Choroby odkleszczowe
advertisement
Choroby odkleszczowe Choroby odkleszczowe stanowią istotny problem z punktu widzenia epidemiologii i zdrowia publicznego. Zauważalny staje się fakt zwiększania przypadków osób dotkniętych tymi chorobami. Stwierdzono, iż kleszcze są wektorami 130 odmian wirusów, 200 gatunków piroplazm, kilku gatunków filarii, grzybów, 20 gatunków riketsji, 20 gatunków krętków i innych bakterii. Stąd zjawisko istnienia wielu chorób odkleszczowych takich jak: borelioza, kleszczowe zapalenie mózgu (kzm), tularemia, ludzka anaplazomza grnulocytarna, babeszjoza (piroplazmoza). Choroby odkleszczowe Borelioza Definicja Borelioza (Lyme borreliosos, Lyme disease) jest chorobą wywołaną przez krętki z rodzaju Borrelia burgdorferi, afzelii i garinii przenoszone przez kleszcze Ixodes. Choroba charakteryzuje się zajęciem skóry, stawów, układu nerwowego i serca. W Europie przenosicielem choroby z Lyme jest Ixodes ricinus oraz Ixodes persulcatus. Przenoszenie Krętki mnożą się w jelicie cienkim kleszcza, przenikają do krwi, a następnie do gruczołów ślinowych. Człowiek ulega zakażeniu Borrelia burgdorferi podczas pokłucia przez kleszcza, ale także przez wtarcie znajdującego się na skórze kału kleszcza w zranione miejsce lub przez rozgniecenie kleszcza i wtarcie jego treści w zranioną skórę. Do zakażenia dochodzi w ciągu 36 – 48 godzin. Zdjęcie bakterii Borrelia burgdorferi wykonane za pomocą mikroskopu z 400 krotnym powiększeniem Objawy Obraz kliniczny boreliozy jest bardzo zróżnicowany. Jest uzależniony od okresu choroby i zajęcia poszczególnych układów. Najczęściej choroba ma przebieg fazowy, wielonarządowy, zmiany dotyczą głównie skóry, systemu nerwowego, serca, narządu wzroku, a czasem innych narządów. W pierwszym okresie choroby u niemal 70-80% zakażonych osób pojawia się rumień wędrujący (erythema migrans - EM), w środku którego widać przejaśnienie. Rumień ma kolor czerwony lub niebieskoczerwony, jest ocieplony ale niebolesny. Rumień wędrujący u chorych nieleczonych może zaniknąć w ciągu 3 - 4 tygodni, u osób leczonych zanika w ciągu kilku dni, pozostawiając czasem przebarwienie lub odbarwienie skóry. Zmianom skórnym czasem towarzyszą objawy grypopodobne takie jak: gorączka lub stany podgorączkowe; uczucie rozbicia, zmęczenie; bóle głowy, mięśni, stawów; powiększone węzły chłonne. W drugim stadium choroby objawy pojawiają się po kilku tygodniach, najczęściej przed upływem 3 miesięcy. Przeważnie dotyczą one skóry, ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego oraz układu krążenia. Drugi okres choroby charakteryzuje się wystąpieniem stanów zapalnych stawów, zapaleniem mięśnia sercowego oraz wczesnej neuroboreliozy . Na skórze pojawia się wtórny mnogi rumień wędrujący, występujący niezależnie od miejsca ukłucia przez kleszcza. Obserwuje się również zmianę w postaci ziarniniaka chłonnego (chłoniak rzekomy) - jest to niebolesny, niebiesko-czerwony guzek lub blaszka, któremu towarzyszą złe samopoczucie, stany podgorączkowe, bóle kostno-stawowe, objawy neurologiczne. Miejscem jego występowania jest płatek ucha, małżowina uszna, brodawka sutkowa, moszna. Do późnych objawów boreliozy zaliczamy: zanikowe zapalenie skóry kończyn, występujące tylko u osób dorosłych. Charakteryzuje się ono czerwonymi lub niebiesko-czerwonymi zmianami na zewnętrznych powierzchniach kończyn. Zmianom