Czynniki teratogenne

Czynniki teratogenne
Wady rozwojowe, wrodzone malformacje, wrodzone anomalie –
synonimy terminologii do opisu strukturalnych, behawioralnych,
funkcjonalnych i metabolicznych uszkodzeń, do których doszło w życiu
prenatalnym, a które zostają rozpoznane tuż po urodzeniu lub w
dalszych okresach życia.
Nauka – teratologia
• opis wad wrodzonych
• przyczyny wad
TERATOLOGIA
• mechanizmy powstawania
• epidemiologia u ludzi
• doświadczenia nad ich wywoływaniem u zwierząt
Znaczne anomalie dotyczące budowy:
u ok. 2 – 3% żywo urodzonych noworodków
u ok. 2 – 3 % rozpoznawane u dzieci do 5. roku życia.
Wady rozwojowe są przyczyną śmierci noworodka w ok. 21% przypadków.
Powstawanie wad rozwojowych – niezależne od rasy i miejsca zamieszkania.
40 – 60% przypadków, przyczyna nieznana.
Czynniki genetyczne (aberracje chromosomowe, mutacje genów) – ok. 15%
Czynniki środowiskowe – 10%
Genetyczne i środowiskowe – 20 – 25%
TERATOLOGIA
z gr. téras - potwór i lógos - nauka
Nieznaczne anomalie występują u ok. 15% noworodków
Te nieprawidłowości – mikrocja (małe uszy), znamiona pigmentowe,
zbyt krótkie szczeliny powiekowe, nie mają wpływu na rozwój i zdrowie
dziecka, ale niekiedy są związane z dużymi wadami.
U niemowląt z 1 nieznaczną anomalią istnieje 3% przypadków
z ryzykiem wystąpienia znacznych nieprawidłowości;
U niemowląt z 2 nieznacznymi anomaliami - 10% przypadków
U niemowląt z 3 lub więcej nieznacznymi anomaliami - 20%
przypadków .
Nieznaczne anomalie – postawa
znacznych defektów rozwojowych.
do
diagnozowania
bardziej
Anomalie dotyczące uszu są rozpoznawalnym wskaźnikiem innych
schorzeń i są często związane z nieprawidłowościami rozwojowymi
grupy narządów.
TYPY NIEPRAWIDŁOWOŚCI ROZWOJOWYCH
Ø Malformacja
występują
podczas
tworzenia
się
narządów
(organogeneza). Mogą być powodem całkowitego lub częściowego
braku narządu lub zmiany jego lokalizacji. Powstają wskutek działania
czynników
środowiskowych
i/lub
genetycznych,
działających
niezależnie bądź wspólnie (3 do 8 tydzień ciąży).
Ø Rozerwanie, przerwanie, brak łączności powoduje morfologiczne
zmiany tworzących się tkanek (narządów), zależne od procesów
destrukcyjnych: zaburzenia funkcji naczyń krwionośnych - atrezja jelit,
jamistość mózgu, defekty spowodowane przez zrosty owodniowe.
Ø Deformacje (zniekształcenia) zależne od sił mechanicznych, które
oddziałują na część zarodka przez dłuższy czas – zniekształcenia
stopy, układ mięśniowo-szkieletowy – mogą być odwracalne.
Ø Syndrom jest grupą nieprawidłowości występujących razem i wywołane
są tym samym czynnikiem.
PRAWA TERATOLOGII
1. Wrażliwość na czynniki teratogenne zależy od genotypu zarodka.
Matczyny genom jest ważny w odniesieniu do metabolizowania leków,
oporności na infekcje, prawidłowości do przeprowadzania procesów
biochemicznych i molekularnych (oddziaływanie na zarodek).
2. Wrażliwość zarodka na poszczególne czynniki teratogenne zmienia się
w
przebiegu rozwoju.
Istnieją krytyczne okresy wrażliwości dla tkanek i narządów – różne dla różnych
czynników teratogennych. Najbardziej wrażliwym okresem na czynniki
teratogenne to 3 do 8 tygodnia (okres embriogenezy), np. rozszczep
podniebienia może być indukowany w stadium blastocysty (6 dzień) i podczas
gastrulacji (14 dzień). Nie ma okresu rozwoju całkowicie bezpiecznego przed
działaniem teratogenów.
