psychologia

PSYCHOLOGIA
==============
Domestyfikacja czyli udomowienie według Herre`a to przeprowadzenie form dzikich do
gospodarstwa domowego, natomiast Lorenz za udomowioną rasę zwierząt uważa taką, która
różni się od dziko żyjącego gatunku rodowego pewnymi typowymi cechami dziedzicznymi,
jakie wytwarzają się w czasie udamawiania u bardzo wielu form.
Domestyfikacja doprowadziła do powstania określonych cech morfologicznych,
fizjologicznych i tyczących się zachowania, którymi różnią się one od swej żyjącej na
wolności formy rodowej.
Zmiany morfologiczne, fizjologiczne i etologiczne są często nawzajem od siebie uzależnione.
(Etologia to nauka o zachowaniu się zwierząt).
U psów równolegle do odchyleń w obrębie morfologii, powstawały także zmiany w sferze
psychicznej, które czyniły psa zdolnym z jednej strony do bezwarunkowej integracji z ludzką
społecznością, z drugiej zaś strony podtrzymywały normalny stosunek do innych
przedstawicieli ich gatunku, co z reguły nie występuje u innych udomowionych zwierząt.
Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że u psów w obrębie różnych ras, występuje jednak
podwyższenie lub obniżenie progu reakcji na pewne bodźce, m.in. w zakresie tolerancji na
inne psy – np. w sforze psów gończych, która ze sobą współpracuje, czy zwiększona
pobudliwość u terierów i psów stróżujących.
Zmiany w zachowaniu psów w odróżnieniu od ich dzikich przodków – w zakresie ruchów
wykonywanych za pomocą tylnych nóg po defekacji – badał Brunner, stwierdzając, że na 84
psów różnych ras – ruchy te wykonywało zawsze 31 psów, w tym 14 owczarków niemieckich
6 mieszańców, inne rasy 1 – 2 razy, a 10 ras wcale. Niektóre czyniły to tylko na miękkim
podłożu (22), nigdy zaś - 31 psów różnych ras.
Pies towarzyszy człowiekowi od ponad 10.000 lat. W epoce kamienia człowiek i dziki pies
polowali na te same dziko żyjące zwierzęta i jako bliscy biologiczni konkurenci byli ze sobą
ściśle związani. Gdy człowiek upolował większy łup, pojawiały się wilki, otaczały obozowiska
ludzi i pożerały odpadki. Z luźnego związku człowieka z psem – zjadaczem odpadków, a od
czasu do czasu oswojonym towarzyszem polowań –wykształciła się powoli stała wspólnota
obozowa i myśliwska. Następowało najpierw oswojenie zwierzęcia dziko żyjącego, potem
uznanie społecznej hierarchii człowieka oraz przywiązanie do stosunkowo niewielkiej i
ograniczonej przestrzeni życiowej, czyli do własnego terytorium.
Dzisiaj uznaje się że pies w podstawowej mierze pochodzi od wilka szarego (canis lupus)
Należy przypuszczać, że istniało wiele ośrodków domestyfikacji psa leżących często w
dużym oddaleniu od siebie, o czym świadczą liczne znaleziska kości. Została przez to
znacznie rozszerzona różnorodność wewnątrz gatunkowa i w tym aspekcie należy rozumieć
dzisiejszą rozmaitość ras naszych psów.
Na zakończenie poruszanych wyżej zagadnień, trzeba przyznać, że pies ze wszystkich
dzisiejszych gatunków zwierząt domowych wykazuje największą zmienność. Jest ona tak
duża, że niemal rozsadziła już granice pojęcia gatunku. Ta różnorodność postaci psa
domowego uporządkowana została dzisiaj według ras.
-2–
Behawior jako pojęcie w psychologii to - zachowanie się zwierząt. Psychologia zwierząt
jest nauką badającą zachowania, oraz reakcje zwierząt na bodźce wewnętrzne i zewnętrzne
Przedmiotem badań jest również psychika psa oraz jej procesy oparte na instynktach oraz
reakcjach odruchowych. Sposób w jaki pies reaguje na podniety – jest uzależniony od
wyższych funkcji systemu nerwowego, które są wykładnikiem charakteru osobnika, czyli
określają typ psa. Znajomość typu psa zapobiega popełnianiu błędów wychowawczych i
szkoleniowych, zapewnia poprawne stosunki na linii pan – pies. Umożliwia również wybór
metody szkolenia, postępowania z nim według jego charakteru.
Niektóre cechy behawioralne bywają właściwe poszczególnym rasom. Na przykład retrievery
odznaczają się wybitnym talentem do aportowania, psy owczarskie zaś zdolnością do
utrzymywania owiec w zwartej grupie. Wiele z tych zachowań żywo przypomina wilka, choć
często są one w pewien sposób ograniczone. Np. u „pasącego owce” border collie, czy
kelpie występują niemal wszystkie elementy zachowania wilka osaczającego zdobycz. Nie
dochodzi tu jednak do zabicia zwierzęcia osaczonego.
Poprzez szereg badań ustalono przypuszczalne wartości współczynnika odziedziczalności
niektórych cech u psów, w tym m.in. cech charakteru:
Pasja myśliwska zależnie od rasy odziedziczalna jest w ok. .................. 10 – 30 %
Nerwowość .............................................................................................
50 %
Temperament ......................................................................................... 30 – 50 %
Reakcja obrony ......................................................................................
10 %
Przydatność do pracy przewodnika niewidomych ..................................
50 %
Wykorzystanie poszczególnych cech behawioralnych omówione zostanie w dalszej części
opracowania.
Charakter psa
to całość wszystkich wrodzonych i nabytych fizycznych i psychicznych
cech właściwości i zdolności, które określają, kształtują i regulują stosunek do otoczenia.
Osobowość psów została ukształtowana przez wiele lat poprzez zadania określone przez
ludzi, jako dziedzictwo rasy.
Zachowanie psa wobec otoczenia opiera się głównie na prastarych, wrodzonych
mechanizmach regulujących, które stanowią właściwy fundament psiego charakteru.
Na zachowanie się psa wpływają :
1) odruchy warunkowe i bezwarunkowe
2) instynkty i popędy
3) temperament – przejawy życia wewnętrznego
4) uczenie się
5) zapamiętywanie zdarzeń
6) skojarzenia
7) uczucia i nastroje emocjonalne
Podstawy charakteru psa wynikają z jego :
a) konstytucji,
b) predyspozycji do ulegania popędom i instynktom,
c) sprawności mózgu i wynikającej z niej wyższej działalności psychicznej.
-3d) socjalizacji
e) warunków wychowania i warunków utrzymania.
Konstytucja, predyspozycja popędów i instynktów, oraz zawiązki wyższych uzdolnień
psychicznych należą do genotypu psa. Mają więc z tej przyczyny największe znaczenie z
hodowlanego punktu widzenia.
Nabyte właściwości charakteru tj. indywidualnie wyuczone mogą słabiej, lub silniej tłumić
wrodzone właściwości charakteru.
Podstawowe cechy charakteru psa (wrodzone cechy psychiczne) dziedziczą się tak samo
jak cechy anatomiczne, niezależnie od rasy, ale także występują pod wpływem środowiska.
Oprócz bowiem zmieniających się jakościowo i ilościowo, zależnych od rasy, wrodzonych
podstaw charakteru, w zachowaniu psa domowego odgrywają znaczną rolę także i nabyte
właściwości charakteru (zapamiętane przyjemne i nieprzyjemne indywidualne
doświadczenia).
Przez charakter psa rozumie się właściwy dla danego osobnika i stały sposób reagowania.
A. Konstytucja: poszczególnego psa wynika z jego budowy, sprawności i gotowości do
reakcji aparatu ruchowego, organów wewnętrznych, organów zmysłów i przede wszystkim
gotowości reakcji osobnika, która warunkuje jego zdolności działania i przystosowania,
tworząc tym sposobem podkład do t.zw. struktury charakteru t.j.:
1) Temperamentu
2) Twardości lub miękkości
3) Wytrzymałości.
Pewność charakteru wynika ze zdrowego systemu nerwowego. Możliwie mała tendencja do
ucieczki, brak nienormalnej lękliwości, dobra pojętność, wewnętrzne poczucie siły,
opanowanie – to właściwość, którą nazywamy odwagą .
Dla każdego sposobu używania psa – do najbardziej pożądanych cech należy odwaga, a do
najbardziej niepożądanych płochliwość i lękliwość, co często jest związane z nadmierną
agresją.
Objawy i reakcje płochliwości i lękliwości : t.zw: niska postawa ciała: podkulanie ogona,
spojrzenie :specyficzne.
Agresja i lękliwość są uwarunkowane genetycznie o dość wysokim stopniu
odziedziczalności Genetyczny wpływ ojca jest większy niż matki, natomiast na wpływ
środowiskowy – matki.
Temperament
wyraża się w psychicznej ruchliwości i intensywności reakcji na różne
bodźce otoczenia. Im żywiej i intensywniej pies reaguje, tym większy ma temperament Jest
to związane ściśle z konstytucją, niekiedy jest uzależnione od płci. Jest to zbiór
indywidualnych cech psychiki – skłonność do pewnych emocjonalnych reakcji, zmiany
nastrojów i wrażliwości na stymulacje. Badania naukowe wykazały bardzo wysoką
odziedziczalność lękliwości – podstawowej cechy nieprzydatności psów do pracy.
Dziedziczne są rozmaite formy zachowania się psów myśliwskich jak n.p. wytrwałość
podążania za tropem i sposób ogłaszania, oraz posługiwanie się dolnym i górnym wiatrem,
stójka u niektórych ras myśliwskich, zdolność sekundowania u wyżłów, ciętość terierów i
pasja łowiecka wszystkich tych ras.
-4–
Podobnie cechami wrodzonymi są zdolności pasterskie angielskiej rasy border collie,
odziedziczone po pokoleniach starannie selekcjonowanych przodków.
Jest to charakterystyczne spojrzenie psa prosto w oczy owcy przy opuszczonej głowie
( t.zw.”hypnotyzowanie”) oraz tendencja do przywarowywania na przednich łapach przed
opierającą się owcą ( t.zw. clapping”).
Cechy te można uznać za wrodzone, odziedziczone po przodkach, a jedynie w niewielkim
stopniu uzależnione od wpływów środowiska, czy sposobu wychowania.
Jednakże przez konsekwentne wychowanie jak również szkolenie, człowiek jest w stanie w
pewnym stopniu wpłynąć na temperament psa, zwłaszcza, jeśli dotyczy to niewłaściwego
zachowania. ( np.złagodzenie pobudliwości – utemperowanie psa).
Twardość: to zdolność przyjmowania nieprzyjemnych wrażeń i przeżyć ( np. bólu, kary,
pokonania w walce), bez ulegania im w danym momencie lub na stałe – mała wrażliwość
Miękkość: to sytuacja odwrotna. Jest to taka właściwość, że przykre doświadczenia i
budzące lęk przeżycia wywierają silne i trwałe wrażenie - duża wrażliwość. Nie należy tego
mylić z chwilową wrażliwością na ból, bez utraty zaufania do tego, go kto zadał.
Wytrzymałość: polega na tym, że pies - wywołane przez popęd działanie ( np.praca na
śladzie) - doprowadza do końca, nie dając się od niego oderwać i nie męcząc się szybko,
Także jest to zdolność wytrzymywania bez wyraźnego zmęczenia – napięcia psychicznego
(np. praca psa lawinowego).
B. Predyspozycja do ulegania popędom i instynktom: ma wyraźny
charakter, typowy dla gatunku, rasy i osobnika.
Popędy: Są to w pierwszym rzędzie nieświadome, biologicznie celowe przeżycia naporu i
napięcia, stojące w służbie ważnych funkcji życiowych i związane zarówno z cielesnymi jak i
psychicznymi procesami. Jako witalne siły napędowe, wprawiają one w ruch działania
zwierząt i wyzwalają tym sposobem pierwotne zachowania się wobec otoczenia. Określają
zachowanie się psa wobec otoczenia, a tym samym jego charakter
Dadzą się sprowadzić do 2-ch właściwych wszystkim istotom żywym popędów : ogólnych
popędów życiowych tj. popędu samozachowawczego oraz popędu zachowania gatunku.
Największe znaczenie dla oceny charakteru mają jakościowe i ilościowe układy popędów
danego psa, jako induktory psiego zachowania. Poszczególne gatunkowe typowe popędy
występują w zależności od rasy i od osobnika w bardzo różnych kombinacjach i
intensywności, a po części może ich brakować
Siła pobudzenia jest sumą popędu (pobudzenia wewnętrznego) oraz pobudzenia będącego
efektem działania stymulacji zewnętrznej. Im wyższe pobudzenie ośrodków popędowych,
tym niższe natężenie bodźców wystarcza do wywołania reakcji. Zarówno wzrost nasilenia
motywacji, jak i siły stymulacji zewnętrznej powoduje zwiększenie intensywności zachowań
instynktownych ( Głód, a działanie zmierzające do zdobycia pokarmu).
W nauce podkreśla się energetyzujący efekt działania popędu („jako poganiacza”).
W ujęciu klasycznym (Lorenz`a) siłą motywującą organizmu do działania jest redukcja
napięcia popędowego.
-5–
A. Formy popędów i właściwości charakteru wynikające z popędu samozachowawczego:
1. Popęd łowiecki jest to wrodzony, pochodzący od dzikiego psa i tkwiący pierwotnie w
popędzie pokarmowym, napór na szukanie zwierzyny spostrzeganej węchem lub wzrokiem,
jej śledzenie i gdy to możliwe, schwytanie i zadławienie. Popęd ten wyrażany silnie
nazywamy pasją łowiecką.
2. Popęd chwytania zdobyczy jest blisko spokrewniony z popędem łowieckim. Polega
pierwotnie na usiłowaniu, nie tylko gonienia zwierzyny, ale i jej zdobycia tj. schwytania,
zabicia i zaspokojenia nią głodu własnego lub młodych.
3. Popęd przynoszenia zdobyczy wyraża się u dzikiego psa w usiłowaniu podjęcia zdobyczy
wleczenia jej, schowania lub zakopania, albo też przynoszenia jej do nory lęgowej, względnie
do młodych. U psów domowych – przynoszenie przedmiotów – aportowanie.
4. Popęd tropienia (śledczy): Gotowość podjęcia tropu zwierzyny, lub śladu człowieka i
dążenie za nim, idąc z nosem przy ziemi.
5. Popęd przeszukiwania ( rewirowania ) – właściwość przejmowania z powietrza zapachu
zwierzyny lub człowieka – węchem, przy używaniu także oczu i uszu, a bez zwracania uwagi
na ślady na ziemi i dążenia za nim wytrwale z nosem trzymanym wysoko.
6. Popęd ruchliwości - Pies domowy odczuwa w zależności od wieku, temperamentu i
swego stanu fizycznego – słabszy, lub silniejszy napór na wyładowanie przez ruch lub
jakąkolwiek czynność - swej energii fizycznej lub psychicznej.
7. Popęd zabawy występuje wyraźnie najczęściej w czasie młodości i jest spokrewniony z
popędem ruchu i działania, względnie w nim tkwi.
8. Popęd ucieczki jest jedną z najsilniej ujawniających się form wyrazu popędu
samozachowawczego, właściwych wszystkim istotom żywym i występuje w postaci
nieprzepartego naporu na uniknięcie prawdziwego lub urojonego niebezpieczeństwa przez
ucieczkę, lub inne, typowe dla gatunku zachowanie się ( skurczenie się, ukrycie, pozorna
śmierć.) Tkwi on w pierwotnym uczuciu strachu lub lęku.
9. Popęd samoobrony jest dramatyczną formą uzewnętrznienia popędu
samozachowawczego i tkwi ostatecznie w lęku. Wyzwala się, gdy nie ma możliwości
ucieczki, a wróg przekroczy t.zw. dystans krytyczny. Występuje wtedy postawa agresywna i
atak, jako rozpaczliwa samoobrona, gdy zwierzę czuje się zagrożone bezpośrednio i nie
może idąc za popędem, rzucić się do ucieczki.(mówimy wtedy o ostrości niepożądanej –
agresji ze strachu).
B. Formy popędów wywodzące się z popędu zachowania gatunku.
1. Popęd płciowy jest hormonalnie wyzwalanym i kierowanym naporem na zaspokojenie
seksualne.
2. Popęd pielęgnowania ujawnia się w gotowości suki do przyjęcia swoich, ewentualnie także
i obcych szczeniąt, troszczenie się o nie i pielęgnowanie ich.
