Sposoby finansowania, organizacji i działania Europejskiego
advertisement
Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Krakowska Szkoła Biznesu Studia Podyplomowe Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro Sposoby finansowania, organizacji i działania Europejskiego Mechanizmu Stabilności (ESM) Katarzyna Kryniger-Markowiak Tomasz Kryniger Promotor pracy Dr Marta Wajda-Lichy Kraków 2015 Sposoby finansowania, organizacji i działania Europejskiego Mechanizmu Stabilności (ESM). SPIS TREŚCI STR SPIS TABEL I WYKRESÓW 3 STRESZCZENIE 4 WSTĘP 5 1. ORGANIZACJA EUROPEJSKIEGO MECHANIZMU STABILNOŚCI (EUROPEAN STABILISATION MECHANISM; ESM) 6 1.1. 8 STRUKTURA ESM 2. FINANSOWANIE ESM 2.1 2.2 9 FORMY POMOCY UDZIELANE KRAJOM STREFY EURO W RAMACH ESM ORAZ EFSM 14 PROCEDURA UDZIELANIA POMOCY W RAMACH ESM 16 3 ESM JAKO ROZWIĄZANIE DYSCYPLINUJĄCE CZY GENERUJĄCE POKUSĘ NADUŻYCIA WŚRÓD KRAJÓW STREFY EURO? 17 ZAKOŃCZENIE 18 BIBLIOGRAFIA 20 2 Sposoby finansowania, organizacji i działania Europejskiego Mechanizmu Stabilności (ESM). SPIS TABEL I WYKRESÓW WYKRES NR 1. STRUKTURA KAPITAŁU ESM (W MLD EURO)…………. 11 TABELA NR 1. KLUCZ KONTRYBUCJI KAPITAŁU POSZCZEGÓLNYCH CZŁONKÓW ESM ………………………………………………………. 12 TABELA NR 2. OCENA KREDYTOWA EUROPEJSKIEGO MECHANIZMU STABILNOŚCI ………………………………………………………….. 14 3 Sposoby finansowania, organizacji i działania Europejskiego Mechanizmu Stabilności (ESM). STRESZCZENIE Poniższy artykuł przedstawia jeden z głównych mechanizmów przywracania stabilności finansowej gospodarek państw strefy euro jakim jest Europejski Mechanizm Stabilności (ang. European Stability Mechanism – ESM). Europejski Mechanizm Stabilności został powołany traktatem podpisanym przez 17 państw tworzących unię walutową w ramach UE w reakcji na wydarzenia związane z tzw. kryzysem zadłużeniowym, będącym następstwem globalnego kryzysu finansowego 2008. Działalność ESM zainaugurowano 8 października 2012 roku podczas pierwszego posiedzenia Zarządu ESM. Silne powiązania finansowe krajów strefy euro i brak instrumentu zarządzania kryzysowego stworzyły zagrożenie dla stabilności całej Unii Europejskiej, które ujawniło się wraz z nadejściem kryzysu w 2008 r. Celem niniejszego artykułu jest pokazanie Europejskiego Mechanizmu Stabilności jako instytucji, której celem jest zapewnienie stabilności finansowej wewnątrz strefy euro, dzięki dostarczeniu wsparcia finansowego gospodarkom, które przeżywają kryzys lub są zagrożone wystąpieniem poważnych trudności finansowych. Kwestia ta jest niezwykle ważna, ponieważ pogorszenie się sytuacji finansowej jednego z państw członkowskich zaburza stabilność pozostałych gospodarek i zwiększa ryzyko rozpadu całego ugrupowania jakim jest Unia Europejska. 4 Sposoby finansowania, organizacji i działania Europejskiego Mechanizmu Stabilności (ESM). WSTĘP Wielka europejska recesja, jak nazwano stagnację, która nastąpiła w wyniku finansowego kryzysu zapoczątkowanego w USA i wewnętrznych problemów w strefie euro przyczyniła się do pogorszenia kondycji dłużników, przez co zagroziła także sytuacji wierzycieli netto. Kryzys finansowy i związany z nim kryzys zadłużenia wykazały słabości istniejących rozwiązań w zakresie zarządzania polityką gospodarczą Unii Europejskiej i stały się jednym z najważniejszych wyzwań dla strefy euro na wielu poziomach. Kluczowymi problemami w strefie euro była nierównowaga makroekonomiczna w krajach strefy wynikająca z niejednolitych polityk, wrażliwych systemów instytucjonalnych i bankowych oraz luk w strukturze zarządzania. Wszystko to spowodowało, że narodowe budżety nie były przygotowane na tak poważne spowolnienie ekonomiczne i finansowe. Jednocześnie, kiedy kryzys rozwinął się w nieprzewidziany sposób, stało się oczywiste, że druga linia obrony nie istnieje. Jednym ze środków do walki ze skutkami kryzysu było utworzenie Europejskiego Mechanizmu Stabilizacyjnego, którego program pomocy tymczasowej stał się jednym z najważniejszych filarów planowanej pełnej integracji Unii Gospodarczej i Walutowej. ESM stał się jednym z głównych instrumentów zarządzania kryzysowego w Unii Europejskiej i procedur pomocy dla państw zmagających się z poważnymi problemami finansowymi i gospodarczymi. 