GORZKA PRAWDA GORZKA PRAWDA
advertisement
GORZKA PRAWDA O SZTUCZNYCH SŁODZIKACH A Substytut cukru, aspartam, wywołuje wiele niepokojących zaburzeń, od zaników pamięci po nowotwory mózgu. Mimo to amerykański Urząd ds. Leków i Żywności dopuścił do spożycia i nadal toleruje tę jedną z najniebezpieczniejszych substancji dodawanych do naszego pożywienia. Mark D. Gold ©1995 35 Inman St, Cambridge, MA 02139 USA Tel. (617) 497 7843 E-mail: [email protected] http://www.tiac.net/mgold/users/health.html 24 • NEXUS spartam to techniczna nazwa szeregu produktów, takich jak NutraSweet, Equal, Spoonful czy EqualMeasure. Aspartam odkryto przypadkiem w roku 1965, kiedy James Schlatter, chemik zatrudniony w G.D. Searle Company, testował lek przeciwwrzodowy. Środek ten dopuszczono do stosowania w suchych wyrobach spożywczych w roku 1981, a w napojach gazowanych w roku 1983. W rzeczywistości po raz pierwszy dopuszczono go do stosowania w suchej żywności 26 lipca 1974 roku, jednak na skutek zastrzeżeń zgłoszonych przez neurologa dra Johna W. Olneya oraz prawnika organizacji konsumenckiej Jamesa Turnera w sierpniu tego samego roku oraz po sprawdzeniu procedury badawczej zastosowanej w G.D. Searle, amerykański Urząd ds. Leków i Żywności1 5 grudnia 1974 roku uchylił swoją zgodę. W roku 1985 firma G.D. Searle została nabyta przez koncern Monsanto, który wydzielił następnie z siebie Searle Pharmaceuticals i NutraSweet jako niezależne firmy. Aspartam jest obecnie najniebezpieczniejszą substancją na rynku, jaką dodaje się do żywności. Aspartam jest przyczyną ponad 75 procent negatywnych reakcji na występujące w żywności dodatki zgłaszanych do amerykańskiego Urządu ds. Leków i Żywności. Wiele z tych reakcji ma bardzo poważny charakter, jak choćby napady apopleksji, a nawet śmierć, o czym w lutym 1994 roku doniósł raport Departamentu Zdrowia i Opieki Społecznej.2 Wśród 90 udokumentowanych symptomów wymienionych w raporcie znajdują się między innymi: bóle głowy/migreny, zawroty głowy, apopleksje, mdłości, drętwienie, skurcze mięśni, przybieranie na wadze, wysypki, depresja, znużenie, rozdrażnienie, częstoskurcz, bezsenność, zaburzenia wzroku, utrata słuchu, palpitacje serca, trudności w oddychaniu, napady niepokoju, zaburzenia mowy, utrata smaku, szum w uszach, zaburzenia pamięci i bóle stawów. Zdaniem naukowców oraz lekarzy badających negatywne skutki wywoływane przez aspartam, spożywanie tego środka może wywołać lub zaostrzyć przebieg następujących chorób:3 nowotwory mózgu, stwardnienie rozsiane, epilepsja, syndrom chronicznego zmęczenia, choroba Parkinsona, choroba Alzheimera, zaniki pamięci, chłoniak, wady wrodzone, cukrzyca. W skład aspartamu wchodzą trzy związki chemiczne: kwas asparaginowy, fenyloalanina i metanol. Napisana przez Jamesa i Phyllis Balchów książka Prescription for Nutritional Healing (Recepta na leczenie żywnością) zalicza aspartam do kategorii „chemicznych trucizn”. Jak się przekonamy, nie ma w tym krzty przesady. KWAS ASPARAGINOWY (40 % ASPARTAMU) Dr Russell L. Blaylock, profesor neurochirurgii Uniwersytetu Medycznego w Missisipi, opublikował ostatnio książkę opisującą szczegółowo zniszczenia spowodowane spożywaniem nadmiernej ilości kwasu asparaginowego z aspartamu. (99 procent glutaminianu sodu to kwas glutaminowy. Zniszczenia, jakie on powoduje, są również omówione w książce Blaylocka). Blaylock przytacza blisko 500 naukowych źródeł, aby wykazać, że nadmiar występujących w żywności wolnych aminokwasów, takich jak kwas asparaginowy czy glutaminowy, wywołuje szereg poważnych, chronicznych zaburzeń neurologicznych oraz wiele innych niepokojących symptomów.4 JAK ASPARTAM (I GLUTAMINIAN) DOKONUJE ZNISZCZEŃ? Asparaginian i glutaminian działają w mózgu jak neuroprzekaźniki ułatwiając przepływ informacji z neuronu do neuronu. Nadmiar tych substancji w mózgu prowadzi do śmierci pewnych neuronów, gdyż umożliwia napływ zbyt dużej ilości wapnia do komórek. Nadmiar wapnia prowadzi z kolei do powstawania zbyt dużej liczby wolnych rodników, które zabijają komórki. Ponieważ nadmiar asparaginianu bądź glutaminianu może doprowadzić do uszkodzeń komórek nerwowych, substancje te nazywane są „toksynami pobudzającymi” – pobudzają komórki nerwowe do śmierci. LISTOPAD-GRUDZIEŃ 1998 Kwas asparaginowy należy do aminokwasów. Przyjęty dzeń wywoływanych przez asparaginiany i glutaminiany, jest w wolnej postaci (nie związany z proteinami) znacznie pod- specjalizująca się w projektowaniu badań dr psychologii nosi poziom asparaginianu oraz glutaminianu w osoczu krwi. eksperymentalnej Adrienne Samuels. Kolejnym z nich jest Nadmiar asparaginianu i glutaminianu w osoczu krwi wy- dr John Olney, profesor wydziału psychiatrii Szkoły Mestępujący wkrótce po spożyciu aspartamu albo produktów dycznej na Uniwersytecie Waszyngtońskim, naukowiec i bazawierających wolny kwas glutaminowy (prekursor glutami- dacz w dziedzinie neurologii, światowy autorytet w dziedzinie nianowy) prowadzi do wytworzenia wysokiego poziomu tych toksyn pobudzających. (W roku 1971 poinformował Searle, że kwas asparaginowy spowodował powstanie dziur w mózgu neuroprzekaźników w pewnych obszarach mózgu. Dzieje się tak, kiedy bariera naczyniowo-mózgowa myszy). Do tej dwójki należy dodać także Francisa J. Wa(BBB5), która normalnie chroni