- 6–
Instynkty : Są to wrodzone, zakorzenione w t.zw. pamięci dziedzicznej mechanizmy
regulujące, które bez uprzedniego uczenia się, wskazują zwierzętom jak mogą zaspokoić
względnie wyzwolić, w sposób typowy dla gatunku rozmaite popędy i napięcia psychiczne i w
ten sposób nadać właściwe piętno gatunkowe swemu zachowaniu się wobec otoczenia.
Instynkty np. pokarmowy, płciowy, macierzyński, obronny, orientacyjny, łowiecki – nazywamy
odruchami bezwarunkowymi złożonymi. Ośrodkiem kierującym odruchami jest kora
mózgowa. Odruchy te przejawiają się w sposób zróżnicowany i w dużym stopniu określają
usposobienie psa.
Instynkty naszych psów są często nie w pełni czynne, względnie całkiem zanikają.
Może to być skutkiem tysięcy lat trwającej domestyfikacji, niezupełnej dojrzałości z powodu
młodego wieku, lub zupełnie nienaturalnych warunków życia.
Instynkty u naszych psów domowych mają, w pewnych granicach piętno rasowe i
indywidualne.
Dla oceny charakteru - układ instynktów danego psa - nie jest tak jednak ważny, jak
predyspozycja popędów.
C. Wyższe zdolności psychiczne : to możność uczenia się, kojarzenia i prostych
myślowych asocjacji, a następnie kształtowania według tego – swego postępowania. Psy
dziedziczą silniej lub słabiej wyrażone predyspozycje, które później można zauważyć jako
większą lub mniejszą pojętność. To, co pies potrafi osiągnąć przy pomocy tych
predyspozycji, zależy przede wszystkim od wpływów otoczenia, a w pierwszym rzędzie od
jego stosunku do człowieka i wychowawczego, a także szkolącego oddziaływania tego
ostatniego. Te wyższe zdolności psychiczne psa są jednak ograniczone i nie dają się
porównać z takimi zdolnościami dorosłego człowieka. Można je jednak porównać do
obrazowego myślenia, jakie występuje u dzieci jeszcze nie umiejących mówić.
D. Socjalizacja, warunki wychowania i warunki utrzymania:
To w jakim stopniu dobry charakter uwidoczni się u psów o korzystnych predyspozycjach
genetycznych, zależy w dużym stopniu od socjalizacji i od wychowania oraz warunków
bytowych. Socjalizacja to proces wpajania młodym psom odpowiednich zachowań.
Socjalny rozwój szczeniąt następuje od chwili urodzenia do wieku dojrzałości płciowej.
Wyróżniamy następujące określone fazy rozwojowe mające wpływ na kształtowanie się
charakteru psa :
1..Faza wegetatywna (neonatalna): - od urodzenia do 14 dni – Rozwijają się zmysły
szczeniąt. Jedyne czynności to ssanie i spanie, następnie czołganie. W tej fazie szczenięta
wymagają spokoju i nie zakłócania im rytmu życia. Cisza w legowisku jest wskaźnikiem
pomyślnego przebiegu tej fazy. Piskliwe głosy świadczą o braku pokarmu, niskiej
temperaturze lub o zaniedbaniach suki w masowaniu brzuszków szczeniąt.
2. Faza przejściowa – 3 tydzień – Zaczynają się pierwsze kontakty szczeniąt między sobą.
Zaczynają one widzieć, otwiera się przewód słuchowy. Rozwija się zmysł węchu i dotyku.
Szczeniętom wyrastają pierwsze mleczne zęby. Badają najbliższe otoczenie legowiska. Do
20 dnia życia znają tylko swoje gniazdo. Podejmują nieudolne zabawy ze sobą. Nie
odczuwają lęku przed obcymi przedmiotami. Szczeniaki widzą i chodzą , a nie pełzają.
Przygotowują się do uczenia.
-73. Faza wpajania skojarzeń: 4 – 7 tygodni. Szczenięta opuszczają gniazdo. Na niby uczą się
techniki walki i korzystania ze swoich zębów. W tej fazie matka uczy szczenięta porządku.
Na nieposłuszne warczy, a jak to nie pomaga, wykazuje swoją fizyczną przewagę. Tak więc
pierwszym wpojonym skojarzeniem psa jest podporządkowanie się. Ważny jest tu kontakt z
pewnymi bodźcami płynącymi z otoczenia. (uderzenia, głośny huk i inne). W tym czasie
hodowca powinien poświęcić nieco więcej czasu psiej rodzinie. Często z nią przebywać i
bawić się z szczeniakami. Zaleca się nawiązywanie kontaktu psychicznego z całym miotem.
4. Faza socjalizacji : 8 – 12 tygodni. Szczenięta nawiązują kontakt z innymi psami i
człowiekiem. Jeżeli nie mają takiej możliwości, to w przyszłości mogą wykazywać zaburzenia
charakteru, w tym lękliwość. Z reguły szczenięta zostają w tym czasie rozprowadzone
między nabywców. W dalszym ciągu zapoznają się z różnymi przedmiotami i zjawiskami.
Objawia się u nich ogromne zainteresowanie wszystkim, co nowe. Utrwala się pozytywny
stosunek do nowego właściciela, a charakter kontaktu psa i człowieka nabiera konkretnego
kształtu. Naturalnie o kontakt z psem musi starać się właściciel. Jest to optymalny okres na
zapoznanie się z przyszłym swoim panem. Coraz częściej odstępuje się w tym okresie od
wstępnego szkolenia psa. Jest to zdaniem specjalistów – za wcześnie, gdyż i pies również
powinien mieć swoje dzieciństwo. Zabawowy kontakt z człowiekiem wpływa pozytywnie na
rozwój psychiczny psa. Szczeniak lgnie też do dzieci, zwłaszcza jeśli potrafią dla niego
wymyślać atrakcyjne zabawy.
5. Faza tworzenia się podporządkowania – 13 – 18 tygodni W czwartym miesiącu życia
szczenię jest świadome swoich możliwości fizycznych, a w części nawet psychicznych.
W warunkach naturalnych psy równe wiekiem tworzą szczebel hierarchii. Nad psem
udomowionym człowiek utwierdza swoje przewodnictwo. Podstawą jest konsekwentne
działanie. Chwali psa za dobre postępowanie, a za złe gani, a nawet karci. Umacnia swoją
pozycję i pies szybciej reaguje na jego rozkazy. Człowiek kulturalny i lubiący psy nie może
manifestować swojej siły i przewagi na nimi. Wychowujący się w nowym domu szczeniak
zaczyna być młodym psem. Wymienia zęby i lubi gryźć, wszystko, co widzi. Niektóre
osobniki mają tendencję rządzenia domem. Są to z reguły psy o dobrym systemie
nerwowym, kipiące zdrowiem i temperamentem. Faza tworzenia się podporządkowania jest
często określana jako wstępny okres przydatny do rozpoznania wartości psa i jego
skłonności do posłuszeństwa i współpracy z przewodnikiem.
6. Faza tworzenia się instynktu hierarchii sfory – 5 – 6 miesięcy. W środowisku naturalnym
młodzież zaczyna pod kierownictwem rodziców, głównie jednak ojca, uczestniczyć we
wspólnych polowaniach.( gdzie panuje ustalony porządek). U psa domowego w tym okresie
przejawia się chęć do włóczęgostwa. U suk trochę wcześniej, u psów nieznacznie później
rozpoczyna się okres niechęci słuchania i podporządkowania się. Jest to związane z
dojrzewaniem płciowym.
7.Faza dojrzewania płciowego – od 7 miesiąca do rozmnażania. U zdrowych w wieku
wczesno- szczenięcym psów, rozpoczyna się krótko po 7 miesiącu i trwa niemal do końca
życia. Jest to okres burzliwych zmian psychicznych i fizycznych, uzależnionych od czynników
wewnętrznych i zewnętrznych. Wcześniej dojrzewają i grzeją się suki żyjące razem, bez
względu na płeć z innymi psami.
W tym okresie, a zwłaszcza podczas pierwszej cieczki, a u psów początków podnoszenia
nogi przy oddawaniu moczu – psy nie z własnej winy – stają się nieposłuszne.
-8–
Uwaga dojrzewających psów i suk jest ogromnie rozproszona. U psów będących w pobliżu
grzejącej się suki, przejawia się podniecenie i zachowanie seksualne. Zdarza się, że obie
płcie atakują inne psy. W czasie cieczki suka bywa jakby zastraszona, wyszukuje ciche
miejsca do wypoczynku. Często „lepi” się do właściciela i nie chce od niego odejść. Czas
dojrzewania płciowego może trwać i dwa miesiące.
Już kilkanaście dni przed pierwszą cieczką, suki są mało uważne podczas szkolenia, szybko
się męczą psychicznie i nie nadają się do pracy. Wtedy szkolenie należy przerwać. Przerwa
w tym czasie szkolenia - nie powoduje ujemnych konsekwencji. Ani pies, ani suka nie
zapominają tego, czego się nauczyły.
Faza wegetatywna nie ma większego znaczenia dla przyszłego charakteru psa, lecz okresy
od 3 tygodni do osiągnięcia dojrzałości płciowej są niezwykle istotne.
Socjalizacja czyli oswojenie się z innymi psami i ludźmi - młodego psiaka jest bardzo ważne.
Trzymanie psa wyłącznie w kojcu, po ukończeniu 12 tygodni życia jest zdecydowanie
niepożądane. Pies nie musi być stale trzymany w domu, ale musi mieć kontakt z
człowiekiem., a wtedy jego socjalizacja będzie prawidłowa. Niedostatek kontaktu z ludźmi
niszczy psychikę psa.
Do ósmego tygodnia życia szczenięcia, najważniejszą rolę odgrywa matka. Uczy go ona
właściwych zachowań, posługując się rozbudowanym systemem sygnałów, na który składają
się dźwięki, odsłanianie zębów, pozorowanie ukąszenia, szturchanie, lizanie. Jeżeli z jakiś
powodów to dyscyplinujące oddziaływanie matki jest ograniczone, to ze szczeniąt wyrastają
psy trudno poddające się kontroli. Natomiast suki agresywne wychowują zazwyczaj równie
agresywne szczenięta.
Odchylenia od normy zachowania się psów można podzielić m.in. na :
1) związane ze skłonnością do dominowania, co wiąże się ze strukturą otoczenia –
(stada), czy też z brakiem właściwej socjalizacji,
2) wynikające z nadmiernego przywiązania, prowadząc często do nadmiernej
pobudliwości, skłonności do niszczenia przedmiotów,
3) związane z warunkami bytowymi ( zdrowie, nieodpowiednia dieta itp.),
4) związane z wiekiem ( zmiany fizjologiczne i psychiczne )
Jeżeli pies staje się przewodnikiem stada w domu właściciela, to tak, jakby powierzyć
odpowiedzialność za cały dom jednorocznemu dziecku. To zadanie przekracza możliwości
psa, przez co sprawia kłopoty właścicielowi. Nie jest on bowiem do tej funkcji przygotowany,
stresuje się, coraz trudniej go opanować. To właściciel psa ma wziąć na siebie wszystkie
obowiązki, których każde stado oczekuje od swojego przywódcy. Ma być przekonywujący w
swoim postępowaniu i konsekwentny, zachowując spokój.
Psy z natury chętnie podporządkowują się. Są szczęśliwe, kiedy jest ład i porządek oraz
harmonia. Obserwują zachowanie przywódcy.
Charakterystyka psychiki psów: - podział na podstawie różnych właściwości
układu nerwowego. Wyróżniamy – 4 typy .
-9–
Klasyfikacja jest oparta na następujących procesach :
- sile pobudzania i hamowania,
- równowadze, czyli stosunku pobudzania do hamowania,
- ruchliwości, czyli łatwości przechodzenia z pobudzenia do hamowania.
W praktyce psy wykazują z reguły cechy . 2-ch typów i w zależności od bodźca, który w
danym momencie działa – następuje określone zachowanie.
Typ powściągliwy (sangwinik) – ma usposobienie zrównoważone, żywe. Jest łatwy w
układaniu. Odruchy warunkowe powstają u niego szybko, to znaczy, że szybko się uczy.
Potrafi się skoncentrować w pracy wymagającej skupienia, a wykonanie przychodzi mu łatwo
Pies tego typu uważany jest jako najdoskonalszy.
Typ zrównoważony charakteryzuje się dużą rozwagą w procesach pobudzania i hamowania.
Zachowaniem robi wrażenie psa powolnego i flegmatycznego, ale karnie wykonuje rozkazy,
choć powoli. Czynniki zewnętrzne nie wytrącają go z równowagi tak, jak psa pobudliwego i
słabego.
Typ pobudliwy (choleryk) – odważny, bardzo ruchliwy, z trudem zachowuje spokój, gdy
pobudza go zapał. Nie lubi warować i pozostawać na miejscu. Procesowi hamowania
poddaje się z trudem. Trudno się koncentruje. Wymaga konsekwentnego postępowania i
większego czasu na wychowanie i szkolenie, ale jest wydajny w pracy i szybki.
Typ słaby ( melancholik) – Wymaga specyficznego obchodzenia się z nim. W większej lub
mniejszej mierze są to psy lękliwe i nerwowe. Wszelkie odruchy warunkowe powstają u nich
z trudem i są nietrwałe. Po prostu zapominają, czego się nauczyły. Są trudne w szkoleniu.
Boją się większego hałasu, nie mówiąc o strzałach.
Bodźce i odruchy
Impuls nerwowy - to pobudzenie nerwowe, stan czynny powstający w nerwie po jego
podrażnieniu przez określony bodziec – podnietę. Nerwy przekazują impulsy z jednej
komórki nerwowej do drugiej, albo do narządu odbierającego.
Bodźce – czynniki wywołujące pobudzanie receptorów nerwowych. Bodźce bezwarunkowe
bezpośrednio zmuszają psa do wykonania żądanej czynności ( np. działanie ręki człowieka,
podczas nauki siadania, szarpnięcie celem wymuszenia spokoju itp.). .
Bodźce warunkowe to rozkazy optyczne oraz dźwiękowe, na które pies nauczył się
reagować.(np. gwizd, podniesienie ręki jako rozkaz do warowania na odległość itp.).
Mamy różne kategorie wrażliwości psów na bodźce:
1) dotykowa 2) dźwiękowa 3) wzrokowa 4) słuchowa 5) psychiczna.
Odruchy : dzielimy na : 1) proste zwane też dawniej tropizmami, a obecnie taksją sterowane
lokalnie bez udziału centralnego układu nerwowego.
2) złożone
-10 Taksja to genetycznie determinowana, specyficzna gatunkowo, elementarna forma
zachowania, polegająca na aktywnym przybraniu określonej pozycji ciała względem bodźca
kierunkowego.. Do taksji przyrównuje się także odruch orientacyjny, jednakże w tym ostatnim
wypadku sygnałem do wystąpienia tego odruchu może być wiele bodźców środowiskowych.
Przy taksji jest to stereotypowa odpowiedź na bodziec specyficzny, a organizm zachowuje
się jak automat. Odruch orientacyjny jest odpowiedzią niespecyficzną, przy kontroli
receptorów sprawowaną przez układ nerwowy.
Zachowanie się psa składa się z ogromnej ilości czynności, które są specyficzną reakcją na
odbierane przez niego bodźce. Czynności te nie wynikają z abstrakcyjnego myślenia
zwierzęcia, lecz są wywołane odruchami złożonymi, spowodowanymi reakcją na podniety
wewnętrzne lub bodźce środowiska zewnętrznego. Dzielą się te odruchy na :
1) Bezwarunkowe - tj. wrodzone. Ośrodkiem kierującym odruchami jest kora mózgowa.
Regulowanie i kierowanie całością czynności zwierzęcia nazywamy wyższą czynnością
nerwową Te odruchy. bezwarunkowe, czyli wrodzone przejawiają się zawsze w takiej samej
postaci, bez względu na środowisko, w którym pies się znajduje. Przejawiają się w
zróżnicowany sposób i w dużym stopniu określają usposobienie psa. Odruch bezwarunkowy
złożony, czyli instynkt – to właściwy wszystkim osobnikom danego gatunku dziedziczny
sposób zachowania się, pozornie celowy i rozumny, podlegający wpływom środowiska.