towarzyszy ciastowaty obrzęk, z postępującym zanikiem skóry, zapalenie stawów i zmiany neurologiczne utrzymujące się co najmniej przez 12 miesięcy. Diagnoza Do rozpoznania choroby niezbędne jest stwierdzenie charakterystycznych objawów oraz potwierdzenie badań laboratoryjnych. Wyjątek stanowi rumień wędrujący rozpoznawany wyłącznie na podstawie obrazu klinicznego. Leczenie Antybiotykoterapia Zapobieganie Najlepszą metodą prewencji przed chorobami odkleszczowymi jest unikanie kontaktu z kleszczami, a w przypadku ukąszenia szybkie i prawidłowe usunięcie go ze skóry. Niewłaściwe usuwanie ze skóry pasożyta może skończyć się jego zmiażdżeniem lub sprowokowaniem wymiotów, co z kolei przyczynia się do narażenia na chorobotwórcze patogeny. Pokrycie kleszcza tłuszczem zatyka jego tchawki i jednocześnie wywołuje stres prowokując wymioty, stwarzając niebezpieczeństwo rozprzestrzenienia się wirusów i innych patogenów. Przy usuwaniu pasożyta najlepiej używać pęsety, którą należy uchwycić kleszcza jak najbliżej skóry i zdecydowanym ruchem pociągnąć w górę. Jeśli fragmenty ciała pasożyta pozostały w skórze trzeba je niezwłocznie usunąć a miejsce po ukąszeniu przemyć spirytusem. Wszelkie problemy należy skonsultować z lekarzem. Główne zalecenia profilaktyczne sprowadzają się do noszenia odpowiedniego ubioru podczas ekspozycji na kleszcze: zakładanie koszul z długimi rękawami, długich spodni i zakrytych butów, stosowanie nakrycia głowy, unikanie wypraw w rejony gdzie jest dużo kleszczy, stosowanie środków odstraszających kleszcze (odpowiednich repelentów), sprawdzanie obecności kleszczy na powierzchni ciała po pobycie w lesie, zwłaszcza w zgięciach stawowych, głowie, rękach, nogach, pachwinach. Choroby odkleszczowe Kleszczowe zapalenie mózgu Definicja Wirusowe kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) jest chorobą ośrodkowego układu nerwowego przenoszoną przez kleszcze Ixodes. Czynnikiem etiologicznym choroby jest wirus RNA należący do rodziny Flaviviridae. Okres wylęgania KZM wynosi od 4 do 28 dni, średnio 7 14 dni, w przypadku zakażenia pokarmowego jest krótszy i trwa 3 - 4 dni. Przenoszenie Zakażenie następuje w wyniku ukłucia przez zakażonego kleszcza, ale choroba może szerzyć się również drogą pokarmową przez picie surowego, niepasteryzowanego mleka (kozie, owcze, krowie) pochodzącego od zakażonych zwierząt. Rzadziej do infekcji dochodzi drogą wziewną np. przez wdychanie kurzu zanieczyszczonego kałem kleszczy. Objawy Choroba ma przebieg dwufazowy. W pierwszej fazie objawy przypominają infekcję grypową lub grypopodobną. Występuje wówczas: temperatura do 38 stopni; złe samopoczucie z narastającym osłabieniem; bóle głowy i karku; bóle mięśni kończyn, a także bóle gałek ocznych. Faza ta trwa zwykle około 4-14 dni. U części chorych, kiedy wirus KZM dostanie się do mózgu następuje druga faza choroby– neurologiczna. Wówczas pojawia się: wysoka gorączka nawet do 40°C; silne bóle głowy; nudności, wymioty; objawy oponowe; bóle stawów i mięśni. W takim stanie osoba powinna być hospitalizowana. W większości przypadków kleszczowe zapalenie mózgu przebiega łagodnie, jednak jest obarczone wystąpieniem powikłań. Wpływ na to ma wiek chorych oraz ciężkość przebiegu choroby. Do najczęściej zaobserwowanych powikłań należy: niedowład; trwałe uszkodzenie słuchu; zaburzenia psychiczne. Diagnoza Istotną rolę