Patent - Andrzej Kij
advertisement
WARSZAWSKA SZKOŁA ZARZĄDZANIA SZKOŁA WYŻSZA OCHRONA WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ dr inż. Andrzej KIJ 1 CEL KSZTAŁCENIA PRZEKAZANIE PODSTAWOWYCH WIADOMOŚCI O PODMIOTACH I PRZEDMIOCIE OCHRONY PRAW AUTORSKICH, ZWIĄZKACH TEJ GAŁĘZI PRAWA Z PRAWEM CYWILNYM, ADMINISTRACYJNYM, PRACY I KARNYM ORAZ O ZAGADNIENIACH UREGULOWANYCH W PRAWIE WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ. 2 STUDENT POWINIEN: Znać (wiedzieć): • podstawowe zagadnienia w zakresie genezy, źródeł i zakresu przedmiotowego prawa autorskiego; • związki i zależności prawa autorskiego z innymi działami prawa (prawo cywilne); • system zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i prawami pokrewnymi • zadania i organizację Urzędu Patentowego. 3 STUDENT POWINIEN: Umieć: • podstawowe pojęcia w zakresie ochrony własności intelektualnej; • rozróżnić rodzaje roszczeń związanych z ochroną praw autorskich; • rozróżnić rodzaje stosunków prawnych objętych normowaniem prawa własności intelektualnej (wynalazki, wzory użytkowe, wzory przemysłowe, znaki towarowe, oznaczenia geograficzne, topografia układów scalonych, programy komputerowe); • dochodzić roszczeń z zakresu prawa własności. 4 TREŚCI PROGRAMOWE 1. Przedmiot i podmiot prawa autorskiego i praw pokrewnych. Podstawowe definicje z zakresu ochrony własności intelektualnej. Aktualny stan ochrony własności intelektualnej w świetle przepisów polskich i unijnych. 2. Normalizacja i jej prawne podstawy 3. Korzystanie z utworów – prawa autorskie twórcy. Skuteczność zawierania umowy z twórcą – obrót prawami autorskimi – przeniesienie własności i licencjonowanie utworów 4. Zasady sporządzania dokumentacji zgłoszeń wynalazków i wzorów użytkowych 5. Dozwolony użytek prywatny i publiczny. Prawo własności intelektualnej w Internecie 6. Ochrona wizerunku, adresata korespondencji i tajemnicy źródeł informacji. Prawo autorskie a reklama 7. Ochrona praw autorskich. Naruszenie praw autorskich – środki ochrony prawnej 8. Postępowanie administracyjne i sądowo-administracyjne w sprawach własności przemysłowej, Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej, Rzecznicy patentowi, Postępowanie przed Urzędem Patentowym, postępowanie sądowe 5 FORMA I WARUNKI ZALICZENIA PRZEDMIOTU Przedmiot kończy się zaliczeniem nie na ocenę. Podstawą zaliczenia przedmiotu jest obecność i aktywność studenta na zajęciach oraz zaliczenie testu sprawdzającego wiedzę słuchacza 6 LITERATURA PODSTAWOWA 1. 2. 3. 4. Literatura podstawowa Barta J. (red.): Prawo autorskie, Instytut Nauk Prawnych PAN, Warszawa 2003; Michniewicz G.: Ochrona własności intelektualnej, Wydawnictwo: C.H. Beck, 2010; Nowak T.: Ochrona własności intelektualnej, wybrane zagadnienia, Wydaw. Politechniki Białostockiej, 2008; 5. Sieńczyło-Chlabicz, J.(red.): Prawo własności intelektualnej, LexisNexis Polska, 2009; 6. Załucki M. (red.): Prawo własności intelektualnej : repetytorium, "Difin", 2008; 7. Nowińska E.: Polskie prawo własności intelektualnej : prawo autorskie, prawo wynalazcze, prawo znaków towarowych. Twigger, 1998. LITERATURA UZUPEŁNIAJACA 1. Golat R.: Prawo autorskie i prawa pokrewne, C. H. Beck, Warszawa 2002 2. Sobczak J.: Prawo autorskie i pokrewne, IURIS, Poznań 2001 3. Zdziennicka-Kaczocha G.: Kodeks cywilny z komentarzem. Wzory umów. cywilnoprawnych. Wyd. Sigma, 2006 4. Poradnik wynalazcy. Zasady sporządzania dokumentacji zgłoszeń wynalazków i wzorów użytkowych. Urząd Patentowy R.P. www.uprp.gov.pl . 5. Kuś. I., Senda Z.: Prawo autorskie i prawa pokrewne. Poradnik przedsiębiorcy. www.parp.gov.pl/publikacja67.bhp . 6. Komisja Europejska: Wdrażanie dyrektyw opartych na koncepcji nowego globalnego podejścia - Przewodnik. www.mgip.gov.pl . 7. Jażdżewska B.: Program komputerowy w prawie autorskim. 7 www.oeiizk.edu.pl/informa/jazdzewska/prawa.html www.andrzejkij.pl KLIK OWI !