2) Warunkowe - nabyte przez psa wskutek własnych doświadczeń życiowych oraz na skutek
uczenia się określonych czynności. Ich powstawanie uwarunkowane jest zadziałaniem i
trwającym przez pewien czas pobudzeniem jednocześnie w korze mózgowej dwóch
ośrodków : ośrodka odruchu bezwarunkowego oraz ośrodka, na który zadziała dowolna
podnieta obojętna. Na skutek powtarzania się tych pobudzeń równocześnie – powstaje u
psa w efekcie skojarzenie.( np. ruch ręki. wywołuje daną reakcję).
W dużej mierze bodźcem do wykonania czynności jest rozkaz. Powstaje on znacznie
szybciej , na podłożu odruchu bezwarunkowego, co stanowi podstawę do nowoczesnego
szkolenia psów. (np. podanie za dobre wykonanie czynności – smakołyka, lub danie innej
nagrody, a po złym wykonaniu – karcenie).Jest to szkolenie metodą kontrastu.
Odruchy obronne u psów występują w 3-ch rodzajach: aktywnym, biernym i odruch
skamienienia. W praktyce oznacza to, że pies w obliczu zagrożenia może nas ugryźć, może
uciec, albo wpaść w stan bliskiego katatonii bezruchu.
Aktywny odruch obronny jest najczęściej diagnozowany jako „psia agresja”. Psy czując się
zagrożone – warczą, a w końcu gryzą.
Bierny odruch obronny polega na tym, że psy wolą w takiej sytuacji uciec i schować się.
Odruch skamienienia jest u psów najrzadziej spotykany.
Atawizm.- to wystąpienie u psów cech, a nawet zachowań które istniały u jego dalekich
przodków, a które zanikły w toku ewolucji.. Każdy bowiem organizm rozwija się i
przystosowuje do warunków środowiska i w związku z tym w miarę rozwoju zatraca niektóre
cechy przodków, lub utrzymuje je w stanie szczątkowym. Niekiedy te cechy potęgują się,
ustępują i ponownie występują. Są to też niektóre zachowania się psów, nie mające
żadnego uzasadnienia w ich dzisiejszym życiu.
Psy traktują swój mocz, jako ślad swojej obecności i znaczą teren w ten sposób, jako granicę
własnych terytoriów, sygnalizując to tak,jak czynili to ich wilczy przodkowie.
- 11 –
Poszukiwanie pokarmu (na stołach, czy w torbach) u psów to cecha atawistyczna wilków
„poszukujących żeru”.
Sygnały łowieckie wilków widzimy w postawie pointera w „stójce”, czy postawie setera w
pozycji siedzącej, kiedy „złapią trop”.
Zachowanie owczarków przy pracy przypomina sposoby „podchodzenia” owiec przez wilki.
Może to też być zakopywanie pożywienia „ na przyszłość”, kręcenie się w pozycji
półprzysiadu wokół swojej osi przed wypróżnieniem.
Pies w przeszłości jako dzikie zwierzę nie miał stale do dyspozycji pożywienia, a żyjąc na
stepach – wydeptywał wokół siebie trawę, która mu w fizjologicznej czynności
przeszkadzała. Podobne zachowania „udeptywania” zauważamy przed układaniem się
psów do snu.
Z innych zachowań atawistycznych, można wymienić : zjadanie odchodów szczeniąt przez
sukę – matkę, tarzanie się, kopanie własnego legowiska, wycie z samotności.
Także zdaniem niektórych – ciąża urojona ( pseudociąża ) jest zjawiskiem atawistycznym.
Jako uzasadnienie podaje się, że w wilczym stadzie w okresie porodu suki „alfa” –
następowała synchronizacja cykli płciowych innych suk, tak aby samica dominująca
szczenna - po porodzie – miała zabezpieczony pokarm dla swoich wilcząt. Laktacja poza
ciążą u suk - jest obecnie zbędna, chociaż występuje spontanicznie u niektórych suk do
dziś.
Podłoże atawizmu uzależnione jest od predyspozycji psychofizycznych osobników
współczesnych, a wynikających ze stopnia ich „zezwierzęcenia” lub podatności na
zachowania powszechnie uznawane za pierwotne lub prymitywne.
Dominacja i submisja : to podstawowe zachowania w grupie, pozwalające na
ustalenie i utrzymanie porządku w postaci hierarchii. Uwidacznia się to w zachowaniu psów,
dzięki charakterystycznej postawie ciała i czasem mimice.
Dominacja to zdolność uzyskiwania przywilejów i ich obrony. Pies dominuje, używając pozy
wysokiej, oraz zachowań zrytualizowanych, wobec których zwierzęta stojące niżej w
hierarchii społecznej – okazują uległość. Pies dominujący może także stosować zachowanie
agresywne, zwane konkurencyjnym lub hierarchicznym. Poza wysoka – pies wykazuje
pewność siebie. Przednia część tułowia jest wyprostowania i sztywna, głowa uniesiona
wysoko, na wyciągniętej szyi, uszy postawione, ogon podniesiony, sierść zjeżona, odsłonięte
okolice genitaliów. Jest to rytuał dominacji – poza umiarkowanego grożenia. .Pies patrzy
wprost na ewentualnego przeciwnika. Przy braku reakcji grożenie umiarkowane może
przejść w ofensywne. Są to t.zw. sygnały grożące.
Prezentuje je pies pewny swych sił. Na plan pierwszy wybija się przede wszystkim
specyficzna mimika. Następuje obnażanie kłów, dzięki ściągnięciu górnej wargi.
Innymi formami dominacji jest przyjmowanie pozycji „T”, gdy pies górujący w hierarchii
zbliża się do podporządkowanego pod kątem prostym, umieszczając pysk ( a czasem i
szyję) – na barku, popychając do przodu i zmuszając przeciwnika albo do
podporządkowania się, albo do walki.
Pies, który utwierdza swą dominację w pozycji „T” lokuje czasem przednie, wyprostowane
kończyny na barku podporządkowanego, albo wspina się na niego, przyjmując pozycję
kopulacyjną.
Ten typ behawioru występuje także w czasie kojarzenia się i jest formą testowania przez
samca gotowości samicy do krycia.
- 12 Submisja czyli podporządkowanie się u psów może mieć postać czynną lub bierną.
Postawa psa w trakcie biernego podporządkowania się jest jakby antytezą ofensywnego
grożenia.
Pies kuli się z ogonem między tylnymi nogami, uszy ma złożone lub oklapnięte na boki.
Mimika pyska – to t.zw. „submisyjny uśmiech”. Ponadto pies ustawia się wobec dominanta
w ten sposób, że zasłaniając w pierwszej fazie ogonem gruczoły zapachowe – pozwala na
obwąchanie okolic odbytu i narządów płciowych. W czasie submisji pies podporządkowany
odwraca głowę, unikając spojrzenia silniejszego przeciwnika. Submisja bierna kończy się
zwykle kładzeniem się okazującego uległość psa na boku lub na grzbiecie.
Submisja czynna to aktywne okazywanie dominantowi swej uległości. Pies zbliża się do
dominanta z mimiką submisyjną, obskakuje dominanta, macha ogonem, skomli i oblizuje
jego pysk.
Sygnały uspakajające: służą utrzymaniu harmonii w grupie, pozwalają okazać
wzajemną życzliwość, pomagają unikać konfliktów.
Pierwszym sygnałem uspakajającym, jakiego używają szczenięta jest ziewanie.
Ponadto wyróżniamy tu : 1) odwracanie wzroku, głowy, całego ciała,
2) spowolnienie ruchów,
3) zastygnięcie, znieruchomienie w pozycji siad lub waruj,
4) oblizywanie się, mlaskanie,
5) chodzenie po łuku,
6) rozdzielanie,
7) podnoszenie łapy i In.
Przyczyny stanów neurotycznych u psów - oznaki stresu
1) Nadmierne podporządkowanie i zbytnie przywiązanie do właścicieli. Psy te
przysparzają najwięcej problemów, gdy zostają same w domu. Bywają destrukcyjne,
brudzą w domu, wyją, szczekają, drapią i gryzą drzwi i okna, próbując ucieczki, a
nawet samookaleczają się.
2) Nadmierna skłonność do dominacji na ogół przysparza problemów związanych z
agresją terytorialną .Objawia się to też ciągnięciem na smyczy, ucieczkami,
wskakiwaniem na ludzi, szczególnie na gości. Występują trudności z utrzymaniem
nad psem kontroli.
3) Stresotwórcze środowisko domowe
4) Agresywne techniki tresury
5) Brak wczesnej socjalizacji
6) Nieodpowiednia dieta wpływająca na centralny układ nerwowy.
7) Choroby i ból.
Negatywne oznaki stresu : rozszerzone źrenice, uszy położone do tyłu, spocone poduszki
łap, zadyszka, ślinotok. Wiele psów przypada do ziemi płasko, zamierając w bezruchu. Inne
objawy, to gwałtowne gubienie włosa, a nawet mające oznaczać całkowite
podporządkowanie – oddawanie moczu.
Czasem pod wpływem stresu pies nagle zaczyna się zachowywać nadmiernie aktywnie,
biega w kółko, podskakując, lub ogryzając ogon.
- 13 -
Agresja i jej przyczyny :
Agresja u psów - to bardzo złożone zagadnienie. Poszczególne typy agresji występujące u
psów mogą mieć charakter prawidłowy, lub patologiczny. Wiążą się z różnym poziomem
zagrożenia, jakie stanowi dla otoczenia agresywny pies i wymagają odmiennych sposobów
działania. Także i w przypadku sekwencji zachowań wchodzących w skład normalnej reakcji
agresywnej, istnieje jednak pewne zagrożenie dla otoczenia.
Rozróżniamy agresję wewnątrzgatunkową i agresję międzygatunkową ( łowczą ).
Agresja wewnątrz gatunkowa została zrytualizowana i wewnątrz grupy powstał system
umożliwiający współdziałanie, bez zabijania się nawzajem. System ten opiera się na :
1) układzie hierarchicznym
2) sygnałach uspakajających,
3) rytualizacji agresji (sygnałach grożących)
Zachowanie agresywne u psów jest zachowaniem adaptacyjnym – utrwalonym w procesie
ewolucji. Jest jednym ze sposobów zdobycia, bądź uniknięcia czegoś Każdy pies może
zachować się agresywnie, przy czym każdy pies ma pewien próg agresji, po przekroczeniu
którego ugryzie. Istnieją także progi agresji dla zachowań grożących ( warczenie,
podnoszenie warg, kłapanie zębami) Pojawienie się pewnych elementów w środowisku może, w zależności od ich natężenia, spowodować którąś z tych reakcji. Takimi elementami
może być obecność ludzi, z którymi pies nie został socjalizowany, dotykanie psa, zbliżanie
się do psa, obecność miski z jedzeniem albo innych cennych dla psa rzeczy, elementy
kojarzone przez psa z nieprzyjemnościami.
Niski próg agresji - występuje przy większej skłonności do agresji.
Wysoki próg agresji – psy atakują przy silnym zadziałaniu bodźców, albo, gdy ucieczka jest
niemożliwa.
Przyczyny agresji: 1) strach, 2) dominacja, 3) poczucie własności ( jest to związane z
dominacją), 4) instynkt obrończy ( obrona domu i rodziny), 5) przyczyna specyficzna ( np.
atak innych psów w określonym miejscu lub sytuacji), 6) obawa prze karą ( reakcja może
nastąpić z wyprzedzeniem), 7) ból ( podczas zabiegów leczniczych i pielęgnacyjnych),
8) instynkt łowiecki ( gryzienie jest elementem polowania ), 9) związana z lekami – efekt
uboczny działania leków, Może tu tez występować 10) agresja spowodowana chorobą
( m.in.złym samopoczuciem, czy zakażeniem boreliozą)..
Agresja skierowana jest zwykle przeciw zwierzętom innego gatunku, ale niekiedy też
przeciw dzieciom, a nawet dorosłym.
W pełni można polegać tylko na psie o stabilnym, o pewnym charakterze. Ustaleniu tej tak
ważnej cechy charakteru, mają służyć dobrze opracowane testy psychiczne charakteru o
których będzie mowa w dalszej części niniejszego opracowania.
Agresywność danego osobnika zależy od wielu czynników : odziedziczonych genów,
przebiegu ciąży matki, socjalizacji pierwotnej ( do ukończenia 3-ch miesięcy), socjalizacji
wtórnej tj. wychowania przez matkę i inne dorosłe osoby, środowiska stworzonego przez
- 14 –
hodowcę a potem właściciela, zdarzeń i wypadków występujących w życiu codziennym,
pozytywnych i negatywnych interakcji społecznych, chorób i innych.
Zachowanie agresywne jest wyzwalane przez kilka bodźców.. Znając okoliczności
towarzyszące agresywnemu zachowaniu, możemy ustalić, jakiego rodzaju była to agresja i
co mogło ją wyzwolić.
Mowa ciała psa wyrażająca jego stan emocjonalny:
Asertywność – pewność siebie – Pies wyraża swoje pragnienia, chęci bez bycia agresywnym
wobec innych, nie wyraża ani gniewu, ani strachu. Przybiera tylko „pozę wysoką”, lecz
nieusztywnioną, wzrok skierowany jest na zad przeciwnika, występuje warknięcie, pysk
pozostaje gładki, ogon nieco, lub całkowicie uniesiony.
Uspakajanie – Umiejętność zahamowania agresji innego psa za pomocą nieagresywnych
póz, mimiki, gestów oraz rytuałów, zanim ten zdąży zaatakować. Pozwala to uniknąć ataku.
Może to być też utrzymanie pozy asertywnej, odwrócenie wzroku i nieodsłanianie zębów.
(Pies odwraca głowę, nie zmieniając – na ogół neutralnej – postawy ciała). Poza psa: nos
wyciągnięty w kierunku ucha drugiego osobnika, obniżony grzbiet, stulone uszy, gładki pysk,
półprzymknięte oczy, ruchy powolne.
Gotowość do ataku sygnalizują: szybkie ruchy, poza wysoka, uniesiona głowa a uszy
wyprostowane ku przodowi, nawet u psów z obwisłymi uszami, obnażone zęby, lekko
otwarty pysk, szczęki gotowe do chwytu, szeroko otwarte oczy, spojrzenie skierowane na
pysk przeciwnika, kąciki warg odsunięte do tyłu, górna warga uniesiona w górę, dolna
opuszczona, ogon uniesiony i wyprostowany, sierść na łopatkach, grzbiecie i zadzie zjeżona,
nogi maksymalnie wyprostowane, co powoduje, że postać wydaje się większa, masywna, z
gardła dobywa się głuche, dudniące warczenie. Wszystkie mięśnie są tak napięte, że
uniesiony prosto w górę ogon drży.
Niepewność – poza niska, tułów obniżony, na ugiętych łapach, szyja cofnięta między
łopatkami, uszy położone na karku, ogon opuszczony lub nawet podkulony między tylnymi
łapami.
Zachowania łowcze – kiedy pies zbliża się do ofiary lub do bydła, które pilnuje – przybiera
pozę niską.
Analiza każdej pozy i mimiki wiele mówi o emocjach, które przeżywa zwierzę, jego
zamiarach związanych z atakiem. Właściwe odczytanie stanu emocjonalnego psa,
wyrażającego uzasadnione emocje, pozwala uniknąć ugryzienia.
Rodzaje agresji :
1) Agresja obronna jest wyrazem pewnych emocji ( obawy, strachu ), oraz pojawia się w
szczególnych sytuacjach np. gdy zbliża się osobnik postrzegany jako niebezpieczny..
Rozróżniamy tu : a) Agresję dystansującą - występującą przy przekroczeniu dystansu
bezpieczeństwa przemieszczającego się psa.