5 Sposoby finansowania, organizacji i działania Europejskiego Mechanizmu Stabilności (ESM). 1. ORGANIZACJA EUROPEJSKIEGO MECHANIZMU (EUROPEAN STABILISATION MECHANISM; ESM) STABILNOŚCI Kryzys finansowy, który uderzył w Europę w 2008 roku zrodził potrzebę stworzenia trwałego mechanizmu zarządzania kryzysowego w strefie euro. W momencie wybuchu kryzysu finansowego strefa euro nie posiadała procedur, ani instrumentów z zakresu zarządzania kryzysowego i nie dysponowała mechanizmami, które mogły by być wsparciem finansowym dla krajów zagrożonych utratą płynności lub niewypłacalnością. Kluczową częścią odpowiedzi na kryzys były wysiłki na poziomie narodowym w celu uporządkowania narosłej nierównowagi. Kraje strefy euro wprowadziły szereg reform strukturalnych zmierzających do podniesienia konkurencyjności gospodarki, stabilizacji finansowej i wzrostu zatrudnienia. Pomoc finansowa dla mających problemy państw strefy euro miała na początku formę pożyczek bilateralnych, które koordynowała Komisja Europejska jak w przypadku Grecji, a w kolejnym etapie pożyczek z mechanizmów tymczasowych uwarunkowanych przyjęciem programu dostosowań makroekonomicznych. Wraz z podpisaniem porozumienia z Grecją dotyczącego udzielenia pożyczek bilateralnych, osiągnięto porozumienie na szczeblu europejskim o wzmocnieniu mechanizmów przeciwdziałających nierównowagom wewnętrznym i zewnętrznym w krajach strefy euro, i podjęto decyzję o utworzeniu tymczasowego europejskiego mechanizmu stabilizacyjnego składającego się z dwóch filarów: Europejskiego Mechanizmu Stabilizacji Finansowej (European Financial Stabilisation Mechanism, EFSM) który pozyskiwał środki na rynkach finansowych poprzez emisję papierów dłużnych gwarantowanych przez budżet UE, Europejskiego Instrumentu Stabilności Finansowej (European Financial Stability Facility, EFSF) który udzielał pomocy wyłącznie państwom strefy euro, a środki finansowe pozyskiwał poprzez emisję instrumentów dłużnych gwarantowanych przez kraje strefy euro. Zaburzenia na rynkach finansowych, które rozprzestrzeniały się na kolejne kraje strefy euro doprowadziły w kolejnym etapie do porozumienia międzyrządowego krajów 6 Sposoby finansowania, organizacji i działania Europejskiego Mechanizmu Stabilności (ESM). członkowskich strefy euro o utworzeniu trwałego mechanizmu finansowania kryzysowego w postaci Europejskiego Mechanizmu Stabilności (European Stability Mechanism, ESM). Europejski Mechanizm Stabilizacyjny jest organizacją międzyrządową, mającą status instytucji finansowej, działającą na mocy międzynarodowego prawa publicznego, z siedzibą w Luksemburgu. Decyzja prowadząca do utworzenia ESM została podjęta przez Radę Europejską w grudniu 2010. Traktat ustanawiający ESM został początkowo podpisany przez ministrów finansów 17 krajów strefy euro 11 lipca 2011 r.. Jednakże zmodyfikowana wersja Traktatu zawierająca poprawki zmierzające do poprawy efektywności mechanizmu została podpisana przez państwa członkowskie strefy euro, 2 lutego 2012 r. w Brukseli. Traktat ESM wszedł w życie 27 września 2012 r., a oficjalnie rozpoczął on działanie 2 października 2012 r., po ratyfikowaniu go przez wszystkie 17 krajów strefy euro. Aktualna wersja Traktatu, poprawiona w następstwie przyłączenia Litwy i Łotwy do ESM, weszła w życie 3 lutego 2015. Europejski Mechanizm Stabilizacyjny (ESM) jest ważnym elementem kompleksowej strategii Unii Europejskiej, mającej na celu ochronę stabilności finansowej w strefie euro. ESM jest stałym mechanizmem rozwiązywania kryzysów w krajach strefy euro i podobnie jak jego tymczasowy poprzednik - Europejski Fundusz Stabilizacji Finansowej (EFSF) - ESM zapewnia pomoc finansową dla państw członkowskich strefy euro dotkniętych lub zagrożonych trudnościami finansowymi. W 2012 r. podjęto decyzję, że EFSF będzie kontynuował finansowanie uzgodnionych wcześniej programów pomocowych dla Grecji, Irlandii i Portugalii także po uruchomieniu ESM. Obie instytucje funkcjonowały jednocześnie od października 2012 roku (kiedy ESM zostało otwarte) do czerwca 2013. Z dniem 1 