Instrukcja do zajęć z dendrologii

INSTRUKCJA DO ZAJĘĆ
PRACOWNIA SPECJALISTYCZNA
SZATA ROŚLINNA - DENDROLOGIA
Kierunek
Architektura Krajobrazu
Studia stacjonarne I stopnia
Instrukcje przygotowała:
mgr inż. Małgorzata Krasowska
Katedra Ochrony i Kształtowania Środowiska
Ćwiczenie nr 1
Temat: Omówienie zasad nazewnictwa roślin drzewiastych. Systematyka.
Cel zajęć: Zapoznanie się z systematyką roślin drzewiastych oraz zasadami ich nazewnictwa.
1. Zagadnienia teoretyczne:
Schemat podziału roślin drzewiastych:
Rośliny drzewiaste
Drzewa liściaste
Drzewa iglaste zawsze zielone
lub zrzucające liście na zimę
oraz miłorzębowate
Drzewa liściaste
zrzucające liście na zimę
Pąki ułożone
naprzeciwlegle
Pąki ułożone
naprzemianlegle
(Godet J.-D., 1998. Pędy i pąki. MULTICO Oficyna Wydawnicza)
Zawsze zielone
drzewa liściaste
Pąki ułożone
spiralnie
Świat roślin uporządkowany jest w szereg hierarchiczny ustawionych jednostek
systematycznych – taksonów.
Ważniejszymi taksonami o randze niższej od gatunku są: podgatunek, odmiana, formy.
Podgatunek - to tworzący wyraźne odrębne populacje wariant gatunku o dużym
(regionalnym) zasięgu.
Odmiana - różni się mniejszym zasięgiem (lokalnym)
Forma - to modyfikacja, która obejmuje grupę sporadycznie występujących w populacjach
gatunku osobników, różniących się od osobników typowych jedną lub kilkoma cechami.
Przykłady trzech najczęściej spotykanych taksonów o randze niższej niż gatunek:
- podgatunek (subspecies): Juniperus communis subsp. nana
- odmiana botaniczna (varietas): Pinus jeffreyi var. ponderosa
- forma (forma): Fagus sylvatica f. purpurea
Nazwa gatunku składa się z dwóch części nazwy rodzaju i nazwy gatunkowej.
Nazwa rodzajowa jest rzeczownikiem w pierwszym przypadku liczby pojedynczej i pisana
jest zawsze dużą literą.
Pochodzenie nazw rodzajowych:
- starogreckie (Ptelea)
- starorzymskie (Quercus)
- postacie mitologiczne (Daphne)
- nazwiska ( Lonicera)
- nazwy geograficzne
Nazwa gatunkowa powinna być pisana małą literą.
Nazwę rodzajową i gatunkową pisze się kursywą, natomiast podgatunki, odmiany, formy –
czcionką normalną.
Nazwy między gatunkowych mieszańców można wyróżnić umieszczając między nazwę
rodzajową a epietetm gatunkowym znak x lub przed nazwą rodzaju:
Salix xrubens - mieszaniec międzygatunkowy
xMahoberberis neubertii – mieszaniec międzyrodzajowy.
Literatura:
1. Seneta W., Dolatowski J., 2003. Dendrologia. PWN Warszawa.
2. Godet J.-D., 1998. Pędy i pąki. MULTICO Oficyna Wydawnicza.
2. Zadanie praktyczne:
- przygotować zielnik według podanych wytycznych
- arkusze zielnikowe należy przynieść na ostatnie zajęcia (ćwiczenie nr 15)
PRZYGOTOWANIE ZIELNIKA
Gdzie zbieramy rośliny?
Rośliny można zbierać prawie wszędzie, na najrozmaitszych stanowiskach - w lasach,
na łąkach, polach, nad wodami, w parkach, w mieście; od wczesnej wiosny do późnej jesieni.
Jak zbieramy rośliny?
Do przenoszenia roślin należy zabrać ze sobą dużą torbę foliową. Wkłada się do niej
rośliny kwiatami do góry. Niektórzy zbieracze używają do tego celu arkuszy bibuły, albo
papieru gazetowego, umieszczonych między metalowymi siatkami w ramkach. Między
poszczególne kartki papieru wkłada się rośliny bezpośrednio na miejscu zbioru.
O każdym zebranym gatunku powinno się zrobić choćby krótki zapis w notatniku, a
kartkę z informacjami umieścić razem z daną rośliną. Bardzo ważne jest precyzyjne
określenie stanowiska, tj. miejsca zbioru, sformułowane w sposób, który pozwoli innym
badaczom na jego zweryfikowanie. Dopuszczalny jest opis stanowiska „dowiązany” do
punktów topograficznych lub innych systemów podziału powierzchniowego, np.: „250m
NNE od mostu na Narwi k/wsi Żółtki” lub „Uroczysko Pietrasze, L-ctwo Antoniuk, N-ctwo
Dojlidy, oddz.113c, 100m SW od jego NE narożnika”.
Z innych pomocy niezbędnych do pracy w terenie należy zabrać ze sobą nóż lub
sekator aby zminimalizować uszkodzenia pędów.
Do zielnika musimy zawsze zbierać rośliny posiadające wszystkie części (liście, kwiaty lub
owoce, nasiona). Odcinamy typowe dla nich gałęzie określonej wielkości, razem z kwiatami,
owocami i innymi tworami. Nie odrzucamy przy zbiorze kolców, suchych i obumarłych liści.
Wybieramy okazy nie uszkodzone. Nasiona i całe owoce wkładamy do papierowych torebek,
które następnie dołączamy do eksponatu.
Przy wkładaniu roślin między kartki papieru musimy dbać, aby wszystkie ich części były
rozłożone należycie (bez zagięć i zdeformowań).