- 15 –
Pies zachowuje się agresywnie wobec ludzi i psów nie należących do rodziny, lub z którymi
nie kontaktował się regularnie od dzieciństwa, czy też tych, którzy mają jakieś nietypowe
cechy. Ten rodzaj agresji jest objawem fobii społecznej. Pies manifestuje patologiczną
obawę, lub patologiczny lęk (fobię) w kontakcie z pewnymi osobami lub psami.
b) Agresję terytorialną - występującą przy przekroczeniu dystansu
bezpieczeństwa psa lub granic miejsca odpoczynku. Celem tej agresji jest utrzymanie intruza
w bezpiecznej odległości. Obrona terytorium jest naturalnym zachowaniem się psa, przy
zachowaniu granic „agresji”.
c) Agresję macierzyńską - występującą przy przekroczeniu dystansu
bezpieczeństwa suki chroniącej swoje młode. Może się ona wahać od umiarkowanej do
silnej. Jej celem jest odpędzenie każdego, kto mógłby zrobić krzywdę szczeniętom, czy
narazić matkę na ewentualne rany, co miałoby negatywny wpływ na laktację Ten rodzaj
agresji jest zachowaniem naturalnym.
d) Agresję z rozdrażnienia - mającą miejsce przy ingerencji jednostki, z
którą pies jest prawidłowo socjalizowany, psa lub człowieka, a także przy przekroczeniu
dystansu osobniczego przez jednostkę, która nie jest oceniana jako niebezpieczna, przy
bolesnych zabiegach lub ich przewidywaniu oraz zbliżaniu się osoby lub zwierzęcia
kojarzonych z bólem ,czyli jednostek, które go powodują, lub są obecne, kiedy pies
doświadcza bólu. Jest to rodzaj umiarkowanej agresji obronnej. Dzięki niej pies jasno i bez
nadmiernej impulsywności wyraża swoje emocje i intencje, a sekwencja jego zachowań jest
czytelna dla otoczenia. Jest charakterystyczna dla psa drażliwego, zaniepokojonego,
zmuszanego do czegoś. To zachowanie jest odpowiedzią na liczne czynniki zewnętrzne np.
zabiegi medyczne, ale i wewnętrzne, jak złe samopoczucie spowodowane głodem,
pragnieniem, niezaspokojoną potrzebą zabawy, czy niezaspokojonym popędem seksualnym.
Przyczyną drażliwości mogą być stany lękowe lub depresyjne. Ryzyko tej agresji rośnie w
czasie rui, a u samców, gdy wyczuwają wydzielane przez suki feromony.
e) Agresję ze strachu – występującą przy przekroczeniu dystansu
krytycznego przez jednostkę ocenianą jako niebezpieczną, w sytuacji bez wyjścia. Także l
obecność drapieżnika lub osobnika, z którym pies nie był prawidłowo socjalizowany a który
w oczach psa może stanowić śmiertelne niebezpieczeństwo.
Występuje ona, kiedy pies się boi i nie ma możliwości ucieczki. Wtedy z całą mocą, bez
żadnej kontroli – broni się on przed zagrożeniem, walcząc o przeżycie. Brak kontroli
powoduje, że agresja ze strachu jest bardzo niebezpieczna i przyczynia się do poważnych
obrażeń. .Agresja ze strachu jest naturalnym zachowaniem.
Wymienione wyżej rodzaje agresji są uporządkowane rosnąco pod względem nasilenia.
2) Agresja przemieszczona - występuje wtedy, gdy obiekt, który pies chce zaatakować jest
niedostępny i pies odreagowuje swoje emocje na innej ofierze. Agresja ta nie jest typową
agresją ofensywną, czy obronną. Może się wywodzić z każdego rodzaju agresji. Towarzyszy
jej wysoki poziom pobudzenia. Nie jest zwrócona przeciwko bodźcowi, który ją wywołał ( na
ogół nieosiągalnemu), lecz kieruje się przeciwko innemu obiektowi, znajdującemu się bliżej i
dostępnemu. Wiąże się ona zazwyczaj z agresją z rozdrażnienia, terytorialną lub
konkurencyjną.
3) Agresja ofensywna - występuje w sytuacjach, kiedy pies zbliża się do atakowanego
osobnika. Rozróżniamy tu :
- 16 –
a) Agresję konkurencyjną – jako naturalne zachowanie się psa. Występuje ona
podczas rywalizacji o jakiś przywilej, zasoby, których nie ma wystarczająco dużo. Psy
rywalizują ze sobą, aby zdobyć pokarm, mieć kontrolę nad daną przestrzenią, mieć kontrolę
nad partnerem społecznym lub seksualnym, panować nad szczeniętami.
Rywalizacja pomiędzy psem a człowiekiem może się toczyć o następujące przywileje: dostęp
do pożywienia, kontrolę przestrzeni, kontrolę partnera społecznego, kontrolę potencjalnego
partnera seksualnego, zajmowanie się nowo narodzonym dzieckiem ( u suk – szczenięciem).
b) Agresję hierarchiczną - dla uprawomocnienia lub podważenia statusu w
hierarchii. Występuje ona, kiedy jest wystarczająca ilość zasobów.
Agresje te są akceptowalne, o ile są dostosowane do okoliczności i nie pociągają za sobą
:okaleczeń i kończą się wraz z najmniejszymi przejawami uległości zwyciężonego
zwierzęcia.
c) Agresję zaborczą - pies broni dostępu do przedmiotu, lub obiektu, który do
niego należy, albo który sobie przywłaszczył. Przyczyną takiej agresji może być : weryfikacja
pozycji w hierarchii rodziny, domaganie się zabawy, ochrona człowieka jako partnera
społecznego ( dziecka ), obrona pokarmu, kości.
d) Zachowania łowcze - Pies jest drapieżnikiem i może polować na wszystko,
co da się zjeść. Jeżeli nie jest głodny, poluje na obiekty, które się poruszają i nie są w jego
rozumieniu, przedstawicielami zaprzyjaźnionego gatunku. Ofiarą może stać się osobnik
będący w danym momencie w ruchu, z którym pies nie został socjalizowany. Za skłonność
do zachowań łowczych odpowiedzialny jest w pewnym stopniu czynnik genetyczny. Jeżeli
szczenię rasy myśliwskiej pochodzi z linii użytkowej, istnieje większe prawdopodobieństwo,
że będzie w przyszłości polować.
Wówczas bowiem - wewnętrzna motywacja kłóci się z socjalizacją. Wydaje się, że również
genetycznie uwarunkowaną, jest skłonność niektórych dużych psów do „polowania” na małe
psy, nie traktując ich jako członków swojego gatunku. Ruch ofiary jest wystarczającym
czynnikiem wyzwalającym chęć polowania.
Jednakże zachowanie psa nie przypomina tu żadnych innych rodzajów agresji. Pysk
pozostaje gładki.
e) Agresję gończą – rodzaj agresji łowczej, który nie kończy się zabiciem
ofiary. Różnica między dwoma wymienionymi rodzajami agresji związana jest z procesem
socjalizacji psa. Pies poprzestaje jedynie na gonieniu obiektu będącego w ruchu.
Szczególną odmianę agresji gończej okazują owczarki. Zaganianie stada jest pochodną
zachowań łowczych. Gdy pracują, można u nich zaobserwować typowe pozy niskie, z
tułowiem wyciągniętym przy ziemi, wolnymi ruchami skierowanymi w stronę „ofiary”, po
których następuje szybki bieg i kontrolowane ugryzienie w dolną część tylnych kończyn. Pies
atakuje ofiarę od tyłu. Może kąsać w nogi biegnących ludzi „swoich” lub obcych. Nie jest
rozstrzygnięte, czy jest to cecha dziedziczna, czy też powstaje przez naśladowanie. Pies ma
gładki pysk, dobrze się bawi, a jego zachowanie nie ma nic wspólnego z innymi formami
agresji.
4). Agresja nadmierna – może być to agresja pierwotna, wtórna i na komendę.
Agresja nadmierna może wystąpić w każdych okolicznościach. Na zmniejszenie agresji
nadmiernej nie można wpłynąć za pomocą kar i nagród.
- 17 –
Została ona zautomatyzowana – jest wyzwalana jakby za naciśnięciem przycisku. Nie
można jej powstrzymać ani nawet zmniejszyć, ponieważ nie występuje reakcja na karę.
Można ją natomiast leczyć farmakologicznie. W razie konieczności psu należy usunąć kły,
lub niestety poddać eutanazji
a) Agresja nadmierna pierwotna - to rodzaj zaburzenia pojawiającego się nagle, nie
narastającego stopniowo. Ugryzienia są niekontrolowane. Można także zaobserwować
odejście od typowej sekwencji zachowania. Skłonność do agresji nadmiernej pierwotnej
świadczy o poważnych zaburzeniach funkcjonalnych danego osobnika.. Mogą tu
występować choroby organiczne, zaburzenia zachowania ( osobowość wybuchowa ), stan
dysocjacji ( przypominający schizofrenię u ludzi ). Zachowanie jest nielogiczne i
niefunkcjonalne.
b) Agresja nadmierna wtórna - może się przekształcić z agresji każdego rodzaju. Pies
przyjmuje pozy wysokie. Zwierzę nabiera pewności siebie. Zachowanie jest też nielogiczne i
niefunkcjonalne.
5).Agresja na komendę – jest nabyta – nie występuje w odpowiedzi na potrzebę biologiczną,
jest wyuczona na drodze warunkowania instrumentalnego. Pies musi tu posiadać wysoki
poziom inteligencji, być zrównoważony, zdrowy fizycznie i psychicznie stabilny pod
względem nastroju i emocji, nie może być impulsywny, ale powinien działać szybko. Pies
atakuje bezpośrednio i na komendę, gryząc mocno konkretną część ciała, zgodnie z
poleceniem. Jeżeli pies jest zrównoważony, a zachowań agresywnych na komendę nauczyli
go profesjonaliści, wtedy atak na komendę stanowi formę obrony ludzkiej społeczności.
Bez względu na to, jakie jest źródło agresji, rzadko znika ona samoistnie. Zachowania
agresywne mają raczej tendencje do nasilania i przemiany w agresję nadmierną wtórną.
Dziedziczenie agresji :
Geny maja przemożny wpływ na rozwój zachowań agresywnych. Nasileniu agresji sprzyjają
takie cechy psa, jak pobudliwość, impulsywność, reaktywność, brak lub słaba kontrola
ugryzień, a także sposób, w jaki pies postrzega świat. Wiele psów, które zostały prawidłowo
socjalizowane, w okresie przejścia od dojrzewania do dorosłości – całkowicie się zmienia i
upodabnia do jednego ze swoich rodziców.
Psy te bardzo często manifestują agresję dystansującą i terytorialną – dwa typy zachowań
związane z tymi samymi predyspozycjami. Również zachowania łowcze są uwarunkowane
genetycznie.
Nie istnieje „ gen agresji ”, czy poszczególne geny odpowiedzialne za jej konkretne rodzaje.
Można raczej mówić o bardzo wielu genach, które mają wpływ na motywację zachowań
agresywnych. Jakkolwiek mówi się o predyspozycjach rasowych, które wykorzystuje się do
określonych celów, to żadne badania naukowe nie udowodniły zależności pomiędzy
konkretną rasą, a liczbą agresywnych osobników. Tak więc wszelkie stwierdzenia przeciwko
którejś z ras psów, jako bardziej agresywnej niż inne – nie znajdują naukowego
uzasadnienia.
Wzorzec każdej rasy obok wymogów eksterierowych, wymienia pożądane, ale także i
negatywne cechy psychiczne oraz użytkowość danej rasy.
- 18 –
Także ostatnio uzupełnione przez FCI standardy zawierają zapis o konieczności
dyskwalifikacji osobników wykazujących anomalie psychiczne. Ponadto istnieje nakaz FCI
dyskwalifikacji psów nadmiernie bojaźliwych i agresywnych.
Niestety jednak - zapisy te w dużej mierze nie są w praktyce uwzględniane czy
respektowane.
Należy na pewno przyjąć, że wpływ na rozwój zachowań agresywnych mają zarówno geny
jak i środowisko. Jednakże skoro dziedziczność niewątpliwie wpływa na zachowania
manifestowane przez osobniki danej populacji, to przy kwalifikacji hodowlanej należy
dokonywać stosownej selekcji, tak aby :
1) Pies rodzinny nie był agresywny, impulsywny ani lękliwy.
2) Psy przeznaczone do pracy pochodziły ze specjalnych hodowli, w których przy selekcji
uwzględnia się zarówno zdolność do socjalizacji, jak i do walki, po to, aby wybrane zwierzęta
umiały dobrze walczyć, ale jednocześnie miały wysoki poziom samokontroli.
Najmniejsze zaniedbanie w selekcji hodowlanej powoduje, że rodzą się osobniki z
zaburzeniami, co nie jest korygowane na drodze bezlitosnego doboru naturalnego jak kiedyś,
kiedy to jednostki nie mogące się komunikować albo panować nad własną agresywnością –
były wykluczane ze stada.
Wrodzone cechy społecznego zachowania :
Machanie ogonem o większej częstotliwości niż u wilka.
Wyznaczanie moczem terytorium częstsze niż u wilka.
Uśmiechanie się, czego nie ma u wilków.
Szczekanie, które u wilków ma małe znaczenie.
Zachowanie zbiorowe ( psy gończe, psy zaprzęgowe ) inne niż zachowanie watahy i
jest cechą udomowienia.
6) Inna aktywność, więcej odpoczynku i snu, niż u wilka.
7) Zachowanie wywołane stresem.
1)
2)
3)
4)
5)
Najważniejsze różnice międzyrasowe zachowania - powstałe
wyniku selekcji hodowlanej :
1) Niemożność komunikacji niewerbalnej np. zwisające uszy, brak ogona, długa sierść.
2) Podwyższenie lub obniżenie progu tolerancji na inne osobniki danego gatunku.
3) Zanik lub przerost pewnych zachowań.
4) Osłabienie układu nerwowego, występujące przy wydelikaceniu budowy.
Testy psychiczne – charakteru:
Mają na celu w szczególności dla potrzeb hodowlanych poznanie predyspozycji charakteru,
czyli poznanie tych składników charakteru, które są zakotwiczone w puli genetycznej, a w
związku z tym są one ważne z punktu widzenia hodowli.
- 19 –
Testy dla szczeniąt nie są prognozą zachowań dorosłego osobnika . Żaden z tych testów nie
wytrzymuje w pełni próby czasu, a zachowanie dorosłego psa znacznie odbiega od
przewidywań poczynionych, gdy piesek miał 7 tygodni, lub 3 miesiące. Można natomiast, z
dużym prawdopodobieństwem przewidzieć, czy pies będzie wykazywał tendencję do
zachowań impulsywnych albo do nadruchliwości. Znaczące są reakcje, które szczenię
prezentuje systematycznie. Wtedy zasadnicze cechy charakteru dadzą się zauważyć dość
wcześnie. ( np. pewność siebie). Test osobowości u szczeniąt powinno się oceniać w wieku
ok.7 tygodni ich życia. Badamy wtedy wrodzone predyspozycje tj. pragnienie kontaktu, chęć
dominacji, gotowość współpracy, wrażliwość na dotyk, reakcje na dźwięk, czy nowy bodziec,
reakcję na pożywienie, zrównoważenie, czyli reakcję na zagrożenie itp.
Testy charakteru – dla potrzeb hodowli – przeprowadzane być powinny u psów młodych,
najlepiej w wieku 6 do 12 miesięcy, jeszcze „surowych”, nie przygotowanych do nich.
U starszego bowiem, albo specjalnie do prób przygotowanego zwierzęcia, jego „osobiste”
doświadczenie, albo celowe wyszkolenie, zakrywa w mniejszym lub większym stopniu wiele
wrodzonych właściwości charakteru.
.Celem testów jest sprawdzenie, w zależności od tego jakiej rasy pies jest im poddawany :
1) na jakie bodźce otoczenia pies reaguje, gdy przewodnik nie wpływa na niego
bezpośrednio,
2) zachowania się wobec spokojnych osób obcych,
3) charakteru kontaktu z obcymi osobami,
4) działania na różne bodźce z otoczenia, oraz:
5) próba odporności na strzał, ( sprawdzenie reakcji psa a nie jego wrażliwości),
6) próba ataku na przewodnika,
7) próba czujności i popędu do samoobrony przy zagrożeniu psa.
Psy już wyszkolone, poddawane są próbom sprawności, takich jak egzaminy, czy zawody.
Zmysły psów :
Wzrok na ogół u psów, z wyjątkiem tylko pewnych ras myśliwskich ( charty i szpice
myśliwskie ), jest najsłabiej rozwiniętym zmysłem, odznacza się jednak znacznie większą
niż u człowieka wrażliwością. Siatkówka oka psa nie posiada specjalizacji komórkowej,
koniecznej do selekcji kolorów i dlatego pies widzi jedynie czerwień i biel, oraz rozmaite
odcienie szarości, spostrzega tylko natężenie jakiejś barwy. Natomiast wszelkie inne
wrażenia wzrokowe pies odbiera znacznie ostrzej i szybciej niż człowiek. Zwłaszcza
błyskawicznie spostrzega ruch. Nie ujdzie jego uwagi zarówno poruszający się, nawet w
dalszej odległości – przedmiot, czy zwierzę, jak i dla oka ludzkiego nieraz niedostrzegalne
poruszenie ręki lub nieuchwytny grymas twarzy. Pies ma dużą źrenicę z możliwością
szerokiego pola widzenia i posiada w siatkówce więcej niż człowiek fotoreceptorów, dzięki
czemu w ciemności widzi znakomicie.