lipca 2013 r. EFSF nie zawarł żadnych nowych programów pomocy finansowej, ale kontynuuje zarządzanie spłatami zadłużenia wcześniejszych programów pomocowych. ESM zajmuje się reagowaniem wyłącznie na nowe wnioski o udzielenie pomocy finansowej w państwach członkowskich strefy euro. EFSF przestanie istnieć kiedy wszystkie pożyczki zaległe w ramach programów pomocowych EFSF zostaną zwrócone, a wszystkie instrumenty finansowania wyemitowane przez EFSF i wszelkie zobowiązania wobec Gwarantów refundacji zostaną spłacone w całości. Aktualnie ESM zapewnia pomoc finansową dla Hiszpanii w postaci dokapitalizowania sektora finansowego oraz Cypru, który realizuje makroekonomiczny program dostosowawczy. 7 Sposoby finansowania, organizacji i działania Europejskiego Mechanizmu Stabilności (ESM). ESM wydaje instrumenty dłużne w celu finansowania pożyczek i innych form pomocy finansowej dla państw członkowskich strefy euro. Zadaniem ESM jest pozyskiwanie finansowania i oferowanie wsparcia państwom strefy euro doświadczającym bądź zagrożonym poważnymi problemami finansowymi, gdyż jest to niezbędne w celu ochrony stabilności finansowej strefy euro jako całości oraz jej poszczególnych członków. Podobnie zatem, jak ma to miejsce w przypadku wsparcia z MFW, ESM oferuje pomoc państwom w których występują zakłócenia w normalnym dostępie do finansowania rynkowego lub istnieje ryzyko wystąpienia takich zakłóceń. ESM stosuje odpowiednie strategie finansowe tak by zapewnić szeroki dostęp do źródeł finansowania i umożliwić udzielanie finansowych pakietów pomocowych krajom strefy euro w każdej sytuacji rynkowej. 1.1. STRUKTURA ESM Akcjonariuszami ESM jest 19 krajów członkowskich strefy euro. Organami ESM są Zarząd (Board of Governors), Rada Dyrektorów (Board of Directors) oraz Dyrektor Zarządzający (Managing Director). W skład Zarządu ESM wchodzą ministrowie finansów państw strefy euro, którzy mogą wybrać przewodniczącego i zastępcę przewodniczącego Zarządu ESM, bądź zdecydować o powierzeniu tej funkcji przewodniczącemu Eurogrupy. Członkowie Zarządu wybierają Dyrektora Zarządzającego, który odpowiada za bieżące zarządzanie ESM. Kadencja Dyrektora Zarządzającego wynosi 5 lat i może być wydłużona jednokrotnie o kolejne 5 lat. Dyrektorem Zarządzającym Europejskiego Mechanizmu Stabilizacyjnego jest Klaus Regling, a instytucja aktualnie zatrudnia około 140 pracowników. 1 W skład Rady Dyrektorów wchodzą osoby o wysokich kwalifikacjach ekonomicznych i finansowych, wyznaczane przez kraje członkowskie strefy euro (jeden dyrektor i jeden zastępca z każdego kraju). Zarząd i Rada Dyrektorów podejmują decyzje jednomyślnie, większością kwalifikowaną (zgodnie z Traktatem jest to 80%) lub zwykłą większością głosów, w zależności od przedmiotu głosowania. Wymagane kworum to 2/3 członków reprezentujących co najmniej 1 Na podstawie danych ze strony www.esm.europa.eu 8 Sposoby finansowania, organizacji i działania Europejskiego Mechanizmu Stabilności (ESM). 2/3 praw głosu. W spotkaniach Zarządu ESM może uczestniczyć unijny komisarz ds. gospodarczych i walutowych, prezes EBC oraz przewodniczący Eurogrupy (jeżeli nie jest on członkiem lub przewodniczącym Zarządu ESM), jednak nie mają oni prawa głosu. Zarząd ESM ma prawo delegować część swoich zadań wyznaczonych przez traktat do wykonania Radzie Dyrektorów. Większością kwalifikowaną można podejmować decyzje dotyczące warunków przyjęcia nowych członków ESM, wyznaczania Dyrektora Zarządzającego i zatwierdzania rocznych sprawozdań finansowych. Jednomyślności wymagają najważniejsze decyzje podejmowane przez Zarząd ESM m.in. rozstrzygnięcia dotyczące udzielenia pomocy finansowej, zmian w kapitale czy instrumentarium ESM, wezwania do wpłaty kapitału, zmiana wysokości rezerwy kapitałowej, a także ustalanie maksymalnej wielkości udzielanej pomocy. Decyzja o udzieleniu wsparcia finansowego wymaga jednomyślności Zarządu ESM, z wyjątkiem sytuacji, gdy Komisja Europejska i Europejski Bank Centralny stwierdzą, że brak szybkiej decyzji o przyznaniu lub wdrożeniu pomocy stwarza zagrożenie dla stabilności finansowej strefy euro – wtedy stosowana jest nadzwyczajna procedura głosowania wymagająca większości - 85% - głosów. Bezpośrednim skutkiem podjęcia decyzji w nadzwyczajnej procedurze głosowania jest konieczność przeniesienia środków z funduszu rezerwowego lub opłaconego kapitału do nadzwyczajnego funduszu rezerwowego, który ma stanowić bufor zabezpieczający ESM przed ryzykiem związanym z takim działaniem. 