Jak suszymy i przechowujemy rośliny?
Paczkę z prawidłowo ułożonymi roślinami zostawiamy w suchym i ciepłym miejscu
do wyschnięcia. Jeśli trzeba, możemy ją obciążyć deseczką z ciężkim przedmiotem np. grubą
książką. Przy powolnym suszeniu pozostawiamy rośliny umieszczone między kawałkami
papieru przez 2-3 tygodnie. Codziennie musimy je jednak przekładać na nowe kartki, a
arkusze zużyte, wilgotne pozostawiamy do wyschnięcia. Nie należy przesuszać roślin, tzn.
suszyć tak, żeby się kruszyły i łamały.
Jak przygotowujemy arkusze zielnikowe?
Dostatecznie wysuszone rośliny przekładamy na czyste, biale kartki zielnika. Tu, żeby
się nie obsunęły i nie zniszczyły, przymocowujemy je w dwóch, trzech miejscach cienkimi
paskami taśmy klejącej (papierowej!). Format kartek zielnika jest ujednolicony - duże karty
blokowe formatu A3. Każda karta zielnika musi mieć etykietę. Jest nią mała karteczka o
rozmiarach ok. 8 x 13 cm. Etykiet nie przyklejamy do arkuszy, mocujemy je jedną zszywką w
prawym dolnym rogu arkusza. Etykieta powinna zawierać wszelkie informacje o danej
roślinie: nazwę gatunku (łacińską i polską), stanowisko, siedlisko, datę zbioru oraz
informację, kto daną roślinę zebrał i oznaczył (imię i nazwisko).
Wszystkie karty zielnikowe wkładamy w jedną kopertę - okładkę, zrobioną np. z szarego
papieru, która dodatkowo chroni zebrane rośliny.
Przykład etykiety zielnikowej:
Zielnik Katedry Ochrony i Kształtowania Środowiska
Politechniki Białostockiej
Flora
Nr ark.
Gatunek
Pinus sylvestris L.
Sosna zwyczajna
Synonimy
Stanowisko
rezerwat „Szelągówka”
Współrzędne
Siedl./Zbior.
bór mieszany świeży
Leg.
Nowak J.
Det.
Data zbioru:
Kowalski W.
2008.06.05
UWAGA! Przy zbiorze roślin kierujemy się określonymi zasadami, których musimy
zawsze przestrzegać. Przy zbiorze zawsze musimy respektować przepisy ochrony
przyrody. Nie zbieramy roślin na terenach chronionych (w parkach narodowych,
rezerwatach przyrody). Rośliny pod ochroną prawną (Dz. U. Nr 168, poz. 1764), albo
szczególnie rzadkie (Kaźmierczakowa R., Zarzycki K. (red.) 2001. Polska czerwona księga
roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. PAN, Inst. Botaniki im. W. Szafera, Inst. Ochr.
Przyr., Kraków) możemy tylko sfotografować, albo poczynić o nich zapisy w swoich
notatkach.
Ćwiczenie nr 2
Temat: Morfologia drzew i krzewów.
Cel zajęć: Zapoznanie się z budową roślin drzewiastych.
1. Zagadnienia teoretyczne:
1.1 System korzeniowy (Rys. 1):
Funkcje:
- pobieranie z podłoża wody ze składnikami pokarmowymi
- utrzymanie rośliny w podłożu.
Typy:
System palowy – składa się z korzenia głównego rosnącego pionowo w dół i z korzeni
bocznych. Spotyka się u młodych drzew i krzewów, szybko ulega deformacjom.
Charakterystyczny jest dla sosny, dębów.
System poziomy – system, w którym korzeń główny zanika, a korzenie boczne silnie
rozrastają się mniej lub bardziej poziomo w stosunku do powierzchni gleby (najczęściej
spotykany).
a
b
Rys. 1. Typy systemów korzeniowych: a – palowy, b – poziomy.
1.2 Pędy:
Stanowią część nadziemną rośliny. Na pędach osadzone są pączki, liście, kwiaty i owoce.
Miejsca osadzenia pączków to węzły, a odcinki między węzłami to międzywęźla.
Typy pędów:
- długopędy (pędy długie)
- krótkopędy
1.3 Kolce i ciernie:
Ciernie – mogą być pochodzenia pędowego, przy czym są to przekształcone krótkopędy
(tarnina, głogi, grusza) albo pędy długie zakończone ciernisto (szakłak pospolity). Są mocno
połączone z pędem i niełatwo je wyłamać.
Kolce – są wytworem skórki, nie występują na ich powierzchni pączki i łatwo można je
oderwać od pędów (róże, jeżyny, maliny). Mogą występować na liściach, najczęściej na
ogonku liściowym i nerwach.
1.4 Pączki:
Układ pączków na długopędach jest identyczny z układem liści. Pęd zakończony jest
pączkiem wierzchołkowym u większości drzew i krzewów. Pączki okryte są łuskami, które
najczęściej zachodzą na siebie dachówkowato. Łuski okrywające pączki mogą być nagie,
owłosione, kutnerowate lub pokryte lepką balsamiczną substancją. Pączki kwiatowe różnią
się wielkością (są większe) i kształtem.
1.5 Liście (Rys. 3, 4, 5):
Ustawienie liści na pędzie (ulistnienie) – skrętoległe (z każdego węzła na pędzie wyrasta
tylko jeden liść), - okółkowe (z węzła wyrastają 2 liście lub więcej).
Liście pojedyncze – mają jedną blaszkę, która może być podzielona (lecz wcięcia nie
dochodzą do nerwu głównego) lub nie.