Pole widzenia psów oscyluje w zależności od budowy głowy od 200 st.(głowa zaokrąglona),
do 270 st. (głowa z wąską, wydłużona kufą), a więc jestlepszy odniz u ludzi.
Słuch : jest jednym z najlepiej rozwiniętych zmysłów psa. Słyszy on dźwięki o dużo większej
częstotliwości niż człowiek. Dla człowieka dostępna jest słyszalność w granicach 10 – 20.000
drgań/ sek., natomiast pies zdolny jest słyszeć t.zw. ultradźwięki o częstotliwości 10-cio
krotnie większej .niż człowiek.
- 20 –
Pies posiada słuch absolutny, bowiem rozróżnia i pamięta różnice dźwięku sięgające
zaledwie 1/8 tonu. Zapamiętuje bezwzględną wysokość tonu, bez porównywania go z innymi
tonami. Bardzo dokładnie rozpoznaje długość przerw.
Również ostrość słuchu psa jest znacznie większa niż u człowieka. My słyszymy szmery z
odległości 3 – 4 m., pies z dystansu 24 – 30 m. Przy tym potrafi on dokładnie określić
kierunek i źródło, skąd dźwięki pochodzą. Pies potrafi do tego stopnia wyostrzać swój słuch,
że odróżnia z dość daleka kroki swojego opiekuna, a także potrafi zapamiętać warkot
samochodu swojego pana. Na skutek tak czułego słuchu psa, nie zachodzi potrzeba
wydawania mu głośnych rozkazów i krzykliwych zakazów. Skuteczniejsza jest modulacja
głosu i odpowiednie zabarwienie. Pies odróżnia intonację rozkazującą, karcącą, zakazującą
oraz pochwalną.
Doskonały słuch ostrzega psa przed różnymi niebezpieczeństwami w otaczającym go
świecie.
Węch : odgrywa w życiu psa największą jednak rolę, a u niektórych ras stopień czułości
powonienia, stanowi w głównej mierze o ich wartości użytkowej. Siedliskiem narządu węchu
jest tylno- górna okolica jamy nosowej, w której znajdują się 2 błędniki sitowe, okryte silnie
unaczynioną i ukrwioną błoną śluzową. W błonie śluzowej znajdują się komórki nerwowe
(receptory ), odbierające bodźce ( podniety ) zapachowe - wskutek podrażnienia ich przez
unoszące się w powietrzu cząsteczki niektórych lotnych substancji. Liczba tych komórek u
psa, w zależności od rasy , szacowana jest z grubsza na sto kilkadziesiąt milionów do ponad
250 milionów, podczas gdy u człowieka na 5 – 20 milionów. Powierzchnia błony śluzowej u
psa jest ponad 35 krotnie większa niż u człowieka. Wrażliwość węchowa u psów jest różna.
Szczenięta mają węch słabszy niż psy dorosłe. U psów dorosłych rośnie ona gdy pies jest
głodny.Wrażliwość węchu zależna jest także od wilgotności i temperatury powietrza. Im
suchsze i bardziej rozgrzane powietrze, tym mniejsza jest czułość węchu.
Nadzwyczajna czułość węchu u psa, pozwala mu rozpoznawać także stan psychiczny
człowieka., jak gniew, strach, radość itp. Jest to możliwe dzięki wykrywaniu różnic zapachu
potu wydalanego przez osobę. Takie wyczucie zróżnicowania woni człowieka daje podstawy
do twierdzenia, ze pies wyczuwa chorobę czy śmierć.
Ostrość węchu umożliwia psu również uchwycenie tak nikłych różnic w natężeniu zapachu,
jakie powstają w ułamkach sekundy na tropach zwierzyny, czy śladach człowieka. Ta
właśnie zdolność pozwala psu ustalać podczas tropienia prawidłowy kierunek, w którym
posuwał się człowiek, lub uszła zwierzyna. Pies ma także zdolność zapamiętywania i
utrzymywania przez dłuższy czas w pamięci poszczególnych, różniących się miedzy sobą
zapachów.
Oprócz nosa pies ma jeszcze jeden narząd węchowy umiejscowiony na podniebieniu zwany
lemieszowo- nosowym, lub organem Jacobsa. Jest on bezpośrednio połączony z obszarem
mózgu uczestniczącym aktywnie w procesach doboru płciowego. Feromony działaja na ten
właśnie ośrodek silniej, niż na receptory węchowe w komorach nosowych.
Dotyk: Receptory czuciowe znajdują się w skórze i błonach śluzówki. Odbierają one bodźce
termiczne, fizyczne i dotykowe. Szczególnymi receptorami są włosy czuciowe
rozmieszczone na głowie psa. Zabezpieczają one przed zderzeniami z przedmiotami
Szósty zmysł :
Zdaniem wielu ludzi – szósty zmysł u psów ma polegać na tym, że psy mają zdolności
- 21 =
postrzegania rzeczy na sposób, którego ludzie jeszcze nie rozumieją, albo nie mogą ich
postrzegać za pomocą swoich zmysłów.
Badania naukowe pokazują u zwierząt istnienie pewnych zdolności, które z łatwością mogą
być uznane za pozazmysłowe, a które można jednak racjonalnie wytłumaczyć.
Wrażliwość psów na mniej lub bardziej wyczuwalne bodźce nie jest niczym u psów
nadnaturalnym. Znana jest zdolność psów do wynajdowania drogi powrotnej do domu.
Tłumaczy się to wyczuwaniem przez nie nawet bardzo nieznacznych zmian w polu
magnetycznym ziemi.
Z innych „nadzwyczajnych” zdolności dających się racjonalnie wytłumaczyć podać można
poniższe przykłady :
1). Pies przeczuwał nadciągające niebezpieczeństwo i jak szalony starał się ostrzec swego
pana ( obiegał pana, ciągnął go za części garderoby, a nawet, jak to nie pomogło - usiadł i
zaczął wyć, a potem mimo wyprowadzenia go z gospody, wrócił i dalej szarpał swego pana.).
Kiedy wreszcie wyszli oboje z gospody – po minucie budynek rozpadł się i kilka osób straciło
życie. Budynek zawalił się z powodu wykopów budowlanych na sąsiedniej posesji.
Naukowo to można wytłumaczyć tym, że psy mają bardzo dobry słuch i pies mógł z
wyprzedzeniem usłyszeć odgłosy pękania murarki budynku, dźwięki niedostępne dla ludzi..
2) Pies zdaniem właściciela „przepowiadał przyszłość”, bowiem na spacerze zatrzymał się,
uważnie wpatrywał w drzewo i nie pozwolił właścicielowi iść dalej - szczekając, a nawet
szczerząc zęby. Po chwili olbrzymie drzewo pokryte bluszczem – runęło. Czuły słuch psa
wychwycił ciche trzaski przy rozrywaniu się włókien drewna, w pękającym, zmurszałym pniu.
3).Bernardyny znajdują ofiary przysypane śniegiem nie dzięki nadprzyrodzonym zdolnościom
odszukiwania ludzi, lecz dzięki swoim dużym, graniastym głowom z dużymi uszami. Takie
uszy są bardzo wrażliwe na dźwięki o niskiej częstotliwości i psy te są w stanie słyszeć na
poziomie infadźwięków. Dzięki temu bernardyny mogą słyszeć delikatne dźwięki o niskiej
częstotliwości dochodzące spod śniegu, a oznajmiające ruchy ofiar, przysypanych lawiną. .
Pewne wyjaśnienie powyższej zdolności dało też odkrycie u psa receptorów podczerwieni.
Dzięki nim psy są w stanie wąchając śnieg – odkryć, czy pod lawiną człowiek jeszcze żyje..
Powoduje to wrażliwość na ciepło.
4).Niektóre psy zdają się wiedzieć o trzęsieniach ziemi i lawinach, jeszcze zanim one
wystąpią. Zdolności przewidywania kataklizmów przez psy ( i inne zwierzęta ), zostały
uznane przez niektóre państwa ( np.Chiny, Japonia),jako realne. - Obok bowiem
zaawansowanych technologii - zwierzęta zostały włączone do narodowego programu
ostrzegania przed trzęsieniami ziemi. Niewątpliwie bez wcześniejszego ostrzeżenia ze strony
psów – zginęłoby tam tysiące ludzi. U psów bowiem przed kataklizmem – wzrasta
podniecenie, jakby przewidywały nadchodzące nieszczęście, którego ludzie nawet nie
przeczuwają. Są niespokojne i zestresowane. Wygląda na to, że psy czują, co się zbliża i
próbują ostrzec swoich właścicieli. Przypuszczalnie ta umiejętność także opiera się na
doskonałym ich słuchu. Możliwość przewidzenia nadchodzącej burzy, lub trzęsienia ziemi da
się też wytłumaczyć reakcją na zmiany ciśnienia atmosferycznego, ewentualnie także
zakłóceniami pola elektrycznego.
- 22 –
5). Niektórzy ludzie twierdzą, że psy mogą przepowiadać nieszczęście np śmierć w rodzinie
poprzez wycie. Poważnie chora osoba, może umrzeć, więc z reguły usuwa się psy z
pomieszczenia takiej chorej, dla jej spokoju. Pies osamotniony, odizolowany od codziennych
warunków, będąci samotny i niespokojny – zaczyna wyć i jest smutny, co jest rzeczą zwykłą.
Realnie jednak można to zachowanie tłumaczyć – bardzo dobrym psim węchem. Zapach
potu chorego człowieka ulega zmianie, co wyczuwa właśnie pies.
6). Przewidywania powrotu domowników do domu - da się wytłumaczyć dobrym słuchem
psa, odróżniającego warkot samochodu itp. Niektórzy ludzie uważają, że najbardziej
przekonywującym dowodem na istnienie zdolności telepatycznych u psów jest
przewidywalność powrotu swoich państwa do domu, nawet jeżeli psy nie mają o nich
wiadomości dźwiękowych, ani węchowych. Kwestia powyższa nie jest naukowo
udokumentowana, ani wyjaśniona do końca.
7).Psy mają pewne możliwości czuciowe, które z naszego punktu widzenia są
nadzwyczajne, a dla nich całkiem zwyczajne. Mają także zdolność odczytywania naszych
nastrojów i zamiarów, o czym była mowa przy omawianiu psich zmysłów „.
8) Wyniki coraz liczniejszych badań wskazują na to, ze psy potrafią tworzyć bardzo subtelne,
czysto intuicyjne kanały porozumiewania się ze swymi właścicielami. Istnieje
przypuszczenie, że reagują one na nasze myśli. Tę tezę trudno potwierdzić w obiektywnych
badaniach laboratoryjnych, ale teza ta w życiu codziennym sprawdza się. Można by wtedy
mówić, ze nasz pies ma zdolności parapsychiczne. (np.Pies przychodzi z innego
pomieszczenia bez wołania, gdy jego pan intensywnie w myslach go przywołuje).
Z percepcji zmysłowych oprócz wzroku, słuchu, powonienia i dotyku, należy wymienić także
smak oraz zdolności odczuwania bólu.
Język psów – ich porozumiewanie się z otoczeniem :
Język psów:
Szczekanie : to powitanie, ostrzeżenie ale i przejaw agresji, a także niepokoju
wewnętrznego, czy zagubienia. Oznacza sygnał alarmowy adresowany do innych członków
stada, także, gdy to „stado” jest ludzkie. Oznacza ono : „Uwaga, coś się dzieje !” Psy mniej
wyją od wilków.
Merdanie ogonem : oznacza, że zwierzę wykonujące ten ruch, jest w wewnętrznym
konflikcie, oraz sygnalizowanie nastrojów a także przekazywanie sygnałów zapachowych.
Ziajanie z wywieszonym językiem : ma na celu zwilżenie języka, co wzmaga proces
parowania, prowadzący do ochłodzenia organizmu. Jest to konieczne ze względu na budowę
skóry, gdyż gruczoły potowe umiejscowione są tylko między palcami, co powoduje
niemożność oddawania nadmiaru ciepła poprzez pocenie się całym ciałem.
Zadzieranie nogi przez psa, przy oddawaniu moczu : umożliwia psu pozostawianie śladu
własnego, zagłuszającego swoim indywidualnym zapachem – poprzednie ślady, tj.znaczenie
terenu, wraz z informacją o swojej płci.
Grzebanie nogami za sobą po wypróżnieniu : to cecha atawistyczna, mająca na celu dodać
do odchodów – wydzielinę własnych gruczołów potowych z miejsc między palcami kończyn.
Sygnalizacja gotowości do agresji: wyrażana mimiką lub manifestowana całym ciałem,
omówiona przy dominacji oraz agresji.
Okazywanie podporządkowania : poprzez postawę czynnego podporządkowania lub
postawę bierną – omówiona przy submisji a także agresji.
- 23 –
Drżenie nie tylko z ochłodzenia, ale także jako objaw emocji, lęku, szoku zwłaszcza po
konfrontacji z większym agresywnym zwierzęciem.
Zakopywanie kości to cecha atawistyczna – instynktu zachowania pokarmu „na potem”
Kręcenie się psa za własnym ogonem: jest narowem występującym u psów
przetrzymywanych w nudnym, nie dostarczającym odpowiednich bodźców środowisku.
Rzadko zdarzają się też i inne natręctwa ruchowe, jak ogryzanie swoich łap, czy ogona,
względnie kręcenie głową.
Sygnały uspakajające :- sygnały mające na celu „zażegnanie” agresji i tam omówione.
Pomagają one uniknąć konfliktów.
Lepsze zrozumienie mowy psów pozwala nam zapobiec wielu nieprzyjemnym sytuacjom.
Porozumiewanie się psów : następuje kanałami węchowym, słuchowym, oraz wzrokowym.
Komunikację tą można podzielić na : werbalną i niewerbalną. .
Komunikację werbalną : ( głosową ) -zwiemy wokalizacją. Obejmuje ona szereg rodzajów
dźwięków jak : warczenie, sapnięcie, szczekanie o różnej amplitudzie i częstotliwości,
skomlenie, skowyt, grupowe wycie z poszczekiwaniem itp.
Warczenie to sygnał ostrzeżenia, zaproszenia do zabawy ale także niepokoju, czy poczucia
zagrożenia.
Skomlenie to chęc zwrócenia na siebie uwagi, czy sygnał frustracji.
Skowyt jest pewna wersja skomlenia, jako sygnału, ze coś „jest nie w porządku”, bólu lub w
czasie ucieczki jako wokalny wyraz poddania się.
Pomruki są odznaka zadowolenia.
Komunikacja niewerbalna : obejmuje system sygnałów wizualnych, dotykowych i
zapachowych, które mogą się uzupełniać.
Ruchy uszu są sygnałem wizualnym, a woskowina w uszach – sygnałem zapachowym.
Uszy podniesione – zamiar słuchania. Jedno ucho uniesione, a drugie opuszczone –
niepewność. Pochylenie uszu do przodu – ożywienie, ciekawość. Położenie uszu po sobie tj.
cofniecie i opuszczenie ich po bokach głowy – następuje po surowym skarceniu i robi
wrażenie „zawstydzenia”.
Oczy – sygnał wizualny jak np. fiksowanie wzroku na przeciwnika, czy odwracanie głowy i
unikanie spojrzenia.
Ogon – Merdanie ogonem entuzjastycznie z boku na bok – pies zrelaksowany, szczęśliwy.
Unoszenie ogona do góry – oznaka zadowolenia, gdy pies nim „macha”, lecz gdy koniec
lekko drzy – podenerwowania. Ogon wyprostowany do położenia poziomego i ostrożny ruch
ciała do przodu – to poczucie zagrożenia. Podwinięcie ogona pod siebie, między tylne nogi –
postawa uległości.
Uśmiechanie się – gest mimiczny towarzyszący próbie przywrócenia wewnętrznego spokoju
po „surowej reprymendzie”
Ziewanie – to uwalnianie się od nieprzyjemnego napięcia.
Jaśniejsze wargi : sygnał wizualny uwydatniający mimikę pyska ( gdy się ściągają ),
Sygnał zapachowy pochodzący z gruczołów w kącikach warg oraz prawdopodobnie
- 24 rozmieszczonych na głowie i szyi – odgrywa rolę w identyfikacji, a ślina w znakowaniu.
Barwa brzucha i piersi : kontrastująca z resztą ciała – sygnał wizualny, gdy pies w czasie
biernego podporządkowania, przewraca się na grzbiet i odsłania brzuch wobec dominanta t.zw. biała flaga – znak poddania się.
