Wzorce drzewostanów Beskidu Śląskiego oraz Żywieckiego na tle

advertisement
dr hab. inż. Jarosław Lasota
Zakład Gleboznawstwa Leśnego,
Instytut Ekologii i Hodowli Lasu UR w Krakowie





Pierwotna puszcza, występująca w zachodniej części pasma
karpackiego, skutecznie opierała się przed zniszczeniem, dzięki
trudnej dostępności terenu górskiego, surowości klimatu, oraz
niedoskonałości ówczesnych narzędzi.
Gospodarka plądrownicza (oparta na zrębowo - wypaleniskowym
sposobie zagospodarowania) do końca XV wieku obejmowała obszary
pierwotnych lasów łęgowych w dolinach rzek i potoków oraz lasy
grądowe pogórza [Kornaś 1955].
Właściwe osadnictwo górskie, rozpoczęło się u schyłku XV wieku i
doprowadziło do połowy XIX wieku, do wylesienia znacznych połaci
puszczy. Z tego okresu pochodzą tzw. „wsie zarębne” oraz przysiółki i
wsie powstałe w miejscach zakładania polan śródleśnych i przyrobisk
[Broda 1956].
Z badań Twaroga [1983] wynika, że cięcia plądrownicze stanowiły
zaledwie 0,4% zasobów leśnych i nie mogły istotnie zmienić
naturalnego składu gatunkowego i struktury pierwotnych lasów tego
terenu.
Intensywne zniekształcenie pierwotnych dotąd lasów Żywiecczyzny
rozpoczęło się dopiero od roku 1840, wraz z wprowadzeniem
gospodarstwa zrębowego i trwało do końca II wojny światowej.
Wówczas to, w miejsce drzewostanów jodłowych, bukowo-jodłowych,
czy bukowo-jodłowo-świerkowych wprowadzano na wzór niemiecki
lite, jednowiekowe świerczyny, wyhodowane często z nasion obcego
pochodzenia [Kawecki 1939].

Obecnie zachodzi konieczność kontynuowania
przebudowy ogromnych połaci drzewostanów
świerkowych na drzewostany uzgodnione z warunkami
siedliskowymi. Znajomość składu gatunkowego
naturalnych drzewostanów w konkretnych warunkach
siedliskowych, może stanowić swoisty wzorzec, do
którego dążyć należy w procesie przebudowy
drzewostanów siedliskowo niezgodnych.

Pierwszym etapem pracy, była analiza archiwalnych dokumentów
(planów urządzeniowych oraz map drzewostanowych) wykonanych dla
Zarządu Lasów Dóbr Żywieckich w latach 1887 – 1942.

W trakcie studiowania dokumentów odszukiwano fragmenty
drzewostanów starszych klas wieku (często przeszłorębnych), które
zachowały zróżnicowany skład gatunkowy i nie zostały jeszcze
przekształcone na monokultury świerkowe, w okresie zrębowego
sposobu zagospodarowania. Drzewostany te, zgodnie z badaniami
Twaroga [1983], zostały uznane za wzorce składu gatunkowego w
naturalnych drzewostanach Żywiecczyzny.

Powierzchnie te zostały zlokalizowane i w drugim etapie prac, w
miejscach tych zakładano powierzchnie rozpoznania typologicznego.
Łącznie wykonano 80 powierzchni rozpoznania typologicznego. Zakres
prac wykonywanych na tych powierzchniach zgodny był z zasadami
określonymi w kartowaniu siedlisk leśnych.



Przy wyborze miejsc zakładania powierzchni
typologicznych, dodatkowo starano się, aby odzwierciedlały
dominujące na badanym terenie utwory skalne fliszu
płaszczowiny śląskiej i magurskiej, oraz aby rozmieszczone
były w obydwu podpiętrach wydzielanych w reglu dolnym.
Z utworów skalnych tego terenu wymienić należy:
piaskowce i łupki warstw istebniańskich, piaskowce
godulskie, zlepieńce malinowskie oraz piaskowce i łupki
warstw magurskich.
Szczegółową charakterystykę gleb wyodrębnionych typów
siedlisk zamieszczono we wcześniejszej publikacji,
poświęconej charakterystyce gleb siedlisk Żywiecczyzny
[Lasota 2004].
Wysoki regiel dolny
(tzw. regiel środkowy)
900-1100 m n.p.m.
Niski regiel dolny
(550)600-900 m n.p.m.












