Współczesne systemy wychowania muzycznego

advertisement
WSPÓŁCZESNE SYSTEMY WYCHOWANIA
MUZYCZNEGO
Problematyką wychowania muzycznego zajmowało się i zajmuje wielu
wybitnych muzyków pedagogów. Powstało wiele interesujących koncepcji i systemów
wychowania muzycznego. Największa popularność zdobyły w świecie systemu Emila JaquesDalcroze'a, Carla Orffa i Zoltana Kodaly'a oraz Jamesa Mursella i Schinichi Suzuki. Uznano
je za najpełniejsze i najdojrzalsze pod względem artystycznym i pedagogicznym. Systemy te
nazwano "współczesnymi", ponieważ są one współcześnie stosowane w tych krajach, w
których uznano je za ważne dla pełnego rozwoju człowieka oraz dla rozwoju kultury
muzycznej narodu.
Jednym z pierwszych pedagogów XX w., który dostrzegł możliwość wykorzystania
wychowania muzycznego w kształceniu pozytywnych cech osobowości człowieka był Emil
Jaques-Dalcroze. Ten szwajcarski muzyk i pedagog był w początkach swej działalności
nauczycielem solfeżu i harmonii w konserwatorium, w Genewie, następnie też w
Konserwatorium Królewskim w Sztokholmie. Wkrótce jednak zaczął prowadzić własne
szkoły umuzykalnienia w Genewie i w Hellerau. W ciągu wielu lat działalności muzycznej
wypracował własny system wychowania muzycznego. Na drodze poszukiwania stale nowych
metod i środków mających na celu przybliżenie muzyki do jej odbiorców powstały "Kroki
Jaques'a", czyli kroki wykonywane w takt muzyki. Z kroków tych rozwinęła się "gimnastyka
rytmiczna", która później nazwana została "rytmiką". Polegała ona na realizacji ruchowej
rytmu muzycznego i innych elementów muzycznych tj. dynamiki, tempa, artykulacji i
frazowania. Dalcroze pragnął wykorzystać rytm muzyczny dla uaktywnienia całego
organizmu, pobudzenia wyobraźni oraz poczucia radości i pewności siebie. Celem rytmiki
było kształcenie uważnej, skoncentrowanej postawy dziecka w oczekiwaniu na polecenia,
kształcenie szybkości reakcji oraz kształcenie uniezależnienia od siebie ruchów kończyn (rąk
i nóg). Tak więc rytmika miała na celu kształcenie intensywności i podzielności uwagi,
niezawodnej reakcji na bodźce i dokładności spostrzegania, sprawnej pamięci, procesów
porównywania i analizy, indywidualnej wyobraźni oraz gotowości twórczych rozwiązań.
Rytmika miała za zadanie kształcić muzykalność: doświadczanie i uświadamianie sobie
zjawisk rytmicznych, dynamicznych, agogiki, artykulacji, formy muzycznej i wyrazu,
zabarwienia emocjonalnego
muzyki.
Na rytmikę dalcrozowską składa się wiele rodzajów ćwiczeń:
- marsze w takt muzyki (także biegi podskoki),
- ćwiczenia rytmiczno-ruchowe (z uwzględnieniem częstych zmian metrum),
- ćwiczenia w zwiększaniu i zmniejszaniu wartości rytmicznych,
- ćwiczenia uświadamiające agogikę, dynamikę, artykulację,
- ćwiczenia oddechowo-odprężające,
- ćwiczenia dysocjacyjne, uniezależniające ruchy,
- ćwiczenia inhibicyjno-incytacyjne, doskonalące reakcje na częste zmiany w muzyce,
- ćwiczenia słuchowe (reagowanie ruchem na wysokość dźwięku, określoną linię
melodyczną),
- ćwiczenia improwizacyjne w związku z określonymi zadaniami muzycznymi.
Rytmika Jaques-Dalcroze'a upowszechniła się w Europie oraz na innych kontynentach.
Stosowana jest coraz wszechstronniej w szkolnictwie muzycznym, ogólnokształcącym,
przedszkolach, w szkolnictwie specjalnym, w kształceniu aktorów i tancerzy, w rehabilitacji,
w psychiatrii. Szczególną uwagę zwrócić należy na rehabilitacyjną wartość rytmiki.
Przyczynia się ona do "stałego" stymulowania i ukierunkowywania aktywności", wpływania
na rozwój motoryczny, rozwój mowy, zdolność do autoekspresji, wychowania społecznego
oraz kształcenia samodzielności u dzieci upośledzonych.
Pozostałe dwa elementy systemu Dalcroze'a to solfeż
i improwizacja fortepianowa. W kształceniu słuchu Dalcroze stosuje skale o różnym
następstwie całych tonów i półtonów. Ćwiczenia te miały na celu wykształcenie słuchu
absolutnego, co w praktyce okazało się niemożliwe. Metodę tę można jednak wykorzystać do
kształcenia słuchu relatywnego w pracy z uczniami szkoły muzycznej.