Kontrastowe ubarwienie końca ogona odgrywa rolę wzmacniacza sygnału wizualnego, przy
szybkich ruchach. Ruchy ogona rozprowadzają zapach pochodzący z rejonu odbytu,
Położenie ogona w relacjach społecznych ułatwia, bądź utrudnia inspekcję węchową tego
rejonu.. Na górnej powierzchni ogona znajduje się gruczoł zapachowy ( miejsce kontrastowo
ubarwione ) odgrywający rolę prawdopodobnie w znakowaniu i identyfikacji.
Ciemniejsze i jaśniejsze plamy na tułowiu - Sygnał wizualny – jaśniejszy pas barkowy,
pokryty gęstymi włosami na który kierują się ataki w czasie walk. Ciemniejsze plamy na
barku i części krzyżowej dodatkowo akcentują miejsca, gdzie znajdują się długie włosy,
dobrze widoczne w czasie jeżenia się sierści.
Gruczoły narządów płciowych - ich wydzielina to silny sygnał zapachowy., podstawowa
substancja używana przy znakowaniu u psów.
Gruczoły odbytowe i przyodbytowe wpływają na woń kału. Niekiedy odgrywają rolę przy
znakowaniu przez pocieranie i nadają zwierzęciu ważny w relacjach społecznych – zapach.
Gruczoły międzypalcowe sygnał zapachowy powodujący powstawanie śladów zapachowych
po zwierzęciu.
Komunikacja przez dotyk to przede wszystkim wzajemna pielęgnacja.: oblizywanie i
ogryzanie – występująca w rozmaitych relacjach ( matka – potomstwo ), (dominant –
podporządkowany ), także odpoczynek w bliskim kontakcie fizycznym.
Z komunikacją przez dotyk – wiąże się zachowanie psów podnoszące ich komfort, i ich
dobre samopoczucie. Najważniejsze z nich to :drapanie wykonywane tylnią nogą, ogryzanie
futra ( usuwanie pasożytów ), oblizywanie pyska, lizanie innych części ciała, przeciąganie się
ziewanie, ocieranie się o różne obiekty, ochładzanie ciała w czasie gorąca poprzez leżenie
w błocie lub płytkiej wodzie, tarzanie się w piasku itp.
Oprócz przynoszenia ulgi w czysto fizycznym sensie – zachowanie to może służyć także do
łagodzenia napięcia psychicznego, wywołanego sytuacją konfliktową. Funkcję tą pełni
przeciąganie się i oblizywanie psów, których stan psychiczny oscyluje między decyzją o
ataku i ucieczce.
Co mówią do nas psy – interpretacja ich mimiki oraz postawu ciała :
Pies spokojny : Luźna postawa ciała, ogon łagodnie opuszczony, lub lekko zawinięty, głowa
uniesiona wysoko, uszy stojące, ale nie skierowane do przodu, pysk lekko rozchylony, tak że
widoczny jest język. Postawa normalna.
Pies uważny i czujny : Postawa normalna, przy lekkim „poddaniu” do przodu, ogon nie
wyprężony, ani też nie zjeżony, głowa podniesiona wysoko, uszy lekko skierowane ku
przodowi, oczy szeroko otwarte, pysk zamknięty, nozdrza gładkie.
- 25 Pies grożący, przy intencji ataku : Postawa wysoka, ciało wyprężone, lekko skierowane do
przodu, ogon wyprężony uniesiony ku górze, sierść na grzbiecie najeżona, uszy skierowane
do przodu, zmarszczki na czole i nozdrzach, zęby wyszczerzone, kąty pyska nie cofnięte,
lecz lekko wysunięte do przodu, wargi podciągnięte. Jest to charakterystyczna postawa „psa – dominanta”.
Pies lękliwy o tendencji do submisji : Niska postawa ciała, podwinięty ogon, tylne nogi
podkulone, uszy położone po sobie, do tyłu, głowa opuszczona, oczy „zezują” z boku na
źródło niebezpieczeństwa, nos zmarszczony, wargi lekko podciągnięte, a ich kąciki
ściągnięte do tyłu. Taka postawa przy lekko otwartym pysku, może być wstępem do
zaatakowania ze strachu.
Pies uległy, przy czynnym podporządkowaniu : Niska postawa, ogon opuszczony, często
między tylnymi nogami, uszy położone do tyłu, spojrzenie uciekające w bok, kąciki warg
cofnięte do tyłu, język liże powietrze.
Pies uległy przy biernym podporządkowaniu : Pies kładzie się na grzbiet, odsłaniając brzuch.
Ogon podkulony zakrywa organy płciowe. Łapy przednie luźno zgięte, głowa odchylona na
bok, oczy unikają kontaktu, są przymknięte, uszy płasko przyległe do szyi, nos i czoło
gładkie. Pies może „popuszczać” mocz, a opuszki łap bywają spocone.
Pies radosny, z chęcią zabawy: Pies podniecony i skory do zabawy wykonuje „ukłon”,
przypadając przednimi łapami do ziemi., a nawet wywraca się na grzbiet.
Inteligencja psów :
Jest to zbiór podstawowych predyspozycji umysłowych, odczucie prostych emocji, lęków,
pragnień, ufności, tęsknoty, pragnienia. Stopień inteligencji nie zależy od rasy, lecz od
konieczności rozwiązywania problemów i od selekcji hodowlanej.
Przeciętny, zdrowy pies dorosły zdobywa doświadczenie kojarząc przyjemne lub niemiłe
doznania z pewnymi elementami sytuacji, a zdolności unikania sytuacji o negatywnych
doznaniach ujawniają się, dzięki dobrze rozwiniętej, trwałej pamięci. Pamięć psa może mieć
też inne, niezwykłe właściwości. Niewykluczone, że podobnie jak wilk – ma on zdolność
kodowania w mózgu mapy terenu, na którym żyje, dzięki czemu może w razie konieczności
zmieniać trasę marszruty, by inną drogą osiągnąć ten sam cel.
U psów spotykamy się z t.zw. myśleniem konkretnym, czyli procesem psychicznym
zachodzącym w trakcie rozwiązywania określonego problemu, kiedy stykają się z jakimś
obiektem i manipulują nim. Występuje to podczas uczenia się metodą prób i błędów.
Jako przykład można podać – wydostawanie się psa z zamkniętego pokoju po naciśnięciu
klamki u drzwi, czy też przesunięcie skrzynki, wskoczenie na nią i dosięgnięcie wiszącego
dość wysoko smakołyku.
Trudno określić, w jakim stopniu pies może posługiwać się myśleniem abstrakcyjnym.
Według wielu naukowców – u psów domowych mogą występować najbardziej podstawowe
fazy tego procesu, co wiąże się z pojęciem inteligencji. Należy jednak pamiętać, że struktura
psychiki psa jest zasadniczo różna od ludzkiej. Błędem zatem jest antropomorfizacja, czyli
nadawanie psom – ludzkich właściwości
Pies rzeczywiście może wyławiać z mowy ludzkiej – określone słowa, czy krótkie frazy,
pojmuje intencje człowieka - poprzez sygnały niewerbalne, ton głosu, ale nie jest zdolny do
odróżniania dobrego od złego, nie czuje się winnym, a jego zachowanie nie jest osądem
- 26 etycznym, lecz obawą przed karą.
Pies traktuje rodzinę ludzką, jako swoich społecznych partnerów. Wchodząc w relacje z
ludźmi reaguje na sygnały, do których biologicznie jest przygotowany.
Wyczulony na sygnały niewerbalne, może dostrzec symptomy wrogości międzyludzkiej,
nawet dobrze maskowane.
Cechami ludzkimi, które robią na psie największe wrażenie i skłaniają do uległości są ton
wydawania komend, wielkość człowieka oraz jego postawa ciała.
Reasumując –psia inteligencja ma zdecydowanie ograniczony zakres, ale istnieje.
Niektóre psy są bardzo pojętne i potrafią nauczyć się niemal wszystkiego, inne natomiast
odznaczają się ograniczonymi, wyspecjalizowanymi zdolnościami. .. .
Podobnie, jak to jest u ludzi – inteligencja u psów nie jest jakością niezmienną, lecz ulega
wpływom wychowania i doświadczeń życiowych.
Rodzaje inteligencji :
1) Inteligencja przestrzenna - Zdolność zachowania w umyśle usytuowania obiektów,
odległości, miejsc, ludzi, zabawek, smyczy, legowiska itp.
2) Inteligencja cielesno – kinetyczna - Zdolność poruszania się i koordynacja ruchowa
( skakanie, wspinanie się, wchodzenie na drabinę, taniec ).
3) Inteligencja intrapersonalna - Samopoznanie, świadomość własnych możliwości i
ograniczeń. Wykazuje ją pies odmawiający skoku przez przeszkody lub rowy, które
według jego rozeznania są zbyt wysokie lub szerokie w stosunku do jego
możliwości. Ten rodzaj zdolności ma ogromne znaczenie w ocenie poziomu
inteligencji psa, wymaga bowiem świadomego oszacowania sytuacji, a nawet
wyobraźni.
4) Inteligencja interpersonalna - Zdolność współżycia z innymi istotami, przyjmowanie
roli przywódcy, oraz innych funkcji w stadzie. Stanowi ona podstawę komunikacji.
( „żebranie”, patrząc na smakołyk, wciąganie innych do zabawy, sygnalizowanie
swoich potrzeb).
5) Inteligencja językowa - Polega na możliwości regularnego komunikowania myśli i
odczuć poprzez posługiwanie się dźwiękami, gestami itp., mającymi zrozumiałe
znaczenie. Rozumienie mowy, gestów i znaków.
6) Inteligencja adaptacyjna - Przejawia się w zachowaniach w określonych sytuacjach
I znajduje odbicie w szybkości uczenia się i skuteczności rozwiązywania zadań.
Określa ona, co pies potrafi wykonać z własnej inicjatywy.( szuranie miską ).
7) Inteligencja użytkowa - Podatność na szkolenie, rozumienie, że określona komenda
wymaga określonego zachowania. Ważny tu jest czynnik zdolności koncentracji i
wytrzymałość. Jest to miernik przydatności psa dla człowieka, ale także jest ona
konieczna do realizacji zadań w życiu codziennym.
8) Inteligencja instynktowna – Zdolności i zachowania, które wynikają z dziedzictwa
genetycznego. W wypadku psów - inteligencja instynktowna tłumaczy niemałą część
ich zdolności.
- 27 Niektóre jej aspekty mogą być specyficzne jak np. skłonność do szczekania, lub jej
brak. Inne mają znacznie ogólniejszy charakter oraz szerszy zakres i mogą mieć
wpływ na zdolność do rozwiązywania zadań, posłuszeństwo i inne zachowania.
Rasa psa jest dość skutecznym wyznaczeniem charakteru jego inteligencji instynktownej,
lecz inteligencja adaptacyjna jest już kwestią znacznie bardziej indywidualną.
Testy na iloraz inteligencji wykazują zdolności rozwiązywania problemów i podjęcia
skutecznego działania.
Metody szkolenia psów :
1) Bodźców przyjemnych - wykonywanie rozkazów w oparciu o popędy i instynkty, bez
stosowania przymusu fizycznego. Dobrowolność wykonania rozkazu, oparta na
elementach zabawowych, które wzmacniają samodzielność i inicjatywę psa, oraz
sprzyjają psychicznemu rozwojowi.
2) Kontrastu polega na chwaleniu i nagradzaniu psa za dobre wykonanie polecenia, a
nagana, umiarkowane karcenie, a nawet przymus fizyczny za wykonanie niedbałe,
powierzchowne lub z ociąganiem się. Pozwala ona szkolić psy nie według schematu,
lecz indywidualnej psychiki i charakteru. Warunkiem powodzenia tej metody jest
umiejętna gradacja wymagań od psa, zwłaszcza w pierwszym okresie.
3) Mechaniczna – szkolenie par force. Nie jest w Polsce akceptowana. Polega ona nie
tylko na twardym wychowaniu i szkoleniu psa, ale na mechanicznym oddziaływaniu
jeszcze przed wykonaniem rozkazu, bez względu na to, jak zostanie on wykonany..
4) Naśladownictwa – dotyczy szkolenia psów pasterskich, gończych i dzikarzy, rzadziej
norowców. Ta metoda zdaje egzamin u aporterów podczas pracy w wodzie, oraz u
psów pasterskich np. border collie, kiedy młody pies pracuje przy stadzie z
doświadczonym, już wyszkolonym psem.
Szkolenie pozytywne: polega na dokładnie przemyślanym posługiwaniu się nagrodami ( jak
na przykład : smakołyki czy zabawki ) w celu skłonienia psa do zachowania zgodnego z
naszymi oczekiwaniami. U jego źródeł leżą konkretne, naukowe stwierdzenia psychologii
behawioralnej.
Clicker training - jest metodą szkoleniową psa używającą nagradzania ( pozytywnego
wzmocnienia ) za pożądane zachowania. Moment kiedy to pożądane zachowanie pojawia
się - zaznaczamy dźwiękami klikera. Ten zaznaczający dźwięk jest często nazywany
mostem ( bridge ) pomiędzy zachowaniem a nagrodą. Clicker Training opiera się na
naukowym fakcie, że zachowania nagradzane – będą powtarzane przez psa.
Celem tego szkolenia jest zrozumienie przez psa, że to jego zachowanie – powoduje
pojawienie się nagrody. Pies ofiarowuje nam jakieś zachowania, bo jest to w jego interesie.
Nasz cel, staje się celem psa. Całkowita zgodność interesów daje nam psa wykonującego
komendy z radością, psa który jest naszym partnerem, a nie niechętnym niewolnikiem.
Jedyną „karą” w tym szkoleniu jest brak nagrody, jeżeli zachowanie psa nie odpowiada
naszym wymaganiom. Komendy dodaje się do zachowania, jak pies już je opanował.
Najpierw kształtujemy zachowanie, potem dodajemy komendy.
- 28 –
Sam kliker, to pudełeczko ze sprężynującym kawałkiem metalu, wydający specyficzny
dźwięk. Można go zastąpić np. gwizdkiem, spinaczem papieru itp.
Użytkowość poszczególnych ras :
Kształtowanie się ras powstaje poprzez wybór do hodowli zwierząt o pożądanych cechach
tak fizycznych, jak i psychicznych. W ciągu stuleci hodowli psów na całym świecie, nastąpiło
powstanie przeróżnych ras i odmian, a także zmian wzorców behawioralnych.
Międzynarodowa Federacja Kynologiczna (FCI) podzieliła uznane przez siebie rasy na
10 grup, przy czym, przynajmniej teoretycznie, mają one odzwierciedlać pochodzenie oraz
użytkowość ras należących do poszczególnych grup.
Grupa I – Owczarki i psy pasterskie ( oprócz szwajcarskich psów pasterskich ) :
Grupa ta skupia psy, które pomagały przy pilnowaniu i przepędzaniu stad zwierząt
domowych. Można w tej grupie wyróżnić dwa typy użytkowe :
1) .Psy do pilnowania stad przed drapieżnikami i rabusiami.
Pełnią one funkcję obronną. W kontaktach z ludźmi – nieufne do obcych. Odważne,
waleczne, gdy zajdzie potrzeba, ale zrównoważone.
Mają słabo wyrażony instynkt łowiecki, przypuszczalnie jako efekt wieloletniej selekcji,
preferującej osobniki akceptujące oddane im w opiekę zwierzęta gospodarskie i pilnujące
stada, nawet w czasie wielomiesięcznych wypasów w górach.
2). Psy pasterskie zaganiające, biorące bezpośredni udział w pracy przy stadzie.
Służą do zaganiania stad owiec, gęsi, kaczek czy bydła (kóz, świń, reniferów ), oraz do
prowadzenia ich w określone miejsce. Od szczenięcia psy te podkradają się i zaganiają
wszystko, co się rusza. Zachowania te stanowią wyraz chęci wypełnienia genetycznej
instrukcji związanej z otaczaniem zwierzyny podczas polowania. ( określenie odległości od
stada, okrążenie stada, zaganianie do środka okręgu, zaczajanie się, przypadanie do ziemi i
obserwacja stada, następnie zaganianie stada w określonym kierunku). Psy te w trakcie
pracy stale współpracują z pasterzem. W kontaktach z ludźmi są przyjacielskie i na ogół
łatwo się podporządkowują.
