collin H.A.: Secondary product formation in plant tissue cultures. Plant Growth Regul. 2001, 34, 119. 9. Colombo G., Agabio R., Lobina C. et al.: Salvia miltiorrhiza extract inhibits alcohol absorption, preference, and discrimination in sP rats. Alcohol 1999, 18, 65. 10. Colombo G., Serra S., Vacca G. et al.: Identification of miltirone as active ingredient of Salvia miltiorrhiza responsible for the reducing effect of root extracts on alcohol intake in rats. Alcohol Clin. Exp. Res. 2006, 30, 754. Przegląd Lekarski 2013 / 70 / 10 11. Cui C., Noronha A., Morikawa H. et al.: New insights on neurobiological mechanisms underlying alcohol addiction. Neuropharmacol. 2013, 67, 223. 12. Dhawan K., Dhawan S., Chhabra S.: Attenuation of benzodiazepine dependence in mice by a tri-substituted benzoflavone moiety of Passiflora incarnata Linneaus: a non-habit forming anxiolytic. J. Pharm. Pharmaceut. Sci. 2004, 6, 215. 13. Dhawan K., Dhawan S., Sharma A.: Passiflora: a review update. J. Ethnopharmacol. 2004, 94, 1. 14. Dhawan K., Kumar S., Sharma A.: Suppression of alcohol-cessation-oriented hyper-anxiety by the benzoflavone moiety of Passiflora incarnata Linneaus in mice. J. Ethnopharmacol. 2002a, 81, 239. 15. Dhawan K., Kumar S., Sharma A.: Nicotine reversal effects of the benzoflavone moiety from Passiflora incarnata Linn in mice. Addict. Biol. 2002b, 7, 435. 16. Dhawan K., Kumar S., Sharma A.: Reversal of cannabi-noids (delta9-THC) by the benzoflavone moiety from methanol extract of Passiflora incarnata Linn in mice: a possible therapy for cannabinoid addiction. J. Pharm. Pharmacol. 2002c, 54, 6, 875. 17. Dhawan K., Kumar S., Sharma A.: Reversal of morphine tolerance and dependence by Passiflora incarnata – a traditional medicine to combat morphine addiction. Pharmaceut. Biology 2002d, 40, 576. 18. Dreger M., Krajewska-Patan A., Górska-Paukszta M. et al.: Otrzymywanie i hodowla kultur kalusowych szałwii czerwonokorzeniowej (Salvia miltiorrhiza Bunge). 14. Sejmik Zielarski “Zioła - leki, żywność, kosmetyki”. Żerków, 25-26 maj 2012. 19. Dreger M., Krajewska-Patan A., Górska-Paukszta M. et al.: Production of the secondary metabolites in Salvia miltiorrhiza in vitro cultures. Herba Pol. 2010, 56, 78. 20. Duke J.A., Bogenschutz-Godwin M.J., Ottesen A.R.: Duke’s Handbook of medicinal plants of Latin America. CRC Press, Taylor & Francis Group, Boca Raton 2009, 503. 21. Durairajan S.S., Yuan Q., Xie L. et al.: Salvianolic acid B inhibits Ab fibril formation and disaggregates preformed fibrils and protects against Ab-induced cytotoxicty. Neurochem. Int. 2008, 52, 741. 22. Elsas S.M., Rossi D.J., Raber J. et al.: Passiflora incarnata L. (Passionflower) extracts elicit GABA currents in hippocampal neurons in vitro, and show anxiogenic and anticonvulsant effects in vivo, varying with extraction method. Phytomed. 2010, 17, 940. 23. EMA. European Medicines Agency. Assessment Report on Passiflora incarnata L., Herba. Doc. Ref.: EMEA/HMPC/230961/2006, London, 15 November 2008. 24. ESCOP monographs on the medicinal use of plant drugs. The Scientific Foundation for Herbal Medicinal Products. Passiflora incarnata. European Scientific Cooperative On Phytotherapy. 2TH George Thieme Verlag, New York 2003. 25. Espada J.P., Irles D.L.: Module I: Basic Concepts in Drug Addiction [in] European Network on Exchange Early Detection Drug-consumption. (http://cesie.org/ media/E-BOOK_preventing_drug_abuse_EN.pdf, 30.06.2013) 26. Follesa P., Mancuso L., Biggio F. et al.: Gammahydroxybutyric acid and diazepam antagonize a rapid increase in GABAA receptor a4 subunit mRNA abundance induced by ethanol withdrawal in cerebellar granule cells. Mol. Pharmacol. 2003, 63, 896. 27. Gadzovska S., Maury S., Alain D. et al.: The influence of salicylic acid elicitation of shoots, callus, and cell suspension cultures on production of naphtodianthrones and phenylpropanoids in Hypericum perforatum L. Plant Cell Tiss. Organ Cult. 2013, 113, 25. 