$owi@1 TEMAT 1: Przedmiot i podmiot prawa autorskiego i praw pokrewnych. Podstawowe definicje z zakresu ochrony własności intelektualnej. Aktualny stan ochrony własności intelektualnej w świetle przepisów polskich i unijnych. ZAGADNIENIA: 1. Historia patentu 2. Podstawowe definicje z zakresu ochrony własności intelektualnej 3. Formy ochrony własności intelektualnej 4. Rodzaje i zakres ochrony 5. Patenty i wynalazki 6. Wzory użytkowe i przemysłowe 7. Aktualny stan ochrony własności intelektualnej w 12 świetle przepisów polskich i unijnych. HISTORIA PATENTU Wyraz patent wywodzi się z języka łacińskiego, stanowiąc skrót wyrażenia litterae patentes oznaczającego list otwarty 13 Najstarszy zidentyfikowany przywilej o charakterze patentowym i związany z urządzeniem technicznym pochodzi z roku 1315, kiedy to król czeski Jan Luksemburczyk nadał monopol konstruktorowi pompy odwadniającej do kopalń. Beneficjent przywileju (którym był prawdopodobnie wynalazca) otrzymywać miał korzyści uiszczane przez użytkownika kopalni. 14 Rok 1421 pomysł Filippo Brunelleschi prawo używania wymyślonej przez niego łodzi, umożliwiającej transport ciężkich bloków kamiennych we Florencji Stwierdzając, że Filippo Brunelleschi, człowiek o najbardziej bystrym intelekcie (...) wynalazł maszynę będącą rodzajem statku, przy pomocy którego on sądzi, że może łatwo, każdym czasie, zastosować i przewieźć przez rzekę Arno albo przez każdą inną rzekę lub wodę, ponosząc mniej kosztów niż zwykle, i uzyskując w ten sposób wiele innych korzyści handlowych i innych, oraz – że odmówił udostępnienia tej maszyny osobom zainteresowanym [...] i mając na względzie, że jeżeli uzyskałby jakieś przywileje (...) to ujawniłby wszystkim to, co utrzymuje w tajemnicy (...) I pragnąc, żeby to, co jest ukryte i nie przynosi owoców wydostało się na światło dzienne, aby przynieść korzyści zarówno Filippo, jak i naszemu całemu krajowi, a także innym; Ustanowi się przywilej dla wskazanego Filippo tak, że może go to pobudzić do żarliwości i jeszcze większej gonitwy, i stymulować do bardziej misternych poszukiwań. 15 Pierwszy akt prawny na świecie regulujący nadawanie uprawnień dla twórców nowych rozwiązań - ustawa wenecka z roku 1409 „Są wśród nas ludzie wielkiego geniuszu, zdolni do wynalezienia i odkrywania pomysłowych urządzeń; i mając na uwadze wspaniałość i cnoty naszego Miasta, więcej takich ludzi przybywa do nas każdego dnia z różnych stron. Przeto, gdyby były przepisy dotyczące prac i urządzeń odkrytych przez takich ludzi tak, że inni, którzy mogliby je zobaczyć nie mogliby ich zbudować i zabrać z sobą zaszczytu wynalazcy, więcej ludzi ofiarowywałoby swój geniusz, dokonywałoby odkryć i budowałoby urządzenia wielce użyteczne i przynoszące korzyści naszej wspólnocie”. 16 Dlatego też: Zostało postanowione, że na mocy uprawnień Rady, każda osoba, która zbuduje nowe i pomysłowe urządzenie w tym mieście, które nie było wcześniej wytworzone w naszej wspólnocie, powiadomi o tym właściwy urząd, gdy zostanie to urządzenie doprowadzone do doskonałości tak, że będzie mogło być używane i obsługiwane. Będzie zabronione innej osobie gdziekolwiek na naszych terytoriach i miastach wytwarzanie dalszych urządzeń dostosowanych do niego lub do niego podobnych, bez zgody i licencji autora, przez okres 10 lat. Jeżeli ktokolwiek zbuduje je naruszając ten zakaz, wskazany autor i wynalazca będzie uprawniony do wezwania go przed sędzią w tym Mieście, który nakaże temu naruszycielowi zapłatę stu dukatów; a urządzenie zostanie natychmiast zniszczone. Jednakże Rząd ma prawo używać takie urządzenie lub przyrząd do własnych celów, ale pod warunkiem, że jedynie autor może obsługiwać je. 17 PATENTY W POLSCE Najstarszy przywilej o patentowym charakterze został wydany – za sprawą mieszczan Olkuskich – przez Władysława Jagiełłę w latach dwudziestych XV wieku na rzecz Piotra, mistrza sztuki ciesielskiej, na wybudowanie maszyny odwadniającej, przy której 12 ludzi zastąpić miało siłę pociągową 20 koni. 18 2. PODSTAWOWE DEFINICJE Z ZAKRESU OCHRONY WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ autorskie prawo w znaczeniu podmiotowym ogół przepisów zapewniających twórcom dzieł ochronę ich uprawnień osobistych i majątkowych. cytat prawo, a nie utarta praktyka, określa