Grupa II – Pinczery, sznaucery, molosy i psy szwajcarskie górskie :
Wiele psów z tej grupy – wykorzystywane jest jako psy obronne i stróżujące, psy pociągowe,
juczne i ratownicze. Charakteryzują się one dużą odwagą, twardością i czujnością. Mają
skłonność do dominacji Psy stróżujące ostrzegają donośnym szczekaniem. Psy obronne
w sposób naturalny zachowują się agresywnie wobec każdej osoby wchodzącej na ich
terytorium. Są podejrzliwe. Gdy widzą zagrożenie, lub zostaną sprowokowane – mogą w
każdej chwili zaatakować. Mogą także szczekaniem, warczeniem i niedwuznacznie wrogą
postawą – trzymać intruzów na odległość.
Grupa III – Teriery :
Są, jak nazwa wskazuje – norowcami ( psy ziemne ). Używane w czasie polowań z psami
gończymi dla wypłaszania zwierzyny z nor, oraz staczanie z nią walki w ich legowiskach.
- 29 –
Psy te charakteryzuje : duża pobudliwość, ostrość, twardość i silny pęd do pogoni za każdą
zwierzyną,. zajadłość, duża ruchliwość oraz zwiększona odporność na ból.
Z przymiotów terierów, jako psów myśliwskich należy wymienić : pojętność, doskonały wiatr,
ciętość, odwagę graniczącą z zuchwałością, szybkość, zwrotność i wytrzymałość
Psy te mają wrodzoną skłonność do pracy nie tylko w norach, ale także na powierzchni ziemi
i na wodzie w charakterze płochaczy i aporterów zwierzyny drobnej. Można je również
układać do tropienia postrzałków zwierzyny płowej i czarnej, a szczególnie nadają się do
polowania na dziki.
Jest to wyspecjalizowana grupa ras psów myśliwskich . Dzięki głośnemu szczekaniu pod
ziemią, myśliwy może zlokalizować norę zwierzęcia. Psy te ponadto świetnie spisują się w
tępieniu szczurów i innych gryzoni.
Są czujne, reagujące na każdy bodziec, stale w napięciu, ale łatwe w kontaktach, ufne i
przyjacielskie., nie bojaźliwe.
Grupa IV – Jamniki :
Pierwotnym zadaniem jamników nie było „norowanie”, lecz gonienie i głoszenie zwierza po
tropie. Były więc psami gończymi używanymi do polowania na powierzchni ziemi m.in. na
zające. Po wprowadzeniu zakazu łowienia borsuków, lisów i innych zwierząt drapieżnych w
potrzaski i za pomocą trutek – zaczęto używać jamników – ze względu na ich mały wzrost i
wrodzoną ciętość – do polowania na te drapieżniki – w norach.
Jamniki mają bardzo silny instynkt łowiecki - pasję myśliwską, szybkość, wytrwałość. Są
twarde i nieustępliwe, stąd stosuje się je także do osaczania czarnej zwierzyny, a jamniki
królicze do wypłaszania z nor królików. Mają doskonałą zdolność posługiwania się wiatrem.
Niezależnie od różnic w pokroju, wszystkie rasy jamników różniące się rodzajem szaty, mają
też pewne odmienne cechy psychiczne. I tak – jamnik krótkowłosy ma wybitną skłonność do
gonienia i głoszenia zwierza po tropie, znakomity zmysł powonienia, nadzwyczajną
wytrwałość podczas gonu, a także ciętość. Odznacza się jednak pewną krnąbrnością.
Jamnik długowłosy jest łagodny, ma większą od jamnika krótkowłosego – podatność do
tresury, gonienie i głoszenie zwierzyny „ na oko „ oraz skłonność do aportowania i do pracy
w wodzie. Natomiast jamnik szorstkowłosy ma większą ciętość. Niestety równocześnie
utracił pewne cenne właściwości psa gończego, a nawet zdarzają się osobniki, które w ogóle
nie mają skłonności do oszczekiwania zwierzyny.
Wszystkie jednak jamniki mają cechy psychiczne psa myśliwskiego.
Obecnie jamniki są często chowane jako psy towarzyszące w miastach, choć większość z
nich nie utraciła łowieckiej pasji.
Grupa V – Szpice i psy ras pierwotnych :
Do tej grupy należą w przeważającej mierze rasy naturalne, wytworzone przez stulecia
ostrej selekcji w trudnych warunkach środowiska, przy częściowej przynajmniej izolacji
geograficznej. Są to więc z reguły psy bardzo sprawne i odporne na warunki
atmosferyczne.
W zachowaniu psów ras arktycznych możemy wyróżnić wiele cech charakterystycznych.
Dawniej wynikały one ze specyficznych potrzeb zamieszkujących Arktykę plemion
Eskimosów, a w ciągu ostatnich osiemdziesięciu lat z potrzeb ludzi hodujących je specjalnie
do wyścigów psich zaprzęgów.
- 30 Psy zaprzęgowe są bardzo inteligentne i przystosowane do najcięższych i najbardziej
niebezpiecznych warunków. Potrafią wywęszyć otwartą wodę, wyczuwają niedźwiedzie
polarne i schodzą im z drogi, a co najważniejsze – zabierają ludzi w miejsca, do których
nigdy nie dotarliby oni na własnych nogach.
Charakteryzuje je w dużej mierze odwaga, niezależność i ciętość do zwierząt, a z drugiej
strony łagodny, przyjazny stosunek do ludzi i niezmierne przywiązanie do opiekuna.
Chociaż kochają ludzi, niekoniecznie nadają się na psa domowego. Niemal wszystkie lubią
poznawać nowe tereny, co oznacza, że mogą często znikać.
Mają silną „żyłkę łowiecką”, wynikającą z głęboko zakorzenionego instynktu.
Psie zaprzęgi charakteryzują się strukturą organizacyjną taką samą jak wilcze watahy,
posiadają przywódcę, który koordynuje zachowania pozostałych członków zespołu.
Psy zaprzęgowe odgrywają ogromną rolę w życiu ludów arktycznych i stanowią element ich
cywilizacji, a dzisiaj używane są na całym niemal świecie do sportów zaprzęgowych.
Podział psów grupy V – pod względem ich zastosowania :
1)
2)
3)
4)
5)
6)
Psy zaprzęgowe
Psy myśliwskie
Psy stróżujące i pasterskie
Psy pilnujące i do towarzystwa.
Psy towarzyszące.
Psy ras pierwotnych.
Psy zaprzęgowe zostały omówione powyżej.
Psy myśliwskie są używane do polowań w Skandynawii – na łosie, maskonury na stromych
skałach na brzegach fiordów i morza. Karelski pies na niedźwiedzie jest wielostronnym psem
myśliwskim do polowań na drapieżniki jak lisy i niedźwiedzie ale i na grubą zwierzynę tj.
łosie, jelenie, dziki. Szpic fiński – na ptactwo, a Łajki są nie tylko wielostronnymi psami
myśliwskimi, ale także psami pociągowymi i zaprzęgowymi. Szpic japoński – Hokkaido jest
używany też do polowań na niedźwiedzie i inną zwierzynę, a nie tylko jako pies do
towarzystwa.
Psy te charakteryzuje nieustraszoność, energia, uwaga i żywotność, oraz wytrwałość, duma i
pewność siebie, oraz siła, a w szczególności odporność na warunki atmosferyczne.
Psy stróżujące i pasterskie mają wyraźny instynkt zaganiania, jednakże bez wyraźnego
instynktu łowieckiego.. Są też znakomitymi stróżami. Ich zachowanie jest żywe. Są bystre,
odważne ale przyjacielskie, energiczne, czujne, wytrzymałe. Spośród tych psów – szwedzki
vastgotaspets, przy swych predyspozycjach psa stróżującego i pasterskiego jest obecnie
użytkowany jako pies gończy.
Psy pilnujące i do towarzystwa są czujne, żwawe, pojętne, przywiązane do swojego
właściciela, ale nieufne w stosunku do obcych. Brak instynktu myśliwskiego predysponuje je
do roli idealnego stróża domu. Nie są bojaźliwe, ani agresywne. Nie są specjalnie wrażliwe
na warunki atmosferyczne
Psy towarzyszące pewne siebie, spokojne, zrównoważone, o wysokim progu pobudliwości,
bardzo inteligentne, czujne i wierne.
- 31 –
Przywiązane do rodziny, w stosunku do obcych nieraz nieufne lecz nie agresywne. Nie
posiadają w zasadzie instynktu łowieckiego. Pies japoński – Kai – jest nie tylko psem
towarzyszącym, ale jest używany do polowań na jelenie i dziki. Ma wybitną skłonność do
tworzenia sfory, co przyczyniło się do utrzymania czystości rasy. Także inny pies rasy
japońskiej – Kishu – zadziwiająco wytrwały, o naturalnym zachowaniu, zarazem pełen
godności, szlachetny, używany jest też obecnie przede wszystkim w polowaniach na dziki,
zaś dawniej również na jelenie. Psem o wyostrzonych zmysłach i dużej czujności jest także
pies rasy japońskiej – Shiba – używany także do polowań na ptaki i drobną zwierzynę.
Podobnie do polowania używany jest inny pies towarzyszący rasy japońskiej – Sikoku –
twardy, wybitnie wytrzymały, o wyostrzonych zmysłach, zapalony myśliwy na dziki, ale dla
swojego pana łagodny.
Psy ras pierwotnych mają różne zastosowanie w zależności od cech charakteru.: jako
psy obronne i pilnujące, myśliwskie (szczególnie na króliki), oraz psy do towarzystwa.
Np. basenji to pies myśliwski tropiący wzrokiem, a jako ciekawostke tej rasy można podac,
że pies ten w chwili ekscytacji nie szczeka, lecz jodłuje.
Grupa VI - Psy gończe, posokowce i rasy pokrewne :
Jest to jedna z najstarszych grup psów myśliwskich. Używano ich do polowań już od czasów
starożytnych. Były używane do pościgu za zwierzyną, pracowały w sforze, pojedynczo lub
parami. W czasach dawniejszych psy gończe zapędzały zwierzynę do sieci lub oszczekując i
osaczając zatrzymywały w miejscu, pozwalając myśliwym zbliżyć się i dobić ją oszczepem.
Popularne były szczególnie polowania konne z gończymi, szczególnie za lisem. Ogary
polowały pojedynczo lub w sforze, Obecnie gonią zwierza po ciepłym tropie z głośnym
oszczekiwaniem o różnej tonacji i melodyjności głosów zwanym graniem a następnie z
głośnym gonem – ścigają zwierza. Głos psa ma ton niższy, suki wyższy. Obwieszczają w ten
sposób kierunek ucieczki zwierzyny i zapędzają ją w kierunku myśliwego. Podobnie
zachowuje się nasza druga polska rasa – gończy polski.
Zastosowanie broni palnej stworzyło potrzebę wyhodowania nowych ras psów gończych –
posokowców, goniących postrzeloną zwierzynę po śladzie.
Wszystkie psy tej grupy charakteryzuje bardzo silny instynkt łowiecki. Mają doskonałą
orientację w terenie i są bardzo wytrzymałe. Przystosowane do pracy w sforze wykazują
bardzo niewiele agresji wewnątrzgatunkowej i są zazwyczaj bardzo przyjaźnie nastawione
do ludzi. Cechuje je duża samodzielność.
Używane do szukania zranionej lub martwej zwierzyny, muszą wykazywać się bardzo
dobrym węchem. Ich zadaniem bowiem jest doprowadzenie do postrzałka po sfarbowanym
tropie nawet po wielu godzinach od zranienia zwierza.
Grupa VII – Wyżły
Są to psy, których zadaniem jest wyszukiwanie zwierzyny, pokazywanie miejsca jej ukrycia
myśliwemu, a następnie aportowanie postrzałków. Istotną cechą wszystkich wyżłów jest
umiejętność stójki. Polega ona na natychmiastowym zatrzymaniu się psa po zwietrzeniu
zwierzyny, często z uniesiona łapą, wyprężonym ciałem i nieruchomym ogonem. Głowa jest
zawsze zwrócona w kierunku źródła zapachu ( szczególnie ptaków łownych – kuraków ).
Sekundowanie, to cecha wrodzona wyżłów, na widok wystawiającego drugiego psa,
pomimo, że pies ten zwierzyny nie zwietrzył. Największą predyspozycję do sekundowania
mają pointery i setery angielskie, a z wyżłów kontynentalnych – wyżły niemieckie
krótkowłose, wyżły węgierskie krótkowłose oraz spaniele bretońskie.
- 32 –
Zachowanie to uważa się za rezultat dużej redukcji zachowania agonistycznego
wyselekcjonowanej w ciągu wielu lat współpracy z człowiekiem.
Wiele psów tej grupy używanych jest jako wielostronne psy myśliwskie.
Grupa VIII - Psy aportujące, płochacze i dowodne
Podstawowym zadaniem psów tej grupy jest odnalezienie i przyniesienie ustrzelonej
zdobyczy ( głównie ptactwa i drobnej zwierzyny ). Ten typ psów pracujących ukształtował się
po wprowadzeniu polowań z bronią palną.
Psy aportujące ( aportery, zwane tez retrieverami ) mają bardzo dobry węch i wrodzoną
pasję aportowania. Bardzo dobrze wykonują swoje zadania przy wykrywaniu narkotyków,
materiałów wybuchowych oraz jako psy ratownicze.
Są psami sprawnymi fizycznie, wytrzymałymi i odpornymi na warunki atmosferyczne.
W stosunku do ludzi są bardzo przyjazne i ufne. Ze względu na te cechy stały się obecnie
ulubionymi psami rodzinnymi.
Płochacze są psami przeznaczonymi do wypłaszania ptactwa i drobnej zwierzyny z gęstych
zarośli i szuwarów. Obecnie używane są do tropienia, oszczekiwania, wypłaszania na strzał,
a następnie wyszukiwania i aportowania ustrzelonej drobnej zwierzyny zarówno w zaroślach
jak i w wodzie. Są zazwyczaj niezbyt duże, za to obdarzone dużą ruchliwością. Z reguły w
stosunku do ludzi są przyjazne i ufne i dlatego też stały się obecnie popularnymi psami
towarzyszącymi.
Psy dowodne wyróżniają się dużym zamiłowaniem do pracy w wodzie. Np. portugalskie psy
wodne (Cao de agua) używane są przez rybaków portugalskich, jako niezbędne w ich życiu.
Psy te posiadając wspaniałe umiejętności pływackie i płetwowate łapy – przekazują
wiadomości między łodziami, pomagają rybakom w zakładaniu sieci w wodzie, oraz
zapędzaniu do nich ryb, aportują zgubione przedmioty, a nawet ratują tonących ludzi.
Natomiast irlandzki spaniel wodny ( Irish water spaniel ) jest bardzo ceniony przez myśliwych
za pracę w wodzie i na bagnach, często nurkując za postrzelonymi kaczkami. Jego
specjalnością jest aportowanie rannych ptaków. Jest pełen odwagi i inicjatywy. Używany jest
także do polowania na wydry oraz szczury piżmowe.
Grupa IX - Psy ozdobne i do towarzystwa
Psy te pełnią bardzo ważną funkcję w życiu ludzi, szczególnie starszych, samotnych,
chorych, a także dzieci, które mają trudności w kontakcie ze światem. Psy z tej grupy są nie
tylko ozdobą i rozrywką dla swoich właścicieli i ich rodzin, ale także zalecane jako forma
psychoterapii przez dotrzymywanie im towarzystwa. Ma to ścisły związek z osobowością
psa. Rasy tej grupy są z reguły o usposobieniu żywym. Są czułe, łagodne i bardzo
inteligentne, a także nadzwyczaj przywiązane do swego pana i jego bliskich.
Niektóre z nich są swawolne skore do błazeństw, inne natomiast poważne, niezbyt aktywne,
jeszcze inne nieufne do obcych, a równocześnie czujne i odważne, ale na ogół nie
agresywne.
Grupa X - Charty
Charty w przeszłości od pradawnych czasów używane były przez myśliwych do polowań,
przy czym ich zadaniem było dogonienie zwierzyny i zadławienie jej samodzielnie.
- 33 –
Tak więc udział myśliwego ograniczał się do wypuszczania psów na świeży trop i odebrania
zdobyczy przed jej rozszarpaniem.
Przy tego rodzaju polowaniu bardzo ważnym zmysłem było nie powonienie, lecz dobry wzrok
Tym też świetnym wzrokiem – charty posługują się do dziś i to dużo lepiej, niż inne rasy.
