Triada symptomów charakterystyczna dla autyzmu
advertisement
opracownie: Kamila Matwiejuk WYBRANE METODY STOSOWANE W PRACY Z DZIECKIEM Z AUTYZMEM Pojęcie autyzmu (autos, gr. sam) w 1913 roku wprowadził i pierwszy opisał E. Bleuler. W jego ujęciu miało to być „wycofywanie się psychiczne”, właściwe osobom chorym na schizofrenię. W prowadzonych przez następne lata badaniach podejmowano próby analizy tego zaburzenia. W 1943 roku w miarę pełny opis dziecka o zaburzonym efektywnym kontakcie z ludźmi podał Kanner. Wyróżnił on dwie podstawowe cechy tego syndromu: - pragnienie niezmienności, przejawiającą się stereotypiami wokalnymi i ruchowymi; - autystyczną samotność, przejawiającą się przez preferowanie raczej przedmiotów niż ludzi, a co za tym idzie wycofywanie się z kontaktu z innymi. Podobne zaburzenia ujawniły też i pozwoliły opisać badania prowadzone przez Aspergera. Badane przez niego dzieci charakteryzowały się specyficznym zachowaniem o podłożu lękowym, charakterystycznymi cechami mowy i trudnościami w nawiązywaniu kontaktów z otoczeniem. Zaproponowano, aby symptomy, cechujące te grupy objąć łącznym określeniem „AUTYZM DZIECIĘCY”. Od tego momentu pojęciu „autyzm” nadano nowe znaczenie i oddzielono od chorób psychicznych. Autyzm jest zaburzeniem bardzo zróżnicowanym i wielopostaciowym. Nie ma dwojga takich samych dzieci dotkniętych autyzmem. Obecnie szacuje się, iż na zaburzenie to cierpi około 16-18 osób na 10 tysięcy. Chłopcy są bardziej na nie narażeni, autyzm dotyka ich czterokrotnie częściej niż dziewczynki. Dlaczego tak się dzieje – nie wiadomo. Nie są również znane przyczyny autyzmu. Autyzm to rozległe zaburzenie rozwoju. Jednym z kryteriów jego diagnozowania jest czas pojawienia się objawów. Symptomy pojawiają się przed 36 msc. życia dziecka. Kolejnym najważniejszym warunkiem jest wystąpienie triady symptomów. Triada symptomów charakterystyczna dla autyzmu Triada symptomów obejmuje nieprawidłowości w rozwoju społecznym, komunikacji oraz sztywność w zachowaniu. Zaburzenia rozwoju społecznego Zaburzenia w rozwoju społecznym u osób z autyzmem manifestują się na wielu płaszczyznach poprzez: 1. Przedmiotowe traktowanie innych ludzi. Osoby z autyzmem preferują świat przedmiotów, ludzie są często ignorowani i traktowani w sposób przedmiotowy. Widoczny jest brak zainteresowania rówieśnikami. 2. Brak różnicowania bliskich i obcych osób. 3. Zaburzenia kontaktu wzrokowego. Dzieci te nie patrzą w oczy innych osób, ich wzrok jest pusty, szklany, mówi się, że patrzą one przez ludzi. 4. Dystans fizyczny. Dzieci z autyzmem stanowczo odrzucają pieszczoty, nawet lekki dotyk bywa odbierany jako bodziec bólowy. 5. Zaburzenie zdolności do naśladowania. Spontanicznie nie występują u nich zachowania naśladowcze. Można wyuczyć je wielu czynności i gestów, ale dzieje się to bardzo powoli i krok po kroku. Zaburzenia komunikacji 1. U osób z autyzmem występują zaburzenia zarówno w komunikacji werbalnej jak i niewerbalnej. Wiele osób dotkniętych autyzmem nigdy nie uczy się mowy. Najbardziej charakterystyczną cecha mowy tych osób są echolalia - pozbawione zrozumienia powtarzanie słów usłyszanych od innych osób. Osoby te mają również problem z odczytaniem mimiki oraz gestów innych ludzi co wywołuje u nich lęk i większe wycofanie się z relacji i innymi. Sztywność w zachowaniu 1. Sztywność w zachowaniu przejawia się poprzez brak elastyczności, nieumiejętności dostosowania do zmian, niezdolności do adaptacji w nowych warunkach. Lęk przed zmianami powoduje przywiązanie do rytuałów i schematów. Osoby dotknięte autyzmem mają również skłonność do zbierania przeróżnych przedmiotów lub w gromadzeniu wiedzy na ściśle określony temat. Charakterystyczne