Liście złożone – składają się z większej liczby blaszek. Blaszki te nazywamy listkami. Mogą
być ułożone pierzasto lub dłoniasto.
Powierzchnia blaszki liściowej może być gładka lub pomarszczona, naga lub owłosiona.
Często owłosienie występuje u liści młodych, a później zanika w mniejszym lub większym
stopniu. Owłosienie może zachować się tylko na spodniej stronie blaszki liściowej i
najczęściej na nerwach głównych. Zależnie od gęstości owłosienia i charakteru włosów
rozróżniamy owłosienie szorstkie, miękkie, skąpe, gęste, filcowate, kosmate, kutnerowate.
Owłosienie kutnerowate to zbita warstwa włosków przylegających do powierzchni liścia lub
pędu.
Przylistki – to drobne, często niepozorne utwory umieszczone najczęściej u nasady ogonka
liściowego. Często są nietrwałe i opadają po rozwinięciu się liści. U niektórych drzew
przylistki są przekształcone w ciernie (robinia).
1 – liść wrębny, 2,3 – liście klapowane, 4 – liść dłoniasto klapowany
Rys. 3. Liście pojedyncze o blaszce podzielonej (wg Bugała W. 2000. Drzewa i krzewy. PWRiL,
Warszawa).
Rys. 4.
1 – szpilkowate 2 – równowąskie, 3 – lancetowaty, 4 – jajowaty, 5 – odwrotnie jajowaty,
6,7 – eliptyczne, 8 – sercowaty, 9 – okrągły, 10 – okrągły z sercowatą podstawą,
11 – romboidalny, 12 – trójkątny.
Liście pojedyncze (wg Bugała W. 2000. Drzewa i krzewy. PWRiL, Warszawa).
1 – trójlistkowy, 2 – dłoniasty, 3 – parzystopierzasty, 4 – nieparzystopierzasty, 5 – podwójnie pierzasty
Rys. 5. Liście złożone (wg Bugała W. 2000. Drzewa i krzewy. PWRiL, Warszawa).
1.6 Kwiatostany (Rys. 6):
Kwiatostany pojedyncze (osadzone bezpośrednio na wspólnej osi):
- kłos (lawenda), kotka (topole, brzozy), grono (porzeczka, czeremcha), baldachogrono
(tawuła), baldach (wiśnia), główka (platan), pęczki (wiązy).
Kwiatostany złożone (na wspólnej osi osadzone są rozgałęzienia dalszych rzędów):
- wiecha (kasztanowiec, winorośl), baldachogrono złożone (jarzębina).
1 – kłos, 2 – grono, 3 – kotka, 4 – baldach pojedynczy, 5 – główki, 6- pączki (wiązki), 7 – wiecha, 8 –kłos
pozorny, 9 – baldachogrono.
Rys. 6. Kwiatostany (wg Bugała W. 2000. Drzewa i krzewy. PWRiL, Warszawa).
1.7 Owoce (Rys. 7):
Owoce dzielimy na mięsiste i suche. Owoce jabłka, gruszki róży nazywamy pozornymi lub
szupinkowatymi.
Do owoców mięsistych należą:
- pestkowiec (wiśnie, śliwy), jagoda (porzeczki, winorośle).
Owoce suche mogą być pękające i niepękające.
Owoce pękające są wielonasienne:
- torebka (jaśminowce, topole, wierzby), mieszek, strąk, łuszczyna
Owoce niepękające:
- niełupki, orzechy, skrzydlaki.
1 – pestkowiec, 2, 2a – jagoda, 3 – torebka zamknięta i otwarta, 4 – strąk, 5 – łuszczyna, 6 – orzech,
7 – skrzydlak brzozy, 8 – skrzydlak wiązu, 9 – skrzydlak jesionu, 10 – skrzydlak podwójny klonu, 11- owoc
szupinkowaty róży, 12 – owoc złożony jeżyny, 13 – owoc jabłoni.
Rys. 7. Owoce (wg Bugała W. 2000. Drzewa i krzewy. PWRiL, Warszawa).
1.8 Pokroje drzew:
Na pokrój drzewa składa się forma korony i pnia. Zależy on od sposobu rozgałęziania się
pędów oraz od warunków oświetlenia w jakich drzewo wzrasta.
Pokrój korony drzew zmienia się z wiekiem. Najczęściej stare drzewa mają koronę szeroką i
zaokrągloną. Po opadnięciu liści kształt (pokrój) koron uwydatnia się znacznie wyraźniej.
Czynniki zewnętrzne – śnieg, deszcz, wiatr, infekcje grzybowe, rodzaj siedliska, prowadzą do
zmiany pokroju.
2. Zadania praktyczne:
2.1 Przygotować wykaz gatunków po polsku i po łacinie w zależności od pokroju.
Literatura:
1. Bugała W. 2000. Drzewa i krzewy. PWRiL, Warszawa.
Ćwiczenie nr 3
Temat: Praca z kluczem do oznaczania roślin drzewiastych.
Cel zajęć: Nauka rozpoznawania roślin drzewiastych przy użyciu klucza.
1. Zadania praktyczne:
1.1 Przy użyciu klucza do rozpoznawania roślin drzewiastych podaj nazwę gatunkową
wybranych drzew i krzewów.
Literatura:
1. Rutkowski L., 2008. Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej.
Warszawa PWN.
Ćwiczenie nr 4 i 5
Temat: Pędy i paki.
Cel zajęć: Nauka oznaczania roślin drzewiastych w okresie spoczynku.
1. Zagadnienia teoretyczne:
1.1 Pędy (Rys. 8):
Typy pędów:
Pędy wydłużone (długopędy) – pędy, które długo zachowują zdolność do dalszego wzrostu i
charakteryzują się dużymi odstępami między pąkami.