na jakich zasadach wolno cytować (czyli korzystać z fragmentów cudzego utworu) - otóż wolno w celu: wyjaśniania, analizy krytycznej, nauczania lub "w zakresie uzasadnionym prawami gatunku twórczości" przytaczać, w utworach stanowiących samoistną całość, urywki utworów lub drobne utwory w całości czas ochrony ograniczenie ochrony w czasie, dotyczy jedynie autorskich praw majątkowych (osobiste są ochronione bezterminowo). Są one chronione przez okres życia twórcy i przez 70 lat po jego śmierci 19 2. PODSTAWOWE DEFINICJE Z ZAKRESU OCHRONY WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ majątkowe prawa autorskie autorowi przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu plagiat najpoważniejsze naruszenie praw autorskich polegające na przywłaszczeniu sobie cudzego autorstwa do całości utworu lub jego części umowa wydawnicza na jej mocy autor zobowiązuje się do dostarczenia utworu wydawcy i przeniesienia nań praw majątkowych do wydania / wydawania utworu, natomiast wydawca zobowiązuje się do wydania utworu i jego rozpowszechnienia oraz zapłacenia autorowi wynagrodzenia 20 2. PODSTAWOWE DEFINICJE Z ZAKRESU OCHRONY WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ utwór każdy przejaw twórczości o indywidualnym charakterze, niezależnie od postaci, wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia Rodzaje utworów: literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne, programy komputerowe, plastyczne, fotograficzne, lutnicze, wzornictwa przemysłowego, architektoniczne, urbanistyczne, muzyczne, sceniczne, choreograficzne, pantomimiczne, audiowizualne. Utwór jest dobrem niematerialnym (przeniesienie nawet całości autorskich praw majątkowych do utworu nie jest wcale równoznaczne z przeniesieniem własności oryginału dzieła, w którym utwór został utrwalony i odwrotnie). Prawo chroni nie tylko ostateczną postać utworu lecz także jego plany, zarysy, szkice, modele, projekty itp. 21 2. PODSTAWOWE DEFINICJE Z ZAKRESU OCHRONY WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ użytek osobisty prawo zezwala na nieodpłatne korzystanie z już rozpowszechnionego utworu - bez zezwolenia twórcy - w zakresie własnego użytku osobistego (z wyjątkiem budowania według cudzego utworu architektonicznego). Krąg osobisty ograniczony jest do osób pozostających w związku rodzinnym lub towarzyskim użytek publiczny ustawa wprowadza ograniczenia łamiące monopol autorski na rozporządzanie dziełem, uzasadnione celem społecznym w zakresie potrzeb informacyjnych, oświatowych, naukowych i kulturalnych 22 WSKAZÓWKI DLA ORGANIZACJI KORZYSTAJĄCYCH Z UTWORÓW a) w działalności wydawniczej aby wydać jakikolwiek utwór (artykuł, referat, książkę itp.) w całości lub części, należy uzyskać na to zgodę autora lub właściciela autorskich praw majątkowych (chyba, że te już wygasły). b) w działalności szkoleniowej poza szczególnymi uprawnieniami instytucji naukowych i oświatowych oraz ośrodków informacji i dokumentacji naukowo-technicznej (użytek publiczny), powielanie artykułów lub książek dla celów szkolenia pracowników własnych lub osób trzecich jest niedozwolone. jeżeli instytucja organizująca szkolenie zamierza wykorzystać utwór, do którego nie ma autorskich praw majątkowych, powinna: ustalić autora, właściciela praw majątkowych, uzyskać zgodę uprawnionego na wykorzystanie utworu i uzgodnić wysokość wynagrodzenia za wykorzystanie w umówionym zakresie 23 2. PODSTAWOWE DEFINICJE Z ZAKRESU OCHRONY WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ ochrona autorskich praw majątkowych Właściciel tych praw może od osoby, która naruszyła jego prawa: 1. żądać zaniechania naruszenia, 2. żądać wydania uzyskanych korzyści albo zapłacenia w podwójnej wysokości stosownego wynagrodzenia z chwilą jego dochodzenia, lub potrójnej jeśli naruszenie było zawinione, 3. w razie winy naruszyciela - wyrównania wyrządzonej szkody, 4. domagać się - na poczet należnego odszkodowania - przyznania przez sąd przedmiotów służących do bezprawnego wytworzenia egzemplarzy utworów lub przedmiotów, przy użyciu których dokonano naruszenia, 5. żądać od naruszającego, jeśli naruszenia dokonał w ramach działalności gospodarczej podejmowanej w cudzym lub własnym imieniu (choćby na cudzy rachunek), aby uiścił odpowiednią sumę pieniężną z przeznaczeniem na Fundusz Promocji Twórczości (suma ta nie może być niższa niż dwukrotna wysokość uprawdopodobnionych korzyści odniesionych przez sprawcę z dokonanego naruszenia). 