2. FINANSOWANIE ESM Wszystkie kraje posługujące się wspólną walutą są członkami ESM, a państwo przystępujące do strefy euro jednocześnie jest zobowiązane przystąpić do ESM. Całkowity subskrybowany ESM kapitał wynosi 704 800 000 000 €, z czego kapitał wniesiony i opłacony to 80 500 000 000 miliardów €, a pozostała kwota w wysokości 624 300 000 000 € stanowi kapitał na żądanie, co pozwala określać go mianem największej międzynarodowej instytucji finansowej w skali światowej. Kapitał opłacony będzie ulegał zwiększeniu o dochody z sankcji finansowych, nakładanych na państwa strefy euro nieprzestrzegające zasad dyscypliny budżetowej i zasad prowadzenia polityki gospodarczej, 9 Sposoby finansowania, organizacji i działania Europejskiego Mechanizmu Stabilności (ESM). będzie on gromadzony w formie funduszu rezerwowego wraz z dochodami netto z operacji finansowych ESM . Wykres nr 1. Struktura kapitału ESM (w mld euro) Struktura kapitału ESM (w mld euro) 80,5 1. kapitał opłacony 2. kapitał "na żądanie" 624,3 Opracowanie własne na podstawie danych www.esm.europa.eu 25.05.2015 r. Udział poszczególnych członków w kapitale ESM jest obliczany na podstawie klucza kontrybucji ESM opartego na kluczu kapitałowym EBC, przy czym kraje w których PKB per capita kształtuje się poniżej 75% średniej unijnej , korzystają z czasowej korekty (przez maksymalnie 12 lat od wejścia do strefy euro). Polska przystępując do strefy euro, będzie musiała ratyfikować Traktat o utworzeniu ESM i dokonać wpłaty odpowiedniej części kapitału opłaconego. Biorąc pod uwagę, że dochód narodowy brutto per capita kształtuje się w Polsce poniżej 75% jego średniego poziomu w UE, przypadającą nam część kapitału opłaconego ESM można szacować obecnie na 3,9 mld EUR, tj. 1% PKB. 10 Sposoby finansowania, organizacji i działania Europejskiego Mechanizmu Stabilności (ESM). Przystępując do strefy euro, Polska musiałaby wpłacić tą kwotę do ESM, przy czym płatności dokonywane były by w równych transzach, w ciągu pięciu lat. W przypadku Polski część kapitału „na żądanie” wyniosłaby obecnie około 33,8 mld EUR, tj. 8,7% PKB. 2 Tabela nr 1. Klucz kontrybucji kapitału poszczególnych członków ESM 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 Klucz ESM Kapitał Kapitał opłacony Członek ESM % subskrybowany * * Austria 2,7644 19,48 2,23 Belgia 3,4534 24,34 2,78 Cypr 0,1949 1,37 0,16 Estonia 0,1847 1,30 0,15 Finlandia 1,7852 12,58 1,44 Francja 20,2471 142,70 16,31 Grecja 2,7975 19,72 2,25 Hiszpania 11,8227 83,33 9,52 Holandia 5,6781 40,02 4,57 Irlandia 1,5814 11,15 1,27 Litwa 0,4063 2,86 0,33 Luksemburg 0,2487 1,75 0,2 Łotwa 0,2746 1,94 0,22 Malta 0,0726 0,51 0,06 Niemcy 26,9616 190,03 21,72 Portugalia 2,4921 17,56 2,01 Słowacja 0,8184 5,77 0,66 Słowenia 0,4247 2,99 0,34 Włochy 17,7917 125,40 14,33 Suma 100 704,80 80,55 * w mld euro Opracowanie własne na podstawie danych www.esm.europa.eu 25.05.2015 r. Państwa członkowskie UE nie należące do strefy euro mogą brać udział w pomocy „ad hoc” oferując równolegle do ESM pożyczki bilateralne, zyskując prawo do udziału w spotkaniach Zarządu ESM w roli obserwatora. Maksymalna wielkość udzielanego w ramach ESM kapitału wynosi 500 miliardów €. Podlega ona, wraz z wysokością kapitału subskrybowanego, regularnej ocenie Zarządu ESM, 2 na podstawie raportu „Ekonomiczne wyzwania integracji Polski ze strefą euro – NBP listopad 2014”, ze strony www.nbp.pl 11 Sposoby finansowania, organizacji i działania Europejskiego Mechanizmu Stabilności (ESM). przeprowadzanej co najmniej raz na 5 lat. Łączna zdolność pożyczkowa EFSF i ESM wynosi obecnie maksymalnie 700 mld EUR. ESM może pożyczać pieniądze na rynkach kapitałowych od banków, instytucji finansowych, a także innych instytucji lub osób dla realizowania swojego celu