Pędy skrócone (krótkopędy) – są to pędy, które szybko kończą wzrost na długość i posiadają
wyraźnie krótsze międzywęźla. Najczęściej znajduje się na nich tylko jeden pąk
wierzchołkowy. Często przekształcają się w ciernie. Tworzą się na nich kwiaty albo liście.
Kształty pędów (forma przekroju poprzecznego):
- kolisty – najbardziej rozpowszechniony (Sambucus racemosa)
- trójkątny – często na końcach pędów olszy
- czworokątny – pędy jaśminu
- sześciokątny – pędy powojnika pnącego
- z bruzdkowaną płaszczyzną zewnętrzną – pędy berberysu
- z podłużnymi listewkami – pędy trzmieliny.
Zabarwienie pędów:
Jednoroczne pędy mogą przybierać różne zabarwienie. Przeważają odcienie brązowe,
czerwonobrązowe, zielonkawe, szare. U tego samego gatunku a nawet u jednego drzewa czy
krzewu barwa pędów może być różna. Najważniejszym czynnikiem jest intensywność
oświetlenia. Wystawione na działanie światła części pędów nabierają odcienia czerwonego
lub brunatnego, strona ocieniona pozostaje zielonkawa.
Doskonałą cechą rozpoznawczą na powierzchni pędu stanowią włoski, łuski, gruczoły
żywiczne, kolce lub ciernie.
Przetchlinki – to mniej lub bardziej odróżniające się od tła, okrągławe lub wydłużone plamki
lub wypukłości korkowiny, które za pośrednictwem licznych przestworów
międzykomórkowych utrzymują kontakt między otoczeniem zewnętrznym a wewnętrznym
pędu i w ten sposób gwarantują wymianę gazową. Nadają pędom bardzo charakterystyczny
wygląd.
Ciernie – są to proste lub rozgałęzione, sztywne, szydlaste, silnie zdrewniałe części rośliny.
Mogą one powstawać w wyniku przekształcenia liści lub ich części (ciernie liściowe), pędów
(ciernie pędowe). Zdrewniały cierń połączony jest wiązkami przewodzącymi z rośliną i z tego
względu bardzo trudno go odłamać.
Kolce – są wytworami skórki (epidermy) i nieznacznie głębiej leżących części rośliny. W
przeciwieństwie do cierni kolce siedzą płytko na powierzchni, nie są połączone wiązkami
przewodzącymi z wnętrzem rośliny i dają się bez trudu odłamać.
Blizny liściowe:
Na kilka tygodnia przed jesiennym opadnięciem liści u ich nasady tworzy się swego rodzaju
warstwa rozdzielająca, dzięki której liść może oderwać się od pędu. Podczas jesiennego
opadania liści w warstwie tej następuje przerwanie wiązek prowadzących od gałęzi do liścia.
Powstaje w ten sposób blizna liściowa, która zostaje oddzielona od wpływów z zewnątrz
przez komórki korka. Dotychczasowe wiązki przewodzące widoczne są w postaci kresek lub
punktów, określa się je jako ślady wiązek przewodzących (ślady). Są one cechą stałą i nie
uzależnioną od czynników zewnętrznych, mają one duże znaczenie podczas oznaczania
gatunków drzew i krzewów w okresie spoczynku wegetacyjnego.
1.2 Pąki (Rys. 8):
Pąki boczne i pąki wierzchołkowe.
Rodzaje ułożenia pąków bocznych na pędzie:
- układ naprzeciwległy – szczególny przypadek to układ nakrzyżległy (klon, jesion,
kasztanowiec).
- układ naprzemianległy – najprostszy przypadek układu skrętoległego.
- układ spiralny – jest to układ skrętoległy
- układ okółkowy – igły lub liście ułożone są po trzy lub cztery na tej samej wysokości na
pędzie. Jeśli wzajemnie naprzeciwległe blizny liściowe połączone są delikatną linią albo
stykają się ze sobą, wtedy pąki ułożone są zawsze naprzeciwlegle. Jeśli taka linia nie istnieje i
blizny liściowe nie stykają się wtedy pąki są często przesunięte względem siebie to mówimy
o ukośnym naprzeciwległym położeniu pąków.
Łuski pąków – mogą być skórzaste, porośnięte włoskami, posklejane żywicą lub inną lepką
wydzieliną. Wczesną wiosną łuski odpadają.
1 – długopęd, 2 – krótkopęd, 3 – ciernie, 4 – kolce, 5 – pączki ustawione skrętolegle, 6-7 – pączki ustawione
naprzeciwlegle, 8 – pączki nagie, 9 – pączki okryte jedną łuską, 10 – pączek okryty wieloma łuskami
zachodzącymi na siebie dachówkowato.
Rys. 8. Pędy i pąki (wg Bugała W. 2000. Drzewa i krzewy. PWRiL, Warszawa)
2. Zadania praktyczne:
2.1 Praca z przygotowanymi zbiorami zielnikowymi.
2.2 Opis cech diagnostycznych wybranych gatunków:
Wykonanie ćwiczenia:
Rozpoznane cechy diagnostyczne dwóch gatunków roślin drzewiastych zestaw w tabeli:
Tab. Zestawienie cech diagnostycznych.
Nazwa polska
Pąki
Pąki
i łacińska
wierzchołkowe
boczne
Łuski pąków
Blizny
liściowe
2.3 Samodzielny zbiór i oznaczenie 2 gatunków na podstawie pędów i pąków.
Literatura:
1. Godet J.-D., 1998. Pędy i pąki. MULTICO Oficyna Wydawnicza.
2. Bugała W. 2000. Drzewa i krzewy. PWRiL, Warszawa.
Pędy
Ćwiczenie nr 6 i 7
Temat: Przegląd systematyczny wybranych gatunków nagozalążkowych.