3. Istnieje ogromna różnorodność czynników mogących działać
teratogennie.
Stopień nasilenia anomalii rozwojowej zależy od dawki i czasu trwania
ekspozycji na teratogen.
4. Istnieje specyficzne działanie poszczególnych czynników teratogennych
Hamowanie specyficznych biochemicznych lub molekularnych procesów na
terenie komórek, indukowanie śmierci komórek, obniżanie potencjału
proliferacyjnego komórek, inne.
5. Czynnik teratogenny nie musi być szkodliwy dla matki.
PRZYCZYNY DEFEKTÓW WRODZONYCH
50% - 60%
→
Przyczyna nieznana
20% - 25%
→
Wieloczynnikowa
→
Nieprawidłowości chromosomalne
7% - 8%
→
Mutacje w obrębie genów
7% - 10%
→
Czynniki środowiskowe
6% - 7%
WYSTĘPOWANIE NIEKTÓRYCH WAD
WRODZONYCH W ZALEŻNOŚCI OD PŁCI
♂
q Zwężenie odźwiernika
q Stopa szpotawa
q Rozszczep wargi/podniebienia
q Przepuklina oponowo-rdzeniowa
q Brak mózgowia
q Wrodzone zwichnięcia stawu
biodrowego
♀
5 : 1
2 : 1
1 : 1,3
1 : 1,5
1 : 3
1
: 5,5
ZABURZENIA GENETYCZNE
q Aberracje liczbowe
v Trisomie
§ Trisomia chromosomu 13
§ Trisomia chromosomu 18
§ Trisomia chromosomu 21
ZABURZENIA GENETYCZNE
Trisomie
§ Trisomia chromosomu 13 (47,XX + 13 lub 47,XY + 13) (Zespół
Pataua)
§ 1/5000 noworodków
Duże wady oczu, nosa, warg, podniebienia, palców (polidaktylia) oraz
paznokci, przodomózgowia, upośledzenie w rozwoju umysłowym
ZABURZENIA GENETYCZNE
§ Trisomia chromosomu 18 (47,XX + 18 lub 47,XY +18)
§ 1/3500 noworodków (Zespół Edwardsa)
Najczęściej obumarcie zarodka/płodu samoistnym poronieniem.
U noworodka – mała twarz, małe uszy, nadmierne napięcie
mięśniowe, zaciśnięte dłonie, krótki mostek, wady serca, później
znaczne upośledzenie umysłowe
ZABURZENIA GENETYCZNE
§ Trisomia chromosomu 21 (47,XX + 21 lub 47,XY +21 – zespół
Downa
§ 1/700 noworodków, zwiększa się wraz z wiekiem matki.
Różny stopień upośledzenia umysłowego, charakterystyczny wygląd
twarzy (płaska i szeroka, skośne szpary oczne, opadająca warga
dolna), powiększony język, szeroka dłoń z tzw. małpią bruzdą, często
wady serca
Ryzyko urodzenia dziecka z trisomią chromosomu 21
•
•
•
•
•
•
•
•
•
20 – 24
25 – 29
30 – 34
35
37
39
41
43
> 45
1/1550
1/1050
1/700
1/350
1/225
1/150
1/85
1/50
1/25
Ryzyko podwyższone u matek poniżej 20 r.ż.- nierozejście się
chromosomów homologicznych w mejozie.
Prenatalny wskaźnik diagnostyczny – niski poziom alfa-fetoproteiny
w surowicy krwi matki.
Stadium moruli
4 blastomery
Stadium blastocysty
Implantacja
(zagnieżdżenie)
Krytyczne okresy embriogenezy dla niektórych narządów
- mniejsze prawdopodobieństwo
- duże prawdopodobieństwo
uszkodzenia
Dopiero w latach 40. u. w. odkrycie Normana McAlister
Gregg (wirus odry może być powodem wad
rozwojowych - Zespół Gregga, in. zespół różyczki
wrodzonej - CRS) obaliło teorię, że wady rozwojowe u
człowieka są powodem działania jedynie czynników
wrodzonych. Mogą być indukowane działaniem
czynników
środowiskowych,
a
także
leków
przekraczających barierę krew-łożysko (Lenz 1961 r.).