mózg przed nadmiarem ickmana, doktora medycyny, laureata nagród Rinkela i Foglutaminianu i asparaginianu, podobnie jak przed toksynami, rmana, specjalisty w zakresie pediatrii, alergii oraz immu(1) nie została w pełni wykształcona w dzieciństwie, (2) nie nologii. Inni naukowcy wyrażający podobne poglądy to doktor w pełni chroni wszystkie obszary mózgu, (3) jest uszkodzona na skutek stale powtarzających się, niekorzystnych warunków medycyny i dyplomowany patolog sądowy John R. Hain oraz i (4) pozwala na pewien przeciek nadmiaru asparaginianu doktor medycyny, członek Amerykańskiego Kolegium Lekarskiego i Kolegium Pulmonologii, specjalista diabetyk, H.J. i glutaminianu do mózgu, mimo iż jest w pełni sprawna. Nadmiar glutaminianu i asparaginianu z wolna zaczyna Roberts, który wybrany został przez ogólnokrajowe czasopismo niszczyć neurony. Zdecydowana większość (ponad 75 %) medyczne na „Najlepszego Lekarza w Stanach Zjednoczonych”. Do tej grupy dodać należy także Johna Samuelsa, który komórek nerwowych w określonym obszarze mózgu zostaje uśmiercona, zanim pojawią się jakiekolwiek kliniczne objawy opracował listę badań naukowych jednoznacznie wykazująprzewlekłej choroby. Do licznych schorzeń, których występo- cych szkodliwość spożywania nadmiernych ilości wolnego wanie w udowodniony sposób wiąże się z uszkodzeniami kwasu asparaginowego i glutaminowego. Do tej długiej listy wywołanymi przez długotrwałe oddziaływanie aminokwasu, dodać można jeszcze wiele innych nazwisk. należą między innymi: stwardnienie rozsiane, stwardnienie zanikowe boczne, utrata pamięci, zaburzenia hormonalne, FENYLOALANINA (50 % ASPARTAMU) Fenyloalanina jest aminokwasem występującym normalutrata słuchu, epilepsja, choroba Alzheimera, choroba Parkinsona, hipoglikemia, otępienie towarzyszące AIDS, zmiany nie w mózgu. Osoby z genetycznym zaburzeniem (fenyloketonuria) nie mogą metabolizować fenyloalaniny. Prowadzi to do chorobowe mózgu i zaburzenia neuroendokrynologiczne. niebezpiecznie wysokiego poziomu Toksyny pobudzające stanowią wiefenyloalaniny w mózgu (niekiedy lkie zagrożenie dla dzieci, kobiet w ciąNadmiar glutaminianu wręcz śmiertelnego). ży, osób starszych oraz ludzi z przewlei asparaginianu z wolna Dowiedziono, że przyjmowanie kłymi problemami zdrowotnymi. Nazaczyna niszczyć neurony. aspartamu, zwłaszcza w połączeniu wet Federacja Amerykańskich Towaz węglowodanami, może nadmiernie rzystw Biologii Eksperymentalnej (FAZdecydowana większość podnieść poziom fenyloalaniny SEB), zazwyczaj naśladująca Urząd ds. (ponad 75 %) komórek w mózgu nawet u osób nie cierpiąLeków i Żywności, stwierdziła ostatnio, nerwowych w określonym cych na fenyloketonurię. To wcale że „jest rzeczą rozsądną, aby kobiety nie jest teoria. Wiele osób, które na w ciąży, niemowlęta i dzieci unikały obszarze mózgu zostaje przestrzeni długiego czasu spożyły dodatków zawierających kwas L-glutauśmiercona, zanim pojawią duże ilości aspartamu i nie chorują minowy. Istniejące dowody potencjalsię jakiekolwiek kliniczne na fenyloketonurię, mają podwyżnej reakcji wydzielania wewnętrznego, szony poziom fenyloalaniny w krwi. to jest podniesienie poziomu kortyzonu objawy przewlekłej choroby. Podwyższony poziom fenyloalai prolaktyny, a także zróżnicowane niny w mózgu może spowodować reakcje mężczyzn i kobiet, wskazują na powiązanie neuroendokrynologiczne, toteż należy unikać podawa- zmniejszenie ilości serotoniny, co z kolei prowadzi do zabunia kwasu L-glutaminowego kobietom w wieku rozrodczym, jak rzeń emocjonalnych, np. depresji. Wyniki badań potwierrównież osobom cierpiącym na psychozę maniakalno-depresyj- dzają, że poziom fenyloalaniny we krwi uległ znacznemu ną”.6 Kwas asparaginowy z aspartamu wywiera na ciało takie same podwyższeniu u ludzi, którzy systematycznie używali aspartamu.8 Nawet jednokrotne użycie aspartamu powodowało szkodliwe działanie, co kwas glutaminowy. W chwili obecnej trwają dyskusje nad mechanizmem wzrost poziomu fenyloalaniny w krwi. reakcji na nadmiar wolnego glutaminianu i asparaginianu. Zeznając przed Kongresem Stanów Zjednoczonych, dr W raporcie skierowanym do FDA (Urząd ds. Leków i Żyw- Louis J. Elsas wykazał, że obecna w krwi fenyloalanina może ności) do takich reakcji zaliczono:7 bóle głowy/migreny, mdło- koncentrować się w pewnych rejonach mózgu i że jest szcześci, bóle brzucha, znużenie (blokada prawidłowego napływu gólnie niebezpieczna dla niemowląt oraz płodu. Zwrócił glukozy do mózgu), problemy ze snem, zaburzenia widzenia, również uwagę na fakt, że fenyloalanina jest znacznie lepiej metabolizowana przez gryzonie niż ludzi.9 napady niepokoju, depresję i astmę. Osoby cierpiące z powodu aspartamu często uskarżają się Opis pewnego przypadku, w którym aspartam wywołał na utratę pamięci. Jak na ironię, w roku 1987 G.D. Searle, szczególnie wysoki poziom fenyloalaniny, został ostatnio producent aspartamu, rozpoczął prace nad lekiem mającym przedstawiony przez Wednesday Journal w artykule zatytułozwalczyć utratę pamięci wywoływaną przez uszkodzenia, któ- wanym „Koszmar aspartamu”. John Cook wypijał od 6 do rych przyczyną są aminokwasy. 