Improwizacja w systemie Dalcroze'a opiera się na realizowaniu na fortepianie różnych
ugrupowań rytmicznych, zgodnym ze stopniem zaawansowania uczniów.
Pierwotnie rytmika wraz z kształceniem słuchu i improwizacją stanowić miały jedną całość.
W praktyce jednak było to niemożliwe. Rytmika pozostała przedmiotem, który ma na celu
rozwijanie pełnej osobowości dziecka. Natomiast pozostałe dwa przedmioty ze względu na
znaczny stopień trudności materiału nauczania posiadanie odpowiednich umiejętności z
zakresu gry na fortepianie oraz dyspozycji słuchowych mogą być prowadzone w celu
wykształcenia muzyka zawodowego.
Kolejnym uznanym systemem jest system Carla Orffa, kompozytora
niemieckiego. W jego systemie tworzenie, odtwarzanie i słuchanie muzyki stanowi
nierozłączną całość. Szczególną uwagę Orff zwraca na aktywność twórczą dziecka. Było to
innowacją w dziedzinie pedagogiki muzycznej. Przyjmuje się bowiem, że odtwarzanie i
słuchanie muzyki jest aktem twórczym, który dotyczyć może jedynie artystów i odpowiednio
przygotowanych odbiorców muzyki. Odtwarzanie muzyki przez dzieci jest powtarzaniem
gotowych wzorów, które mogą wyzwolić pewne emocje. Natomiast jeżeli chodzi o słuchanie
muzyki, to powszechnie uważa się, że rzadko jest ono u dzieci świadome i ma na celu
przeżycie dzieła muzycznego. Mówi się raczej o wyzwoleniu własnych stanów
emocjonalnych dziecka, wyzwolonych pod wpływem muzyki. Jej odtwarzanie i słuchanie
przyczynić się może do wychowania człowieka twórczego, u którego rozwijają się muzyczne
zdolnościi umiejętności.
Liczne doświadczenia pedagogów muzyków pozwalają przypuszczać, że istnieje związek
pomiędzy wychowaniem muzycznym a osiągnięciami w dziedzinie kształcenia pewnych cech
osobowości. W przypadku systemu Orffa aktywność muzyczna dziecka mogłaby ulec
przeniesieniu na inne dziedziny jego działalności. W systemie Orffa znajdują zastosowanie
następujące formy wychowania muzycznego:
- odtwarzanie muzyki wokalnej i instrumentalnej,
- realizacja ruchowa muzyki,
- integracja muzyki, słowa i ruchu.
"Tworzenie" może być potraktowane jako oddzielna forma. Kreowanie nowych wartości
stanowi integralną część każdej formy i nierozerwalnie związane jest z całością procesu
dydaktycznego, szczególnie ostatniej fazy procesu integracji muzyki, słowa i ruchu. Pewne
analogie pomiędzy systemem Dalcroze" i Orffa zaobserwować można w czasie zajęć
muzyczno-ruchowych, gdzie aktywność dziecka koncentruje się wokół rytmu realizowanego
przy pomocy ruchu.
Mimo odmiennego materiału nauczania i różnic, gdzie w systemie Dalcroze'a ruch i rytm są
punktem "wyjścia i dojścia", natomiast w Systemie Orffa rytm jest punktem wyjścia, a
realizacja ruchowa muzyki punktem docelowym, zaobserwować można pozytywne
oddziaływanie tych zajęć na rozwój psychofizyczny dziecka.
Od systemów Dalcroze'a i Orffa odbiega nieco system Zoltana Kodaly'a.
Założenia tego systemu są realizowane na Węgrzech, dzięki odpowiedniej strukturze
szkolnictwa muzycznego i ogólnokształcącego oraz adekwatnym metodom nauczania. Cele
jego są następujące:
1. Stworzenie jednolitego systemu wychowania muzycznego, którymi objęte zostałyby
wszystkie dzieci do 14 roku życia, a który jednocześnie umożliwiałby kontynuację
kształcenia w różnego rodzaju szkołach muzycznych.
2. Świadome wykorzystanie w procesie dydaktycznym możliwości jakie stwarza wychowanie
muzyczne w kształtowaniu osobowości.
3. Zachowanie równowagi i prawidłowych proporcji pomiędzy kształceniem muzyków
zawodowych a kształceniem odbiorców muzyki.
W procesie wychowania muzycznego według Kodaly'a najważniejszy jest śpiew własny
dziecka, śpiew zbiorowy i słuchanie muzyki. Droga do poznania muzyki przebiega od
aktywnej obserwacji muzyki żywej do myślenia abstrakcyjnego (przyswajania wiadomości
teoretycznych) i praktycznego zastosowania poznanej i opanowanej
wiedzy o muzyce.