üTalidomid (Thalidomide)
Thalidomid pojawił się na rynku europejskim w 1957 roku (otrzymany przez
chemików Chemie Grünenthal – RFN) i do czasu, kiedy został wycofany
w grudniu 1961 r., był dostępny w co najmniej 46 krajach.
Reklamowany jako "cudowny lek" zapewniający "bezpieczny, głęboki sen".
Szczególnie chętnie przepisywano go ciężarnym, ponieważ łagodził częste
w pierwszych miesiącach ciąży poranne nudności. Działanie mutagenne.
Fokomelia (Phocomelia) - wada rozwojowa kończyn, polegająca na
niedorozwoju lub braku kości długich z obecnością stóp lub dłoni
połączonych bezpośrednio z tułowiem. Często wady słuchu, wady serca
üThalidomid
Thalidomide-baby
Talidomer
(ok.7000 głównie w D i GB)
Brazylia i Australia – leczenie trądu (tylko mężczyźni)
USA – leczenie owrzodzeń jamy ustnej chorych z AIDS,
leczenie pacjentów onkologicznych - szpiczak mnogi
i inne. (Hamuje tworzenie nowych naczyń i wywołuje
apoptozę komórek śródbłonka naczyń nowotworowych)
1962:
nagroda dla Frances Oldham Kesley
od John F. Kennedy za zablokowanie
sprzedaży Thalidomidu w USA
TERATOGEN
Teratogenem nazywamy czynnik znajdujący się w środowisku
zewnętrznym, który wywołuje wadę wrodzoną lub zwiększa
częstotliwość jej występowania w populacji.
Wady wywołane teratogenem:
v Gametopatie (działa na komórki płciowe)
v Blastopatie (czynnik działa między 1 a 15 dniem)
v Embriopatie (czynnik działa między 12 a 60 dniem)
v Fetopatie
(czynnik działa po 60 dniu)
Czynniki infekcyjne
Obowiązkowe szczepienia od 1970 r.
MMR- skojarzona szczepionka
przeciw odrze, śwince i różyczce
üWirus różyczki (1964 r.) – triada wad:
zaćma wrodzona, głuchota oraz wady serca,
ale też zapalenie naczyniówki i siatkówki
oka, jaskra, małoocze, małomózgowie,
upośledzenie umysłowe, niedorozwój szkliwa
i wady uzębienia, małopłytkowość,
uszkodzenie chrząstek nasadowych.
Niektóre wady dopiero w okresie niemowlęctwa
lub dzieciństwa
Mechanizm teratogenezy nieznany.
Zaćma – 6 tydzień zakażenia
Głuchota – 9 tydzień zakażenia
üWirus cytomegalii – jedno z najczęstszych zakażeń
(obejmuje 50 – 80% dorosłych), zlokalizowany w nerkach i śliniankach, bez
objawów klinicznych.
Zakażenie w 1 m-cu ciąży – śmierć zarodka i samoistne poronienie.
Zakażenie w okresie płodowym: upośledzenie rozwoju wewnątrzmacicznego,
zapalenie naczyniówki i siatkówki oka, ogniskowe zwapnienia mózgu,
głuchota, opóźnienie w rozwoju umysłowym, padaczka, powiększenie
śledziony i wątroby.
Wirusy
ü Wirus grypy do 12 tygodnia ciąży: śmierć wewnątrzmaciczna i
poronienie samoistne, zwiększenie śmiertelności noworodków,
różne wady wrodzone. Wady częściej u ♀, ♂ częściej obumiera.
ü Wirus opryszczki (Herpes simplex) – szczególnie niebezpieczna
dla zarodka postać genitalna. Do zakażenia najczęściej dochodzi
pod koniec ciąży: microcephalopatia, niedorozwój siatkówki,
upośledzenie w rozwoju umysłowym, hepatosplenomegalia.
ü Wirus ospy wietrznej i półpaśca, w przypadku zakażenia w
pierwszym trymestrze ciąży: bliznowacenie skóry, zanik mięśni,
upośledzenie rozwoju umysłowego.