statutowego. ESM może emitować papiery wartościowe poprzez syndykaty, aukcje, emisje niepubliczne i wykorzystywanie nowych możliwości. ESM jest emitentem instrumentów dłużnych, dopuszczonych w ramach kategorii SSA. ESM stosuje kapitałowo rynkowe i pieniężno rynkowe narzędzia finansowania. Instrumenty kapitałowe obejmują wzorcowe obligacje z terminem zapadalności od 1 do 30 lat. ESM może posiadać własne obligacje o określonej wartości aby mieć możliwość pozyskania dodatkowych funduszy poprzez sprzedaż tych obligacji na rynku wtórnym albo wykorzystać posiadane obligacje na rynku pieniężnym wymagającym zabezpieczeniem. Jako uzupełnienie programu obligacji narzędzia finansowania ESM może również wypuścić weksle oraz angażować się w transakcje na niezabezpieczonym rynku pieniężnym. Transakcje takie mogą być typu lokaty overnight, terminowe (roll in) i inne z terminem poniżej 1 roku. Dodatkowym narzędziem finansowania ESM może być emisja papierów wartościowych, weksli na rynku pieniężnym oraz angażowanie środków w transakcje warunkowego zakupu (repurchase agrement). Ponadto ESM może zdobywać fundusze z szybkich linii kredytowych i z sieci linii kredytowych z prywatnymi bankami. W celu efektywnego realizowania swoich zadań statutowych polegających głównie na zapewnieniu stabilnego wsparcia krajom strefy euro, ESM musi być zdolny do szybkiego reagowania na nieoczekiwane sytuacje rynkowe ( w tym celu musi rozbudowywać bufory płynności finansowej w okresie zwiększonego ryzyka aby zapewnić dostęp do rynku nawet w trudnych warunkach rynkowych), zabezpieczania przewidywalnych kwot w dłuższym okresie czasu obejmującym różne harmonogramy nakładów jak też i nieprzewidziane kwoty w relatywnie krótkim czasie, dysponować narzędziami finansowymi o prostej i jasnej strukturze aby nie utracić wiarygodności w trudnych okolicznościach rynkowych. ESM stosuje zdywersyfikowaną strategię finansowania, fundusze są zbierane przez różne instrumenty i nie są przypisane do danego kraju tak aby zapewnić wydajność, efektywność i ciągły dostęp rynkowy do finansowania. Fundusze te są zbierane w ramach 12 Sposoby finansowania, organizacji i działania Europejskiego Mechanizmu Stabilności (ESM). krótko i średnio do długookresowej puli i rozdzielane do krajów programowych. Ewentualne straty wynikłe z przeprowadzonych przez ESM operacji będą pokrywane w pierwszej kolejności z funduszu rezerwowego, następnie z kapitału wniesionego, a w ostateczności z kapitału płatnego „na żądanie”. Ocena kredytowa Europejskiego Mechanizmu Stabilności dokonana przez 2 największe agencje ratingowe Fitch Ratings oraz Moody’s Corporation plasuje ESM w gronie najbardziej zaufanych instytucji finansowych na świecie. Tabela nr 2. Ocena kredytowa Europejskiego Mechanizmu Stabilności Moody's Corporation Fitch Ratings Krótkoterminowa P-1 F1+ Długoterminowa AA1 AAA Opracowanie własne na podstawie danych www.esm.europa.eu 25.05.2015 r. Wg Komisji Nadzoru Bankowego z 18 marca 2014 instrumenty emitowane przez ESM i EFSF mają być uważane za wysokiej jakości aktywa płynne z 0% ryzyka. Głównymi inwestorami w obligacje zarówno EFSF jak i ESM są w przeważającej mierze inwestorzy instytucjonalni tacy jak: banki, fundusze emerytalne, banki centralne, państwowe fundusze majątkowe, zarządzający aktywami, firmy ubezpieczeniowe i banki prywatne. 13 Sposoby finansowania, organizacji i działania Europejskiego Mechanizmu Stabilności (ESM). 2.1. FORMY POMOCY UDZIELANE KRAJOM STREFY EURO W RAMACH ESM ORAZ EFSM Początkowo warunkiem koniecznym udzielenia pomocy finansowej było „przyjęcie rygorystycznego programu dostosowań makroekonomicznych, zawierającego kompleksowy zbiór reform gospodarczych i fiskalnych, mających na celu przywrócenie stabilności finansowej w danym kraju” 3 oraz rygorystyczną ocenę stabilności finansów publicznych prowadzoną zarówno przez Komisję Europejską jak i Międzynarodowy Fundusz Walutowy w powiązaniu z Europejskim Bankiem Centralnym . Z czasem jednak podjęto decyzję o potencjalnym rozszerzeniu form pomocy a warunki jej udzielenia zależą od instrumentu za pośrednictwem którego będzie wspierane dane państwo. W