8 dietetycznych napojów dziennie. Po pewnym czasie zaczęły Blaylock jest jednym z wielu naukowców oraz lekarzy go nękać zaniki pamięci oraz częste bóle głowy. Gdy w dalwyrażających troskę z powodu zniszczeń wywoływanych przez szym ciągu korzystał z tych napojów, stan jego uległ pogorpobudzające aminokwasy trafiające do organizmu w wyniku szeniu. Doznawał raptownych zmian nastroju albo bez powospożycia aspartamu i MSG. Jednym spośród licznego grona du wpadał nagle we wściekłość. Choć nie chorował na fenyloekspertów, którzy wyrazili zaniepokojenie z powodu uszko- ketonurię, badania krwi wykazały obecność fenyloalaniny LISTOPAD-GRUDZIEŃ 1998 NEXUS • 25 w ilości 80 mg/dl. Doszło też do uszkodzeń mózgu, który zaczął nieprawidłowo funkcjonować. Po rezygnacji z zawierających aspartam napojów stan zdrowia Cooka uległ radykalnej poprawie.10 Jak wykazuje w swojej książce Baylock, wczesne pomiary odkładającej się w mózgu fenyloalaniny skażone były błędem. Naukowcy, którzy badali później określone rejony mózgu, a nie średni rozkład w nim całym, spostrzegli znaczny wzrost poziomu fenyloalaniny. Szczególnie widoczny jest on w podwzgórzu, rdzeniu przedłużonym i ciele prążkowanym. Blaylock dochodzi do wniosku, że nagromadzenie w mózgu nadmiernej ilości fenyloalaniny może wywołać schizofrenię bądź sprawić, że człowiek staje się bardziej podatny na ataki apopleksji. Tak więc w dłuższej perspektywie czasu nadmierne spożywanie aspartamu może przyczynić się do wzrostu sprzedaży środków przeciwdziałających zanikowi serotoniny, na przykład Prozacu oraz leków przeciwko schizofrenii i apopleksji. METANOL (ALKOHOL DRZEWNY – TRUCIZNA) (10 % ASPARTAMU) Metanol jest śmiertelną trucizną. Niektórzy mogą go pamiętać jako truciznę, która wielu alkoholików doprowadziła do ślepoty bądź śmierci. Metanol zostaje stopniowo uwolniony w jelicie cienkim, gdy grupa metylowa aspartamu styka się z enzymem chymotrypsyną. Wchłanianie metanolu przez organizm ulega znacznemu przyśpieszeniu, kiedy spożywa się go w wolnej postaci. Wolny metanol powstaje z aspartamu po podgrzaniu go do temperatury powyżej 30° C. Dochodzi do tego, jeśli zawierający aspartam produkt jest niewłaściwie przechowywany lub podgrzewany (np. wyroby „spożywcze” Jello). Metanol rozkłada się w organizmie na kwas mrówkowy oraz formaldehyd. Formaldehyd jest śmiertelnie niebezpieczną neurotoksyną. W swojej ocenie metanolu Agencja Ochrony Środowiska stwierdza, że jest on „uznawany za truciznę o działaniu kumulacyjnym z uwagi na niewielki stopień wydalania po spożyciu. W organizmie utlenia się do formaldehydu i kwasu mrówkowego. Obie te substancje są toksyczne”. Maksymalna dawka dopuszczalna do spożycia wynosi 7,8 mg/dzień. Litr słodzonego aspartamem napoju zawiera około 56 mg metanolu. Zagorzali konsumenci zawierających aspartam produktów potrafią spożyć do 250 mg metanolu dziennie, czyli 32 razy więcej niż opracowany przez Agencję Ochrony Środowiska limit.11 Do objawów zatrucia metanolem należy zaliczyć bóle i zawroty głowy, buczenie w uszach, mdłości, zaburzenia trawienno-jelitowe, osłabienie, dreszcze, zaniki pamięci, drętwotę i bóle kończyn, zaburzenia zachowania oraz zapalenie nerwów. Najbardziej znane symptomy zatrucia metanolem to problemy ze wzrokiem, obejmujące między innymi zamglenie obrazu, postępujące zawężenie pola widzenia i ciemność, uszkodzenia siatkówki i w końcu ślepotę. Formaldehyd jest znanym czynnikiem rakotwórczym, niszczy siatkówkę, wpływa na replikację DNA i powoduje wady płodu.12 Z braku kilku enzymów ludzie są o wiele bardziej wrażliwi na toksyczne oddziaływanie metanolu niż zwierzęta. Z tego też powodu testy aspartamu bądź metanolu dokonywane na zwierzętach nie w pełni oddają zagrażające ludziom niebezpieczeństwo. Dr Woodrow C. Monte, dyrektor Laboratorium Żywności i Żywienia na Uniwersytecie Stanowym w Arizonnie, oświadczył: „Nie istnieją badania ludzi i ssaków pozwalające ocenić możliwe mutagenne, teratogenne czy kancerogenne efekty przewlekłego spożywania alkoholu metylowego”.13 Nie wyjaśniona do końca kwestia bezpieczeństwa przy spożywaniu aspartamu tak bardzo nie dawała mu spokoju, że wystąpił z oskarżeniem przeciwko Urzędowi ds. Leków i Żywności, domagając się przesłuchania w tej sprawie. Zwrócił się 26 • NEXUS do niego o „wstrzymanie się z akceptacją napojów, dopóki nie poznamy odpowiedzi na te ważne pytania. To nie w porządku, że składacie cały ciężar dowodu na barkach kilku osób, które ta sprawa obchodzi, ale których możliwości finansowe są ograniczone. Musicie pamiętać, że jesteście ostatnim szańcem obrony amerykańskiego społeczeństwa. Kiedy dopuścicie [aspartam] do stosowania, ja i moi koledzy nie będziemy mogli nic zrobić, aby odwrócić bieg rzeczy. Aspartam dołączy wówczas do sacharyny, związków siarki i Bóg jeden wie, ilu jeszcze innych wątpliwych substancji wynalezionych na szkodę człowieka i wprowadzonych do powszechnego użytku za zgodą rządu”.12 Wkrótce potem komisarz Urzędu ds. Leków i Żywności, Arthur Hull Hayes jr. zaakceptował stosowanie aspartamu w napojach gazowanych, a następnie przeszedł do pracy w G.D. Searle w pionie public relations.13 Niektóre soki owocowe oraz napoje alkoholowe zawierają niewielkie ilości metanolu. Należy jednak pamiętać, że metanol nigdy nie występuje w odosobnieniu. W każdym przypadku obecny jest również etanol, zazwyczaj w znacznie większej ilości. Etanol spełnia u ludzi rolę odtrutki na toksyczne działanie metanolu.11 Oddziały