Analiza wpływu zmiany ceny na popyt konsumenta (ujęcie Hicksa) 1. Definicje i pojęcia podstawowe: Krzywa obojętności Linia ograniczenia budżetowego Optimum konsumenta. 2. Analiza zmiany popytu przy spadku ceny doba X (pX ) przy założeniu ceteris paribus dla X będącego dobrem normalnym QY U U’ E’ E V I es ed I’ ’ QX ec Spadek ceny dobra X przy założeniu ceteris paribus graficznie przedstawiony został jako zmiana położenia linii ograniczenia budżetowego z położenia I do I’. Następstwami spadku ceny dobra X są: a. zmiana relacji ceny dobra X do dobra Y - dobro X stało się relatywnie tańsze w stosunku do dobra Y b. wzrost dochodu realnego Ad a. Reakcję konsumenta na zmianę relacji cen określa efekt substytucyjny. Def: Efekt substytucyjny określa zmianę struktury zakupów, która jest wynikiem zmiany relacji cen przy założeniu ceteris paribus. Efekt substytucyjny działa zawsze w jedną stronę – dobro relatywnie tańsze zastępuje dobro relatywnie droższe. Wyznaczając efekt substytucyjny w ujęciu Hicks’a przyjmujemy założenie, że konsument dąży do utrzymania tego samego poziomu użyteczności całkowitej (utrzymania się na tej samej krzywej obojętności). Graficzne wyznaczenie tego efektu polega na przesunięciu równoległym linii ograniczenia budżetowego I’ w taki sposób, aby znaleźć hipotetyczną linię ograniczenia budżetowego (linia przerywana styczna do krzywej obojętności U). Ważne, aby kąt nachylenia początkowej 1 linii ograniczenia budżetowego I był taki sam, jak kąt nachylenia hipotetycznej linii ograniczenia budżetowego ( = ’) Przejście z punktu E do punktu V wyznacza wielkość efektu substytucyjnego (es) Ad b. Reakcja konsumenta na zmianę dochodu realnego określana jest mianem efektu dochodowego. Def. Efekt dochodowy pokazuje zmianę struktury konsumpcji w wyniku zmiany dochodu realnego (ceteris paribus). Efekt dochodowy jest dodatni dla dóbr normalnych i ujemny dla dóbr niższego rzędu. Oznacza to, że wzrost dochodu powoduje wzrost popytu na dobra normalne (i odwrotnie). W przypadku dóbr niższego rzędu wzrost dochodu powoduje spadek popytu na dobra niższego rzędu (i odwrotnie). W rozpatrywanym przez nas przykładzie zakładamy, że dobro X jest dobrem normalnym, a zatem w wyniku wzrostu dochodu realnego przynajmniej część tego dochodu zostanie przeznaczona na zwiększenie ilości nabywanego dobra X. Efekt dochodowy (ed) jest przedstawiony jako przejście z punktu V do punktu E’ – nowego punktu równowagi. W powyższym przykładzie widzimy, że w przypadku dobra normalnego efekt całkowity (ec) jest wynikiem oddziaływania efektu substytucyjnego i dochodowego działających w tym samym kierunku. 3. Analiza zmiany popytu przy spadku ceny doba X (pX ) przy założeniu ceteris paribus dla X będącego dobrem niższego rzędu QY U U’ E’ E V I es ed I’ ’ QX ed ec Podobnie jak w powyżej rozpatrywanym przypadku (dla dobra normalnego) spadek ceny dobra X wywołał zarówno zmianę relacji cen, jak i zmianę dochodu realnego. Następstwem 2 tego jest konieczność uwzględnienia dwóch efektów: substytucyjnego i dochodowego. Jeżeli chodzi o efekt substytucyjny to jest on wyznaczany analogicznie jak w poprzednim przypadku. Zmiana dotyczy jedynie efektu dochodowego. Efekt dochodowy dla dobra niższego rzędu. Zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami wiemy, że jeśli rośnie dochód to konsument zmniejsza popyt na dobra niższego rzędu. Dlatego na przedstawionym powyżej rysunku strzałka przedstawiająca działanie efektu dochodowego skierowana jest w lewą stronę (przejście od punktu V do punktu E’). Widzimy, że w przypadku dobra niższego rzędu efekt substytucyjny (es) działa przeciwnie niż efekt dochodowy (ed). Efekt całkowity (ec) wynikający z działania (es) i (ed) jest zatem znaczne mniejszy niż w przypadku dobra normalnego. Ponadto zauważamy, że jeśli cena dobra niższego rzędu spada, to zwiększamy ilości nabywaną tego dobra – mamy w tym przypadku, analogicznie jak dla dobra normalnego, ujemnie nachyloną krzywą popytu. 4. Analiza zmiany popytu przy spadku ceny doba X (pX ) przy założeniu ceteris paribus dla X będącego dobrem Giffena QY U U’ E’ E V I es ed I’ ’ QX ed ec Podobnie jak w powyżej rozpatrywanych przypadkach (dla dobra normalnego i dla dobra niższego rzędu) spadek ceny dobra X wywołał zarówno zmianę relacji cen, jak i zmianę dochodu realnego. Następstwem tego jest konieczność uwzględnienia dwóch efektów: substytucyjnego i dochodowego. Jeżeli chodzi o efekt substytucyjny to jest on wyznaczany analogicznie jak w poprzednich przypadkach. Zmiana dotyczy jedynie efektu dochodowego. 3 Efekt dochodowy dla dobra Giffena Każde dobro Giffena jest przykładem dobra niższego rzędu, a więc wzrost dochodu prowadzi do spadku popytu na to dobro. Zasadnicza różnica pomiędzy dobrami niższego rzędu a dobrem Giffena polega na tym, że dobro Giffena jest dobrem niższego rzędu o wysokim stopniu podrzędności tzn., że efekt dochodowy działający przeciwnie do efektu substytucyjnego przewyższa go. W rezultacie spadek ceny dobra powoduje również spadek ilości nabywanej dobra Giffena. Wskazuje to na możliwość istnienia dodatnio nachylonej krzywej popytu (określane jest to w teorii ekonomii jako paradoks Giffena). 4