chwili obecnej ESM jest uprawniony do korzystania z następujących instrumentów kredytowych na rzecz swoich członków, z zastrzeżeniem odpowiednich warunków: Udzielania pożyczek uzależnionych od przyjęcia przez państwo beneficjenta programu dostosowań w ramach programu dostosowania makroekonomicznego; Pożyczki takie skierowane są do państw, które mają duże potrzeby pożyczkowe, ale utraciły dostęp do finansowania rynkowego z powodu braku zainteresowania inwestorów, lub też mających dostęp do kredytodawców gotowych je finansować lecz po nadmiernie wysokich kosztach, co z kolei może podważyć zdolność danego państwa do obsługi długu publicznego; Zapewnienie prewencyjnej pomocy finansowej w postaci dwóch linii kredytowych : 1. ostrożnościowej warunkowej linii kredytowej (Precautionary Conditioned Credit Line, PCCL), opartej na kryteriach kwalifikowalności (takich jak np. zdolność do obsługi długu, udokumentowana dostępność do rynków kapitałowych na racjonalnych warunkach, brak problemów z wypłacalnością banków), przeznaczonej dla krajów strefy euro charakteryzujących się stabilną sytuacją gospodarczą i finansową, spełniających ustalony zestaw kryteriów; 3 Agnieszka Trzcińska, Europejski „Mechanizm Stabilności jako stabilizator w planowanej unii finansowej, Departament Zagraniczny” NBP, marzec 2013, ze strony www.nbp.pl 14 Sposoby finansowania, organizacji i działania Europejskiego Mechanizmu Stabilności (ESM). 2. wspomagającej warunkowej linii kredytowej (Enhanced Conditions Credit Line, ECCL); dla krajów, które mają stabilną sytuację gospodarczo-finansową, ale kryteriów kwalifikowalności nie spełniają. Kraje takie muszą podjąć dodatkowe środki z zakresu polityki gospodarczej, które pozwolą na wyeliminowanie słabości i uniknięcie w przyszłości problemów z dostępem do finansowania rynkowego. Zakup obligacji skarbowych na pierwotnych i wtórnych rynkach długu: 1. Nabycie obligacji na rynku pierwotnym może być dodatkowym wsparciem udzielonej pożyczki, której towarzyszy program dostosowań makroekonomicznych. Zazwyczaj skup obligacji na rynku pierwotnym ma zastosowanie pod koniec programu dostosowań makroekonomicznych aby wspomóc powrót danego kraju beneficjenta na rynek finansowy; 2. Nabycie obligacji na rynku wtórnym może być stosowane tylko wyjątkowo, w sytuacji gdy brak płynności rynkowej stanowi zagrożenie dla stabilności finansowej beneficjenta, które mogłoby stworzyć ryzyko wzrostu rentowności obligacji do takiego poziomu, który zagrozi zdolności danego państwa do obsługi zadłużenia; Dokapitalizowanie instytucji finansowych poprzez pożyczki dla rządów państw strefy euro. Stosowanie tego rodzaju pomocy jest przeznaczone dla państw, których problemy gospodarcze leżą w sektorze finansowym i nie są bezpośrednio związane z prowadzoną przez państwo polityką strukturalną czy fiskalną. Ta forma pomocy nie jest uzależniona od przyjęcia programu dostosowań makroekonomicznych i może być przeznaczona wyłącznie na wsparcie instytucji finansowych. Bezpośrednie dokapitalizowanie instytucji finansowych; 8 grudnia 2014 r., Uchwałą Zarządu ESM zatwierdzono instrument bezpośredniej rekapitalizacji (Direct recapitalisation instrument; DRI). Po zakończeniu odrębnych narodowych procedur zatwierdzających przez ówczesne 18 krajów strefy euro. Instrument bezpośredniej rekapitalizacji jest elementem szerszego pakietu instrumentów które wprowadzono w celu wsparcia unii bankowej w strefie euro. DRI może być wykorzystane w niezwykle specyficznych okolicznościach jako środek ostateczny w celu dokapitalizowania instytucji finansowych strefy euro, po zastosowaniu wszystkich innych instrumentów łącznie z „bail in” (wymuszenie na wierzycielach 15 Sposoby finansowania, organizacji i działania Europejskiego Mechanizmu Stabilności (ESM). prywatnych rozłożenia spłat na dłuższy okres lub utrzymania linii kredytowej). Instrument bezpośredniej kapitalizacji jest stosowany w przypadku instytucji kredytowych objętych systemem, holdingów finansowych i holdingów finansowych typu mieszanego wg. stosownych definicji prawnych EU. Bezpośrednie dokapitalizowanie instytucji finansowych jest ograniczone limitem 60 mld EUR (który w uzasadnionych przypadkach może zostać zmieniony przez Zarząd ESM). 