24 3. Formy własności intelektualnej Wynalazki Wzory użytkowe Wzory przemysłowe Znaki towarowe Oznaczenia Odkrycia naukowe Utwory literackie, artystyczne, naukowe, itp. Programy komputerowe Know-how 25 FORMY WŁASNOŚCI PRZEMYSŁOWEJ Wynalazki Wzory użytkowe Wzory przemysłowe Znaki towarowe Know-how 26 FORMY OCHRONY WŁASNOŚĆ INTELEKTUALNEJ Formy sformalizowane Patent - wynalazki Prawa ochronne - wzory użytkowe, znaki towarowe, topografie układów scalonych Prawa z rejestracji - wzory przemysłowe, oznaczenia geograficzne Formy niesformalizowane Prawa autorskie Tajemnica - Know-how Ochrona „z ujawnienia” - część wzorów przemysłowych 27 Jeden produkt - wiele form własności intelektualnej OPATENTOWANA METODA OTWIERANIA Efekt pracy plastyka PRAWO AUTORSKIE ZNAK TOWAROWY ZAREJESTROWANY WZÓR PRZEMYSŁOWY TECHNOLOGIA WYTWARZANIE NAPOJU OKRYTA TAJEMNICĄ FIRMY 28 PODZIAŁ FORMALNY OCHRONY WŁASNOŚĆ INTELEKTUALNEJ Ochrona sformalizowana Ochrona niesformalizowana 29 OCHRONA SFORMALIZOWANA Aby uzyskać prawa ochronne na dany przedmiot własności intelektualnej konieczne jest spełnienie warunków określonych w przepisach prawa oraz wykonanie pewnych czynności nie związanych z procesem twórczym. – – – – Patent, Wzór użytkowy, Znak towarowy, Układ scalony 30 OCHRONA NIESFORMALIZOWANA Przepisy prawa gwarantują ochronę własności intelektualnej oraz określają jej zakres jak również sankcje za naruszenie praw właściciela – – – – – Utwór literacki, Obraz, Utwór muzyczny, Tajemnica firmowa itp. 31 ZAKRES OCHRONY Każdy przedmiot ochrony charakteryzuje się pewnym zakresem ochrony pod względem merytorycznym i formalnym Autorstwo – niezależnym od okoliczności Terytorialnym – gdzie jest chroniony Czasowym – kiedy jest chroniony Formalnym – jakie czynności formalne trzeba wykonać lub wykonano aby podlegał ochronie 32 AUTOR / TWÓRCA Autorstwo utworu nie może być przypisane innej osobie niż ta, która stworzyła dany utwór. Związek twórczy autora z dziełem jest nierozerwalny. To samo dotyczy twórcy rozwiązania technicznego. Autorstwo nie jest ograniczona terytorialnie i czasowo Autorstwo nie jest równoznaczne z posiadaniem utworu lub rozwiązania technicznego, lub jego dysponowaniem 33 ZAKRES TERYTORIALNY Ochrona własności intelektualnej może być ograniczona terytorialnie – – – – Patent obowiązuje tylko na terytorium kraju, w którym został udzielony Autorskie prawa majątkowe obowiązują tylko w krajach gdzie utwór został upubliczniony Znak unijny obowiązuje tylko na terytorium Unii Ochrona firmy obowiązuje tylko na terytorium, na którym on działa 34 ZAKRES CZASOWY Ochrona własności intelektualnej może być ograniczona czasowo – – – – Patent może obowiązywać nie dłużej niż 20 lat Ochrona znaku towarowego trwa 10 lat, ale może być przedłużana w nieskończoność na kolejne 10-cio letnie okresy Autorskie prawa majątkowe obowiązują 70 lat po śmierci autora (lub ostatniego ze współautorów) Czas ochrony Know-how może być określony w umownie 35 ZAKRES FORMALNY Ochrona własności intelektualnej może być uzależniona od spełnienia określonych czynności Przykład 1: Patent Ochronie może podlegać rozwiązanie spełniające wymagania określone przepisami prawa – Aby uzyskać ochronę patentową konieczne jest dokonanie zgłoszenia, wnoszenie opłat itp. – Przykład 2: Know-how – Ochronie podlega tylko to co została zapisane w umowie lub podane do wiadomości w sposób nie budzący wątpliwości, że stanowi część Know-how 36 PATENTY - WYNALAZKI Przedmiotem wynalazku może być tylko rozwiązanie techniczne Nowość - rozwiązanie musi być nowe w skali światowej Wynalazek musi posiadać poziom wynalazczy Wynalazek musi nadawać się do przemysłowego stosowania 37 NIE UZNAJE SIĘ ZA WYNALAZKI W SZCZEGÓLNOŚCI: odkryć, teorii naukowych i metod matematycznych, wytworów o charakterze jedynie estetycznym, planów, zasad i metod dotyczących działalności umysłowej lub gospodarczej oraz gier, wytworów, których niemożliwość wykorzystania może być wykazana w świetle powszechnie przyjętych i uznanych zasad nauki, programów dla maszyn cyfrowych, przedstawienia informacji. 