28. Hyman S.E, Malenka R.C., Nestler E.J.: Neural mechanisms of addiction: the role of reward-related learning and memory. Annu. Rev. Neurosci. 2006, 29, 565. 29. Jin S.E., Son Y.K., Min B.S. et al.: Anti-inflammatory and antioxidant activities of constituents isolated from Pueraria lobata roots. Arch. Pharm. Res. 2012, 35, 823. 30. Johnson B.A.: New weapon to curb smoking: no more excuses to delay treatment. Arch. Intern. Med. 2006, 166, 1547. 31. Keung W.M.: Anti-dipsotropic isoflavones: the potential therapeutic agents for alcohol dependence. Med. Res. Rev. 2003, 6, 669. 32. Kianbakht S.: A Review on medicinal plants used in animal models and clinical trials concerning drug addiction. J. Med. Plants 2009, 8, 1. 33. Kostowski W.: Pamięć i uczenie a substancje uzależniające: czy postęp w poznaniu mechanizmu i leczeniu uzależnień? Farmakoter. Psychiatr. i Neurol. 2008, 4, 191. 34. Kucharska-Mazur J., Samochowiec J.: Używanie nikotyny i alkoholu – wzajemny wpływ na leczenie uzależnienia od tych substancji. Przew. Lek. 2011, 1, 182. 35. Kumar S., Nain P., Singh J.: Nicotine addiction and its Pharmacological effects: A Review. JAPS 2011, 1, 45. 36. Lee C.M., Wong H.N., Chui K.Y. et al.: Miltirone, a central benzodiazepine receptor partial agonist from a Chinese medicinal herb Salvia miltiorrhiza. Neurosci. Lett. 1991, 127, 237. 37. Li X., Luo Y., Wang L. et al.: Acute and subacute toxicity of ethanol extracts from Salvia przewalskii Maxim in rodents. J. Ethnopharmacol. 2010, 131, 110. 38. Lin F., Xie B., Cai F., Wu G.: Protective effect of puerarin on β-amyloid-induced neurotoxicity in rat hippocampal neurons. Arzneimittelforschung. 2012, 62, 187. 39. Lin Y.P., Chen T.Y., Tseng H.W. et al.: Neural cell protective compounds isolated from Phoenix hanceana var. Formosana. Phytochem. 2009, 70, 1173. 40. Lowe E.D., Gao G.Y., Johnson L.N., Keung W.M.: Structure of daidzin, a naturally occurring anti-alcohol-addiction agent, in complex with human mitochondrial aldehyde dehydrogenase. J. Med. Chem. 2008, 51, 4482. 41. Lu K.H., Liu C.T., Raghu R., Sheen L.Y.: Therapeutic potential of Chinese herbal medicines in alcoholic liver disease. J. Tradit. Complement. Med. 2012, 2, 115. 42. Lu L, Liu Y, Zhang Z. et al.: Analysis of Danshen and twelve related Salvia species. Nat. Prod. Commun. 2012, 7, 59. 43. Lu L., Liu Y., Zhu W. et al.: Traditional medicine in the treatment of drug addiction. Am. J. Drug Alcohol Abuse 2009, 35, 1. 44. Lukas S.E., Penetar D., Berko J. et al.: An extract of the Chinese herbal root kudzu reduces alcohol drinking by heavy drinkers in a naturalistic setting. Alcohol. Clin. Exp. Res. 2005, 29, 756. 45. Malaivijitnond S., Tungmunnithum D., Gittarasanee S. et al.: Puerarin exhibits weak estrogenic activity in female rats. Fitoterapia 2010, 81, 569. 46. Margolis E.B., Lock H., Chefer V.I. et al.: Kappa opioids selectively control dopaminergic neurons projecting to the prefrontal cortex. Proc. Natl. Acad. Sci. USA. 2006, 103, 2938. 47. Matkowski A., Woźniak D., Oszmiański J., Lamer-Zarawska E.: Flavonoids of Pueraria lobata: Chromatographic analysis of leaves and roots of cultivated plant. Pharmazie 2003, 58, 682. 48. Matkowski A.: In vitro isoflavonoid production in callus from different organs of Pueraria lobata (Wild.) Ohwi. J. Plant. Physiol. 2004, 161, 343. 49. Mikołajczak P.Ł.: Postęp w badaniach nad wykorzystaniem surowców roślinnych w terapii uzależnienia alkoholowego. Herba Pol. 2006, 52, 133. 50. Mikołajczak P., Okulicz-Kozaryn I., Gołys K. et al.: Effect of daidzin and puerarin administration of behavioral and cognitive functions in chronically ethanol drinking outbred rats. 9th International Congress of Polish Neuroscience Society, The first FENS Featured Regional Meeting. Warsaw, September 9-12, 2009. Acta Neurobiol. Exp. 2009, 69, 351. 