są również manieryzmy i stereotypie ruchowe. Może to być np. kręcenie czegoś, kołysanie się, podskakiwanie itp. Świat osoby cierpiącej na autyzm jest dla nas tajemnicą, pozostaje niedostępnym. Możemy tylko sobie próbować wyobrazić, co się w nim dzieje, obserwując je i wsłuchując się w ich relacje opisujące rzeczywistość. Często mówi się, że osoby dotknięte autyzmem żyją w innym świecie, gdzieś obok nas. Bardzo odczuwalna jest ich odmienność. Inne rzeczy przyciągają ich uwagę inne fascynują. Warto jednak pamiętać, iż ten skonstruowany przez nich samych świat daje osobom z autyzmem poczucie bezpieczeństwa, którego nie potrafią znaleźć nigdzie indziej. Ponieważ autyzm jest zaburzeniem rozwoju, które dotyka wszystkich podstawowych sfer funkcjonowania dziecka praca z nim wymaga złożonych i kompleksowych oddziaływań. Jednym z niezbędnych elementów tych działań jest edukacja. Na skuteczność oddziaływań wpływa wiele czynników. Są to: 1) Należycie przeprowadzona DIAGNOZA funkcjonalna - wyznaczająca kierunki podjęcia efektywnych działań. 2) Rzetelna ocena deficytów poznawczych oraz problemów zdrowotnych. Zaburzenia metabol., związane z nietolerancją pokarmową, obecnością pasożytów czy kandydiazy powodujące dyskomfort psychofizyczny dziecka, wzrost jego drażliwości i nadpobudliwości. Towarzyszące temu kłopoty w zakresie odbioru i integracji bodźców zmysłowych także przyczyniają się do zakłócenia samopoczucia dziecka, postrzegania i rozumienia przez nie świata oraz odczuwania własnego ciała. 3) Dobry kontakt z dzieckiem. 4) Odpowiednio dobrane i opracowane szczegółowe reguły współpracy. Ponieważ u dzieci z autyzmem występuje osłabiona tendencja do podporządkowywania się wymogom otoczenia na rzecz realizowania własnych pomysłów ważne jest opracowanie szczegółowych reguł i zasad współpracy (konsekwentne egzekwowanie), wprowadzenie do całego życia dziecka i poszczególnych zajęć w ciągu dnia struktury i stałości, przeformułowanie niewłaściwych schematów relacji i utrwalonych mechanizmów zachowania związanych z dominacją nad otoczeniem, eliminację trudnych zachowań, takich jak nasilone stereotypie, rytuały, przywiązanie do talizmanów, potrzeba stałości czy zachowania opozycyjne i agresywne. 5) Odpowiednio zaplanowany i konsekwentnie realizowany plan pracy z dzieckiem w którym oddziaływania nauczyciela uwzględniają między innymi: - szeroko rozumianą indywidualizację; - kształtowanie motywacji wewnętrznej i ciekawości poznawczej; - pracę nad koncentracją uwagi; - maksymalne aktywizowanie dziecka, ukierunkowanie jego działalności, usprawnianie umiejętności motorycznych, percepcyjnych i koordynacyjnych; - eliminowanie zachowań niepożądanych i kształtowanie zachowań deficytowych; - rozwijanie zaradności i samodzielności życiowej; - pracę nad komunikacją (również alternatywną) – niezbędnym narzędziem w pracy z dzieckiem, służącym zarówno przekazywaniu wiedzy, egzekwowaniu jej i szacowaniu możliwości ucznia, jak też umożliwiającym mu wyrażanie swoich potrzeb, preferencji i postaw; - pracę nad Teorią Umysłu – aby pomóc dziecku w lepszym przewidywaniu zachowań innych, rozumieniu zachodzących zdarzeń, a w konsekwencji na adekwatnym zachowaniu się, dostosowanym do reakcji ludzi i kontekstu sytuacyjnego. W pracy z dzieckiem z autyzmem nauczyciel musi wykazać się pełnym profesjonalizmem, solidną wiedzą i dużymi umiejętnościami. Musi pokonać barierę zaburzonego kontaktu, nadpobudliwości, indywidualnych specyficznych zaburzeń, problemów emocjonalnych. Powinien mieć wiedzę na temat różnych metod pracy z dzieckiem i wybierać te najefektywniejsze. Oto kilka z metod wykorzystywanych w pracy z dziećmi z autyzmem. Metoda „Kształtowanie rozumnego