38 WYNALAZKI WYŁĄCZONE Z OCHRONY których wykorzystywanie byłoby sprzeczne z porządkiem publicznym, lub dobrymi obyczajami: nie uważa się jednak za sprzeczne z porządkiem publicznym korzystania z wynalazku tylko dlatego, że jest zabronione przez prawo, dotyczące odmian roślin i ras zwierząt oraz czysto biologicznych sposobów hodowli roślin i zwierząt (z wyłączeniem sposobów mikrobiologicznych i wytworów uzyskiwanych takimi sposobami), dotyczące sposobów leczenia ludzi i zwierząt metodami chirurgicznymi i terapeutycznymi oraz sposoby diagnostyki stosowane na ludziach lub zwierzętach (nie dotyczy produktów np. substancji, mieszanin stosowanych w leczeniu lub diagnostyce). 39 WZORY UŻYTKOWE Nowe i użyteczne rozwiązanie techniczne dotyczące kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci. 40 NIE UZNAJE SIĘ ZA WZORY UŻYTKOWE: wytworów o charakterze jedynie estetycznym, planów, zasad i metod dotyczących działalności umysłowej lub gospodarczej oraz gier, wytworów, których niemożliwość wykorzystania może być wykazana w świetle powszechnie przyjętych i uznanych zasad nauki 41 WZORY UŻYTKOWE Wzór użytkowy może dotyczyć tylko jednego rozwiązania Nie udziela się praw ochronnych na wzór użytkowy, którego wykorzystywanie byłoby sprzeczne z porządkiem publicznym, lub dobrymi obyczajami: nie uważa się jednak za sprzeczne z porządkiem publicznym korzystania ze wzoru tylko dlatego, że jest zabronione przez prawo, 42 WZÓR PRZEMYSŁOWY nowa i posiadająca indywidualny charakter postać wytworu lub jego części nadana mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, strukturę lub materiał wytworu oraz przez jego ornamentację wytwór - każdy przedmiot wytworzony w sposób przemysłowy lub rzemieślniczy, w tym: złożony (z wymienialnych części) część składowa widoczna w wytworze złożonym część składowa - jako przedmiot samodzielnego obrotu obejmujący w szczególności opakowanie, symbole graficzne oraz kroje pisma typograficznego, z wyłączeniem programów komputerowych, 43 WZÓR PRZEMYSŁOWY Materiał obiciowy Opakowanie Gorset ortopedyczny 44 TOPOGRAFIE UKŁADÓW SCALONYCH Topografią układu scalonego jest: rozwiązanie polegające na przestrzennym, wyrażonym w dowolny sposób rozplanowaniu elementów, z których co najmniej jeden jest elementem aktywnym, oraz wszystkich lub części połączeń układu scalonego. 45 KNOW - HOW parametry technologiczne, receptury, instrukcje, modele, wzorce, umiejętności, doświadczenia, metody kontroli, nie opatentowane wynalazki, wynalazki nie posiadające zdolności patentowej, ulepszenia i udoskonalenia, informacje handlowe. 46 TAJEMNICA Znaczna część wiedzy technicznej jest objęta tajemnica firmową i nie jest nigdy ujawniana osobom trzecim Dla zachowania tajemnicy konieczne jest zastosowanie procedur gwarantujących, że wiedza chroniona tajemnicą nie będzie ujawniana Jest to najskuteczniejsza metoda zachowania monopolu na wiedzę ale równocześnie najbardziej bezbronna przed wykorzystaniem przez konkurencję jeżeli zostanie ujawniona 47 PROJEKT RACJONALIZATORSKI za projekt racjonalizatorski może być uznane każde rozwiązanie nadające się do wykorzystania, nie będące wynalazkiem, wzorem użytkowym, wzorem przemysłowym lub topografią układu scalonego jakie rozwiązania i przez kogo dokonane są uznawane za projekt racjonalizatorski określa samodzielnie przedsiębiorca w regulaminie w szczególnych przypadkach projekt racjonalizatorski może stać się częścią Know-how 48 OZNACZENIA Firma Znak towarowy Oznaczenia geograficzne Znak handlowy 49 KOMU PRZYSŁUGUJĄ PRAWA WYŁĄCZNE Prawa pierwotne Prawa wyłączne przysługują z mocy prawa twórcom rozwiązań lub utworów, Prawa twórców do praw wyłącznych są w szczególnych sytuacjach