Cel zajęć: Zapoznanie się z systematyką oraz cechami diagnostycznymi wybranych
nagozalążkowych gatunków roślin drzewiastych.
1. Zagadnienia teoretyczne:
Gromada Gymnospermae (nagozalążkowe) – zalążki nie osłonięte owocolistkami (brak
zalążni i słupków.
1.1 Cechy morfologiczne roślin nagozalążkowych:
Kwiaty i szyszki:
Większość roślin iglastych to rośliny jednopienne rozdzielnopłciowe, a więc pręcikowe
kwiaty męskie szyszeczkowate kwiaty żeńskie pojawiają się na tym samym osobniku.
Przykładem drzew dwupiennych są miłorząb, cis, niektóre jałowce.
Barwa kwiatów męskich jest zazwyczaj zielonkawa, żółta lub różowa czy czerwona. Kwiaty
męskie produkują duże ilości pyłku, ponieważ rośliny iglaste są wiatropylne. Z kwiatów
żeńskich powstają owoce i nasiona, najczęściej szyszki (świerk, sosna, jodła) lub
szyszkojagody (jałowiec), albo owoce w typie pestkowca (miłorząb, cis).
Igły i łuski:
Rośliny iglaste charakteryzują się dwojakim typem ulistnienia: igłowatym i łuskowatym. Igły
są przeważnie cienkie i spłaszczone, miękkie i niekujące, lub na przekroju okrągławe, albo
rombowate, sztywne i ostro zakończone, zazwyczaj kłujące.
Wielkość i pokrój:
- pokrój stożkowy (świerk, jodła, modrzew)
- pokrój kolumnowy (niektóre cyprysiki, niektóre żywotniki, jałowce)
- pokrój kulisty (u odmian karłowatych niektórych sosen, jodeł, świerków, modrzewi)
- rozłożysty (niektóre jałowce)
- płożący (jałowiec poziomy)
1.2 Zastosowanie w ogrodzie:
Iglaki strukturalne – pełnią rolę szkieletową kompozycji lub całego ogrodu. Są elementami
wokół których tworzy się dalsze nasadzenia. Tą funkcję może spełniać wiele gatunków jodeł,
świerków czy sosen.
Iglaki wypełniające – pełnią rolę wypełniaczy w ogrodzie. Mając pewne struktury
kompozycji musimy wypełnić je innymi roślinami. Rolę roślin wypełniających może odegrać
większość iglaków osiągających małe rozmiary np.: rozłożyste jałowce, kuliste żywotniki i
sosny, kolumnowe cisy
Solitery – zalicza się tutaj rośliny iglaste o wyjątkowym oryginalnym pokroju lub
interesującej kolorystyce igieł lub łusek np.: świerk serbski lub jodła kalifornijska
Rośliny okrywkowe – osłaniają swymi gałęziami znaczną powierzchnię gruntu np.: liczne
odmiany jałowców o pokroju rozłożystym lub płożącym
Żywopłoty i szpalery – zakłada się z różnych odmian żywotników kolumnowych.
1.3 Wybrane gatunki nagozalążkowych drzew i krzewów.
Tab1. Wybrane gatunki nagozalążkowych drzew i krzewów:
PGr
R
R
R
Coniferophytina
Pinaceae
Cupressaceae
Taxaceae
NAGOZALĄŻKOWE
Sosnowate
Abies alba
Larix decidua subsp. decidua
Picea abies
Picea pungens
Pinus mugo
Pinus nigra
Pinus ponderosa
Pinus strobus
Pinus sylvestris
Jodła pospolita
Modrzew europejski typowy
Świerk pospolity
Świerk kłujący
Sosna górska (Kosodrzewina)
Sosna czarna
Sosna żółta
Sosna wejmutka (S. amerykańska)
Sosna zwyczajna
Cyprysowate
Chamaecyparis obtusa
Juniperus communis subsp. communis
Juniperus sabina
Thuja occidentalis
Thuja orientalis
Thujopsis
Cyprysik japoński (C. tępołuskowy)
Jałowiec pospolity typowy
Jałowiec sabiński (J. sawina)
Żywotnik zachodni
Żywotnik wschodni
Żywotnikowiec japoński
Cisowate
Taxus baccata
Cis pospolity
2. Zadania praktyczne:
2.1 Praca z przygotowanymi zbiorami zielnikowymi.
2.2 Opis wybranych gatunków:
Wykonanie ćwiczenia:
Uzupełnij tabelę na podstawie dostępnej literatury oraz własnych obserwacji (arkusze
zielnikowe).
Tab. Charakterystyka wybranych gatunków roślin nagozalążkowych.
Rodzina
Nazwa
polska i
łacińska
Drzewo
Krzew
Łuski/Igły
Owoce
*
*
**
**
Zastosowanie
Wymagania
siedliskowe
Inne cechy
charakterystyczne
* – wpisz wysokość
** - scharakteryzuj (np: wielkość, barwa, w przypadku sosen podaj po ile igieł zebranych jest na krótkopędzie)
Literatura:
1. Seneta W., Dolatowski J., 2004. Dendrologia. PWN, Warszawa
2. Marosz A., 2006. Drzewa i krzewy iglaste. Officina Botanica, Kraków
3. Bugała W. 2000. Drzewa i krzewy. PWRiL, Warszawa.
4. Bugała W. 2000. Drzewa i krzewy iglaste. PWRiL, Warszawa.
5. Kubus M., 2005. Dendrologia: skrypt dla studentów kierunków ogrodnictwo i
architektura krajobrazu. Akademia Rolnicza w Szczecinie.