ü HIV (Human immunodeficiency virus) – przenika przez barierę
krew-łożysko. U 30% kobiet z AIDS dochodzi do zakażenia płodu.
Zespół wad zwany embriopatią HIV lub zespołem dysmorficznym
HIV: niska masa ciała, liczne wady wrodzone twarzoczaszki, u 5090% dzieci zakażonych HIV – zaburzenia rozwoju układu
nerwowego – zaburzenia rozwoju świadomości, zakłócenia w
zakresie pamięci krótkiej, postępujące zaburzenia w rozwoju dróg
piramidowych, zaburzenia motoryczne
Toksoplazmoza
ü Toksoplazmoza - wywołana przez pierwotniaka (Toxoplasma
gondi). Pasożyt przenika do krążenia, zakażenie bezobjawowe:
odchody kota, mięso zakażonych zwierząt (wołowina, wieprzowina,
baranina, mięso drobiu). Trudności z zajściem w ciążę, wczesne
poronienia o nieznanej etiologii. Udowodniono, że zarażenie kobiety
w okresie przed zajściem w ciążę nie stanowi zagrożenia dla płodu.
ü Świeża infekcja u ciężarnej wywołuje zapalenie łożyska, przekracza
barierę krew-łożysko. U 10 % zarażonych prenatalnie płodów
rozwijają się różne objawy kliniczne, czasami w postaci tzw. triady
Sabina Pinkertona – wodogłowie lub małogłowie, zapalenie
siatkówki oraz zwapnienia śródmózgowia, któremu towarzyszy
znaczne opóźnienie rozwoju umysłowego dziecka. Toksoplazmoza
wrodzona
może
również
powodować
hipotrofię
płodu,
małopłytkowość, powiększenie wątroby i śledziony. Poronienie
samoistne lub obumarcie wewnątrzmaciczne występuje w przypadku
zakażeń wewnątrzmacicznych w pierwszym trymestrze ciąży.
Profilaktyka – unikanie spożywania surowego mięsa oraz
kontaktu z kotami (badanie krwi).
Krętek kiły
Krętek kiły (Treponema pallidum) może wywoływać wady:
v głuchota,
v nieprawidłowości w budowie zębów i kości,
v wodogłowie, upośledzenie rozwoju umysłowego.
Zakażenie w czasie ciąży prawie zawsze prowadzi do zakażenia płodu i wad
wrodzonych. W przypadku żywych urodzeń - kiła wrodzona wczesna
i późna. Przechodzi prze barierę łożyskową po 16. tygodniu ciąży.
Nieleczona kiła.
Zagłębione górne siekacze,
zwane zębami Hutchinsona,
typowe dla kiły wrodzonej
Kiła wrodzona późna
Triada Hutchinsona głuchota błędnikowa,
zapalenie miąższowe rogówki,
prowadzące do bielma
Leki, hormony, używki
ü Steroidy płciowe o działaniu progesteronu stosowane w ciąży
mogą wywołać efekt maskulinizujący u potomstwa żeńskiego –
nieznaczne powiększenie łechtaczki, zrośnięcie się warg
sromowych mniejszych, rzadko niedorozwój macicy i pochwy.
ü Syntetyczny estrogen – (DES; syntetyczne progestyny;
androgeny): zmiany nowotworowe pochwy, nadżerka szyjki macicy,
rzadziej zmiany nowotworowe, maskulinizacja płodu żeńskiego.
Ryzyko wystąpienia raka pochwy u dziewcząt (1:1000 do 1:10000);
u chłopców –wady jąder, zaburzenia procesu spermatogenezy.
ü Kortyzon – grupa słabych teratogenów dla ludzi.
ü Insulina i leki hipoglikemiczne (embriopatia cukrzycowa):
małomózgowie, brak przodomózgowia, rozszczep kręgosłupa,
rozszczep wargi i/lub podniebienia, wady serca, układu
pokarmowego, układu moczowo-płciowego.
Leki, hormony, używki
ü Antybiotyki
Tetracyklina: przebarwienie zębów, niedorozwój szkliwa oraz upośledzenie
wzrostu kości długich.