Było to zatem polowanie w bezpośrednim pościgu, wykorzystywane obecnie przy
organizowaniu wyścigów chartów, czy coursingów.
Ten sposób polowania, utrwalony przez lata, przyczynił się prawdopodobnie do stosunkowo
małej skłonności chartów do podporządkowania się człowiekowi.
Chart afgański jest psem dumnym i zachowuje się z dystansem, a nawet z pewna dozą
dzikiej porywczości..
Saluki do obcych zachowuje się z rezerwą. Jest godny, inteligentny i niezależny. Chart
rosyjski – borzoj jest natomiast zrównoważony i spokojny. Jednakże na widok zwierzyny
staje się podniecony, a jego reakcje są gwałtowne. O charcie irlandzkim –wilczarzu – mówi
się, ze jest on „jagnięciem” w domu, a lwem na polowaniu. Natomiast chart szkocki –
deerhound jest łagodny i przyjacielski, posłuszny i łatwy do ułożenia. Nie jest nieufny, ani
lękliwy. Zachowuje się ze spokojem i godnością. Chart hiszpański – galgo espanol jest nadal
użytkowany jako pies myśliwski do polowania na zające w odkrytym terenie. Greyhound jest
obdarzony godną uwagi wytrwałością. Inteligentny, łagodny, czuły, o zrównoważonym
charakterze, jednak czasem chimeryczny. Podobne cechy charakteru wykazuje także
whippet. Charcik włoski zachowuje się z rezerwą, jest czuły i łagodny, powściągliwy, ale
posłuszny. Chart węgierski ( Magyar agar ) jest starą rasą myśliwską. Nie do zmęczenia
szybki, wytrzymały i odporny. Wyróżnia się w wyścigach chartów, gdzie na niektórych
dystansach jest szybszy od greyhounda. Z natury zachowuje się nieco z rezerwą, ale nie jest
nieśmiały. Jest czujny, inteligentny i wierny. Nie jest agresywny, ani kąśliwy. Ma dobrze
rozwinięty instynkt obronny. Chart afrykański – azawakh jest bystry, żywy, uważny, czujny,
ale powściągliwy. Do obcych odnosi się z rezerwą graniczącą z niechęcią, a niekiedy może
być dziki. Umie jednak być łagodny i czuły w stosunku do osób, które akceptuje. Marokański
slougi szlachetny i wyniosły, ale bardzo przywiązany do właściciela, którego w razie potrzeby
broni. Ma silny instynkt łowiecki. Jest zdolny do długotrwałego wysiłku, ale ceni sobie komfort
życia w mieszkaniu. Natomiast nasz rodzimy chart polski jest pewny siebie, odważny i
powściągliwy. W pościgu szybki, bardzo zręczny i wytrzymały. W akcji działa szybko i
gwałtownie.
Jak z powyższego porównania wynika – istnieje duża różnorodność charakterów –
zachowań oraz użytkowości poszczególnych ras tej grupy FCI.
Pełnienie rozmaitych funkcji przez psy w naszym społeczeństwie :
Psy patrolowe pracują z reguły w terenie. Szkoli się je w zakresie obrony, ale przede
wszystkim posłuszeństwa. Mają one za zadanie zatrzymanie przestępców, obezwładnienie
ich, nie raniąc, przytrzymanie do nadejścia pomocy oraz odeskortowanie. Pożądany tu jest
średni temperament, pewność charakteru, nieustraszoność, brak lęku, pewna ostrość,
wybitny popęd do walki i ochrony, twardość, odporność na strzały oraz czujność.
Psy tropiące muszą charakteryzować się szczególnie dobrym węchem i pasją tropienia, a
także chęci do aportowania. Szkoli się je w zakresie posłuszeństwa, obrony i ataku. Muszą
wykazywać się dużą wytrzymałością, szczególnie przy tropieniu przestępców.
Psy do wykrywania narkotyków, materiałów wybuchowych, broni oraz zwłok ludzkich .
Psy te dzięki niezwykle rozwiniętemu zmysłowi powonienia pomagają wykryć przemyt
- 34 –
rozmaitych substancji Do tej pracy konieczny jest bardzo dobry węch, ale także duże
opanowanie oraz bezwzględne posłuszeństwo. Przy wskazywaniu na znalezione materiały
wybuchowe, pies przywarowywuje lub oszczekuje, nie dotykając ich.
Jako ciekawostkę można podać że smakosze wykorzystują niektóre z tych ras np. Lagotto
romagnolo do wygrzebywania z ziemi trufli, smacznych grzybów, gdyż mają one wrażliwy
węch, a nie lubią tych grzybów.
Psy ratownicze: lawinowe,ratujące z katastrof i do ratownictwa wodnego.
Cechuje je brak agresywności w stosunku do ludzi i zwierząt oraz duże opanowanie
Ponadto muszą odznaczać się dużą siłą i sprawnością fizyczną, odpornością na
niekorzystne warunki atmosferyczne.
Psy do wykrywania substancji trujących i przy wykrywaniu podpaleń
Psy o dobrym węchu i pasji do aportowania nauczono wykrywania np. Tekstentu – substancji
nawaniającej, stosowanej w rurociągach. Labradory potrafiły wykryć Tekstent w stężeniu
równej jednej kropli w przeogromnej ilości beczek. Te psy przyczyniły się do wykrycia wielu
wycieków . – niezależnie od pogody i pory roku, także w rurach biegnących przez bagna.
Golden retrievery używane są do pracy przy badaniu podpaleń, wykrywając substancje
łatwopalne w stężeniach, których nie wykryje żaden sprzęt elektroniczny.
Psy pomagające osobom niepełnosprawnym powinny być niezbyt ruchliwe, i nie
nadpobudliwe, ale za to łagodne, inteligentne, posłuszne, silnie przywiązane do swego
opiekuna. Zaliczamy tu : psy – m.in. jako przewodników niewidomych, które pomagają im
unikać przeszkód i ostrzegają przed nadjeżdżającymi pojazdami, psy dla inwalidów
poruszających się na wózkach, psy dla osób niedosłyszących, które sygnalizują swemu panu
rozmaite dźwięki np. dzwonienie dzwonka u drzwi, lub gwizdek czajnika, psy sygnalizujące
dla osób chorujących na padaczkę lub cukrzycę.
Mają one za zadanie towarzyszenie swoim opiekunom, niesienie im odpowiedniej pomocy,
podnoszenie upuszczonych przedmiotów, przynoszenie potrzebnych rzeczy, otwieranie i
zamykanie drzwi, a nawet przywoływanie windy. Wykonują one polecenia wydawane także
gestem ręki, mimiką ciała. Uczy się je reagować na różnego rodzaju sytuacje.
Psy ostrzegające przed atakiem epilepsji i to 40-60 minut przed atakiem – obniżają liczbę
ataków padaczki, bo pacjent czuje się pewniej z takim psem gdyż może zapobiec urazom.
Psy pomocne chorym na cukrzycę, alarmują, kiedy u pacjenta spada poziom cukru we krwi,
bowiem powoduje to zmiany w oddychaniu, inne ruchy rąk, zmienia się ton głosu i zapach
potu, co wychwycone przez psa – wywołuje stosowną jego reakcję.
Psy w służbie zdrowia, psy terapeuci.
Dogoterapia to jedna z form animaloterapii wykorzystująca psy. Główne działanie tego
rodzaju terapii kontaktowej polega na nawiązaniu psychicznej więzi ze zwierzęciem, co
przyspiesza leczenie lub ułatwia przejście choroby. Kontakt z psem sprzyja poprawie stanu
psychicznego i fizycznego chorych, szczególnie w przypadku przewlekłych chorób
dziecięcych, zaburzeń psychicznych ( autyzmu ), a także u osób starszych w stanach
depresyjnych, czy chorobie Alzheimera.
Chodzi tu o : 1) pogłębienie więzi psychicznej i rozwoju dzieci niepełnosprawnych,
upośledzonych umysłowo lub mających inne zaburzenia psychiczne.
2) ćwiczenia fizyczne, przeznaczone dla osób z dysfunkcjami narządu ruchu
3) czynności socjalizacji dzieci i młodzieży trudnej, narkomanów, więźniów,
- 35 ułatwianie znoszenia samotności pensjonariuszy domów pomocy społecznej, chorych w
szpitalach i hospicjach, kontakt z dziećmi z domów dziecka itp.
Najważniejsze cechy charakteru psa terapeuty to : pies spokojny, tolerancyjny, bezwzględnie
łagodny, pewny siebie, lubiący być poza domem, lubiący być pieszczony i dotykany,
współpracujący, posłuszny, potrafiący się opanować, odporny na stres, cierpliwy i
przewidywalny.
Badania uczonych wykazały nadto, że w wielu przypadkach psy potrafią rozpoznawać
choroby. Rozpoczęto szkolenia psów pod kątem wykrywania różnych form nowotworów
skóry, a także nowotworów płuc. Okazało się, że psi nos jest w stanie wskazać tkankę z
komórkami przechodzącymi przeobrażenie ze zdrowych w nowotworowe i to w bardzo
wczesnym stadium tego procesu. Trwają badania nad wykrywaniem wczesnych stadiów
chorób nowotworowych przez rozpoznanie specyficznych związków chemicznych – oznak
choroby – zawartych w wydychanym powietrzu. Ślina, mocz i wydychane powietrze osób z
pierwszymi, niewykrywalnymi w inny sposób symptomami choroby nowotworowej, na
przykład raka płuc, raka piersi, wątroby, czerniaka i chorób serca, zawierają posiadające
zapach substancje, jak na przykład n-pentan, aldehydy, alkany i formaldehyd. Są one
produktami wolnych rodników i utleniania tłuszczów, czemu towarzyszy rozkład
wielonienasyconych kwasów tłuszczowych w komórkach organizmu. Ponieważ wszystkie te
substancje krążą wraz z krwią w naczyniach włosowatych w płucach, to w naturalny sposób
przedostają się do wydychanego powietrza. Obecność tych lotnych związków organicznych
można wykryć po zapachu. Tak więc psy, przez swój węch – stały się bodźcem do
rozpoczęcia prac nad „elektronicznym nosem” wykrywającym cywilizacyjne choroby
nowotworowe.
Psy biorące udział w różnych zawodach sportowych i służące do rozrywki
Mamy tu psy rodzinne dla umilania ludziom życia, zmniejszające somatyczne objawy stresu,
psy biorące udział w wielu imprezach, jak taniec z psem, fly ball, agality, wyścigi psich
zaprzęgów, wyścigi chartów i coursingi, zawody psów towarzyszy, obedience, zawody psów
tropiących, zawody psów obrończych, zawody psów pasterskich, nie mówiąc już o próbach
psów myśliwskich.
Literatura :
1.Pies – Istota nieznana – Jadwiga Dyakowska PAN 1970 r.
2.Psy Myśliwskie i ich układanie – Edward Frankiewicz PWRiL W-wa 1972 r.
3.Podstawy psychologii zwierząt – Gunter Tembrok – tłum.J.Pinowski PWN W-wa 1971 r.
4.Zoopsychologia – Wolfgang Ulrich – tłum. Z.Woliński PWN W-wa 1973 r.
5.Podstawy charakteru i próby charakteru psa – Przewodnik dla sędziów charakteru –
Eugen Seiferle – tłum. J.Dyakowska Instytut Śląski 1981 r.
6.Amatorskie szkolenie psów – wyd.III.Antoni Brzezicha, Henryk Lisiecki PWRiL 1986 r.
7.Pies, utrzymanie, hodowla – Kazimierz Ściesiński WSP W-wa 1988 r.
8.Psy, rasy, wychowanie – Lubomir Smyczyński – Wydanie VI. PWRiL 1989 r.
9.Okiem psa – John Fischer – tłum. A.Redlicka PWRiL 1994 r.
10.Domowy Poradnik Weterynaryjny dla właścicieli psów – Delbert G.Carlson, James M..
. Giffin – konsultacja naukowa M.I.Szmurło IMAGE W-wa 1995 r.
11.Dlaczego pies macha ogonem, o czym mówi nam zachowanie psa – Desmond Morris –
tłum. K.Chmiel KiW 1995, 1996 r.
- 36 –
12.I tak człowiek natrafił na psa – Konrad Lorenz – tłum. A.M.Linke PiW 1996 r.
13.Inteligencja psów – Stanley Coren – tłum. G.Gasparska KiW 1997 r.
14.Dzikie psy i hieny – Leksykon – Tadeusz Kaleta – Wiedza Powszechna 1998 r.
15.Poradnik dla hodowców – Genetyka w praktyce – Malcolm B.Willis – tłum. M.Redlicki
PWRiL 2000 r.
16.Zapomniany język psów – Jan Fennel – tłum.A.Bazel Galaktyka 2001 r
17.Wybrane zagadnienia z genetyki i zachowania się psów – Tadeusz Kaleta i Katarzyna
Fiszdon SGGW W-wa 2002 r.
18.Dlaczego mój pies – John Fisher – tłum.A.Redlicka Galaktyka 2002 r.
19.Hodowla psów – Kazimierz Ściesiński SGGW W-wa 2003 r.
20.Psychologia zachowań eksploracyjnych zwierząt – Wojciech Pisula – Wyd.Psych. 2003 r.
21.Podstawy kynologii - Katarzyna Fiszdon, Anna Redlicka, Mirosław Redlicki W-wa 2003/4 r
22.Jak być najlepszym przyjacielem psa – Mnisi z New Skete – tłum.M.Redlicki Galaktyka
2004 r.
23.Z kluczem do psa – Zofia Mrzewińska APW W-wa 2004r.
24.Jak rozmawiać z psem – Stanley Coren – wyd.II - tłum.A.Redlicka Galaktyka 2004 r.
25.Zapomniany język psów w praktyce – Jan Fennel – tłum.A.Bazel Galaktyka 2004 r.
26.Twój najlepszy przyjaciel – Jan Fennel – tłum.M.Redlicki Galaktyka 2005 r.
27.Mały Leksykon Łowiecki – Erwin Dembiniok OFFSET i MEDIA 2005 r.
28.Obedience – Inki Sjosten – tłum.M.Urban Galaktyka 2005 r.
29.Sygnały uspakajające – Turid Rugaas – tłum.M. Grossman-Kliber Galaktyka 2005 r.
30.Tajemnice psiego umysłu – Stanley Coren – tłum.A.Redlicka Galaktyka 2006 r.
31.Posłuszeństwo na codzień – Inki Sjosten – tłum.M.Urban Galaktyka 2006 r.
32.Pies, który kochał zbyt mocno – Opowieści i porady z dziedziny psychologii psa –
Nicholas Dodman – tłum.A.Redlicka Galaktyka 2006 r.
33.Agresja u psów – Joel Dehasse – tłum.M.Kaczorowska, J.Iracka Galaktyka 2006 r.
34.Do serca przytul psa – Dorota Sumińska, Paweł Siczyński Galaktyka 2006 r.
35.Pies i człowiek – Jean Donaldson – tłum.M.Redlicki Galaktyka 2007 r.
36.Co mówi mój pies, czyli jak rozumieć język psa – Susie Green – tłum.T.Kliś RM W-wa
2008 r.
37.Pozytywne szkolenie psów – Pamela Dennison – tłum.A. Łączek REBIS Poznań 2008 r
38.Zrozumieć psa – David Alderton – tłum. M.Czekański KDC Warszawa 2009 r..
Ponadto:
1.Atlas Ras Psów Świata – Bonnie Wilkox i Chris Walkowicz – tłum.B.Zięba i
M.Kossakowski – konsultacja Iwona Czekajewska – Muza 1004 r.
2.Encyklopedia Psów – Ester J.J.Verhoef – Verhallen – tłum.K.Wojciechowski –
Konsultacja Elżbieta Chwalibóg – LOGAN W-wa 1006 r.
3.Rasy Psów – Eva Maria Kramer – tłum. L.Parynow – MULTICO W-wa 1996 r.
4.Encyklopedia Psów Rasowych – Hans Raber II tomy – tłum. E.Walewska-Wilk MULTICO
W-wa 1999 i 2001 r.
5.Rasy Psów – Kompendium – Juliette Cunliffe – tłum.M.Redlicki Parragon 2005 r
6.Psy – David Alderton – tłum.A.Dunin-Kawińska – Wiedza i Życie 2006 r.
. 7.250 Ras psów – Eva Maria Kramer – tłum. L.Parynow MULTICO Warszawa 2008 r.
Opracowała tylko do
użytku wewnętrznego : Ewa B u k ł a d – sędzia kynologiczny
Kraków marzec 2010 rok.