uczestniczące w operacji Pustynna Burza zostały „uraczone” ogromnymi ilościami słodzonych aspartamem napojów, które w słońcu Arabii Saudyjskiej ogrzewały się powyżej 30° C. Wielu żołnierzy wróciło do domu z licznymi zaburzeniami przypominającymi objawy zatrucia formaldehydem. Mógł się do tego przyczynić wolny metanol pochodzący z napojów słodzonych aspartamem. Inne substancje powstające z rozpadu aspartamu, jak choćby (omówiona poniżej) DKP14, również mogły mieć swój udział w powstaniu tego schorzenia. Podejmując w roku 1993 decyzję, którą można określić jedynie jako nieodpowiedzialną, Urząd ds. Leków i Żywności zaaprobował aspartam jako składnik wielu produktów spożywczych, które są zawsze podgrzewane powyżej 30° C. DWUKETOPIPERAZYNA (DKP) DKP jest produktem ubocznym metabolizmu aspartamu i ma swój udział w powstawaniu nowotworów mózgu. Dr Olney zauważył, że DKP łącząc się w jelicie z grupą nitrozylową tworzy związek podobny do N-nitrozylomocznika, substancji bardzo silnie stymulującej rozwój nowotworów mózgu. Niektórzy autorzy utrzymują, iż DKP powstaje po spożyciu aspartamu. Nie jestem pewien, czy jest to podejście prawidłowe. Z całą pewnością wiadomo natomiast, że DKP tworzy się w płynnych produktach z zawartością aspartamu podczas ich długiego przechowywania (patrz poniższa tabela). Rozpad aspartamu, fenyloalaninowego estru metylowego, dwuketopiperazyny (DKP), asparaginofenyloalaniny i fenyloalaniny przechowywanych w butelkach po upływie 6 i 36 miesięcy moment wlania do butelki 6 miesięcy po wlaniu do butelki 36 miesięcy po wlaniu do butelki 550,0 mg 155,34 mg 19,70 mg fenyloalaninowy ester metylowy 0,0 mg 28,62 mg 13,01 mg DKP 0,0 mg 135,66 mg 173,28 mg asparaginofenyloalanina 0,0 mg 158,31 mg 189,05 mg fenyloalanina 0,0 mg 42,22 mg 101,27 aspartam (Zaczerpnięto z: Tsang, Wing-Sum, et. al., „Determination of Aspartame and its Breakdown Products in Soft Drinks by Reverse-Phase Chromatography with UV detection”, Journal of Agriculture and Food Chemistry, vol. 33, no. 4, str. 734-738, 1985.) LISTOPAD-GRUDZIEŃ 1998 otrzymujących małe dawki aspartamu.18 Akceptacja aspartamu stanowi naruszenie Poprawki Delaneya mającej zapobiegać obecności substancji rakotwórczych, takich jak metanol (formaldehyd) i DKP, w naszej żywności. Dr Adrian Gross, nieżyjący już toksykolog z FDA, zeznał przed Kongresem Stanów Zjednoczonych, że aspartam może powodować guzy mózgu. Z tego powodu FDA nie miał prawa ustalać dopuszczalnej dziennej dawki na jakimkolwiek poziomie. W swoich zeznaniach stwierdził, że badania przeprowadzone w firmie Searle były „w znacznej mierze niewiarygodne” oraz że „przynajmniej jeden z tych testów wykazał ponad wszelką wątpliwość, że aspartam może wywoływać guzy mózgu u zwierząt doświadczalnych…” Swoje wystąpienie zakończył pytaniem: „Skąd bierze się wyraźna niechęć FDA do zastosowania wobec tego spożywczego dodatku tak zwanej Poprawki Delaneya do Ustawy o Żywności, Lekach i Kosmetykach?… Jeśli sam FDA narusza prawo, kto ma chronić zdrowie społeczeństwa?”19 W połowie lat siedemdziesiątych odkryto, że producent aspartamu na kilka sposobów fałszował wyniki badań. Jedna z oszukańczych technik polegała na wycinaniu guzów doSCHORZENIA WYWOŁYWANE PRZEZ ASPARTAM Składowe aspartamu mogą wywoływać szereg różnych świadczalnym zwierzętom i ponownym włączaniu ich do chorób. Niektóre z nich rozwijają się stopniowo, inne dają eksperymentu. W innym przypadku padłe zwierzęta wymieniano w sprawozdaniu wśród osobników, które przeżyły ekso sobie znać natychmiast, i to w sposób gwałtowny. Ogromna liczba ludzi cierpi z powodu objawów wywoły- peryment. Należy zatem przyjąć, że dane dotyczące guzów wanych przez aspartam, nie rozumiejąc, dlaczego żadne zioła mózgu są w rzeczywistości jeszcze gorsze, niż to przedczy pigułki nie przynoszą im ulgi. Część spożywających aspar- stawiano. Ponadto były pracownik producenta aspartamu, Raymond Schroeder, poinformował tam osób nie odczuwa początkowo 13 lipca 1977 roku FDA, iż cząsteżadnych skutków, ale po pewnym Dr Diana Dow Edwards czki DKP były tak duże, że szczury czasie nawet i one zaczynają narzeprzeprowadziła sponsorowane mogły odróżniać je od zwykłego pokać z powodu zniszczeń wywołanych przez Monsanto badania nad żywienia.15 przez długotrwałe działanie pobudzających aminokwasów, fenyloalaCo ciekawe, liczba przypadków możliwością powstawania wad niny, metanolu i DKP. Spośród guza mózgu u osób powyżej 65 roku wrodzonych na skutek mnóstwa schorzeń, do szczególnie życia między rokiem 1973 a 1990 spożywania aspartamu. Po poważnych zaliczam: zwiększyła się o 67 procent. Liczba uzyskaniu wstępnych danych nowotworów mózgu we wszystkich Wady wrodzone grupach wiekowych wzrosła o 10 potwierdzających niszczące Dr Diana Dow Edwards przeprocent. Największy wzrost miał działanie aspartamu, prowadziła sponsorowane przez miejsce w latach 1985-1987.20 finansowanie dalszych badań Monsanto badania nad możliwością W swojej książce Aspartame (Nupowstawania wad wrodzonych na tra Sweet): Is It Safe? (Aspartam zostało przerwane. skutek spożywania aspartamu. Po (NutraSweet) – czy to jest bezpieczuzyskaniu wstępnych danych potwiene?) Roberts udowadnia, że asparrdzających niszczące działanie aspartamu, finansowanie dal- tam może spowodować szczególnie niebezpieczną