Streptomycyna i jej pochodne: uszkodzenie słuchu lub głuchotę (nerw
słuchowy)
Penicylamina: nadmierna elastyczność skóry
ü Leki przeciwnowotworowe: hamowanie proliferacji komórek
ü Witaminy – wit. A (kwas retinolowy-retinol) od 1983 r. uznany za teratogen
(Isoretinol): wady układu nerwowego (wodogłowie, wadliwy rozwój
mózgowia) oraz zaburzenia w części twarzowej czaszki (mikrocja, mała
szczęka lub żuchwa, wady oczu, rozszczep podniebienia).
ü Leki uspokajające - Diazepam: rozszczep wargi
ü Kwas acetylosalicylowy – Aspirin, Polopiryna: w dużych dawkach we
wczesnej ciąży może być szkodliwy dla zarodka/płodu. Hamuje proces
implantacji poprzez hamowanie rozwoju reakcji doczesnowej endometrium
Leki, hormony, używki
ü Alkohol (ok. 2% kobiet w wieku rozrodczym). Wywołuje wiele wad,
określanych Zespołem Alkoholowym Płodu – FAS (Fetal Alcohol
Syndrome):
• wcześniactwo, mały płód
w stosunku do czasu ciąży
• pourodzeniowy niedobór wzrostu
• śmierć w okresie noworodkowym
• małe szpary powiekowe, wady ucha,
cienka warga górna
• mały nos, obniżone kąciki ust,
nieprawidłowe owłosienie głowy
• niedorozwój paznokci, skrzywienie palców
• naczyniaki, wady nerek, nadmierne owłosienie
Przeciętny współczynnik inteligencji u dzieci z FAS wynosi poniżej 70 pkt.
Spożycie jednorazowo większej ilości alkoholu we wczesnej ciąży
może być niebezpieczne dla potomstwa !!!
FAS
Różnego stopnia uszkodzenia
ośrodkowego układ nerwowego:
zróżnicowany
stopień
upośledzenia umysłowego – 3050%, niski iloraz inteligencji (IQ
63), zróżnicowane upośledzenie
czynności ruchowych, osłabiona
zdolność
do
koncentracji,
zachowania aspołeczne, agresja,
etc.
Mózg dziecka
bez ekspozycji i z prenatalną ekspozycją na alkohol
FAS w pigułce
ØFAS jest wiodącą przyczyną chorób umysłowych.
ØWiększość osób z FAS ma przeciętny poziom inteligencji.
ØFAS jest przyczyną poważnych problemów społecznych
i zaburzeń zachowania.
ØW Polsce co roku rodzi się około 9000 dzieci cierpiących na zaburzenia
rozwojowe spowodowane kontaktem z alkoholem w czasie okresu
płodowego; w 10 proc. jest to FAS” [M.Bujalski PRINCIPIA LVI (2012)].
ØNie istnieje bezpieczna dawka alkoholu, którą można spożywać w czasie
ciąży bez ujemnego skutku na dziecko.
Mechanizm toksycznego (neurotoksycznego) działania
alkoholu i jego metabolitów
q Skutki pośrednie
§ Niedobory żywieniowe matki (deficyt produktów
odżywczych, witamin, mikroelementów)
§ Skurcz naczyń, zmniejszony transport łożyskowy
związków odżywczych
§ Niedotlenienie wskutek zaburzonego przepływu
pępowinowego
§ Zakłócony stan równowagi hormonalnej
Mechanizm toksycznego (neurotoksycznego) działania
alkoholu i jego metabolitów
q Skutki bezpośrednie
§ Zaburzenia syntezy DNA
§ Zaburzenia czynności błony komórkowej (zmiana
syntezy cAMP i enzymów układu antyoksydacyjnego)
§ Zaburzona ekspresja genów kodujących cząsteczki
adhezji komórkowej (b-laminina, b-integryna) –
migracja, etc…
§ Zaburzenia homeostazy wapnia i cynku
§ Podwójny mechanizm działania na neuroprzekaźniki:
ü blokowanie receptorów glutaminianu N-metylo-Dasparaginianu (NMDA)
ü Silne pobudzenie receptorów kwasu gaminomasłowego (GABA)
Mechanizm toksycznego (neurotoksycznego) działania
alkoholu i jego metabolitów
qSkutki bezpośrednie (c.d.)
