Zastosowanie komórek dendrytycznych w terapii

Komórki dendrytyczne w immunoterapii przeciwnowotworowej
Katarzyna Schab, Tomasz Bąk, Magdalena Amarowicz
Zjawiska immunologiczne towarzyszące chorobie nowotworowej zyskują w ostatnich latach
coraz większe zainteresowanie w świecie nauki. Choć wiedza w zakresie działania układu
immunologicznego w warunkach choroby nowotworowej jest wciąż niepełna, w
dotychczasowych badaniach podkreśla się złożone i wielokierunkowe działanie
immunosupresyjne nowotworu. Metody immunoterapii zmierzają do nasilenia i ukierunkowania
mechanizmów odpornościowych pacjenta tak, by jego układ immunologiczny skutecznie
rozpoznawał i eliminował komórki rakowe. Immunoterapia adoptywna opiera się na modyfikacji
własnych komórek odpornościowych chorego, które po następczym wprowadzeniu do organizmu
wyzwolić mogą efektywną odpowiedź przeciwnowotworową.
Komórki dendrytyczne są populacją komórek krwi o pochodzeniu mieloidalnym, definiowaną
przez obecność na powierzchni określonych cząstek różnicowania CD (cluters of differentation) i
jednoczesny brak markerów charakterystycznych dla monocytów (CD14, CD16) oraz limfocytów
(CD3, CD19, CD56). Komórki te pełnią w układzie immunologicznym dość unikatową rolę,
polegającą na prezentacji wchłoniętych i przetworzonych antygenów limfocytom pomocniczym
Th (helper) zawiadującym dalszą odpowiedzią immunologiczną. Dzięki kontaktowi z komórką
prezentującą limfocyty T zyskują sygnał do aktywacji, proliferacji oraz syntezy cytokin i inicjują
odpowiedź immunologiczną na prezentowany antygen nowotworowy.
Terapia przy pomocy komórek dendrytycznych stanowi metodę immunoterapii adoptywnej
polegającą w ogólnym zarysie na powtarzalnym podawaniu pacjentowi (śródskórnie, podskórnie,
dowęzłowo, doguzowo lub dożylnie) wyizolowanych od niego wcześniej i uczulonych
antygenami nowotworu komórek dendrytycznych, zdolnych do efektywnej prezentacji antygenów
guza własnym limfocytom T pacjenta. W efekcie uruchomione zostają nie tylko reakcje
efektorowe wymierzone przeciw komórkom guza, ale także powstają swoiste komórki pamięci
zapewniające potencjalnie długi okres odpowiedzi terapeutycznej.
Badania kliniczne nad praktycznym zastosowaniem szczepionek z komórek dendrytycznych
prowadzone były na niewielkich grupach pacjentów i dotyczyły chorych z różnymi typami
zaawansowanych nowotworów litych i hematologicznych. Większość badań nie wykroczyła poza
fazę I, z wyjątkiem prób u chorych z rakiem stercza, czerniakiem i glejakiem wielopostaciowym,
które osiągnęły fazę III. Jedynym preparatem zawierającym komóki dendrytyczne dotychczas
dopuszczonym przez FDA jest Sipuleucel-T, zarejestrowany do leczenia pacjentów z
przerzutowym rakiem prostaty opornym na kastrację. W badaniach II i III fazy wykazano, że
Sipuleucel-T wydłuża czas przeżycia całkowitego chorych o 4 miesiące, znacznie zwiększa
odsetek przeżyć 3-letnich i charakteryzuje się niemal zupełnym brakiem działań niepożądanych.
Podobnie korzystne wyniki u chorych z rozsianym rakiem gruczołu krokowego osiągnęła
wbadaniach II fazy inna szczepionka z komórek dendrytycznych, DCVAC/PCa, obecnie
poddawana ocenie w badaniach fazy III. Zastosowanie preparatu komórek dendrytycznych
(DC-Vax) u chorych z glejakiem wielopostaciowym pozwoliło na osiągnięcie długiej, 30
miesięcznej mediany przeżycia, co być może potwierdzi trwające badanie fazy III. Bardzo
zachęcające są także wyniki badań nad stosowaniem szczepionek z komórek dendrytycznych
(Eltrapuldencel-T, TriMix-DC) u chorych z zaawansowanym lub nawrotowym czerniakiem
złośliwym. W badaniu II fazy stwierdzono ponad dwukrotne zwiększenie odsetka przeżyć
dwuletnich u pacjentów z zaawansowanym czerniakiem. O ile wynik ten zostanie potwierdzony
przez trwające badanie III fazy, będzie rozpatrywane przez FDA pod kątem przyspieszonej
rejestracji do stosowania. Wciąż trwają także badania kliniczne I fazy nad stosowaniem
szczepionek z komórek dendrytycznych u chorych z rakiem jajnika, płuca, nerki, jelita grubego
oraz szpiczakiem plazmocytowym, które odpowiedzą na pytanie o ich przydatność w leczeniu
tych nowotworów w przyszłości.
Szersze praktyczne zastosowanie komórek dendrytycznych w terapii przeciwnowotworowej
jest ograniczone przez trudności jakie stwarza skomplikowana i kosztowna procedura izolacji i
preparacji komórek dendrytycznych i antygenów od każdego pacjenta a także wątpliwości
odnośnie wyboru optymalnego systemu oceny odpowiedzi na leczenie. Wyniki prób klinicznych
nie pozwalają jak dotąd na jednoznaczną i entuzjastyczną ocenę terapii komórkami
dendrytycznymi we wszystkich typach nowotworów. Zachęcające wyniki zaawansowanych
badań klinicznych budzą jednak nadzieję na skuteczniejsze leczenie raka prostaty, czerniaka,
glejaków czy innych nowotworów w przyszłości. Niewątpliwą zaletą opisywanej terapii,
dopingującą do podejmowania dalszych badań nawet mimo kosztów, jest możliwość uzyskania
trwałej pamięci immunologicznej i kontroli nad chorobą nowotworową nawet w sytuacji braku
skuteczności standardowych metod.
Na podstawie:
Krwaczyk P.: “Zastosowanie komórek dendrytycznych w immunoterapii nowotworów”,
Onkologia po dyplomie, 13, 2 (2016), s. 16-21