4 Cztery ostatnie formy wsparcia przewidują mniejszy stopień ingerencji w politykę gospodarczą państw-beneficjentów niż w przypadku pożyczek powiązanych z programem dostosowań makroekonomicznych. 2.2. PROCEDURA UDZIELANIA POMOCY W RAMACH ESM Procedura otrzymania wsparcia finansowego w ramach programu ESM rozpoczyna się w momencie przekazania wniosku o wsparcie do Przewodniczącego Zarządu ESM. Następnie Przewodniczący Zarządu powierza Komisji Europejskiej, we współpracy z EBC, ocenę zagrożenia dla stabilności finansowej całej strefy euro, a także określenie czy dług publiczny występującego o pomoc państwa jest zrównoważony. Ocenie podlegają również aktualne i potencjalne potrzeby finansowe państwa składającego wniosek o wsparcie. Jeżeli jest to możliwe i uzasadnione w ocenach tych bierze również udział Międzynarodowy Fundusz Walutowy. Na podstawie sporządzonej oceny Zarząd ESM powierza Komisji Europejskiej, wraz z EBC oraz MFW, działania zmierzające do zawarcia porozumienia, zwanym też protokołem ustaleń, z danym krajem, w którym sprecyzowane zostają warunki udzielenia pomocy. Jednocześnie Dyrektor Zarządzający ESM przygotowuje propozycję umowy, zawierającą warunki finansowe wsparcia oraz dobór instrumentów, która w kolejnym etapie musi zostać zaakceptowana przez Zarząd ESM. Po zatwierdzeniu umowy finansowej, Komisja Europejska we współpracy z EBC, a w uzasadnionych przypadkach również MFW, monitoruje, czy warunki zawartego porozumienia są odpowiednio wdrażane w kraju otrzymującym pomoc. Pomoc finansowa 4 “FAQ on the ESM direct recapitalization instrument” ze strony www.esm.europa.eu 16 Sposoby finansowania, organizacji i działania Europejskiego Mechanizmu Stabilności (ESM). zazwyczaj przekazywana jest w kilku transzach, a każda z nich może być przekazana w jednej lub kilku wypłatach. ESM bardzo ściśle współpracuje z Międzynarodowym Funduszem Walutowym w zakresie udzielania pomocy i oczekuje się, że państwo członkowskie strefy euro ubiegające się o pomoc finansową z ESM, złoży również podobny wniosek do Międzynarodowego Funduszu Walutowego. 5 3. ESM JAK ROZWIĄZANIE DYSCYPLINUJĄCE CZY GENERUJĄCE POKUSĘ NADUŻYCIA WŚRÓD KRAJÓW STREFY EURO? Ustanowienie mechanizmów finansowania kryzysowego rodzi pokusę nadużycia. ESM został zaprojektowany tak, aby ją minimalizować. Możliwość uzyskania środków jest uzależniona od spełnienia konkretnych warunków dostosowanych do formy pomocy. Ograniczać ma to ryzyko, że dostępność tego typu pomocy osłabi starania się krajów strefy euro do prowadzenia odpowiedzialnej i przemyślanej polityki fiskalnej i gospodarczej. Najmniej rygorystyczne spośród poszczególnych form pomocy dostępnych w ramach ESM pod względem wymogów dla polityki gospodarczej dla kraju starającego się o pomoc są: dostęp do linii kredytowej PCCL oraz bezpośrednie wsparcie dla instytucji finansowych. W przypadku linii kredytowej ECCL kraj-beneficjent ma obowiązek podjęcia działań naprawczych, które pozwolą na wyeliminowanie zidentyfikowanych słabości i uniknięcie w przyszłości problemów z dostępem do finansowania rynkowego. Ponadto w okresie dostępności linii kredytowej ECCL kraj-beneficjent jest objęty wzmocnionym nadzorem ze strony KE. Jeszcze silniejsza warunkowość związana jest z pożyczkami dla krajów, które utraciły dostęp do finansowania rynkowego. 6 Wszystkie te uregulowania oraz wymogi formalne mają dyscyplinować kraje do prowadzenia racjonalnej polityki finansowej oraz minimalizować ryzyko nadużyć finansowych. 