odmianę szych badań zostało przerwane. Genetyk pediatra z Uniwer- raka – pierwotnego chłoniaka mózgu. sytetu Emory potwierdził, że aspartam powoduje wady wrodzone.9 Cukrzyca Amerykańskie Towarzystwo Diabetologiczne21 zaleca tę W książce While Waiting: A Prenatal Guidebook (W oczekiwaniu – poradnik przedurodzeniowy) George’a R. Verrilliego chemiczną truciznę osobom chorym na cukrzycę. Według H.J. i Anne Marie Mueser znajduje się stwierdzenie, że aspartam Robertsa, specjalisty w dziedzinie diabetyki, członka ADA podejrzewany jest o wywoływanie uszkodzeń mózgu u wraż- i autorytetu w dziedzinie sztucznych słodzików, aspartam: liwych osób. Również płód może być narażony na wystąpienie 1) przyśpiesza wystąpienie klinicznych objawów cukrzycy, takich efektów. Niektórzy badacze sugerują, że duże dawki 2) pogarsza możliwość kontrolowania choroby u pacjenaspartamu mogą powodować różne problemy, od zawrotów tów przyjmujących insulinę i leki doustne, głowy i drobnych zmian w mózgu po niedorozwój umysłowy. 3) wzmaga towarzyszące cukrzycy powikłania, takie jak retynopatia, zaćma, neuropatia i gastropareza, Rak (rak mózgu) 4) powoduje drgawki. W roku 1981 Satya Dubey, statystyk z FDA, stwierdził, że W oświadczeniu poświęconym używaniu produktów zadane na temat wywoływania raka mózgu przez aspartam są wierających aspartam przez osoby z cukrzycą oraz hipotak niepokojące, że nie może akceptować dopuszczenia Nut- glykemią, Roberts stwierdził: „Niestety, wielu moich pacjenraSweetu do spożycia.17 W dwuletnich badaniach przeprowa- tów, jak również tych, którzy przychodzili do mnie na konsuldzonych przez producenta aspartamu, u dwunastu spośród tacje, miało poważne komplikacje metaboliczne, neurologicz320 szczurów otrzymujących normalne pożywienie z dodat- ne i inne, które przypisać można wyłącznie używaniu produkkiem aspartamu rozwinęły się guzy mózgu, podczas gdy tów zawierających aspartam. Przejawiało się to utratą kontroli nad cukrzycą, wzmożew grupie zwierząt kontrolnych nie pojawiły się one ani razu. Pięć z owych dwunastu guzów rozwinęło się u szczurów niem hypoglikemii, wystąpieniem domniemanych «reakcji na Firma G.D. Searle testowała na zwierzętach bezpieczeństwo DKP. Urząd ds. Leków i Żywności odkrył liczne błędy w przeprowadzanych eksperymentach, w tym „błędy maszynowe, pomieszanie zwierząt, nie podawanie doświadczalnym zwierzętom leków, które powinne były otrzymać, oraz utratę patologicznych okazów z powodu niewłaściwego traktowania”.15 Te wadliwe procedury laboratoryjne mogą tłumaczyć, dlaczego zarówno zwierzęta poddawane testom, jak i kontrolne miały szesnastokrotnie więcej nowotworów mózgu niż należałoby oczekiwać po eksperymentach tej długości. Jak na ironię, wkrótce po tym, jak te błędy w doświadczeniach wyszły na jaw, FDA oparł się na wskazówkach G.D. Searle przy opracowywaniu norm pracy w laboratorium przeznaczonych dla przemysłu.13 Zeznając przed Senatem Stanów Zjednoczonych, toksykolog FDA, dr Jacqueline Verrett wskazała DKP również jako przyczynę polipa macicy oraz zmian poziomu cholesterolu w krwi.16 LISTOPAD-GRUDZIEŃ 1998 NEXUS • 27 aspartam jako bezpieczny środek. W Massachusetts Institute of Technology przebadano 80 osób, które doznały ataku po spożyciu aspartamu. Community Nutrition Institute doszedł do następujących wniosków: „Tych osiemdziesiąt przypadków pasuje do opracowanej przez FDA definicji zagrożenia zdrowia publicznego, co wymaga od FDA szybkiego usunięcia produktu z rynku”. Zarówno magazyn sił powietrznych Flying Safety, jak i pismo marynarki wojennej Navy Physiology opublikowały artykuły ostrzegające przed wieloma zagrożeniami związanymi z aspartamem, w tym przed szkodliwymi efektami kumulatywnymi metanolu oraz zwiększonym ryzykiem powstania wad wrodzonych. W artykułach tych jest także mowa o tym, że aspartam może zwiększać podatność pilotów na ataki apopleksji i zawroty głowy.24 Dwadzieścia artykułów przestrzegających przed spożywaniem aspartamu podczas lotu ukazało się również w National Business Aircraft Association Digest (1993), Aviation Medical Zaburzenia emocjonalne Niezależne badania efektów, jakie aspartam wywołuje Bulletin (1988), The Aviation Consumer (1988), Canadian u osób z zaburzeniami nastroju, przeprowadził ostatnio dr General Aviation News (1990), Pacific Flyer (1988), General Aviation News (1989), Aviation SafeRalph G. Walton. Ponieważ jego ty Digest (1989) oraz Plane & Pilot praca nie była finansowana/kontroASPARTAM MOŻNA ZNALEŹĆ W: (1990). Ulotka przestrzegająca lowana przez producentów aspartabłyskawicznych daniach śniadaniowych przed aspartamem była również rozmu, NutraSweet Company odmówimiętowych odświeżaczach oddechu powszechniana podczas 57 doroczła mu sprzedaży tego środka. Walpłatkach nego zjazdu Aerospace Medical Aston był zmuszony zaopatrzyć się sociation (Gaffney, 1986). w aspartam gdzie indziej. gumie do żucia bez cukru Ostatnio uruchomiono gorącą liDoświadczenia wykazały znaczy rozpuszczalnym kakao nię dla pilotów cierpiących na ostre wzrost poważnych symptomów napojach kawowych dolegliwości po spożyciu aspartamu. u osób spożywających aspartam. Pomrożonych deserach Przeszło sześciuset pilotów zameldonieważ niektóre objawy okazały się galaretkach wało o swoich symptomach, wśród bardzo ciężkie, Institutional