ograniczone z mocy prawa lub na drodze umowy Prawa współtwórców są takie same jak twórców indywidualnych i podlegają takim samym ograniczeniom 50 KIEDY PRAWA DO ROZWIĄZANIA PRZYSŁUGUJĄ PRACODAWCY Jeżeli rozwiązanie (wynalazek, wzór) zostały dokonane w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy prawo do tego rozwiązania przysługuje pracodawcy Jeżeli w umowie pomiędzy przedsiębiorcą a twórcą postanowiono, że właścicielem praw wyłącznych będzie przedsiębiorca. Uwaga: zasada ta dotyczy tylko twórców, którzy nie są pracownikami przedsiębiorcy lub z zakres ich obowiązków nie wynika, że powinni dokonać rozwiązania stanowiącego przedmiot praw wyłącznych W żadnym wypadku twórca nie traci praw do wynagrodzenia i wymieniania jako twórcy 51 PRAWO WŁASNOŚCI A WYNAGRODZENIE TWÓRCY Twórca, który z mocy prawa utracił prawa własności nie traci praw do wynagrodzenia z tytułu eksploatacji jego rozwiązania Wysokość wynagrodzenia powinna być ustalana w słusznej proporcji do korzyści i może być przedmiotem: indywidualnej umowy, regulaminu wynagradzania Roszczenia dotyczące wysokości wynagrodzenia mogą być przedmiotem postępowania sądowego Wynagrodzenia twórców w przypadku gdy twórca przekazał lub sprzedał swoje prawa przedsiębiorcy powinny być określane w umowie sprzedaży, cesji itp. 52 WŁASNOŚĆ INTELEKTUALNA DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ 53 PRAWA AUTORSKIE 54 Źródła praw autorskich I. KONWENCJA BERNEŃSKA, O OCHRONIE DZIEŁ LITERACKICH I ARTSTYCZNYCH 1) Ochrona przysługuje autorom będącym obywatelami jednego z państw należących do Związku (art. 3). 2) Autorzy w państwach należących do Związku innych niż państwa pochodzenia dzieła, korzystają z praw, jakie odpowiednie ustawy przyznają swoim obywatelom (art. 5). Np. dzieło pochodzi z Japonii, autor korzysta z ochrony w innych krajach na zasadach jak obywatel tych krajów. 3) Korzystanie z praw i ich wykonywanie nie wymaga spełnienia żadnych formalności. II. W Polsce USTAWA z dnia 4 lutego o prawie autorskim i prawach pokrewnych 55 PRZEDMIOT PRAWA AUTORSKIEGO Przedmiot prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór) 56 UTWÓR NAUKOWY Utwór naukowy podlega ochronie prawno autorskiej na takich samych zasadach jak każdy inny utwór. Nieco słabsza jest ochrona treści takiego utworu gdyż jego celem jest niereglamentowane udostępnianie wiedzy, a zatem korzystanie z wiedzy zawartej w tego typu utworach jest dozwolone w szerszym zakresie niż ma to miejsce w przypadku innych utworów. Przykład treść powieści a scenariusz filmu versus odkrycie naukowe – i jego wykorzystanie w pracy badawczej Nieco odmienne są również prawa pracodawcy do takiego utworu. 57 Istota ochrony prawami autorskimi 1. Utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociażby miał postać nie ukończoną. 2. Wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu przysługuje tylko twórcy. 3. Ochrona przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności. 4. Ochroną objęty może być wyłącznie sposób wyrażenia; nie są objęte ochroną odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne. 58 Rodzaje praw autorskich Autorskie prawa osobiste przysługują wyłącznie autorowi, są niezbywalne i obejmują: • autorstwo utworu, • oznaczanie utworu (oraz jego kopii) imieniem i nazwiskiem autora, • nienaruszalność treści i formy, • decyzja o jego pierwszym publicznym udostępnieniu, • prawo do wynagrodzenia, • nadzór nad sposobem korzystania z utworu. Autorskie prawa majątkowe przysługują autorowi lub osobie, która nabyła je od autora, mogą stanowić przedmiot obrotu i obejmują w szczególności: • prawo do wynagrodzenia, • zwielokrotnianie utworu, • prawo do rozpowszechniania, • prawo czerpania korzyści ze obrotu utworem 59 Prawo do utworów Utwór dokonany: • z własnej inicjatywy autora • poza jakąkolwiek umową • w wyniku obowiązków służbowych • w wyniku realizacji zamówienia Tylko prawa osobiste Prawa twórcy Prawa pracodawcy - wszystkie prawa majątkowe 60 PRAWO DO UTWORÓW Autorskie prawa osobiste przysługują wyłącznie autorowi Autorskie prawa majątkowe przysługują