Krystyna Adaśko „Trudne zachowania przedszkolaka” Jak reagować

Krystyna Adaśko
„Trudne zachowania przedszkolaka”
Jak reagować? Jak prostować, nie ranić.
Dziecko, podobnie jak dorośli przeżywa swoje problemy. Poddawane jest coraz to nowym
próbom i doświadczeniom; kontaktuje się z różnymi osobami ze swojego otoczenia: dorosłymi
i rówieśnikami. Zdobywa wiedzę, rozwija swoje sprawności umysłowe i fizyczne. Wśród wielu
sytuacji, w których uczestniczy i pełni różnorodne role, są i takie, które zarówno w potocznym
języku, jak i w języku psychologii określamy mianem trudnych. Jakie są tego przyczyny? Jak
objawiają się trudne zachowania przedszkolaka? Jakie wsparcie zagwarantować dziecku, by
poradziło sobie z wyjściem z trudnej sytuacji?
Przyczyny, które mogą powodować u małego dziecka trudne zachowania:
- brak znajomości zasad, jak i brak stałego systemu zasad i konsekwencji,
- trudności w komunikowaniu się,
- zachowanie opozycyjno-buntownicze, czyli celowe łamanie zasad,
- trudne zachowanie wynikające z obecności objawów różnych zaburzeń : np.: ADHD, zespół
Aspergera, upośledzenie umysłowe, FAS, zespół dziecka maltretowanego, nadużycia
seksualne, niedosłuch, alergie, „lęki separacyjne”, adaptacja do nowych warunków, choroby
somatyczne itp....
Najczęściej wymieniane przez rodziców i nauczycieli problemy to trudności w zachowaniu
dziecka, związane z zaburzoną koncentracją uwagi, nadruchliwością, nadimpulsywnością. Tym
obszarom przyjrzymy się wnikliwiej, by pomóc Państwu w sposób bezpieczny, nie raniący
dziecka, opanować trudne zachowania u naszych maluchów.
I. Zaburzenia koncentracji uwagi – objawy najczęściej spotykane u dzieci:
- bardzo szybko się rozprasza,
- zapomina polecenia,
- szybko się nudzi,
- często przerywa pracę,
- czyta bez zrozumienia – u dzieci starszych; wraca do początku, gdy przerywa
pracę,
- charakteryzuje je chaos odpowiedzi i natłok myśli,
- bardzo dużo gestykuluje,
- ma trudności ze zorganizowaniem sobie pracy,
- unika zadań wymagających wysiłku umysłowego,
- gubi rzeczy potrzebne do pracy,
- zapomina, co było zadane.
Wskazówki, jak pomóc dziecku przejawiającemu zaburzenia w zakresie koncentracji uwagi:
1. Dawać bardzo krótkie komunikaty, formułowane w pozytywie (np. Spakuj rzeczy!, Uwaga,
zaczynamy pisać!, Sprzątnij śmieci!)
2. Powtórzyć polecenie krótko i czytelnie.
3. Sprawdzić, czy dziecko wykonało to polecenie (czy rzeczywiście spakowało rzeczy), dopiero
wtedy przechodzimy do następnego polecenia.
4. Zwracać uwagę hasłowo (Spójrz na mnie!, Halo!, Zobacz!, Uwaga! – i zatrzymać
wzrok na dziecku)
5. Użyć dzwoneczka lub gwizdka jako krótkiego sygnału dźwiękowego.
6. Stanąć przy dziecku, poklepać po ramieniu, kucnąć i popatrzeć mu w oczy, prosić
o powtórzenie swoich słów – utrzymać kontakt wzrokowy.
II. Nadmierna ruchliwość– objawy najczęściej spotykane u dzieci:
- nerwowe ruchy rąk i stóp,
- często wstaje z miejsca, chodzi po pomieszczeniu,
- nadmierna gadatliwość,
- ciągle kręci się,
- gryzie ołówki, kredki,
- wyrywa się do odpowiedzi, choć nie zawsze zna właściwą odpowiedź,
- zaczepia, potrąca.
Wskazówki, jak pomóc dziecku przejawiającemu nadmierną ruchliwość:
1. Prosić dziecko o wykonanie drobnych czynności np.: zbieranie zabawek, przyniesienie wody
do kwiatków, podlanie kwiatków,
2. Chwalić za każdy etap pracy, mówić powoli – to uspakaja.
3. Mało dopytywać, bo ucieknie od kontaktu, unikać pytania Dlaczego?, w zamian: Co skłoniło
cię do ...?