odgrywa dobrze przeprowadzony wywiad epidemiologiczny, ze szczególnym uwzględnieniem pobytu na terenach endemicznych, pomimo, że pacjent niejednokrotnie nie pamięta faktu pokłucia przez kleszcza. W diagnostyce uwzględnia się badanie płynu mózgowo – rdzeniowego uzyskanego w wyniku nakłucia lędźwiowego. Na jego podstawie można stwierdzić zmiany typowe dla infekcji wirusowej. Powszechnie stosowanymi badaniami są analizy serologiczne, z wykorzystaniem metod immunoenzymatycznych. Najbardziej powszechną metodą pozwalającą na szybkie i efektywne wykrycie przeciwciał przeciwko KZM w płynie mózgowo – rdzeniowym jest test ELISA. Umożliwia on identyfikację przeciwciał w klasach IgM i IgG, których dynamika może świadczyć o występowaniu choroby. Najnowocześniejszą metodą diagnostyki jest identyfikacja materiału genetycznego wirusa przy wykorzystaniu technik molekularnych – polimeryzacji łańcuchowej PCR. Leczenie KZM leczy się objawowo z zastosowaniem leków przeciwzapalnych, przeciwbólowych, przeciwdrgawkowych, przeciwgorączkowych, poprzez stosowanie płynów infuzyjnych i innych. Zapobieganie Zaleca się szczepienia ochronne szczególnie osobom przebywającym i pracującym na terenach endemicznych oraz swoistą ochronę przed kleszczami. Choroby odkleszczowe Tularemia Definicja Tularemia jest odzwierzęcą chorobą zakaźną, wywołaną Gram – ujemną bakterią Francisella tularensis. Choroba występuje w wielu postaciach m.in. węzłowych, skórnych i narządowych. Okres wylęgania choroby trwa średnio 3 – 5 dni. Przenoszenie Tularemia jest przenoszona bezpośrednio i pośrednio przez wodę, pokarmy, powietrze, kleszcze i niektóre stawonogi. W Europie Centralnej nosicielem Francisella tularensis są kleszcze z rodzaju Dermacentor reticulatus i Ixodes ricinus. Rezerwuarem zarazka są małe gryzonie, myszy, szczury, wiewiórki, zające, króliki, lisy, zwierzęta domowe oraz stawonogi odżywiające się krwią. Człowiek zaraża się przez ukłucie zakażonych stawonogów np. kleszczy, poprzez kontakt bezpośredni (skóra, błony śluzowe), drogą pokarmową i wziewną. Tularemia nie przenosi się bezpośrednio z człowieka na człowieka. W miejscu wniknięcia pojawia się naciek lub rumień guzowaty. Bakterie dostają się do różnych narządów: wątroby, śledziony, płuc, opłucnej, nerek, węzłów chłonnych . Objawy Tularemia rozpoczyna się : wysoką gorączką, dreszczami, bólami głowy i mięśni. czasem na skórze pojawia się wysypka. W zależności od miejsca wtargnięcia zarazka wyróżniamy kilka postaci klinicznych tularemii: skórno – węzłową, oczno – węzłową, migdałkowo – węzłową, węzłową, brzuszną i płucną. Najczęściej spotykana jest postać skórno – węzłowa. Pierwszym objawem choroby jest limfadenopatia (nieprawidłowość w obrębie węzłów chłonnych) zaczynająca się od węzłów chłonnych, która powoduje powstanie tworów, które mogą osiągać wielkość jaja kurzego. W miejscu wtargnięcia Francisella tularensis przez skórę powstaje grudka, która przekształca się w ropiejący pęcherzyk. Ostatecznie dochodzi do bolesnego owrzodzenia. Postać oczna ma charakter zapalenia spojówek, z kolei w tularemii płuc dominują stany zapalne dróg oddechowych. W postaci brzusznej występuje ostry nieżyt żołądkowo – jelitowy z objawami duru brzusznego. U kobiet w ciąży tularemia może wywołać poronienia i przedwczesne porody, u dzieci częste są drgawki. Powikłaniem choroby może być ostra niewydolność