§ Uszkodzenie F aktyny w aksonalnym stożku wzrostu –
zaburzenie migracji neuronów mózgowia oraz wydłużania
aksonu
§ Zaburzenie szlaku metabolicznego fosfolipazy D –
hamowanie wzrostu i różnicowania astrocytów korowych
§ Obniżona sygnalizacja Natch i Fgfr w prekursorowych
komórkach astrocytów kresomózgowia
§ Zmiany stężeń prostaglandyn
ZABURZENIA POWSTAWANIA, RÓŻNICOWANIA
I MIGRACJI KOMÓREK
Leki, hormony, używki
ü Palenie papierosów – obniża płodność kobiet.
Nikotyna: opóźnienie wzrostu wewnątrzmacicznego zarodka/płodu,
zwiększone ryzyko poronienia i/lub porodu przedwczesnego,
obkurczanie naczyń macicznych - gorsze ukrwienie zarodka; większe
ryzyko zachorowań i śmierci w okresie okołonoworodkowym
i niemowlęcym; nieznacznie obniżony iloraz inteligencji.
Toksyczne działanie składników dymu papierosowego (tlenek węgla):
uszkadzają komórkę jajową i struktury otaczające oogonium.
Zaburzają proces bruzdkowania, transportu moruli, zagnieżdżenia
blastocysty – wczesne obumarcie i bezobjawowe poronienie.
Leki, hormony, używki
ü Palenie papierosów – wpływa
negatywnie na ciążę.
ØU palących w ciąży kobiet:
§ ciąża ektopowa
§ łożysko przodujące
§ przedwczesne odklejenie łożyska
§ zwiększone ryzyko poronienia
§ przedwczesne pęknięcie błon płodowych
i zakażenie płynu owodniowego,
§ poród przedwczesny,
§ ciąża bliźniacza dwujajowa
Palenie papierosów
Philip Nieburg i wsp. (1985) – zespół tytoniowy płodu lub płodowy zespół
tytoniowy (FTS – Fetal Tobbaco Syndrome)
ØNoworodek może urodzić się martwy lub jako wcześniak – mniej
punktów w skali Apgar
ØNoworodek ma zredukowaną o ok. 200 g masę ciała (szczupły,
mniejszy, mniejszy obwód głowy, mniej tkanki tłuszczowej w okolicy
ramiennej)
ØWiększe ryzyko nagłej śmierci oraz zachorowalności okołoporodowej
ØCzęstsze choroby układu oddechowego i alergia w późniejszych
latach
ØRozwój fizyczny – symetryczne zaburzenia wzrostu;
neurobehawioralny – niższy iloraz inteligencji, trudności w nauce
pisania i czytania, zaburzenia niektórych czynności neurologicznych
oraz w dojrzewaniu emocjonalnym (nadreaktywność, agresja)
Palenie papierosów
Nikotyna przenika przez barierę krew-łożysko i działa na zarodek/płód:
ØAkumuluje się dłużej w płodzie, niż w organizmie matki, a czas
półtrwania (czas rozpadu) jest dłuższy
ØSkurcz naczyń matki, płodu i łożyska
ØRedukcja stężenia tlenu
Øzwiększa 3-8 razy stężenie karboksyhemglobiny - gorsze
zaopatrzenie płodu w tlen
Øzaburzenie przemiany i wchłaniania witamin, glukozy, kwasów
tłuszczowych, aminokwasów – poprzez metabolizm związków
zawierających wapń
Øtoksyczny wpływ tiocyjaninów
Około 30% kobiet pali papierosy przed ciążą, 15-25% palenie
kontynuuje. Około 75% kobiet powraca do nałogu po porodzie
(w laktacji). Obniża się wiek kobiet (dziewcząt) rozpoczynających
palenie, spada liczba palących kobiet ciężarnych
üKawa, coca-cola (Kofeina)
Kofeina zawarta jest nie tylko w kawie, ale również w innych produktach
np. herbacie, coli.
§ Im więcej przyszła matka wypija jej w codziennej diecie, tym większa jest
możliwość negatywnego wpływu na płód oraz obniża płodność kobiet
(uszkodzenia komórki jajowej), zwiększa ryzyko samoistnych poronień oraz
obniża masę ciała noworodka.