Wyciąg z elaboratu urządzania Zarządu lasów Dóbr Żywieckich Korbielów według stanu na
dziesięciolecie 1919-1928
Arcyksiążęcy Zarząd lasów Rycerka Urządzanie lasów 1920-1929
Plan Gospodarstwa Leśnego dla Zarządu Lasów dóbr żywieckich Rycerka na dziesięciolecie 19291938
Plan Gospodarczy Nadleśnictwa Istebna na 10-cio lecie 1927/28-1936/37
Plan Gospodarstwa Leśnego dla Zarządu lasów dóbr żywieckich Ujsoły na dziesięciolecie 1930/311939/40
Plan Gospodarstwa Leśnego dla Zarządu lasów Dóbr Żywieckich Złatna na dziesięciolecie 1933/341942/43
Plan Gospodarstwa Leśnego dla Zarządu lasów Dóbr Żywieckich Jeleśnia na dziesięciolecie 1938/391947/48
Plan Gospodarstwa Leśnego dla Zarządu lasów Dóbr Żywieckich Sopotnia na dziesięciolecie
1938/39-1947/48
Plan gospodarczy na dziesięciolecie 1933/34-1942/43 dla okręgu gospodarczego Ślemień (Lasy Dóbr
Suskich)
Plan Urządzania gospodarstwa leśnego na dziesięciolecie 1933/34-1942/43 dla Okręgu
Gospodarczego Stryszawa (Lasy Dóbr Suskich)
Plan Urządzania Gospodarstwa Leśnego dla Zarządu Lasów Dóbr Żywieckich Kamesznica na
dziesięciolecie 1937/38-1946/47
Plan Gospodarstwa Leśnego dla Zarządu Lasów Dóbr Żywieckich Lipowa na dziesięciolecie 1934/351943/44
BMG
LMG
uLG
LG
Przykładowe
drzewostany
7Św, 3Jd, pjd. Bk
5Św, 5Jd, pjd. Bk
5Św, 4Jd, 1Bk
5Jd, 4Św, 1Bk
Gatunek
Udział
(zakres)
Średni
udział
Bonitacja
Św
40-90%
60%
I-II
Jd
10-50%
36%
I-III
Bk
pjd.-10%
4%
V
Przykładowe
drzewostany
8Jd, 2Św, pjd. Bk
7Jd, 2Bk, 1Św
6Jd, 2Bk, 2Św
5Jd, 3Bk, 2Św
Gatunek
Udział
(zakres)
Średni
udział
Bonitacja
Jd
30-80%
68%
I-II
Bk
pjd.-50%
14%
II-IV
Św
pjd.-20%
18%
II-III
Przykładowe
drzewostany
8Bk, 2Jd, pjd. Św
6Bk, 3Jd, 1Św
6Jd, 3Bk, 1Św
5Jd, 4Bk, 1Św
Gatunek
Udział
(zakres)
Średni
udział
Bonitacja
Bk
10-80%
44%
II-IV
Jd
20-80%
42%
I-IV
Św
pjd.-30%
14%
II-IV
Przykładowe
drzewostany
8Bk, 2Św, pjd. Jd
6Bk, 2Jd, 2Św, pjd. Jw
6Jd, 2Bk, 2Św
7Jd, 2Św, 1Bk
Gatunek
Udział
(zakres)
Średni
udział
Bonitacja
Jd
pjd.-80%
53%
I-II/III
Bk
pjd.-80%
29%
I-V
Św
pjd.-30%
18%
I-III
Jw
0-pjd.
pjd.
-
BMGs
LMGs
bLMGs
Przykładowe
drzewostany
8Św, 2Jd, pjd. Bk
5Św, 4Jd, 1Bk
4Jd, 3Św, 3Bk
5Św, 5Bk, pjd. Jd
Gatunek
Udział
(zakres)
Średni
udział
Bonitacja
Św
30-80%
50%
III
Bk
pjd.-50%
28%
III-V
Jd
pjd.-40%
22%
III
Przykładowe
drzewostany
10Bk, pjd. Jd, Jw, Św
8Bk, 2Św, pjd. Jd
7Bk, 2Jw, 1Jd, pjd. Św
4Bk, 4Św, 2Jd
Gatunek
Udział
(zakres)
Średni
udział
Bonitacja
Bk
30-100%
59%
II/III-IV/V
Św
10-40%
21%
I/II-IV
Jd
0-50%
19%
I-V
Jw
0-20%
1%
IV
Przykładowe
drzewostany
7Bk, 3Św, pjd. Jd, Jw
5Bk, 3Św, 2Jd, pjd. Jw
5Jd, 3Bk, 1Św, 1Jw
5Jd, 5Św, pjd. Bk
Gatunek
Udział
(zakres)
Średni
udział
Bonitacja
Jd
20-50%
39%
I-III
Bk
pjd.-70%
29%
III-V
Św
20-50%
30%
II-III
Jw
pjd.-10%
2%
III-V
W wyniku analizy archiwalnych dokumentów stwierdzono, że w
drzewostanach bliskich naturalnym, występujących przed
wprowadzeniem monokultur świerkowych:

na uboższych siedliskach (BMG i LMG) w niskich położeniach
regla dolnego istotną rolę odgrywała jodła, która współtworzyła
drzewostany ze świerkiem (BMG) lub panowała na siedlisku LMG
(świerk i buk na tym siedlisku najczęściej były domieszkami z
udziałem do 20%).

jodła mogła być głównym gatunkiem również na bogatszych
glebach LG, gdzie typ jodłowy drzewostanów występował w
dolnych częściach stoków nad dolinami.

W położeniach wysokiego regla dolnego zmniejszało się
znaczenie jodły, tzn. na siedliskach BMG dominowały
drzewostany z dużym udziałem buka i świerka, przy udziale jodły
ok. 20%.

Na typowych LMG wysokiej strefy regla dolnego przeważał
zwykle buk, natomiast świerk i jodła wykazywały przeciętnie
udział ok. 20%.

Większe znaczenie jodły w budowie drzewostanów strefy
wysokiego regla dolnego stwierdzono na najbogatszych glebach
tej strefy (o wyższej zasobności w substancje ilaste i silniejszym
uwilgotnieniu, które uznano za gleby bogatego wariantu LMG),
na tego typu siedliskach gatunek ten mógł współpanować razem
z bukiem oraz świerkiem (stanowiących udział średni po ok.
30%)

Największe znaczenie buka w budowie drzewostanu stwierdzono na
glebach ubogiego oraz typowego wariantu LG w niskim reglu
dolnym, zwykle w położeniach środkowych i górnych części stoków.
Ponadto w wysokim reglu dolnym na glebach typowego LMG, gdzie
panował lub współtworzył drzewostany ze świerkiem i
domieszkową jodłą.

Przeprowadzona analiza potwierdza istnienie bardzo
zróżnicowanego składu gatunkowego drzewostanów na różnych
glebach i typach siedlisk, przy czym zauważa się stosunkowo rzadkie
występowanie bezwzględnej dominacji któregoś z gatunków
lasotwórczych.

Przed wprowadzeniem monokultur świerkowych dominowały
drzewostany mieszane (W niskim reglu dolnym: Jd-Św, Jd-Bk, Bk-Jd,
Św-Bk-Jd, w wysokim reglu dolnym: Jd-Bk-Św, Jd-Św-Bk oraz Bk-ŚwJd)

Cennym gatunkiem domieszkowym, ujętym w archiwalnych
dokumentach urządzania lasu, w składzie gatunkowym
drzewostanów „bliskich naturalnym” był jawor. Występował
głównie w drzewostanach lasów mieszanych wysokiego regla
dolnego oraz lasach górskich niskiej strefy regla dolnego. Jawor na
tych siedliskach występował przeważnie pojedynczo, w strefie
wysokiego regla dolnego jego średni udział oszacowano na 1-2%.
Na powierzchniach pojedynczych wydzieleń wysokiej strefy regla
dolnego charakteryzował się udziałem 10-20% gdzie osiągał
bonitacje z zakresu III-V.

Szerokie zakresy bonitacji wzrostowych gatunków lasotwórczych
osiągane na podobnych glebach i siedliskach (np.: Bk I-V na
siedlisku LG w niskim reglu dolnym, II/III-V na siedlisku LMG
wysokiej strefy regla dolnego) mogą wynikać z braku odpowiednich
zabiegów hodowlanych czy selekcji, długiego okresu wzrostu pod
osłoną (w przypadku drzewostanów kształtowanych w wyniku
naturalnych procesów).
Download