nerek. Diagnostyka W diagnostyce tularemii istotną rolę odgrywa wywiad z pacjentem, wykonuje się posiew na podłożach mikrobiologicznych, test ELISA czy też metodę PCR. Występowanie różnych postaci klinicznych Francisella tularensis wiąże się z zastosowaniem diagnostyki różnicowej tej choroby z innymi. Leczenie Antybiotykoterapia Zapobieganie Szczepienia ochronne stosuje się tylko wśród personelu wysokiego ryzyka. Szczepionka wciąż pozostaje w fazie badań ze względu na duże zróżnicowanie kliniczne choroby i nie daje całkowitej ochrony w niektórych postaciach tularemii. Najlepszą metodą prewencji przed chorobami odkleszczowymi jest unikanie kontaktu z kleszczami, a w przypadku ukąszenia szybkie i prawidłowe usunięcie go ze skóry. Niewłaściwe usuwanie ze skóry pasożyta może skończyć się jego zmiażdżeniem lub sprowokowaniem wymiotów, co z kolei przyczynia się do narażenia na chorobotwórcze patogeny. Pokrycie kleszcza tłuszczem zatyka jego tchawki i jednocześnie wywołuje stres prowokując wymioty, stwarzając niebezpieczeństwo rozprzestrzenienia się wirusów i innych patogenów. Przy usuwaniu pasożyta najlepiej używać pęsety, którą należy uchwycić kleszcza jak najbliżej skóry i zdecydowanym ruchem pociągnąć w górę. Jeśli fragmenty ciała pasożyta pozostały w skórze trzeba je niezwłocznie usunąć a miejsce po ukąszeniu przemyć spirytusem. Wszelkie problemy należy skonsultować z lekarzem. Główne zalecenia profilaktyczne sprowadzają się do noszenia odpowiedniego ubioru podczas ekspozycji na kleszcze: zakładanie koszul z długimi rękawami, długich spodni i zakrytych butów, stosowanie nakrycia głowy; unikanie wypraw w rejony gdzie jest dużo kleszczy, stosowanie środków odstraszających kleszcze (odpowiednich repelentów), sprawdzanie ciała po pobyciu w lesie, zwłaszcza w zgięciach stawowych, głowie, rękach, nogach, pachwinach. Choroby odkleszczowe Ludzka anaplazomza granulocytarna Definicja Ostra bakteryjna choroba gorączkowa, antropozoonoza wywołana przez zakażenie Anaplasma phagocytophium. Przenoszenie Decydującą rolę w przenoszeniu odgrywają kleszcze z rodzaju Amblyomma i Ixodes. Głównym rezerwuarem i właściwym gospodarzem są dzikie zwierzęta kopytne – sarny, jelenie i gryzonie. Zwierzęta kopytne mają duży wpływ na rozpowszechnienie, gdyż są głównymi naturalnymi żywicielami kleszczy z rodzaju Ixodes. Ptaki nie są rezerwuarem zakażenia, ale mogą odgrywać znaczącą rolę w rozprzestrzenianiu się, przenosząc na duże odległości zakażone kleszcze. Najwięcej zachorowań przypada na okres maj – lipciec, a najczęstszym wektorem zakażenia są nimfy, rzadziej dorosłe kleszcze. Do zakażenia człowieka dochodzi przez skórę, podczas żerowania kleszcza. Objawy Ludzka anaplazmoza granulocytarna ma najczęściej łagodny i samoograniczający przebieg, czego przyczyną może być duży odsetek zakażeń bezobjawowych. Objawy są niespecyficzne: gorączka, pocenie się, bóle głowy, brak apetytu, nudności, wymioty, osłabienie, bóle mięśniowe i stawowe, zmiany skórne, kaszel. Diagnostyka Diagnostyka oparta jest o badania laboratoryjne (stwierdza się obecność w leukocytach pacjentów wtrętów -moruli, podwyższenie stężenia białka C-reaktywnego i aktywności aminotransferaz) w połączeniu z wywiadami epidemiologicznymi.Istotną rolę w wywiadzie lekarskim odgrywa informacja o pokłuciu przez kleszcza. Leczenie Antybiotykoterapia Zapobieganie