Review napojach owocowych których były nawet ataki padaczki Board musiała przerwać dalsze baśrodkach przeczyszczających w kabinie samolotu wywołane przez dania. Trzech spośród uczestników aspartam.25 powiedziało, że ulegli „zatruciu” multiwitaminach aspartamem. Oryginalne badania aspartamu napojach mlecznych Walton skonkludował to, mówiąc, przeprowadził w roku 1969 niezależlekach że „osoby z zaburzeniami nastroju są ny naukowiec, dr Harry Waisman. drinkach szczególnie wrażliwe na ten sztuczny Studiował on wpływ aspartamu na słodzikach słodzik i tego rodzaju ludziom należy niemowlęta naczelnych. Z grupy siednapojach z herbatą odradzać jego używanie”.22 Świadom miu małp jedna zmarła po 300 dniach, rozpuszczalnej kawie i herbacie a pięć innych miało ataki padaczki. Te tego, że eksperymentu nie można negatywne odkrycia nie zostały oczypowtórzyć z powodu zagrożenia, japolewach wiście przedstawione FDA w trakcie kie stwarza dla uczestników, Walton jogurcie procesu zatwierdzania aspartamu.26 oznajmił ostatnio: „Wiem, że aspartam wywołuje apopleksję. Jestem też przekonany, że powoduje zmiany DLACZEGO O TYM NIE SŁYSZYMY? zachowania. Bardzo mnie złości, że ta substancja znajduje się Powody, dla których wielu ludzi nie słyszy o poważnych na rynku. Osobiście poddaję w wątpliwość wiarygodność reakcjach organizmu na aspartam, można podzielić na dwie wszelkich badań finansowanych przez NutraSweet”.23 zasadnicze grupy: 1) Brak świadomości społecznej. O wywołanych przez Istnieją liczne relacje przypadków stwierdzenia niskiego poziomu serotoniny w mózgu, depresji oraz innych zaburzeń aspartam chorobach nie pisze się w gazetach, ponieważ nie emocjonalnych, których wystąpienie łączono z aspartamem przyciągają one uwagi opinii publicznej jak na przykład i które często ustępowały po zaprzestaniu używaniu tego katastrofy lotnicze. Dzieje się tak dlatego, że przypadki takie środka. Badacze wskazują, że podwyższony poziom fenyloala- występują pojedynczo w tysiącu różnych miejsc na terenie niny w mózgu, występujący u chorych na fenyloketonurię, Stanów Zjednoczonych. 2) Większość ludzi nie kojarzy dostrzeżonych u siebie prowadzi do spadku poziomu neuroprzekaźnika serotoniny, co pociąga za sobą szereg zaburzeń emocjonalnych. Zeznając objawów z długotrwałym spożywaniem aspartamu. Osoby, przed Senatem Stanów Zjednoczonych, dr William M. Pardri- które uśmierciły znaczny procent swoich komórek mózgodge z Uniwersytetu Kalifornijskiego w Los Angeles (UCLA) wych, co doprowadziło następnie do powstania przewlekłej stwierdził, że picie przez młodzież czterech szesnastouncjo- choroby, nie są w stanie powiązać takich dolegliwości ze wych (ok. 0,5 l) butelek dietetycznych napojów gazowanych spożywaniem aspartamu. Sposób, w jaki aspartam został dziennie prowadzi do dużego wzrostu poziomu fenyloalaniny. dopuszczony do stosowania, stanowi doskonałą lekcję tego, jak chemiczne i farmaceutyczne firmy potrafią manipulować rządowymi agencjami w rodzaju FDA, „łapówkarskimi” orEpilepsja/apopleksja Liczba spowodowanych przez aspartam ataków jest duża ganizacjami pokroju American Dietetic Association27, a także i stale rośnie, a tymczasem Fundacja Epilepsji promuje oddziaływać na społeczność naukową za pomocą wadliwych insulinę» (w tym również drgawek) będących w istocie reakcją na aspartam oraz przyśpieszeniem, pogorszeniem bądź symulacją powikłań diabetologicznych (zwłaszcza upośledzenia widzenia i neuropatii), a także gwałtownym ustąpieniem tych objawów po rezygnacji z aspartamu i szybkim powrocie problemów z chwilą, gdy pacjent świadomie lub nie ponownie sięgał po produkty zawierające aspartam”. I dalej dodaje: „Ubolewam, że inni lekarze i ADA nie biorą pod uwagę tych powtarzających się ustaleń opisanych w moich z gruntu neutralnych publikacjach i nie ostrzegają pacjentów oraz konsumentów”. Blaylock stwierdził, że pobudzające toksyny, takie jak te występujące w aspartamie, mogą przyśpieszyć rozwój cukrzycy u osób genetycznie podatnych na tę chorobę.7 28 • NEXUS LISTOPAD-GRUDZIEŃ 1998 czy wręcz oszukańczych badań sponsorowanych przez producentów aspartamu. Erik Millstone, badacz z Science Policy Research Unit na Uniwersytecie w Sussex, zgromadził tysiące stron dowodów, w tym niektóre na podstawie Ustawy o Wolności Informacji28, potwierdzających, że: 1. Laboratoryjne testy fałszowano, a zagrożenia ukrywano. 2. Zwierzętom usuwano guzy, a sztuki padłe „ożywały” w laboratoryjnych rejestrach. 3. Do FDA trafiały fałszywe bądź wprowadzające w błąd oświadczenia. 4. Dwaj prawnicy, którym powierzono zadanie przygotowanie oskarżenia o oszustwo przeciwko producentowi aspartamu, dogadali się z jego firmą prawniczą, pozwalając, aby zadziałał przepis o przedawnieniu. 