autorowi Autorskie prawa majątkowe przysługują PRACODAWCY jeżeli utwór powstał w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, a umowa o pracę nie stanowi inaczej Stosowny zapis nie musi być umieszczony w umowie o pracę ale może wyniknąć z regulaminu pracy, układu zbiorowego, zakresu obowiązków, polecenia służbowego, o ile utwór powstał w wyniku zgodnego zamiaru stron Uwaga 1: Nie można sugerować się: - miejscem stworzenia dzieła (bo w pracy, bo w domu), - środkami technicznymi (bo komputer w pracy, bo w domu) Uwaga 2: Polecenia służbowe nie mogą być wydawane dowolnie, ich granice stanowi cel zatrudnienia 61 KIEDY AUTORSKIE PRAWA MAJĄTKOWE PRZYSŁUGUJĄ PRACODAWCY Jeżeli utwór powstał w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy i zgodnej woli stron prawa majątkowe do tego utworu przysługują pracodawcy. Uwaga: Prawo pracodawcy może ulec „wygaszeniu” w odniesieniu do utworu przeznaczonego do rozpowszechniania. Jeżeli w terminie 2 lat od daty przyjęcia utworu (plus dodatkowy termin wyznaczony przez twórcę) pracodawca nie przystąpi do jego rozpowszechniania - prawa majątkowe wracają do twórcy. Autorskie prawa majątkowe do utworów zbiorowych przysługują producentowi lub wydawcy. Ale prawa do poszczególnych części mających samodzielne znaczenie przysługują twórcom. 62 AUTORSKIE PRAWA MAJĄTKOWE DO UTWORÓW NAUKOWYCH Art.14 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych reguluje prawa Uniwersytetu jako „instytucji naukowej” do utworów naukowych. Regulacja ta stanowi lex specialis w stosunku do art.12 ustawy i reguluje odmiennie prawa pracodawcy jako instytucji naukowej niż ma to miejsce w relacji pracodawca-pracownik odniesieniu do utworów pracowniczych Przepis ten ustanawia jedynie prawo pierwszeństwa opublikowania, przy czym twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia. Warunkiem powstania prawa pierwszeństwa publikacji jest wyrażenia przez jego twórcę woli jego publikacji (art. 6 ust.1). 63 AUTORSKIE PRAWA MAJĄTKOWE DO UTWORÓW NAUKOWYCH Przepis art. 14 ust.1, ma charakter względy gdyż strony mogą w umowie o pracę ułożyć się wedle własnej woli i odmiennie uregulować kwestie związane z autorskimi prawami majątkowymi. Odmienne uregulowanie kwestii autorskich praw majątkowych musi jednak mieć miejsce w umowie o pracę, a nie w innych umowach np. w umowie o opublikowanie utworu. Biorąc pod uwagę charakter umowy o pracę i proces tworzenia utworu naukowego umowa o pracę regulująca odmiennie od treści art.14 ust 1. kwestie prawno-autorskie powinna być zawarta przed rozpoczęciem prac nad utworem. Zmiana umowy o pracę w trakcie procesu tworzenia utworu nie powinna mieć skutku względem danego utworu gdyż może by źródłem nadużyć przez jedną ze stron. 64 AUTORSKIE PRAWA MAJĄTKOWE DO UTWORÓW NAUKOWYCH Prawo pierwszeństwa opublikowania jest ograniczone i uwarunkowane łącznym spełnieniem dwóch warunków, a mianowicie: zawarciem z autorem umowy o wydanie utworu w terminie 6 miesięcy od daty dostarczenia utworu opublikowania utworu w terminie 2 lat od daty jego przyjęcia Oba terminy nie mogą wolą stron (umowa między Uniwersytetem a Twórcą ) ulec skróceniu lub wydłużeniu. Skrócenie tych terminów może być jedynie efektem szybkości decyzji co do zawarcia stosownej umowy o wydanie utworu jak równie czasem jego publikacji. 65 AUTORSKIE PRAWA MAJĄTKOWE DO UTWORÓW NAUKOWYCH Dla ustalenia czy dany utwór jest utworem naukowym podlegającym rygorom art. 14 niezbędne jest również ustalenie czy utwór powstał w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy. Uniwersytet może podjąć decyzję o rezygnacji z publikacji i zawiadomić o swojej decyzji Twórcę. W takim przypadku Twórca może we własnym zakresie podjąć kroki w celu opublikowania utworu naukowego. Status zawodowy pracownika nie ma znaczenia dla zastosowania art.14. Istotne i wystarczające jest ustalenie charakteru utworu i okoliczności jego powstania czyli to czy jest on wynikiem „wykonywania obowiązku ze stosunku pracy”. Z mocy art.14 ust 2. Uniwersytet zachowuje prawo do nieodpłatnego użytku własnego oraz używania materiału naukowego zawartego w utworze a ponadto jeżeli wynika to uzgodnionego przeznaczenia utworu lub umowy udostępniania go osobom trzecim. 