4. Za każdym razem pokazywać mu, co robi dobrze, z czego się cieszymy.
5. Gdy biegnie po korytarzu, zatrzymać go i utrzymać kontakt wzrokowy, odciągnąć uwagę
Chodź, pomóż mi ....
6. Wzmacniać pozytywnie, chwalić za wykonanie jakiejś czynności zgodnie z naszymi
oczekiwaniami, np. spokojnie przesiedział 5 minut.
III. Nadmierna impulsywność – objawy najczęściej spotykane u dzieci:
- impuls – tzn. działam natychmiast,
- reakcja jest nieproporcjonalna do bodźców (agresja słowna, fizyczna),
- działa, nie przewidując konsekwencji swojego działania, łatwiej podpada, bo nie sprawdza,
czy nauczyciel jest obok,
- wie, co powinien zrobić, ale tego nie robi; zna reguły, ale ma kłopoty z ich zastosowaniem;
jest niecierpliwe, często wtrąca się do rozmowy, nie czeka na swoją kolej,
- przypadkowo, nieumyślnie niszczy rzeczy; prowokuje, kłóci się,
- obraża się, kłamie;
- odpowiada nie na temat, woli mówić nie słuchać,
- generalizuje: nikt mnie nie lubi / nie kocha.
Wskazówki, jak pomóc uczniowi przejawiającemu nadmierną impulsywność:
1. Dzień po dniu przypominać o zasadach.
2. Proponować: weź ołówek i narysuj na kartce, jaki jesteś zły.
3. Wykorzystać „kartkę bezpieczeństwa”: zgnieć ją, podrzyj, podepcz, wyrzuć.
4. Odwrócić uwagę dziecka: Chodź pomożesz mi przy....
5. Zaproponować, by poskakało na materacach.
6. Posadzić pomiędzy spokojnymi dziećmi.
Elementami pracy wychowawczej w zakresie eliminowania trudnych zachowań u małych
dzieci, na które powinno zwrócić się szczególną uwagę rodzicom są:
1. Respektowanie norm i zasad.
2. Stosowanie konsekwencji.
3. Wydawanie poleceń we właściwy sposób tzn. zrozumiale dla małego dziecka.
Powyższe zasady wychowawcze wpajane powinny być od najmłodszych lat.
W codziennym obcowaniu z maluchem ważne jest przestrzeganie określonych reguł. Oto one:
1. Respektowanie norm i zasad:
- zasady formułujemy krótko – im mniej wyrazów, tym łatwiej zapamiętać,
- zasady formułujemy pozytywnie – są wtedy wskazówkami i nie pokazują innych mniej
stosownych sposobów postępowania,
- dziecko naraz nie przyswaja więcej niż 2–3 zasady. Maksymalnie pamięta około 10.
- system zasad jest dynamiczny, a nie statyczny. Dopasowujemy go do zmieniającej się
rzeczywistości,
- zasady są bronią obosieczną, czyli trzeba ich dotrzymywać, nawet jeśli nie do końca się to
nam podoba i nie do końca chce,
- zasady przypominamy tak często, jak jest to potrzebne.
2. Konsekwencje zamiast kar:
- dorośli są przekonani, że kara powinna by dotkliwa i przykra po to, by w przyszłości uniknąć
powtórzenia sytuacji, która spowodowała karę.
- stosujemy karę, kiedy czujemy się źli i bezsilni, kiedy chcemy odreagować albo zemścić się
za swój wstyd, strach i gniew,
- kara jest po to, żeby udowodnić, kto tu rządzi,
- kara może być skuteczna, ale rodzi gniew, strach, chęć odwetu. To nie są uczucia, jakie
chcemy wzbudza w naszych dzieciach,
- kara czasem jest trudniejsza dla nas. Może także wzmocnić pewne zachowania. Zmniejsza
poczucie odpowiedzialności za zachowanie u naszych dzieci.
Dlatego zamiast kar w procesie wychowawczym proponujemy stosowanie konsekwencji:
- nagradzanie dzieci za pożądane zachowania zamiast karania w sytuacji złego zachowania,
- ignorowanie zachowania niepożądanego (niewzmacnianie go),
- wygaszanie – zaprzestanie wzmacniania,
- przypominanie – natychmiastowe, krótkie, kategoryczne polecenia,
- Time Out – procedura odesłania.
