pełny tekst

FOLIA UNIVERSITATIS AGRICULTURAE STETINENSIS
Folia Univ. Agric. Stetin. 2007, Oeconomica 258 (49), 221–228
Liliana ZAREMBA-PECHMANN
STATYSTYCZNA ANALIZA PORÓWNAWCZA ZACHOROWAŃ
NA WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY W POLSCE, W MIASTACH
I NA OBSZARACH WIEJSKICH, W LATACH 1999–2005
STATISTICAL COMPARISON ANALYSIS OF THE INCIDENCE ON VIRAL
HEPATITIS IN POLAND IN TOWNS AND COUNTRIES IN 1999–2005
Katedra Zastosowań Matematyki, Akademia Rolnicza
ul. Monte Cassino 16, 70-466 Szczecin
Abstract. In the article the analysis of the incidence of viral hepatitis and hepatitis C in Poland,
in regions and according to the place of living. The results of the research showed the changes
occurred in the sphere of the analyzed disease diagnosis. There was also the dynamics analysis of viral hepatitis and hepatitis C incidence presented in the article. Moreover it comprises
the analysis of the incidence of hepatitis C in towns and countries.
Słowa kluczowe: statystyczna analiza porównawcza, wirusowe zapalenie wątroby.
Key words: statistical comparison analysis, viral hepatitis.
WSTĘP
Zapalenie wątroby typu C to choroba wątroby powodowana przez wirus HCV. Ponieważ
obraz kliniczny zapalenia wątroby może wykazywać symptomy podobne do grypowych,
często jest fałszywie diagnozowany, co powoduje zignorowanie choroby. W formie ostrej
wirusowe zapalenie wątroby typu C przebiega znacznie łagodniej niż w przypadku innych
wirusowych infekcji wątroby. Bardzo rzadko zdarzają się przypadki gwałtownego przebiegu
choroby z towarzyszącą niewydolnością wątroby. Dlatego chorzy często nie zdają sobie
sprawy z tego, iż są zakażeni wirusem HCV. W około 75% przypadków wirusowe zapalenie wątroby przebiega bezobjawowo. Marskość wątroby rozwija się w około 20% przypadków. Chorzy ci są obciążeni ryzykiem zachorowania na chorobę nowotworową tego organu. Trudności w prawidłowym, odpowiednio wczesnym zdiagnozowaniu wirusowego zapalenia wątroby typu C, sugerują, że zostaje ona rozpoznana w zbyt późnym stadium, co
uniemożliwia jej wyleczenie. Dodatkowym problemem jest brak szczepionki przeciw WZW
C. Szacuje się, że wirusem HCV zakażonych jest około 3% ludności. W Polsce liczba
ta wynosi około 730 tysięcy, z czego świadomych swej choroby jest tylko około 2 tysięcy.
Grupą najbardziej narażoną na zakażenie wirusem HCV są osoby stosujące dożylne środki
odurzające. W Europie odsetek zakażonych w tej zbiorowości wynosi od 67 do 92%.
W przypadku chorych z krańcową niewydolnością nerek, którzy poddawani są hemodializom, udział zakażonych wirusem typu C wynosi od 10 do 30%. Ryzyko zakażenia poprzez
kontakty seksualne szacuje się na poziomie ok. 15%. Przeniesienie natomiast infekcji HCV
z matki na dziecko obciążone jest ryzykiem wynoszącym w przybliżeniu 5%. Względnie
często dochodzi również do zakażeń w szpitalach. W przedziale od 10 do 30 procent przypadków źródło zakażenia wirusowym zapaleniem wątroby typu C jest nieznane.
L. Zaremba-Pechmann
222
W przypadku prawidłowego zdiagnozowania choroby należy rozpocząć leczenie pacjenta. Roczna kuracja może kosztować nawet 26 tysięcy dolarów (leki oraz pobyt w szpitalu).
W Polsce, w zależności od możliwości finansowych, kontraktowanych jest od 100 do 200
kuracji rocznie.