5. Szef FDA zlekceważył sprzeciwy własnej rady naukowej. Wkrótce po podjęciu tej decyzji objął posadę w BursonMarsteller, firmie dbającej o public relations G.D. Searle. Publiczna Rada Kontroli29 (PBoI) powstała w roku 1980. W jej skład weszło trzech naukowców, którzy rozpatrywali protesty Olneya i Turnera przeciwko akceptacji aspartamu. Rada jednogłośnie wypowiedziała się przeciwko dopuszczeniu aspartamu. Tymczasem szef FDA, dr Arthur Hull Hayes jr. powołał pięcioosobową Komisję Naukową, która miała sprawdzić ustalenia PBoI. Kiedy stało się jasne, że Komisja podtrzyma decyzję PBoI stosunkiem głosów 3 do 2, do jej składu dodano jeszcze jedną osobę, przez co głosowanie nie przyniosło rozstrzygnięcia. Dało to szefowi FDA sposobność przechylenia głosowania na swoją korzyść i wydanie w roku 1981 zgody na stosowanie aspartamu w wyrobach suchych. Dr Jacqueline Verrett, przełożona wydziału naukowego w Biurze Żywności FDA, poddała kontroli skład zespołu utworzonego w sierpniu 1977 w celu przeanalizowania Raportu Bresslera (dotyczącego nadużyć, jakich dopuszczono się w G.D. Searle podczas poprzedzających aprobatę testów) i powiedziała: „Było całkiem oczywiste, że gdzieś po drodze urzędnicy próbowali ukryć prawdę”. W roku 1987 Verrett zeznawała przed Senatem Stanów Zjednoczonych, stwierdzając wówczas, że eksperymenty prowadzone przez G.D. Searle okazały się „katastrofą”. Oświadczyła, że jej zespół został poinstruowany, aby nie wypowiadał jakichkolwiek komentarzy ani nie przejmował się wartością wyników doświadczeń. Wyjaśniła też, że na pytania dotyczące wad wrodzonych nie uzyskała odpowiedzi. W dalszym ciągu swojej wypowiedzi zwróciła uwagę na fakt, że dowiedziono wpływu DKP na powstawanie polipów macicy i zmianę poziomu cholesterolu w krwi, a także na to, że podwyższanie temperatury produktu prowadzi do wzmożonego wytwarzania DKP.16 OBROTOWE DRZWI FDA i producenci aspartamu na długie lata wprawili w ruch obrotowe drzwi zatrudnienia. Oprócz szefa FDA i dwóch prawników, którzy objęli stanowiska w firmach powiązanych z G.D. Searle, także czterech innych urzędników FDA uczestniczących w procesie aprobowania aspartamu w latach 1979-1982 otrzymało posady w przedsiębiorstwach współpracujących z NutraSweet. Byli to Zastępca Komisarza FDA, Specjalny Asystent Komisarza FDA, Dyrektor Biura Żywności i Toksykologii oraz prawnik uczestniczący w pracach Publicznej Rady Kontroli (PBoI).30 Ważne jest, abyśmy uświadomili sobie, że podobne praktyki stosowane są od dziesięcioleci. Townsend Letter for Doctors (nr 11, 1992) ujawnił, że 37 spośród 49 czołowych postaci FDA po opuszczeniu macierzystej jednostki podjęło pracę w firmach, które przedtem kontrolowały. Ponadto 150 urzędników FDA posiada akcje firm farmaceutycznych, któLISTOPAD-GRUDZIEŃ 1998 rych produkty podlegały kontroli FDA. Wiele organizacji oraz uczelni otrzymuje znaczne kwoty od firm powiązanych z NutraSweet Association, grupą firm promujących używanie aspartamu. W styczniu 1993 roku Amerykańskie Towarzystwo Dietetyczne otrzymało 75 000 dolarów dotacji od NutraSweet Company. Amerykańskie Towarzystwo Dietetyczne oświadczyło, że NutraSweet Company pisze wydawane przez nie broszury.31 Także wiele innych „niezależnych” organizacji oraz badaczy uzyskuje wielkie sumy pieniędzy od producentów aspartamu. Amerykańskie Towarzystwo Diabetologiczne otrzymało pokaźne środki od NutraSweet, między innymi na prowadzenie szkoły kucharskiej w Chicago (zapewne po to, aby nauczyć diabetyków gotowania z użyciem NutraSweet). Pewien badacz z Nowej Anglii, który kiedyś wskazywał niebezpieczeństwa płynące ze stosowania aspartamu, jest dzisiaj konsultantem Monsanto. Inny badacz z południowego zachodu USA zajmował się zagrożeniami płodu ze strony aspartamu. Dociekliwy reporter odkrył, ze nakazano mu trzymać język za zębami, o ile nie chce stracić dużego stypendium od producenta dietetycznej coli wchodzącego w skład NutraSweet Association. Co robi FDA, aby ochronić konsumenta przed niebezpieczeństwem aspartamu? Zupełnie nic! W roku 1992 FDA zezwoliła na stosowanie aspartamu w napojach zaprawianych słodem, płatkach śniadaniowych, zimnych deserach i nadzieniach. W roku 1993 zezwoliła na dodawanie aspartamu do miękkich i twardych cukierków, napojów bezalkoholowych, herbat, soków owocowych oraz koncentratów, wyrobów piekarniczych, wszelkiego rodzaju polew, lukrów i nadzień do tych wyrobów. W roku 1991 zakazała z kolei importu stevii. Proszku z tych liści używano od stuleci jako alternatywnego słodzika. Jest on stosowany szeroko w Japonii, gdzie nie wywołuje jakichkolwiek efektów ubocznych. Naukowcy badający stevię twierdzą, że jest ona zupełnie niegroźna dla ludzi, o czym dobrze wiadomo w wielu częściach świata, gdzie nie jest ona zabroniona. Wszyscy ludzie, z którymi rozmawiałem na ten temat, są przekonani, że zakaz stosowania stevii wprowadzono po to, aby wyprzeć ten produkt z amerykańskiego rynku i otworzyć drogę do wzrostu sprzedaży aspartamu.32 Co robi amerykański Kongres, żeby uchronić konsumenta przed groźbą aspartamu? Absolutnie nic! Spożycie aspartamu stwarza problemy nie tylko w USA. Środek ten jest sprzedawany w przeszło siedemdziesięciu krajach świata.33 Mówiono mi, że aspartam można znaleźć nawet w produktach, na etykiecie których nie jest on wyszczególniony. Szczególną ostrożność należy zachować wobec leków i środków uzupełniających. Uzyskałem informacje, że nawet tak znani producenci jak Twinlabs dodają do swoich wyrobów aspartam. Przytoczone przeze mnie informacje stanowią zaledwie wierzchołek góry lodowej. Na wypadek, gdyby czytelnik chciał dowiedzieć się czegoś więcej, podaję poniżej listę materiałów źródłowych. I Przełożył Mirosław Kościuk Przypisy: 1. Food and Drug Administration; w skrócie FDA. – Przyp. red. 2. Department of Health and Human Services, „Report on All Adverse Reactions in the Adverse Reaction Monitoring System” („Raport na temat wszystkich reakcji ubocznych w Systemie Monitorowania Reakcji Ubocznych”), 25 i 28 luty 1994 roku. 3. Sporządzony przez grupę naukowców, lekarzy i specjalistów od sztucznych słodzików, której celem jest ostrzeganie ludzi przed aspartamem. 