działania dłoni” – F. Affolter Jest to metoda przeznaczona dla osób z ograniczonymi zaburzeniami spostrzegania, które z tego powodu nie są zdolne do samodzielnego zaprogramowania złożonych czynności ruchowych, pomimo, że dla osób zdrowych są one proste do wykonania. Metoda pomaga połączyć planowanie z wykonaniem czynności. Terapeuta zgodnie z założeniami metody kładzie swoje ręce na zewnętrznej stronie dłoni dziecka i ukierunkowuje ich działanie. Musi być przy tym bardzo czujny, aby wyczuć kiedy dziecko jest gotowe by poddać się kierowaniu. Dzięki temu dziecko samo przeżywa wysiłek jako własny i odbiera siebie jako sprawcę podjętego działania. Stosowanie metody sprawia, że u dziecka pojawia się koordynacja wzrokowo-ruchowa, usprawnia się motoryka mała oraz zaburzona komunikacja (co jest szczególnie istotne w przypadku, gdy dziecko nie posługuje się mową). Stosowanie metody pomaga również w rozwijaniu znajomości schematu ciała i praksji. Dziecko ma możliwość nawiązania bliskiego kontaktu z terapeutą i pomalutku zaczyna budować z nim dobre relacje co ma duży wpływ na rozwój w zakresie kontaktu społecznego. METODA UŁATWIONEJ KOMUNIKACJI Zgodnie z założeniami metody terapeuta – osoba wspomagająca, podtrzymując palcami (około 20 cm ponad tablicą) dłoń, nadgarstek lub przedramię osoby z którą pracuje, zachęca ją do wskazywania określonych liter dbając przy tym, aby odczuwała ona delikatny opór jej palców. W momencie, gdy terapeuta wyczuje, że osoba z autyzmem chce dotknąć litery poddaje się temu ruchowi tak długo, aż litera zostanie dotknięta. Po tej czynności ręka dziecka wraca do pozycji wyjściowej. Dzięki zastosowaniu metody osoby z autyzmem, które do tej pory nie podejmowały prób kontaktu z otoczeniem podejmują wysiłek komunikowania się udowadniając tym samym jak wiele postrzegają i jak ogromną wiedzę posiadają. METODA WERONIKI SHERBORNE Wykorzystanie metody w pracy z dzieckiem z autyzmem przyczynia się do rozwoju obrazu samego siebie, sprzyja rozwojowi umiejętności nawiązywania kontaktu, w dużym stopniu wpływa na wyższy poziom sprawności motorycznej co z kolei zwiększa poczucie bezpieczeństwa dziecka, jego zaradność, samodzielność i odwagę. Wykorzystanie metody ma duży wpływ na kształtowanie poczucia tożsamości dziecka, rozwój umiejętności nawiązywania kontaktu, kształtowanie orientacji przestrzennej i koordynacji wzrokowo-ruchowej. Ważny podkreślenia jest również fakt, że metodę można wykorzystywać w pracy z całą grupą dzieci – a to już wpływ na rozwój społeczny i nauka budowania poprawnych relacji z innymi. METODA M. I CH. KNILLÓW Jest to metoda, która umożliwia kształtowanie schematu własnego ciała, postrzeganie swojego ciała jako pewnej całości, wyodrębnianie siebie z otoczenia, budowanie relacji jaotoczenie, kształtowanie poczucia sprawstwa oraz praksji. Program składa się z sześciu części: - Programu Wprowadzającego; - Programu Specjalnego dla dzieci ze znaczną niepełnosprawnością ruchową; - Programu Pierwszego, koncentrującego się na górnych partiach ciała; - Programu Drugiego – koncentrującego się na dolnych częściach ciała; - Programu Trzeciego – wymagającego większej sprawności, koordynacji ruchowej i uwagi; - Programu Czwartego – wymagającego od dziecka podjęcia inicjatywy. W pracy z dziećmi z autyzmem często metodę Knillów łączy się z elementami stymulacji polisensorycznej. Może to być wąchanie lampki zapachowej, masaż dłoni – połączony z piosenką, konfrontacja z różnymi bodźcami dotykowymi, wzrokowymi, dźwiękowymi czy smakowymi. Rozwiązanie takie daje terapeucie możliwość poznania cechującego dziecko sensoryzmu i ukierunkuje dalszą z nim pracę. Wykorzystanie komunikatów werbalnych- wpływa na rozwój