W artykule tym przeprowadzono statystyczną analizę struktury zachorowań w ujęciu
przestrzennym, ze szczególnym uwzględnieniem województwa zachodniopomorskiego,
a także z podziałem na miasto i wieś. W celu oceny zachodzących zmian w zakresie zachorowalności wirusowego zapalenia wątroby typu C przeprowadzono także analizę dynamiki. Dane statystyczne zostały zaczerpnięte z „Meldunków rocznych o chorobach zakaźnych w Polsce” publikowanych przez Państwowy Zakład Higieny.
ZACHOROWANIA NA WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY W POLSCE
Do badań został przyjęty okres 1999–2005 ze względu na możliwość porównywania danych zagregowanych i szczegółowych. Tabela 1 zawiera wyniki analizy dynamiki zapadalności1 na wirusowe zapalenie wątroby ogółem oraz typu C w Polsce w latach 1999–2005.
Tabela 1. Wirusowe zapalenie wątroby w Polsce – dynamika zapadalności w latach 1999–2005
Zapadalność na wirusowe zapalenie wątroby
Lata
ogółem
typu C
na 100 tys. osób
indeks
na 100 tys. osób
indeks
1999
17,41
1,000
5,14
1,000
2000
13,90
0,798
5,40
1,051
2001
13,40
0,770
5,05
0,982
2002
11,60
0,666
5,17
1,006
2003
11,10
0,638
5,90
1,148
2004
10,10
0,580
5,65
1,099
2005
12,50
0,718
7,85
1,527
Źródło: obliczenia własne na podstawie Meldunków rocznych o zachorowaniach... (1999–2005).
W procesie analizy posłużono się indeksem jednopodstawowym. Za rok bazowy przyjęto pierwszy rok objęty badaniem, czyli 1998. Wyznaczono indeksy zarówno dla zapadalności wirusowego zapalenia wątroby ogółem, jak i dla typu C. Wśród zachorowalności WZW
ogółem znalazły się nowe zakażenia wirusami: A, B, C oraz B i C łącznie. Na podstawie
wyników analizy zaobserwowano, iż w przypadku wirusowego zapalenia wątroby ogółem
od roku 1999 następował coraz większy spadek zachorowalności w stosunku do roku
1998. Zapadalność na WZW w roku 2004 spadła o 52%2 w porównaniu z rokiem bazowym.
W ostatnim roku badania spadek ten był nieznacznie mniejszy niż w roku poprzedzającym
i wyniósł zaledwie 40%. W przypadku zapadalności na wirusowe zapalenie wątroby typu C
każdego roku obserwowano wzrost w stosunku do roku bazowego. W roku 2005 zachoro1
2
Zapadalność, inaczej: zachorowalność – liczba nowo zarejestrowanych przypadków choroby na
100 tysięcy osób.
Interpretacja indeksu: (indeks – 1)·100% – procent, w jakim badane zjawisko wzrosło lub zmalało
w odniesieniu do roku bazowego.
Statystyczna analiza porównawcza zachorowań...
223
walność zwiększyła się aż o 89% w stosunku do roku 1998. Był to jednocześnie największy
wzrost analizowanego zjawiska w badanym okresie.
Przeprowadzono także analizę dynamiki zapadalności na wirusowe zapalenie wątroby
typu C, z uwzględnieniem miejsca zamieszkania chorych. W tym celu posłużono się indeksem jednopodstawowym. Jako rok bazowy przyjęto rok 1999. Otrzymane wyniki zestawiono w tab. 2.
Tabela 2. Dynamika zapadalności na wirusowe zapalenie wątroby typu C w Polsce w latach 1999–2005
Lata
Ogółem
Miasto
Wieś
zapadalność
indeks
zapadalność
indeks
zapadalność
indeks
1999
5,14
1,00
6,91
1,00
2,27
1,00
2000
5,40
1,05
7,16
1,04
2,54
1,12
2001
5,05
0,98
6,49
0,94
2,74
1,21
2002
5,17
1,01
6,75
0,98
2,63
1,16
2003
5,90
1,15
7,65
1,11
3,10
1,37
2004
5,65
1,10
7,19
1,04
3,19
1,41
2005
7,85
1,53
10,03
1,45
4,39
1,93
Źródło: opracowanie własne na podstawie Meldunków rocznych o zachorowaniach… (1999–2005), Choroby zakaźne i zatrucia… (2000–2006).