6. Lenard E., Wolski K., 2006. Dobór drzew i krzewów w kształtowaniu terenów zieleni.
Akademia Rolnicza we Wrocławiu.
Ćwiczenie nr 8
Temat: Kolokwium.
Cel zajęć: Sprawdzenie wiedzy z zakresu morfologii drzew i krzewów oraz systematyki
nagozalążkowych roślin drzewiastych.
Temat: Przegląd systematyczny wybranych gatunków okrytozalążkowych (cz. 1).
Cel zajęć: Zapoznanie się z systematyką oraz cechami diagnostycznymi wybranych
gatunków roślin drzewiastych z rodzin tj.: Fagaceae, Betulaceae, Corylaceae, Salicaceae,
Ulmaceae.
1. Zagadnienia teoretyczne:
Gromada Angiospermae (okrytozalążkowe) – zalążki osłonięte zrośniętymi owocolistkami,
tworzącymi zalążnię słupka. Z zalążków rozwijają się nasiona, z zalążni owoc.
1.1 Wybrane gatunki okrytozalazkowych drzew i krzewów z rodzin: Fagaceae, Betulaceae,
Corylaceae, Salicaceae, Ulmaceae.
Tab. 2. Wybrane gatunki okrytozalążkowych drzew i krzewów:
PGr
R
R
R
R
Magnoliophytina
Fagaceae
Betulaceae
Corylaceae
Salicaceae
OKRYTOZALĄŻKOWE
Bukowate
Fagus sylvatica
Quercus petraea ( Q. sessilis)
Quercus robur
Quercus rubra
Buk pospolity
Dąb bezszypułkowy
Dąb szypułkowy
Dąb czerwony
Brzozowate
Alnus glutinosa
Alnus incana
Betula humilis
Betula pendula
Betula pubescens
Olsza czarna (olcha)
Olsza szara
Brzoza niska
Brzoza brodawkowata
Brzoza omszona
Leszczynowate
Carpinus betulus
Corylus avellana
Wierzbowate
Populus alba
Populus nigra
Populus tremula
Populus x canescens
Salix alba
Salix aurita
Salix caprea
Salix cinerea
Salix fragilis
Salix integra
Salix pentandra
Salix purpurea
Salix triandra
Salix viminalis
Grab pospolity
Leszczyna pospolita
Topola biała (Białodrzew)
Topola czarna (Sokora)
Topola osika (Osika)
Topola szara
Wierzba biała
Wierzba uszata
Wierzba iwa
Wierzba szara (Łoza)
Wierzba krucha
Wierzba całolistna
Wierzba pięciopręcikowa (W. laurowa)
Wierzba purpurowa (Wiklina)
Wierzba trójpręcikowa
Wierzba wiciowa (Witwa)
R
Wiązowate
Ulmus glabra
Ulmus laevis
Ulmus minor
Ulmaceae
Wiąz górski (Brzost)
Wiąz szypułkowy (Limak)
Wiąz pospolity (W. polny)
2. Zadania praktyczne:
2.1 Praca z przygotowanymi zbiorami zielnikowymi.
2.2 Opis wybranych gatunków:
Wykonanie ćwiczenia:
Uzupełnij tabelę na podstawie dostępnej literatury oraz własnych obserwacji (arkusze
zielnikowe).
Tab. Charakterystyka wybranych gatunków roślin okrytozalążkowych.
Rodzina
Nazwa
polska i
łacińska
Drzewo
Krzew
Liście
Kwiaty
Owoce
*
*
**
**
**
Zastosowanie
Wymagania
siedliskowe
Inne cechy
charakterystyczne
* – wpisz wysokość
** - scharakteryzuj
Literatura:
1. Seneta W., Dolatowski J., 2004. Dendrologia. PWN, Warszawa
2. Godet J. D., 2000. Przewodnik do rozpoznawania drzew i krzewów. Delta
3. Bugała W. 2000. Drzewa i krzewy. PWRiL, Warszawa.
4. Kubus M., 2005. Dendrologia: skrypt dla studentów kierunków ogrodnictwo i
architektura krajobrazu. Akademia Rolnicza w Szczecinie.
5. Lenard E., Wolski K., 2006. Dobór drzew i krzewów w kształtowaniu terenów zieleni.
Akademia Rolnicza we Wrocławiu.
Ćwiczenie nr 9
Temat: Przegląd systematyczny wybranych gatunków okrytozalążkowych (cz. 2).
Cel zajęć: Zapoznanie się z systematyką oraz cechami diagnostycznymi wybranych
gatunków roślin drzewiastych z rodzin tj.: Rosaceae, Fabaceae, Grossulariaceae, Oleaceae
Tiliaceae.
1. Zagadnienia teoretyczne:
1.1 Wybrane gatunki okrytozalążkowych drzew i krzewów z rodzin: Rosaceae, Fabaceae,
Grossulariaceae, Oleaceae, Tiliaceae.