zasobów pojęciowych dziecka. Skuteczność metody w pracy z dziećmi z autyzmem to również zasługa wykorzystywanej w Programie muzyki. Łagodna, aktywizująca melodia pojawiająca się na początku każdego z programów z czasem staje się nośnikiem informacji „Uwaga – zaczynamy”. Pomaga więc w skupieniu uwagi i daje poczucie stałości i przewidywalności co w terapii dzieci z autyzmem jest szczególnie ważne. METODA SSP – Z. SZOTA Podstawą metody jest aktywność ruchowa dziecka, która pozwala na wykształcenie się połączeń w ośrodkowym układzie nerwowym. Główne osiem grup ćwiczeń jest odpowiednio dobrana do każdego dziecka zgodnie z jego możliwościami. Są to: ćwiczenia kształtujące, chody, ćwiczenia równoważne, zwisy, ćwiczenia zwinnościowe, skoczne, stosowane oraz gry i zabawy. Istota pracy tą metodą polega na wykonaniu przez dziecko ćwiczeń w ściśle określonej formie. Ważne jest również, aby terapeuta zmieniał rodzaj i częstotliwość działania bodźców, zmieniał ćwiczenia, by zwiększyć liczbę ośrodków pobudzania w korze mózgowej, ćwiczył boso oraz dążył do jak największej samodzielności w wykonywania zadań przez dziecko. Metoda Opcji Metoda ta bazuje na przekonaniu, że świat odbierany przez dziecko z autyzmem jest dla niego niezrozumiały i zagrażający. Dziecko zamyka się przed nim i wycofuje, co z kolei powoduje brak stymulacji niezbędnych do rozwoju społecznego. Zgodnie z założeniami metody należy tak postępować wobec dziecka, aby jego relacje z otoczeniem były jak najbardziej przyjazne. Najważniejsza jest więc całkowita akceptacja dziecka i traktowanie jego zachowania nie jako zaburzonego, ale mającego swój sens. Takie podejście ma gwarantować to, że dziecko kontakt z innymi będzie traktować jako bardziej atrakcyjny niż rytualistyczne zachowania, a całkowita akceptacja zachowań dziecka zbuduje zaufanie umożliwiające stopniowe otwieranie go na nowe doświadczenia. HOLDING Czyli terapia wymuszonego kontaktu. Jej założenia opierają się na przekonaniu, że autyzm spowodowany jest przez silny lęk, zaburzający równowagę emocjonalną i prowadzący do wycofania się z kontaktów społecznych. Lęk ten jest efektem braku więzi między matką a dzieckiem. Aby tę więź odbudować potrzebny jest kontakt fizyczny. Podczas pracy tą metodą matka dziecka pozostaje z nim w bliskim kontakcie, trzyma przytulone o siebie, dąży do nawiązania i podtrzymania kontaktu wzrokowego. Opór dziecka pokonuje siłą, okazuje swoją przewagę fizyczną stwarzając mu jednocześnie poczucie bezpieczeństwa i wparcia. Metoda to jest jedną z bardziej kontrowersyjnych w pracy z dzieckiem z autyzmem. TERAPIA ZABURZEŃ SENSORYCZNYCH Jest to metoda, która opiera się na przekonaniu, że dziecko z autyzmem nie radzi sobie z odbiorem bodźców dopływających do mózgu. Próba unormowania pracy poszczególnych kanałów sensorycznych wpływa na dziwne zachowania dziecka (sensoryzmy). Sklasyfikowane zaburzenia to: nadwrażliwość, niedowrażliwość oraz biały szum. Celem stosowania metody jest normalizacja poziomu funkcjonowania zaburzonych zmysłów. BIBLIOGRAFIA Błaszyński J. – Wspomaganie rozwoju osób z autyzmem – Teoria-Metodyka- Praktyka. Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2004 r. Szot Z. – Aktywność ruchowa w terapii dzieci autystycznych. AWF, Gdańsk. Szot Z. – Efekty terapii ruchowej w autyzmie, „Dziecko Autystyczne”, KTA, t.VIII, nr 1, s.79-89. Danilewicz D., Pisula E. (red.) – Terapia i edukacja osób z autyzmem. Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej W-wa 2003 r. Wolski, A. – Terapia i wspomaganie psychoruchowego rozwoju dziecka z cechami autyzmu W: W. Pilecka i J. Pilecki (red.), Stymulacja psychoruchowego rozwoju dzieci o obniżonej sprawności umysłowej. Kraków WN WSP.