Zarówno wśród ludności miejskiej, jak i wiejskiej obserwowano coraz większą zachorowalność wirusowego zapalenia wątroby w stosunku do roku 1999. Jedynie w latach 2002
i 2003 nastąpił niewielki spadek zapadalności mieszkańców miast WZW typu C w porównaniu z rokiem bazowym. Należy podkreślić, iż w skali całego kraju znacznie szybciej wzrastała liczba nowo wykrytych zakażeń wirusem, przypadających na 100 tysięcy mieszkańców wsi, niż miało to miejsce w przypadku ludności zamieszkującej tereny miejskie.
Liczba nowo wykrytych zakażeń wirusem HCV, przypadająca na 100 tysięcy mieszkańców miast, wzrosła w roku 2005 o 45%. W przypadku ludności wiejskiej zapadalność w roku 2005 była aż o 93% większa niż w roku bazowym.
Wyniki analizy struktury zachorowalności wirusowego zapalenia wątroby typu C w roku
1999 oraz 2005 ze względu na miejsce zamieszkania przedstawiono w tab. 3.
Tabela 3. Wirusowe zapalenie wątroby typu C w Polsce w 1999 i 2005 roku, z uwzględnieniem
miejsca zamieszkania
Miejsce
zamieszkania
Miasto
Wieś
Ogółem
Liczba zachorowań na WZW C
Udział w ogólnej liczbie
zachorowań na WZW C
1999 r.
2005 r.
1999 r.
2005 r.
1653
2351
83
78
335
646
17
22
1988
2997
100
100
Źródło: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 2005 roku (2006).
Badanie wykazało, iż wśród mieszkańców miast zarówno w 1999, jak i w 2005 roku wykryto znacznie więcej zakażeń wirusem HCV niż wśród osób mieszkających na wsiach.
Pierwsza grupa stanowiła 83% chorych na wirusowe zapalenie wątroby typu C w roku
L. Zaremba-Pechmann
224
1999; po sześciu latach udział ten zmalał do 78%. Mieszkańcy wsi to zaledwie 17% ogółu
przypadków zakażeń wirusem HCV w pierwszym roku przeprowadzonej analizy. W roku
2005 udział ten przekroczył jednak 20% ogółu chorych. W ciągu sześciu lat objętych badaniem nastąpił zatem wzrost udziału mieszkańców wsi w ogólnej liczbie wykrywanych zakażeń wirusem HCV.
Tak mały udział mieszkańców wsi w ogólnej liczbie wykrytych zakażeń wirusem HCV
może być spowodowany bezobjawowym przebiegiem choroby. Większość osób nie podejrzewa nawet, że może być zakażona. Brak widocznych i uciążliwych symptomów choroby
sprawia, iż wizyta u lekarza nie jest uznawana za konieczną. Częste uczucie zmęczenia,
obniżona sprawność fizyczna, bóle brzucha lub bóle mięśniowo-krzyżowe są bagatelizowane. Tłumaczy się to trudnym okresem w życiu, porą roku, pogodą itp. Wykrycie zakażenia utrudnia dodatkowo niełatwy dostęp do ośrodków medycznych. Nie należy zatem wysnuwać wniosków, iż mieszkańcy wsi rzadziej chorują na wirusowe zapalenie wątroby typu
C, niż osoby mieszkające w miastach.
ZACHOROWALNOŚĆ NA WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY W POLSCE
W LATACH 1999–2005 WEDŁUG WOJEWÓDZTW
Analogicznemu badaniu poddano zapadalność na wirusowe zapalenie wątroby w województwach. W tabeli 4 zestawiono wyniki analizy dynamiki zachorowalności na WZW ogółem oraz typu C w roku 2005, w stosunku do roku 1999.