Tab. 3. Wybrane gatunki okrytozalążkowych drzew i krzewów:
R
R
R
R
R
Rosaceae
Fabaceae
Grossulariaceae
Oleaceae
Tiliaceae
Różowate
Chaenomeles japonica
Chaenomeles x superba
Cotoneaster divaricatus
Crataegus monogyna
Malus sylvestris
Padus avium
Padus serotina
Potentilla fruticosa
Prunus domestica
Pyrus pyraster
Rosa canina
Rosa multiflora
Rosa rugosa
Rubus caesius
Rubus idaeus
Sorbus aucuparia
Sorbus intermedia
Pigwowiec japoński
Pigwowiec pośredni
Irga rozkrzewiona
Głóg jednoszyjkowy
Jabłoń dzika (płonka)
Czeremcha zwyczajna
Czeremcha amerykańska
Pięciornik krzewiasty
Śliwa domowa
Grusza polna (G. dzika, Ulęgałka)
Róża dzika
Róża wielokwiatowa
Róża pomarszczona
Jeżyna popielica
Malina właściwa
Jarząb pospolity (Jarzębina)
Jarząb szwedzki
Strączkowe
Caragana arborescens
Robinia pseudacacia
Sarothamnus scoparius
Karagana syberyjska
Robinia akacjowa (Grochodrzew)
Żarnowiec miotlasty
Agrestowate
Ribes nigrum
Ribes spicatum
Porzeczka czarna
Porzeczka czerwona (P. dzika)
Oliwkowate
Forsythia suspensa
Forsythia x intermedia
Fraxinus excelsior
Ligustrum vulgare
Syringa josikea
Syringa vulgaris
Syringa x prestoniae
Forsycja zwisła
Forsycja pośrednia
Jesion wyniosły
Ligustr pospolity
Lilak Josiki
Lilak pospolity
Lilak ottawski
Lipowate
Tilia cordata
Tilia europea
Tilia platyphyllos
Lipa drobnolistna
Lipa holenderska
Lipa szerokolistna
2. Zadania praktyczne:
2.1 Praca z przygotowanymi zbiorami zielnikowymi.
2.2 Opis wybranych gatunków:
Wykonanie ćwiczenia:
Uzupełnij tabelę na podstawie dostępnej literatury oraz własnych obserwacji (arkusze
zielnikowe).
Tab. Charakterystyka wybranych gatunków roślin okrytozalążkowych.
Rodzina
Nazwa
polska i
łacińska
Drzewo
Krzew
Liście
Kwiaty
Owoce
*
*
**
**
**
Zastosowanie
Wymagania
siedliskowe
Inne cechy
charakterystyczne
* – wpisz wysokość
** - scharakteryzuj
Literatura:
1. Seneta W., Dolatowski J., 2004. Dendrologia. PWN, Warszawa
2. Godet J. D., 2000. Przewodnik do rozpoznawania drzew i krzewów. Delta
3. Bugała W. 2000. Drzewa i krzewy. PWRiL, Warszawa.
4. Kubus M., 2005. Dendrologia: skrypt dla studentów kierunków ogrodnictwo i
architektura krajobrazu. Akademia Rolnicza w Szczecinie.
5. Lenard E., Wolski K., 2006. Dobór drzew i krzewów w kształtowaniu terenów zieleni.
Akademia Rolnicza we Wrocławiu.
Ćwiczenie nr 10
Temat: Przegląd systematyczny wybranych gatunków okrytozalążkowych (cz. 3).
Cel zajęć: Zapoznanie się z systematyką oraz cechami diagnostycznymi wybranych
gatunków roślin drzewiastych z rodzin tj.: Loranthaceae, Celastraceae, Rhamnaceae,
Aceraceae, Thymelaeaceae, Elaeagnaceae, Cornaceae.
1. Zagadnienia teoretyczne:
1.1 Wybrane gatunki okrytozalążkowych drzew i krzewów z rodzin: Loranthaceae,
Celastraceae, Rhamnaceae, Aceraceae, Thymelaeaceae, Elaeagnaceae, Cornaceae.
Tab. 4. Wybrane gatunki okrytozalążkowych drzew i krzewów:
R
R
R
R
Loranthaceae
Celastraceae
Rhamnaceae
Aceraceae
Gązewnikowate
Viscum album
Jemioła pospolita
Dławiszowate
Euonymus europaeus
Euonymus verrucosus
Trzmielina pospolita
Trzmielina brodawkowata
Szakłakowate
Frangula alnus
Rhamnus cathartica
Kruszyna pospolita
Szakłak pospolity
Klonowate
Acer campestre
Acer negundo
Acer platanoides
Acer pseudoplatanus
Klon polny (Paklon)
Klon jesionolistny
Klon pospolity
Klon jawor (Jawor)
R
R
R
Thymelaeaceae
Elaeagnaceae
Cornaceae
Acer saccharinum
Klon srebrzysty
Wawrzynkowate
Daphne cneorum
Daphne mezereum
Wawrzynek główkowy
Wawrzynek wilczełyko
Oliwnikowate
Elaeagnus angustifolia
Hippophaë rhamnoides
Oliwnik wąskolistny
Rokitnik pospolity
Dereniowate
Cornus alba
Dereń biały
2. Zadania praktyczne:
2.1 Praca z przygotowanymi zbiorami zielnikowymi.
2.2 Opis wybranych gatunków:
Wykonanie ćwiczenia:
Uzupełnij tabelę na podstawie dostępnej literatury oraz własnych obserwacji (arkusze
zielnikowe).
Tab. Charakterystyka wybranych gatunków roślin okrytozalążkowych.
Rodzina
Nazwa
polska i
łacińska
Drzewo
Krzew
Liście
Kwiaty
Owoce
*
*
**
**
**
Zastosowanie
Wymagania
siedliskowe
Inne cechy
charakterystyczne
* – wpisz wysokość
** - scharakteryzuj
Literatura:
1. Seneta W., Dolatowski J., 2004. Dendrologia. PWN, Warszawa
2. Godet J. D., 2000. Przewodnik do rozpoznawania drzew i krzewów. Delta
3. Bugała W. 2000. Drzewa i krzewy. PWRiL, Warszawa.
4. Kubus M., 2005. Dendrologia: skrypt dla studentów kierunków ogrodnictwo i
architektura krajobrazu. Akademia Rolnicza w Szczecinie.