51. Mikołajczak P.Ł., Bogacz A., Karasiewicz M. et al.: Effect of subchronic Pueraria radix extract administration on mRNA expression of POMC, PENK, PDYN, MOR, DOR and KOR genes in brain of WHP and WLP alcohol drinking rats”, 16th World Congress on Basic and Clinical Pharmacology. July 17-23, 2010, Copenhagen, Denmark. Basic Clin. Pharmacol. Toxicol. 2010a, 107 (Suppl. 1), 456, paper No.: 2138. 52. Mikołajczak P.Ł., Szulc M., Okulicz-Kozaryn I. et al.: Effect of kudzu (Pueraria lobata) on ghrelin blood level in alcohol Warsaw High Preferring and Warsaw Low Preferring rats. XVIIth International Congress of the Polish Pharmacological Society. Krynica Zdrój, September 16-18, 2010. Pharmacol. Rep. 2010(b), 62 suppl., 54. 53. Mikolajczak P.L., Szulc M., Okulicz-Kozaryn I. et al.: Effect of puerarin and daidzin on ghrelin blood level in alcohol preferring and non-preferring rats. 873 43th Meeting of the European Brain and Behavior Society (EBBS), Sevilla, September 9-12, 2011, Abstracts, D 10-98, 90, 2011. 54. Mikołajczak P.Ł., Szulc M., Kamińska E. et al.: Biological and pharmacological properties of extract from Salvia przewalskii root. II Międzynarodowa Konferencja Naukowo-Szkoleniowa “Roślina – źródło materiału badawczego - Plant – the source of research material”, Lublin, 18 - 20. 10. 2012(a), Book of Abstracts, s.253, P149. 55. Mikołajczak P.Ł., Szulc M., Kamińska E. et al.: Comparison of Salvia miltiorrhiza and Salvia przewalskii extract treatment on ethanol voluntary intake and cognitive functions in Warsaw high-alcohol preferring and Warsaw low-alcohol preferring rats. 6th European Congress of Pharmacology, EPHAR, July 17-20, Granada, Spain, pA2 online, 2012 (b);10(3), abstr. C103. 56. Mikołajczak P.Ł.: A pharmacological appraisal of medicinal plants with antialcoholic potential - possible molecular mechanisms”, XVIII International Congress of the Polish Pharmacological Society, Kazimierz Dolny, May 23-25, 2013, Pharmacol. Rep. 2013, 65, suppl., 14. 57. Miura K., Kikuzaki H., Nakatani N. et al.: Apiane terpenoids from Salvia officinalis. Phytochem. 2001, 58, 1171. 58. Mostallino M.C., Mascia M.P., Pisu M.G. et al.: Inhibition by miltirone of up-regulation of GABAA receptor alpha4 subunit mRNA by ethanol withdrawal in hippocampal neurons. Eur. J. Pharmacol. 2004, 494, 83. 59. Nutt D.J., King L.A., Phillips L.D.: Drug harms in the UK: a multicriteria decision analysis. Lancet 2010, 376, 1558. 60. Ożarowski M.: Influence of the physico-chemical factors, plant growth regulators, elicitors and type of explants on callus culture of medicinal climbers of Passiflora L. Herba Pol. 2011, 57, 58. 61. Ożarowski M., Gryszczyńska A., Thiem B., Budzianowski J.: Influence of ampicillin and methyl jasmonate on development of plant in vitro culture of Passiflora incarnata L. 14th International Congress of Polish Herbal Committee, “Herbs - medicines, food, cosmetics”. Żerków, 25-26 May 2012(a). Book of abstracts. s. 62-63. 62. Ożarowski M., Napieczyńska H., Szulc M. et al.: Effect of Salvia miltiorrhiza Bunge root extract on cognitive and behavioral activities with evaluation of the influence on acetylcholinesterase and buty- 874 rylcholinesterase gene expression in brain of rats. Acta Biochim. Pol. 2012, 59, suppl. 3, 55. 63. Ożarowski M., Sędzik K., Gryszczyńska A., Thiem B.: Optimization of conditions for in vitro propagation of valuable medicinal plants of Passiflora incarnata L. and P. caerulea L. International Conference „Facilitating dialogue between business and academia” BIOCONNECT, May 2013, Poznań 64. Park E.J., Zhao Y.Z., Kim Y.C., Sohn D.H.: Preventive effects of a purified extract isolated from Salvia miltiorrhiza enriched with tanshinone I, tanshinone IIA and cryptotanshinone on hepatocyte injury in vitro and in vivo. Food Chem. Toxicol. 