Tabela 4. Wirusowe zapalenie wątroby w województwach – dynamika zapadalności w latach 1999–2005
Ogółem
Województwo
zapadalność
Typu C
dynamika
rok 1999
rok 2005
1999=1,000
Dolnośląskie
19,80
19,70
0,995
Kujawsko-Pomorskie
18,20
16,40
Lubelskie
11,40
Lubuskie
zapadalność
rok 2005
1999=1,000
8,36
12,56
1,502
0,901
5,38
10,69
1,987
15,40
1,351
3,35
10,59
3,161
14,80
14,60
0,986
8,02
11,20
1,397
Łódzkie
28,00
17,90
0,639
10,99
10,53
0,958
Małopolskie
21,30
5,30
0,249
3,67
2,54
0,692
Mazowieckie
17,30
11,30
0,653
6,73
7,55
1,122
Opolskie
10,70
7,60
0,710
2,57
2,86
1,113
8,90
5,40
0,607
1,04
3,38
3,250
Podlaskie
10,60
6,20
0,585
1,55
2,33
1,503
Pomorskie
18,60
19,80
1,065
5,94
13,88
2,337
Śląskie
19,40
11,40
0,588
3,16
6,43
2,035
Świętokrzyskie
23,30
23,60
1,013
10,42
15,70
1,507
Warmińsko-Mazurskie
10,40
6,00
0,577
3,00
3,57
1,190
Wielkopolskie
10,40
11,50
1,106
3,16
7,45
2,358
Zachodniopomorskie
25,60
8,00
0,313
4,45
5,02
1,128
Podkarpackie
rok 1999
dynamika
Źródło: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 1999 roku (2000), Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce
w 2005 roku (2006).
Statystyczna analiza porównawcza zachorowań...
225
W większości województw zaobserwowano spadek zachorowalności na wirusowe zapalenie wątroby ogółem. Jedynie w województwach: lubelskim, pomorskim, świętokrzyskim
oraz wielkopolskim nastąpił wzrost liczby nowych zachorowań na WZW przypadających na
100 tysięcy osób. W przypadku wirusowego zapalenia wątroby typu C odnotowano wzrost
zapadalności w roku 2005, w stosunku do roku 1999, w większości województw. Największy przyrost nowo wykrytych zachorowań, w porównaniu ze stanem sprzed sześciu lat
(powyżej 100%), zaobserwowano w województwach: lubelskim, podkarpackim, pomorskim,
śląskim oraz wielkopolskim. Jedynie w województwach łódzkim i małopolskim odnotowano
spadek zapadalności na wirusowe zapalenie wątroby typu C w roku 2005, w stosunku
do roku 1999. Sytuację zilustrowano na rys. 1.
3,5
3,0
Indeks
2,5
2,0
1,5
1,0
0,5
Wielkopolskie
WarmińskoMazurskie
Świętokrzyskie
Śląskie
Pomorskie
Podlaskie
Podkarpackie
wzw typu C
Zachodniopomorskie
ogółem
Opolskie
Mazowieckie
Małopolskie
Łódzkie
Lubuskie
Lubelskie
KujawskoPomorskie
Dolnośląskie
0,0
Rys. 1. Dynamika zapadalności na wirusowe zapalenie wątroby w województwach w roku 2005
(1999=1)
Źródło: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 1999 r. (2000), Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce
w 2005 r. (2006).
Szczegółowe dane dotyczące liczby nowo wykrytych zakażeń wirusem HCV z wyszczególnieniem poszczególnych województw zostały zebrane po raz pierwszy w 2002 roku.
Z tego powodu analiza dynamiki zachorowalności na wirusowe zapalenie wątroby typu C
ze względu na miejsce zamieszkania chorych dotyczy lat 2002–2005. W tabeli 5 zestawiono wyniki przeprowadzonego badania.
W porównaniu z rokiem 2002 w większości województw odnotowano więcej nowo wykrytych zachorowań na wirusowe zapalenie wątroby typu C zarówno wśród mieszkańców
miast, jak i wsi. Spadek liczby zachorowań, przypadających na 100 tysięcy mieszkańców
miast, nastąpił jedynie w województwach: kujawsko-pomorskim, małopolskim oraz wielkopolskim. W przypadku ludności miejskiej mniejszą zapadalność wirusowego zapalenia wątroby typu C w roku 2005, w stosunku do roku 2002, zaobserwowano wyłącznie w województwie podlaskim. Wyniki badania przedstawiono na rys. 2.