Cechą charaktery styczna, tej metody jest:
- wprowadzenie muzyki ludowej jako podstawowego materiału nauczania,
- integracja kształcenia słuchu, zasad muzyki oraz harmonii,
- stosowanie w procesie nauczania niektórych zasad nauczania programowego.
Konieczne jest przeprowadzenie selekcji, w wyniku której uczniowie uzdolnieni muzycznie
kierowani są do klas ze zwiększonym wymiarem godzin wychowania muzycznego. Badania
przeprowadzone w szkołach węgierskich wykazuj ą dodatni wpływ wychowania muzycznego
na wyniki nauczania osiągane przez uczniów w klasach z poszerzonym wychowaniem
muzycznym.
Z oceny systemów wynika, że systemy Dalcroze'a i Orffa mają charakter "powszechny a
system Kodaly'a charakter elitarny. Dwa pierwsze zakładają możliwość rozwijania i
kształcenia wrodzonych uzdolnień muzycznych u wszystkich dzieci bez względu na rodzaj i
stopień tych uzdolnień, natomiast system Kodaly'a - możliwość rozwijania uzdolnień u dzieci
posiadających słuch wysokościowy i zdolność do dowolnych wyobrażeń muzycznych.
Wychowanie muzyczne w szkolnictwie Stanów Zjednoczonych jest niejednolite,
uzależnione od prawodawstwa poszczególnych Stanów i odmiennej w nich organizacji
różnego typu szkół. Często przedmioty i ich treści wybierane są przez samych uczniów.
Dlatego też programy i metody wychowania muzycznego są ogromnie zróżnicowane. Na
uwagę zasługuje propozycja systemu wychowania muzycznego, której twórcą jest James
Mursell. Główne założenia jego systemu to: programowanie wychowania muzycznego oparte
na znajomości psychiki dziecka i jej rozwoju, możliwość wpływania muzyki na ten rozwój
poprzez jej walory humanistyczne, możliwość prawidłowego sformułowania celów, treści,
form i metod wychowania muzycznego tylko na podstawie analizy wyników badań
empirycznych.
System Jamesa Mursella oparty jest na szerokich podstawach naukowych, charakteryzujących
się szczegółową interpretacją form i metod pracy muzycznej z dziećmi i młodzieżą,
opracowaniem programów kształcenia nauczycieli i charakterystyką ich zawodowej sylwetki
oraz określeniem sposobu realizacji tego programu w szkole.
Twórcą systemu powszechnego wychowania muzycznego jest Schinichi Suzuki.
System ten powstał i rozwinął się w Japonii. Suzuki wprowadził w swym kraju na masową
skalę naukę gry na skrzypcach.
Pierwszą zasadą jest rozpoczynanie gry od bardzo wczesnego dzieciństwa, w okresie
przedszkolnym. Nauczycielami tak małych dzieci są rodzice, głównie matki, które
instruowane są w jaki sposób mają prowadzić naukę gry na skrzypcach ze swymi dziećmi.
Pomysł ten wiąże się z zasadami psychologii małego dziecka, ponieważ najpewniej czuje się
ono najbardziej prawidłowo rozwija, pozostając w emocjonalnym związku z matką. Uczenie
się gry na instrumencie i kontakt z muzyką następuje w tak naturalny sposób, jak uczenie się
mowy - samoczynnie.
W systemie tym precyzyjnie przemyślany został program nauki - stopniowanie trudności,
metody kształcenia techniki skrzypcowej i muzykalności.
Z biegiem czasu małych uczniów przejmują nauczyciele To masowe wychowanie muzyczne
poprzez trudny instrument, osiąga dzięki wielkiej, systematycznej pracy dzieci, rodziców i
nauczycieli - wybitne rezultaty. 7-10 letnie dzieci wykonują już trudne pod względem
technicznym i muzycznym utwory, nieskazitelnie pod względem intonacyjnym, we
właściwych tempach, muzykalnie i z radością.
We wszystkich systemach wychowania muzycznego podkreślane są wychowawcze funkcje
muzyki, jednak z akcentami na różne sfery kształcenia. Dalcroze, Orff i w pewnym zakresie
Mursell zainteresowani są wszechstronnym rozwojem psycho-fizycznym dziecka przez
muzykę oraz umuzykalnieniem. Kodaly'a i Suzuki interesuje głównie rozwój estetyczny,
traktowany jednak jako element wychowania humanistycznego. Szczególny nacisk na
wychowanie patriotyczno-społeczne kładzie się w systemie Kodaly'a.
Bibliografia:
1. Burowska Z.: Współczesne systemy wychowania muzycznego. Warszawa: WSiP, 1976
2. Przychodzińska -Kaciczak M.: Muzyka i wychowanie. Warszawa: Nasza Księgarnia, 1989
,
3. Przychodzińska -Kaciczak M.: Wychowanie muzyczne - idee, treści, kierunki rozwoju.
Warszawa: WSiP, 1989
Ewa Czarnecka
Download