Wiele skutecznych konsekwencji mieści się w trzech grupach:
- zabranie przyjemności, przywileju;
- odesłanie w nudne miejsce;
- zabranie uwagi ważnej dorosłej osoby.
3. Wydawanie poleceń dziecku:
- podejdź do dziecka i skoncentruj jego uwag na sobie (spójrz mu w oczy, lekko dotknij ).
- przypomnij zasady w krótkich słowach np. obiad jemy, siedząc przy stole.
- przypomnij zasadę tyle razy, ile zazwyczaj potrzebuje tego dziecko.
- pozostań przy dziecku tak długo, aż zastosuje się do zasady.
6 etapów skutecznego wydawania polecenia:
1. Podejdź do dziecka.
2. Zdobądź jego uwagę (dotknij go, spójrz w oczy, zawołaj po imieniu).
3. Wydaj jednoznaczne polecenie w 2-3 słowach.
4. Poproś dziecko, by powtórzyło polecenie.
5. Powtórz polecenie tyle razy, ile założyłeś, poproś by dziecko je powtórzyło.
6. Dopilnuj jego wykonania (nie odchodź od dziecka, aż nie skończy!).
W okresie przedszkolnym występuj u dzieci różnego rodzaju lęki i niepokoje:
- lęk separacyjny – naturalne doznanie pojawiającej się w rozwoju większości maluchów. Jest
pomocny w prawidłowym rozpoznaniu, co jest dobre, a co złe,
- lęki różnego pochodzenia np: strach przed lekarzem, złe sny, straszne bajki, ciemność, cienie,
burza, wiatr, straszny zwierz,
- problemy z adaptacją w grupie,
- trudności z wykonywaniem niektórych zadań,
- konflikty z rówieśnikami,
- problemy ze spożywaniem posiłków.
Jak pomóc małemu dziecku w oswojeniu dziecięcych lęków?
- nie zaprzeczać uczuciom dziecka,
- nie bagatelizować obaw dziecka,
- okazać zrozumienie – bezwarunkowe wsparcie,
- pomóc zapanować nad silnymi emocjami dziecka– Jestem przy tobie,
- nawiązać pozytywne, przyjazne relacje pomiędzy nauczycielem a dzieckiem i rodzicem,
- czytać książeczki, np. bajki terapeutyczne, rozmawiać, wspólnie spędzać czas, realizować
wspólne, rodzinne zainteresowania,
- prowadzić zajęcia edukacyjno-wychowawcze służące oswajaniu strachu i lęku u dziecka.
Bajka jest magicznym lustrem pozwalającym dziecku inaczej spojrzeć na to, co wydaje się
trudne i nie do pokonania.
Bajka terapeutyczna jest propozycją dla dziecka, które może samodzielnie „przepracować”, to
znaczy znaleźć te elementy, które będą przydatne w dialogu z samym sobą, pomogą zrozumieć
własne emocje, zapoznać się z nowymi wzorami myślenia i działania, uzyskać wsparcie dzięki
identyfikacji z bohaterem bajki – pisze Maria Molicka, autorka Bajek terapeutycznych dla
dzieci.
Wyrażanie złości
Małe dzieci często się złoszczą, dlatego pomocne dla nauczyciela, rodzica może być w tym
zakresie opracowanie kodeksu złości, który możemy wspólnie z maluchami dopracować,
powiesić w sali dydaktycznej, w domu i przestrzegać.
Oto przykładowy kodeks złości:
1. Każdy ma prawo się złościć.
2. Zło wolno okazywać tylko w bezpieczny sposób, tj.:
a. można narysować zło;
b. powiedzieć bez wulgaryzmów, co „boli”;
c. podrzeć gazety z „pudełka złości” i wyrzucić do kosza;
d. przerwać pracę na 5 minut;
e. zastosować inne pomysły wypracowane przez nauczyciela i rodzica.
3. Nie wolno:
a. nikogo bić (dotyczy to także siebie samego);
b. niszczyć rzeczy wspólnych i własności innych osób;
c. wykorzystywać jakichkolwiek sposobów wyrażania złości, których nie akceptuje
nauczyciel, rodzic.