L. Zaremba-Pechmann
226
Tabela 5. Dynamika zapadalności na wirusowe zapalenie wątroby typu C w województwach
w latach 2002–2005
Zapadalność na WZW typu C
Województwo
2002
miasto
Dynamika
2002=1,000
2005
wieś
miasto
wieś
miasto
wieś
4,09
15,08
6,35
1,443
1,553
14,28
6,14
12,63
7,57
0,884
1,233
Lubelskie
8,97
2,05
16,50
5,41
1,839
2,639
Lubuskie
11,67
5,86
13,44
7,19
1,152
1,227
Łódzkie
10,55
3,17
12,75
6,47
1,209
2,041
Małopolskie
3,57
0,93
3,45
1,64
0,966
1,763
Mazowieckie
5,92
1,32
10,26
2,59
1,733
1,962
Opolskie
3,57
1,58
3,98
1,61
1,115
1,019
2,7
0,64
5,31
2,08
1,967
3,250
Podlaskie
2,11
1,61
2,96
1,43
1,403
0,888
Pomorskie
3,43
1,58
16,87
7,69
4,918
4,867
Śląskie
3,15
2,12
7,07
4,10
2,244
1,934
18,81
9,83
21,54
10,84
1,145
1,103
Warmińsko-Mazurskie
3,37
1,58
3,85
3,16
1,142
2,000
Wielkopolskie
9,51
3,53
9,29
4,99
0,977
1,414
Zachodniopomorskie
3,39
0,97
6,57
1,53
1,938
1,577
Dolnośląskie
10,45
Kujawsko-Pomorskie
Podkarpackie
Świętokrzyskie
Źródło: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 2002 roku (2003), Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce
w 2005 roku (2006).
6,0
5,0
4,0
Indeks
3,0
2,0
1,0
Wielkopolskie
WarmińskoMazurskie
Świętokrzyskie
Śląskie
Pomorskie
Podlaskie
wieś
Zachodniopomorskie
miasto
Podkarpackie
Opolskie
Mazowieckie
Małopolskie
Łódzkie
Lubuskie
Lubelskie
KujawskoPomorskie
Dolnośląskie
0,0
Rys. 2. Dynamika zapadalności na wirusowe zapalenie wątroby typu C w roku 2005 (2002=1) według miejsca zamieszkania
Źródło: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 2002 roku (2003), Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce
w 2005 roku (2006).
Statystyczna analiza porównawcza zachorowań...
227
Końcowym etapem badania zachorowalności na wirusowe zapalenie wątroby typu C
w Polsce była analiza struktury według województw. Uwzględniono również podział na miasto i wieś. Wyniki zestawiono w tab. 6.
Tabela 6. Zapadalność na wirusowe zapalenie wątroby typu C* w Polsce w roku 2005 według
województw
Wyszczególnienie
Miasto
Wieś
Ogółem
liczba
%
liczba
%
liczba
%
2351
78,45
646
21,55
2997
100
Dolnośląskie
310
85,40
53
14,60
363
100
Kujawsko-Pomorskie
161
72,85
60
27,15
221
100
Lubelskie
168
72,73
63
27,27
231
100
Lubuskie
87
76,99
26
23,01
113
100
Łódzkie
213
78,31
59
21,69
272
100
Małopolskie
56
67,47
27
32,53
83
100
Mazowieckie
342
87,92
47
12,08
389
100
Opolskie
22
73,33
8
26,67
30
100
Podkarpackie
45
63,38
26
36,62
71
100
Podlaskie
21
75,00
7
25,00
28
100
Pomorskie
250
81,97
55
18,03
305
100
Śląskie
261
86,42
41
13,58
302
100
Świętokrzyskie
126
62,38
76
37,62
202
100
33
64,71
18
35,29
51
100
179
71,31
72
28,69
251
100
77
90,59
8
9,41
85
100
POLSKA
Warmińsko-Mazurskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
*Łącznie z zakażeniami mieszanymi HBV i HCV.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w roku 2005 (2006).