4. Russell Baylock, M.D., Excitotoxins: The Taste That Kills (Pobudzające toksyny – smak, który zabija). 5. Blood-brain barrier. NEXUS • 29 6. Life Science Research Office, Safety of Amino Acids (Bezpieczeństwo aminokwasów), FASEB, Kontrakt FDA nr 223-88-2124, Zlecenie nr 8. 7. FDA Adverse Monitoring System (System Monitorowania Reakcji Ubocznych Urzędu ds. Leków i Żywności). 8. Wurtman & Walker, „Dietary Phenylalanine and Brain Function” („Fenyloalanina i funcjonowanie mózgu”), Proceedings of the First International Meeting on Dietary Phenylalanine and Brain Function (Biuletyn Pierwszego Międzynarodowego Kongresu Poświęconego Fenyloalaninie i Funkcjonowaniu Mózgu), Waszyngton, DC, USA, 8 maj 1987. 9. Hearing Before the Committee on Labor and Human Resources, First Session on Examining the Health and Safety Concerns of NutraSweet [aspartame] (Przesłuchanie przed Komisją ds. Pracy i Ludzkich Zasobów, Pierwsze posiedzenie poświęcone sprawie zagrożeń zdrowia wynikających ze spożywania NutraSweetu [aspartamu]), Senat Stanów Zjednoczonych. 10. Przypadek Johna Cooka opisany w: Barbara Mullarkey, „How Safe Is Your Artificial Sweetener?” („Jak bezpieczny jest twój sztuczny słodzik?”), Informed Consent, wrzesień-październik 1994. 11. Woodrow C. Monte, Ph.D.,R.D., „Aspartame: Methanol and the Public Health” („Aspartam – metanol i publiczne zdrowie”), Journal of Applied Nutrition, 36(1):42-53. 12. US Court of Appeals for the Distict of Columbia Circuit, nr 84-1153, Community Nutrition Institute and Dr. Woodrow Monte v. Dr. Mark Novitch, Acting Commissioner, US FDA (Instytut Żywienia Ludności i dr Woodrow Monte kontra dr Mark Novitch, komisarz wykonawczy FDA), 24 wrzesień 1985. 13. Barbara Mullarkey, „Aspartame Time Line”, Informed Consent, maj-czerwiec 1994. 14. Skrót od Diketopiperazyne (dwuketopiperazyna). 15. FDA Searle Investigation Task Force, „Final Report of Investigation of G.D. Searle Company” („Raport końcowy z badania spółki G.D. Searle”), 24 marzec 1976. 16. Zeznanie dr Jacqueline Verrett, toksykologa FDA, przed senacką Komisją ds. Pracy i Ludzkich Zasobów, 3 listopad 1987. 17. Wewnętrzne pismo FDA. 18. Analiza przygotowana przez dra Johna Olneya jako wystąpienie przed Komisją Dochodzeniową ds. Aspartamu FDA (Aspartame Board of Inquiry of the FDA). Także Russell Baylock, M.D., Excitotoxins: The Taste That Kills (Pobudzające toksyny – smak, który zabija). 19. Rejestr Kongresu SID835:131, 1 sierpień 1985. 20. National Cancer Institute SEER Program Data. 21. American Diabetes Association; w skrócie ADA. 22. Ralph G. Walton, Robert Hudak, Ruth Green-Waite, „Adverse Reactions to Aspartame: Double-Blind Challenge in Patiens from a Vulnerable Population”, Biological Psychiatry (1993), 34:13-17. 23. Barbara Mullarkey, „How Safe Is Your Artificial Sweetener?” („Jak bezpieczny jest twój sztuczny słodzik?”), Informed Consent Magazine, wrzesień-październik 1994. 24. US Air Force, „Aspartame Alert”, Flying Safety, 48(5):20-21, maj 1992. 25. Sygnalizowane przez Aspartame Consumer Safety Network (Konsumencka Sieć Bezpieczeństwa ds. Aspartamu). 26. Barbara Mullarkey (ed.), Bittersweet Aspartame: A Diet Delusion (Gorzko-słodki aspartam – dietetyczna iluzja). 27. Amerykańskie Towarzystwo Dietetyczne; w skrócie ADA. 28. Eric Millstone, „Sweet and Sour” („Słodki i cierpki”), The Ecologist, nr 25, marzec-kwiecień 1994. 29. Public Board of Inquiry; w skrócie PBoI. 30. Mary Nash Stoddard (ed.), The Deadly Deception (Śmiertelny podstęp), Aspartame Consumer Safety Network. 31. ADA Courier, vol. 32, nr 1, styczeń 1993. 32. Mark Blumenthal, „FDA Rejects Stevia Petition” („FDA odrzuca wniosek w sprawie stevii”), Whole Foods, kwiecień 1994. 33. W Polsce również. Proszę sprawdzić skład wyrobów z grupy „light”. Aspartam widnieje na przykład w składzie czekolady „Light” Wawela, soków Jeden typu light firmy POL-MOT Longinus z Płocka, gum do żucia etc. O słodzikach już nie wspominam, bo to jest oczywiste. – Przyp. red. ZALECANE LEKTURY (większość wymienionych poniżej publikacji można nabyć pod podanym na końcu adresem) 1. Russell L. Baylock, Excitotoxins: The Taste that Kills (Pobudzające toksyny – smak, który zabija), Health Press, Santa Fe, New Mexico, USA, 1994. (Jedna z najlepszych książek na temat pobudzających toksyn). 2. H.J. Roberts, M.D., Aspartame (NutraSweet): Is It Safe? (Aspartam (Nutra Sweet) – czy to jest bezpieczne?). 3. Sweet’ner Dearest, 4. Mary Nash Stoddard (ed.), Bittersweet Aspartame: A Diet Delusion (Gorzko-słodki aspartam – dietetyczna iluzja). 5. The Aspartame Consumer Safety Network, The Aspartame Consumer Safety Network Synopsis. 6. Dennis Remington, M.D., Barbara Higa, R.D., The Bitter Truth About Artificial Sweeteners (Gorzka prawda o sztucznych słodzikach). Dalsze informacje uzyskać można pod adresem: ASPARTAME CONSUMER SAFETY NETWORK PO Box 780634 Dallas, Texas 75378 USA CZY HIV RZECZYWIŚCIE WYWOŁUJE AIDS? dokończenie ze strony 16 30 • NEXUS LISTOPAD-GRUDZIEŃ 1998