2009, 47, 2742. 65. PARPA. Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Narodowy Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata 2006 – 2010. 66. PARPA. Serwis informacyjny i baza raportów Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, www.parpa.pl (30.06.2013) 67. Penetara D.M., Totoa L.H., Farmera S.L. et al.: The isoflavone puerarin reduces alcohol intake in heavy drinkers: A pilot study. Drug Alcohol Depend. 2012, 126, 251. 68. Pérez J.O., d’Eeckenbrugge G.C., Restrepo M. et al.: Diversity of Colombian Passifloraceae: biogeography and an updated list for conservation. Biota Colombiana 2007, 8, 1. 69. Pitel A.L., Rivier J., Beaunieux H. et al.: Changes in the episodic memory and executive functions of abstinent and relapsed alcoholics over a 6-month period. Alcoholism: Clin. Exp. Res. 2009, 33, 490. 70. Raport Europejskiego Biura Światowej Organizacji Zdrowia oraz Ministerstwa Zdrowia. Stan zagrożenia epidemią palenia tytoniu w Polsce. Kopenhaga, Dania, Warszawa, Polska. 2008. 71. Savio L.E., Astarita L.V., Santarem E.R.: Secondary metabolism in micropropagated Hypericum perforatum L. grown in non-aerated liquid medium. Plant Cell Tiss. Organ Cult. 2012, 108, 465. 72. Shen Y., Lindemeyer A.K., Gonzalez C. et al.: Dihydromyricetin as a novel anti-alcohol intoxication medication. J. Neurosci. 2012, 32, 390. 73. Szulc M., Mikolajczak P.L., Geppert B. et al.: Ethanol affects acylated and total ghrelin levels in peripheral blood of alcohol-dependent rats. Addict. Biol. 2013, doi: 10.1111/adb.12025. 74. Thiem B.: In vitro propagation of isoflavone-producing Pueraria lobata (Willd.) Ohwi. Plant Sci. 2003, 165, 1123. 75. Thiem B., Kikowska M.: Zapewnienie jakości roślin leczniczych rozmnażanych w kulturach in vitro. Herba Pol. 2008, 54, 168. 76. Thiem B., Krawczyk A.: Enhance isoflavones accumulation in metyl jasmonate-treated in vitro cultures of kudzu (Pueraria lobata Ohwi). Herba Pol. 2010, 56, 48. 77. Uzbay T.I.: Hypericum perforatum and substance dependence: a review. Phytother Res. 2008, 22, 578. 78. Vacca G., Colombo G., Brunetti G. et al.: Reducing effect of Salvia miltiorrhiza extracts on alcohol intake: influence of vehicle. Phytother. Res. 2003, 17, 537. 79. Vijaya S.N., Udayasri P.V., Kumar Y.A. et al.: Advancements in the production of secondary metabolites. J. Nat. Prod. 2010, 3, 112. 80. Wang J.W., Wu J.Y.: Tanshinone biosynthesis in Salvia miltiorrhiza and production in plant tissue cultures. Appl. Microbiol. Biotechnol. 2010, 88, 437. 81. Worst T.J., Vrana K.E.: Alcohol and gene expression in the central nervous system. Alcohol Alcohol. 2005, 40, 63. 82. Wysokińska H., Chmiel A.: Produkcja roślinnych metabolitów wtórnych w kulturach organów transformowanych. Biotechnologia 2006, 4, 124. 83. Xu Y.Y., Wan R.Z., Lin Y.P. et al.: Recent advance on research and application of Salvia miltiorrhiza. Asian J. Pharmacodyn. Pharmacokin. 2007, 7, 99. 84. Yang D., Yang S., Zhang Y. et al.: Metabolic profiles of three related Salvia species. Fitoterapia. 2009, 80, 274. 85. Zhang Z., Li S., Jiang J. et al.: Preventive effects of Flos Perariae (Gehua) water extract and its active ingredient puerarin in rodent alcoholism models. Chin. Med. 2010, 5, 36. 86. Zhong G.X., Li P., Zeng L.J. et al.: Chemical characteristics of Salvia miltiorrhiza (Danshen) collected from different locations in China. J. Agric. Food. Chem. 2009, 57, 6879. 87. Zhu G., Wang X., Wu S. et al.: Neuroprotective effects of puerarin on 1-methyl-4-phenyl-1,2,3,6tetrahydropyridine induced Parkinson’s disease model in mice. Phytother. Res. 2013, doi: 10.1002/ ptr.4975. 88. Zucolotto S.M., Fagundes C., Reginatto F.H. et al.: Analysis of C-glycosyl flavonoids from South American Passiflora species by HPLC-DAD and HPLC-MS. Phytochem. Anal. 2012, 23, 232. M. Ożarowski i wsp.