Z informacji zawartych w tab. 6 wynika, iż udział zakażeń wirusem HCV w miastach
znacznie przekraczał zapadalność wirusowego zapalenia wątroby typu C na wsiach. Prawidłowość tę obserwuje się w każdym województwie. Największy stosunek zachorowań na
WZW C w miastach, w stosunku do ogólnej liczby zachorowań, odnotowano w województwach: zachodniopomorskim (90,59%), mazowieckim (87,92%) oraz dolnośląskim (85,4).
Największy udział mieszkańców wsi w ogólnej liczbie zakażonych wirusem HCV zaobserwowano w Świętokrzyskiem (37,62%), Podkarpackiem (36,62%) oraz Warmińsko-Mazurskiem (35,29%).
Z przeprowadzonych badań wynika, iż w Polsce w latach 1999–2005 coraz mniej osób
zgłaszało się z nowo wykrytym wirusowym zapaleniem wątroby ogółem, w stosunku
do roku 1999. W tym samym okresie zaobserwowano zwiększoną zachorowalność na jeden z rodzajów choroby – powodowany przez wirus typu C. Podobna sytuacja miała miejsce w województwie zachodniopomorskim. W całym okresie badań zapadalność na wirusowe zapalenie wątroby ogółem, obejmujące wszystkie odmiany wirusa (A, B, B+C, C oraz
niezidentyfikowane), widocznie spadała w porównaniu ze stanem z roku 1999. W przypadku wirusa typu C zachorowalność spadła w stosunku do roku bazowego jedynie w latach
2001–2002. W pozostałych latach widoczny był wzrost badanego zjawiska.
228
L. Zaremba-Pechmann
Należy podkreślić, iż w przypadku wirusowego zapalenia wątroby typu C zapadalność
nie oznacza liczby nowo zakażonych przypadających na 100 tysięcy mieszkańców. Stosunek ten stanowią osoby, u których zdiagnozowano w danym roku WZW typu C. Ze względu
na bezobjawowy przebieg choroby, możliwe jest wykrycie obecności wirusa HCV wiele lat
po zakażeniu. Zapadalność jest tu więc stosunkiem liczby osób z nowo zdiagnozowanym
zapaleniem wątroby typu C na 100 tysięcy osób.
PODSUMOWANIE
Zapadalność na wirusowe zapalenie wątroby typu C na 100 tysięcy osób nie jest liczbą
sugerującą występowanie epidemii spowodowanej wirusem HCV. Przedstawione w pracy
wyniki nie oddają jednak rzeczywistej liczby chorych na wzw C. Większość przypadków
zakażenia wykryto przypadkowo – przy okazji przeprowadzania innych badań. Ogromny
procent osób zarażonych wirusem HCV nadal nie jest świadomych swej choroby. Kiedy
zostanie ona zdiagnozowana, może być już za późno na ratunek. Często pacjenci, u których wykrywa się wirusowe zapalenie wątroby typu C, są już obciążeni marskością wątroby. Przypadki takie nierzadko kończą się zgonem. Ponieważ objawy choroby nie są jednoznaczne (żółtaczka towarzyszy zakażeniu wirusem HCV niezwykle rzadko) i często
są błędnie diagnozowane, wiele osób nie jest objętych prawidłowym leczeniem. Przedstawiona w pracy analiza wskazuje jednak na wzrost liczby zdiagnozowanych przypadków
zakażenia wirusem C. Oznacza to, iż coraz większa liczba osób jest poddawana właściwym testom i że choroba jest poprawnie diagnozowana. Umożliwia to właściwe leczenie
osób zakażonych oraz pozwala uniknąć rozpowszechniania się wirusa.
PIŚMIENNICTWO
Bąk I., Markowicz I., Mojsiewicz M., Wawrzyniak K. 1997. Wzory i tablice statystyczne. US,
Szczecin.
Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w latach 1999–2005. 2000–2006. PZH, Warszawa.
Juszczyk J. 2003. Hepatitis C. Vademecum diagnostyki i leczenia przeciwwirusowego. Termedia,
Poznań.
Meldunki roczne o zachorowaniach na choroby zakaźne, zatruciach i zakażeniach szpitalnych zgłoszonych w latach 1998–2004. 1999–2005. PZH, Warszawa.
Statystyka. Opis statystyczny. 1998. Red. J. Hozer. US, Szczecin.