5. Lenard E., Wolski K., 2006. Dobór drzew i krzewów w kształtowaniu terenów zieleni.
Akademia Rolnicza we Wrocławiu.
Ćwiczenie nr 11
Temat: Przegląd systematyczny wybranych gatunków okrytozalążkowych (cz.4).
Cel zajęć: Zapoznanie się z systematyką oraz cechami diagnostycznymi wybranych
gatunków roślin drzewiastych z rodzin tj.: Anacardiaceae, Hippocastanaceae, Berberidaceae,
Caprifoliaceae, Ericaceae, Hydrangeaceae, Araliaceae, Buxaceae.
1. Zagadnienia teoretyczne:
1.1 Wybrane gatunki okrytozalążkowych drzew i krzewów z rodzin: Anacardiaceae,
Hippocastanaceae, Berberidaceae, Caprifoliaceae, Ericaceae, Hydrangeaceae, Araliaceae,
Buxaceae.
Tab. 5. Wybrane gatunki okrytozalążkowych drzew i krzewów:
R
R
R
R
R
R
R
R
Anacardiaceae
Nanerczowate
Rhus typhina
Sumak octowiec
Hippocastanaceae Kasztanowcowate
Aesculus hippocastanum
Berberidaceae
Caprifoliaceae
Ericaceae
Hydrangeaceae
Araliaceae
Buxaceae
Kasztanowiec pospolity
Berberysowate
Berberis thunbergii
Berberis vulgaris
Berberys Thunberga odm. purpurowa
Berberys pospolity
Przewiertniowate
Lonicera caprifolium
Lonicera xylosteum
Sambucus nigra
Sambucus racemosa
Symphoricarpos albus
Viburnum lantana
Viburnum opulus
Wiciokrzew przewiercień
Wiciokrzew suchodrzew
Dziki bez czarny
Dziki bez koralowy
Śnieguliczka biała
Kalina hordowina
Kalina koralowa
Wrzosowate
Andromeda polifolia
Calluna vulgaris
Ledum palustre
Oxycoccus palustris
Rhododendron japonicum
Rhododendron luteum
Vaccinium myrtillus
Vaccinium uliginosum
Vaccinium vitis-idaea
Modrzewnica pospolita
Wrzos pospolity
Bagno pospolite
Żurawina błotna
Azalia japońska
Azalia pontyjska
Borówka czarna
Borówka bagienna
Borówka brusznica
Hortensjowate
Philadelphus coronarius
Jaśminowiec wonny
Araliowate
Hedera helix
Bluszcz pospolity
Bukszpanowate
Buxus sempervirens
Bukszpan wieczniezielony
2. Zadania praktyczne:
2.1 Praca z przygotowanymi zbiorami zielnikowymi.
2.2 Opis wybranych gatunków:
Wykonanie ćwiczenia:
Uzupełnij tabelę na podstawie dostępnej literatury oraz własnych obserwacji (arkusze
zielnikowe).
Tab. Charakterystyka wybranych gatunków roślin okrytozalążkowych.
Rodzina
Nazwa
polska i
łacińska
* – wpisz wysokość
** - scharakteryzuj
Drzewo
Krzew
Liście
Kwiaty
Owoce
*
*
**
**
**
Zastosowanie
Wymagania
siedliskowe
Inne cechy
charakterystyczne
Literatura:
1. Seneta W., Dolatowski J., 2004. Dendrologia. PWN, Warszawa
2. Godet J. D., 2000. Przewodnik do rozpoznawania drzew i krzewów. Delta
3. Bugała W. 2000. Drzewa i krzewy. PWRiL, Warszawa.
4. Kubus M., 2005. Dendrologia: skrypt dla studentów kierunków ogrodnictwo i
architektura krajobrazu. Akademia Rolnicza w Szczecinie.
5. Lenard E., Wolski K., 2006. Dobór drzew i krzewów w kształtowaniu terenów zieleni.
Akademia Rolnicza we Wrocławiu.
Ćwiczenie nr 12
Temat: Zaliczenie rozpoznawania gatunków roślin drzewiastych.
Cel zajęć: Sprawdzenie umiejętności rozpoznawania roślin drzewiastych.
Ćwiczenie nr 13
Temat: Wycieczka terenowa.
Cel zajęć: Doskonalenie umiejętności rozpoznawania roślin drzewiastych w terenie.
1. Zadania praktyczne:
Wykonanie inwentaryzacji dendrologicznej fragmentu parku Zwierzyniec w Białymstoku.
Wykonanie ćwiczenia:
Opis projektu:
1. Obiekt inwentaryzacji
2. Metodyka badań
3. Wyniki inwentaryzacji dendrologicznej
(szczegółowe wyniki inwentaryzacji dendrologicznej zieleni wysokiej w Parku
Zwierzynieckim w Białymstoku zestawić w tabeli)
Tab. Szczegółowe wyniki inwentaryzacji dendrologicznej.
Nr
inwentarzowy
Gatunek
(nazwa polska
i łacińska)
Obwód pnia
[cm]
Średnica
korony
[m]
Powierzchnia
krzewów
[m2]
Opis
Ćwiczenie nr 14
Temat: Kolokwium.
Cel zajęć: Sprawdzenie wiedzy z zakresu systematyki, morfologii i użytkowania
okrytozalążkowych roślin drzewiastych.
Ćwiczenie nr 15
Temat: Zaliczenie przedmiotu. Zbiór prac zielnikowych.
1. Poprawa kolokwium.
2. Poprawa rozpoznawania roślin drzewiastych.
3. Ocena arkuszy zielnikowych.