66 PRAWO WŁASNOŚCI A WYNAGRODZENIE TWÓRCY Autor, który z mocy prawa utracił prawa własności nie traci praw do wynagrodzenia z tytułu eksploatacji jego utworu. Wysokość wynagrodzenia powinna być ustalana w słusznej proporcji do korzyści i może być przedmiotem: indywidualnej umowy, regulaminu wynagradzania Roszczenia dotyczące wysokości wynagrodzenia mogą być przedmiotem postępowania sądowego Wynagrodzenia autora w przypadku gdy autor przekazał lub sprzedał swoje prawa przedsiębiorcy powinny być określane w umowie sprzedaży, cesji itp. 67 ODRĘBNE CECHY OCHRONY PROGRAMÓW KOMPUTEROWYCH chroniony jest kod programu jako forma wyrazu, a nie algorytm stanowiący podstawę programu. wzmocniona pozycji pracodawcy, radykalne ograniczenie praw, odmienne uregulowanie ograniczeń zakresu prawa dozwolonego użytku - brak ustawowej licencji na rzecz użytku prywatnego, - sporządzenie adaptacji wymaga zgody uprawnionego, 68 DOMENA PUBLICZNA Każda informacja podana do publicznej wiadomości może przejść do domeny publicznej o ile nie będzie ograniczona prawami autorskimi lub patentem. Wiedza opublikowana staje się domeną publiczną Wiedza wchodząca w skład domeny publicznej może być wykorzystana w nieograniczonym zakresie 69 PLAGIAT Jest to najpoważniejsze naruszenia praw autorskich Może polegać na przywłaszczeniu sobie cudzego autorstwa do całości utworu lub jego części. podpisaniu cudzego dzieła swoim nazwiskiem, pragnąc uchodzić za jego twórcę na włączeniu do swego utworu fragmentów utworu innych osób, bez zaznaczenia tego w swym utworze wykorzystaniu fabuły, kluczowego pomysłu itp. Plagiat stanowi naruszenie osobistych jak również majątkowych praw autora. Osoba winna dokonania plagiatu ponosi odpowiedzialność karną i cywilną. 70 PLAGIAT Plagiat jest na ogół efektem świadomego działania. W pewnych obszarach twórczości może zaistnieć nieświadomy lub niezamierzony przez twórcę plagiat. Nieświadomy lub niezamierzony plagiat będzie jednak w dalszym ciągu plagiatem. Nieświadomość popełnienia plagiatu może jedynie stanowić okoliczność łagodzącą. 71 CYTAT Cytatem jest każde zapożyczenie i włączenie do własnego utworu fragmentu utworu innej osoby. Prawo nie definiuje pojęcia „cytat” w sposób jednoznaczny mówi się jedynie o dopuszczalności cytowania "w zakresie uzasadnionym wyjaśnianiem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości". 72 CYTAT Cytatem może być fragment cudzego utworu lub nawet drobny utwór w całości (np. fraszka). Z jednej strony prawo nie definiuje jaką część cytowanego utworu traktuje się jako cytat. Z drugiej strony jeżeli zapożyczony fragment przekracza granice dozwolonego cytatu wymaga uzyskania dodatkowej zgody na włączenie zapożyczonego utworu lub jego części i zapłacenia odpowiedniego wynagrodzenia. 73 CYTAT Brak jest ogólnych kryteriów oceny kiedy cytat jest uzasadniony dlatego przy autoocenie czy dany fragment cudzego dzieła jest tylko cytatem można kierować się następującymi kryteriami: Czy cytowany fragment jest niezbędny dla wyjaśnienia stawianej przeze mnie tezy? Czy zastępuje treści, które ja chcę wyrazić? Czy je objaśnia? Czy cytat podkreśla rangę problemu czy tylko podnosi prestiż mojego utworu? Czy jest zachowana równowaga pomiędzy moimi treściami a cytatami? 74 CYTAT Cytując fragment cudzego utworu musimy spełnić następujące warunki: Cytat musi być wyraźnie zaznaczony w treści utworu, Podanie autora cytatu, Podanie źródła z którego utwór został zaczerpnięty. Wyraźne wskazanie zmian jeżeli zostały dokonane ( np. opuszczenie nieistotnego fragmentu, zastąpienie nazwiska inicjałami itp.) Przytaczany cytat nie może zmieniać intencji jego autora (np. wyrwane z kontekstu zdanie może całkowicie zmieniać intencję autora) Niezachowanie tych podstawowych zasad stanowi naruszenie praw autorskich w niektórych przypadkach może być traktowane jako plagiat. 75 WŁASNOŚĆ INTELEKTUALNA DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ 76