§ Według badań wypijanie 4 i więcej filiżanek kawy dziennie może powodować
zaburzenia pracy serca płodu.
§ Kofeina jest moczopędna, powoduje odwodnienie i odwapnienie organizmu.
§ Nadmiar jej utrudnia wchłanianie żelaza, które potrzebne jest do prawidłowej
produkcji hemoglobiny.
üKawa, coca-cola (Kofeina)
Stosowana w dużych dawkach wywołuje wady wrodzone u myszy (1/3 LD50).
ØKrwiaki w rozwijających się narządach (okolice warg, podniebienie,
kończyny;
Øwykształcenie wad - rozszczep wargi i/lub podniebienia, ubytki paliczków
lub palców.
Efekt ko-teratogenny
v U człowieka podawana wraz z teratogenami, jak:
§ alkohol
§ kokaina
§ leki przeciwpadaczkowe
§ leki naczynio-skurczowe
§ przeciw migrenowe
§ cytostatyki
Znacznie zwiększa ryzyko wystąpienia wad
Konopie ind.
Leki, hormony, używki
Narkotyki obniżają płodność kobiety,
wpływają bardzo negatywnie na rozwój pre- i postnatalny
potomstwa
ü Marihuana
• – opóźnienie wzrostu wewnątrzmacicznego, nieznaczne
upośledzenie umysłowe
• składniki marihuany wpływają na aktywność chemiczną
mózgu płodów. Gryzonie, których matkom podawano
substancje zawarte w "trawce", miały problemy z
pamięcią oraz uczeniem się od osobników dorosłych.
ü LSD – wady kończyn i układu nerwowego
• przy znacznych ilościach przedwczesny poród ,
zahamowanie wzrostu,
odrywanie się kawałków
chromosomów (?)
üKokaina
§ Niedotlenienie zarodka/płodu „dziecko kokainowe”
§ Liczne wady sercowo-naczyniowe, układu nerwowego, upośledzenie
umysłowe, małomózgowie
Kokaina stymuluje wydzielanie katecholamin może upośledzić dostarczenie
tlenu i substancji odżywczych do krwiobiegu płodu przez obkurczanie
naczyń krwionośnych macicy i łożyska.
§ Zażywanie kokainy podczas zaawansowanej ciąży zwiększa ryzyko
ataku serca u matki, może to również prowadzić do przedwczesnego
urodzenia dziecka zbyt małego i słabego, mogącego mieć problemy
z przyjmowaniem pokarmu, a także obniża odporność na choroby.
Narkotyki
§ Narkotyk przenikając przez barierę krew-łożysko może je uszkadzać,
przez to zaburzać dopływ krwi do płodu.
§ Naczynia krwionośne ulegają zwężeniu, co powoduje zmniejszony dowóz
tlenu i potrzebnych dziecku składników i niekorzystnie wpłynie
na jego rozwój.
§ Zaburza czynność układu podwzgórze-przysadka-gonady u płodu
§ Może spowodować powstawanie różnych wad u dziecka, jak
zahamowanie wewnątrzmacicznego wzrostu płodu, zapalenia błon
płodowych, przedwczesnego odklejenia łożyska.
§ Może też być przyczyną różnych powikłań w trakcie trwania ciąży takich,
jak przedwczesny poród, poronienie lub obumarcie płodu.
§ Zażywając regularnie narkotyki matka uzależnia dziecko, zanim przyjdzie
ono na świat. Wszystkie narkotyki przenikają przez barierę krew-łożysko,
często uszkadzając łożysko i szybko osiągają we krwi płodu stężenie
zbliżone do stężenia we krwi matki, pozostając tam dłuży czas aniżeli we
krwi kobiety.
§ Dziecko nie posiada odpowiednich enzymów rozkładających te
substancje.
Narkomania – wielokrotnie przekroczone skutki teratogennego
działania talidomidu.