5 “Frequenly Asked Questions on the European Stability Mechanism (ESM)” ze strony www.esm.europa.eu na podstawie raportu „Ekonomiczne wyzwania integracji Polski ze strefą euro – NBP listopad 2014”, ze strony www.nbp.pl 6 17 Sposoby finansowania, organizacji i działania Europejskiego Mechanizmu Stabilności (ESM). ZAKOŃCZENIE „Kryzys gospodarczy i finansowy ujawnił szereg słabości zarządzania gospodarczego i nadzoru w UE. Większość niedociągnięć w zakresie nadzoru zostało skutecznie usuniętych dzięki wprowadzeniu europejskiego semestru na rzecz koordynacji polityki gospodarczej oraz przyjęciu sześciu aktów ustawodawczych powszechnie znanych jako „sześciopak”. Z uwagi na to, że prowadzenie polityki gospodarczej i budżetowej w strefie euro może wywołać istotne skutki uboczne, zaistniała potrzeba wprowadzenia silniejszych mechanizmów. W tym celu przyjęto rozporządzenia (UE) nr 472/2013 i nr 473/2013[1]. Rozporządzenie (UE) nr 472/2013 określa szczególne procesy związane ze wzmocnionym nadzorem, nadzorem podczas realizacji programu dostosowań makroekonomicznych i po jego zakończeniu w państwach członkowskich strefy euro, formalizując stosowane uprzednio doraźnie podejścia i tworząc powiązanie pomiędzy pomocą finansową a określonymi w Traktacie ramami dotyczącymi koordynacji polityki gospodarczej państw członkowskich. Te dwa rozporządzenia, czyli tzw. „dwupak”, weszły w życie w dniu 30 maja 2013 r. 7 Utworzenie ESM nie powinno być zatem traktowane jako wyodrębnione rozwiązanie w zakresie zakłóceń wywołanych ostatnim kryzysem finansowym, ale raczej jako . szeregu środków podejmowanych na poziomie krajowym, jak i unijnym w celu przywrócenia równowagi w poszczególnych krajach jak i w całej Wspólnocie. Wysiłki podejmowane przez państwa członkowskie UE w odniesieniu do konsolidacji budżetowej i reform strukturalnych, jak również inicjatyw takich jak wzmocnienie Paktu Stabilności i Wzrostu, Pakt fiskalny, nowa procedura nadmiernych zakłóceń równowagi makroekonomicznej, Semestr Europejski, Pakt euro Plus i nowy europejski system nadzoru finansowego, są kluczowe dla rozwiązania korzeni kryzysu i stworzenia warunków sprzyjających wzrostowi gospodarczemu, tworzeniu nowych miejsc pracy i poprawy konkurencyjności gospodarek. Jeżeli jednak państwo członkowskie strefy euro pomocy finansowej wymaga, europejski mechanizm stabilizacyjny ma możliwości i zasoby, aby działać jako wsparcie finansowe i zastosować instrumenty, który pozwolą ustabilizować potrzeby finansowe danego kraju. 8 7 Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie stosowania rozporządzenia (UE) nr 472/2013 /* COM/2014/061 final - 2014/ 8 na podstawie danych ze strony www.esm.europa.eu 18 Sposoby finansowania, organizacji i działania Europejskiego Mechanizmu Stabilności (ESM). Europa odbyła długą drogę w pokonywaniu strukturalnych źródeł kryzysu. Odpowiedzią ze strony krajów członkowskich na kryzys była polityka zawierająca wiele elementów składowych. Do walki z zakłóceniami w finansach publicznych kraje członkowskie wprowadziły znaczące programy konsolidacji fiskalnej w celu zredukowania deficytów fiskalnych i odzyskania zaufania inwestorów. Jednocześnie kraje wprowadziły kluczowe reformy strukturalne, które stały się podwaliną solidnego wzrostu gospodarczego być może mniej dynamicznego, ale bardziej stałego. Na poziomie europejskim kraje przyjęły nowy silniejszy model ekonomicznego zarządzania w strefie euro opartego na ściślejszej koordynacji polityk. EFSF i ESM zostały stworzone od podstaw zapobiegając upadkowi wielu gospodarek strefy euro oraz stały się podwaliną nowego filaru integracji – unii bankowej i monetarnej. O efektywności ich wprowadzenia będzie jednak można powiedzieć z perspektywy długookresowej, zatem dopiero przyszłość pokaże jaki będzie ich wpływ na funkcjonowanie poszczególnych gospodarek i strefy euro jako całości. . 19 Sposoby finansowania, organizacji i działania Europejskiego Mechanizmu Stabilności (ESM). BIBLIOGRAFIA 1. „Ekonomiczne wyzwania integracji Polski ze strefą euro – NBP listopad 2014 r”. 2. „Europejski Mechanizm Stabilności jako stabilizator w planowanej unii finansowej”, Agnieszka Trzcińska, Departament Zagraniczny NBP, marzec 2013 3. “Frequenly Asked Questions on the European Stability Mechanism (ESM)” ze strony: www.esm.europa.eu 4. “FAQ on the ESM direct recapitalization instrument” ze strony: www.esm.europa.eu 5. Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie stosowania rozporządzenia (UE) nr 472/2013 /* COM/2014/061 final - 2014/. 6. www.consilium.europa.eu z dnia 25.05.2015 7. www.esm.europa.eu z dnia 25.05.2015. 8. www.uniaeuropejska.org z dnia 25.04.2015 20