Niedobory pokarmowe
Ø Do prawidłowego rozwoju wewnątrzmacicznego:
§ Chrom, cynk, fluor, jod, kobalt, lit, magnez, molibden,
miedź, wanad, żelazo
Ø Niedobór jodu działa teratogennie:
§ Wole wrodzone
§ Upośledzenie wzrostu
§ Opóźnienie w rozwoju umysłowym
Ø Inne – wyniki niejednoznaczne
Promieniowanie jonizujące
v Uszkodzenie chromosomów
v Wady wrodzone
v Upośledzenie w rozwoju umysłowym
Charakter uszkodzenia zależy od pochłoniętej dawki promieniowania
oraz od okresu rozwoju zarodka/płodu.
ØNapromieniowanie zygoty lub zarodka jeszcze przed zagnieżdżeniem
się w macicy najprawdopodobniej prowadzi do jego zniszczenia.
W okresie tym może dojść również do nieprawidłowego zagnieżdżenia,
niewłaściwego uformowania łożyska oraz wczesnych wad
rozwojowych.
ØOkres między 2 a 6 tygodniem ciąży, kiedy zachodzą procesy
organogenezy (wykształcania zawiązków narządów, ich właściwej
budowy oraz lokalizacji).
Napromieniowanie w tym okresie może wiązać się z powstaniem wielu
wad wrodzonych, które mogą być na tyle poważne, iż doprowadzą do
śmierci płodu lub w okresie okołoporodowym. Najbardziej wrażliwe na
działanie promieniowania narządy to: ośrodkowy i obwodowy układ
nerwowy, w następnej kolejności układ szkieletowy i układ moczowopłciowy.
Czynniki chemiczne
ØZwiązki rtęci – rtęć swobodnie przenika przez barierę łożyskową
(wady wrodzone u potomstwa matek spożywających ryby zatrute
odpadami z rtęcią).
ØKadm – dzięki metalotioneinie prawdopodobieństwo
uszkodzenia mniejsze, niż u zwierząt.
ØOłów jest silnym teratogenem (neurotoksyna behawioralna). Zatrucie
ołowiem:
ü śmierć wewnątrzmaciczna zarodka/płodu
ü upośledzenie w rozwoju prenatalnym
ü przedwczesny poród
ü zwiększona śmiertelność okołoporodowa
ü wady wrodzone
ü obniżony iloraz inteligencji
ü trudności w uczeniu się
ü zaburzenia neurologiczno-psychologiczne
Również „czynnik męski” jeżeli do zatrucia potencjalnego ojca doszło
około 80 dni przed poczęciem
Czynniki mechaniczne
ØMechaniczny
ucisk płodu (wady posturalne)
§ mała ilość płynu owodniowego (małowodzie)
§ niewspółmiernie szybki wzrost płodu
§ nadmierne napięcie ściany macicy
§ siły mechaniczne zniekształcające macicę
ØWady posturalne
§ skrzywienie kręgosłupa
§ zwichnięcie stawu biodrowego
§ nadmierny wyprost kolan
§ zniekształcenia części twarzowej czaszki
§ wrodzone porażenie nerwów
Małowodzie – brak zawiązka nerki lub jej niedorozwój –
mniejsza ilość płynu owodniowego – rozwój zespołu wad
wrodzonych (zespół Potter)
Czynniki mechaniczne
Zaburzenia
wydzielania moczu
Przewlekły wyciek
płynu owodniowego
MAŁOWODZIE
Upośledzenie wzrostu
wewnątrzmacicznego
Niedorozwój płuc
UCISK PŁODU
Twarz Potter
Wady ułożenia kończyn
Inne czynniki teratogenne
ØTeratogen metaboliczny – matczyna fenyloketonuria (brak enzymu
wątrobowego – hydroksylazy fenyloalaniny)
§ opóźnienie rozwoju wewnątrzmacicznego
§ małogłowie
§ wady twarzoczaszki – fałd nakątny, niedorozwój szczęki, cienka warga
górna, mikrognatia
§ upośledzenie umysłowe
§ wady serca
ØNiedotlenienie (matki żyjące na większych wysokościach)
§ mniejsza masa urodzeniowa
ØSzczególnie surowe zimy
§ bezmózgowie
§ rozszczep kręgosłupa
§ wrodzone zwichnięcie stawu biodrowego
ØUpalne lata
§ wady układu oddechowego i pokarmowego
Kobiety we wczesnym okresie ciąży nie powinny korzystać z sauny