Najlepszą metodą prewencji przed chorobami odkleszczowymi jest unikanie kontaktu z kleszczami, a w przypadku ukąszenia szybkie i prawidłowe usunięcie go ze skóry. Niewłaściwe usuwanie ze skóry pasożyta może skończyć się jego zmiażdżeniem lub sprowokowaniem wymiotów, co z kolei przyczynia się do narażenia na chorobotwórcze patogeny. Pokrycie kleszcza tłuszczem zatyka jego tchawki i jednocześnie wywołuje stres prowokując wymioty, stwarzając niebezpieczeństwo rozprzestrzenienia się wirusów i innych patogenów. Przy usuwaniu pasożyta najlepiej używać pęsety, którą należy uchwycić kleszcza jak najbliżej skóry i zdecydowanym ruchem pociągnąć w górę. Jeśli fragmenty ciała pasożyta pozostały w skórze trzeba je nie zwłocznie usunąć a miejsce po ukąszeniu przemyć spirytusem. Wszelkie problemy należy skonsultować z lekarzem. Główne zalecenia profilaktyczne sprowadzają się do noszenia odpowiedniego ubioru podczas ekspozycji na kleszcze: zakładanie koszul z długimi rękawami, długich spodni i zakrytych butów, stosowanie nakrycia głowy; unikanie wypraw w rejony gdzie jest dużo kleszczy, stosowanie środków odstraszających kleszcze (odpowiednich repelentów), sprawdzanie ciała po pobyciu w lesie, zwłaszcza w zgięciach stawowych, głowie, rękach, nogach, pachwinach. Choroby odkleszczowe Babeszjoza Definicja Babeszjoza (piroplazmoza) jest chorobą odkleszczową rzadko wykrywaną wśród ludzi. Choroba należy do grupy zoonoz wywoływanych przez pierwotniaki Babesia. Znaczny procent osób chorych na babeszjozę zamieszkuje tereny o intensywnej hodowli krów. Czynnikami ryzyka są niedobór odporności, niewydolność lub brak śledziony. Zdarza się, że babeszjoza współistnieje z innymi chorobami odkleszczowymi. Przenoszenie Zakażenie następuje w wyniku ukłucia przez zakażonego kleszcza. Objawy Choroba często ma przebieg bezobjawowy ale może mieć również ciężki i wówczas stanowi zagrożenie dla życia. Objawy babeszjozy przypominają malarię. Do najczęstszych należą: wysoka gorączka, dreszcze, bóle głowy, bóle mięśniowe, nudności, wymioty. Możliwość wystąpienia hemolizy, niewydolności nerek i obrzęku płuc. W przypadku osób żyjących z HIV babeszjoza może mieć ciężki przebieg ze względu na znacznie osłabioną odporność. Diagnoza Na podstawie badań morfologicznych krwi, ogólnego moczu. Rozpoznanie opiera się o wykryciu pasożytów w kropli krwi barwionej metodą Giemsy. Leczenie Antybiotykoterapia Zapobieganie Ogólnie przyjęte środki prewencyjne wobec kleszczy – odpowiednia odzież, stosowanie repelentów. Programy Pracownia Chorób Zwalczanych Drogą Szczepień prowadzi cztery badania dotyczące epidemiologii kleszczowego zapalenia mózgu(KZM): 1. Badanie oceny ryzyka przeniesienia zakażenia wirusem KZM poprzez spożycie niepasteryzowanego mleka, prowadzone od 2006 r., 2. Badanie aktywnego nadzoru nad wirusowymi neuroinfekcjami o niepotwierdzonej etiologii w Polsce, kwiecień - marzec 2010 r., 3. Badanie czynników ryzyka zachorowania na kleszczowe zapalenie mózgu w Polsce, styczeń - grudzień 2009 r., 4. Badanie rozpowszechnienia wirusa KZM w kleszczach, prowadzone od marca 2008 r. 1. Badanie oceny ryzyka przeniesienia zakażenia wirusem KZM poprzez spożycie niepasteryzowanego mleka umożliwi odpowiedź na pytanie jakie jest prwdopodobieństow zachorowania na KZM po wypiciu niepasteryzowanego mleka. 2. Badanie Czynników ryzyka KZM ma na celu zidentyfikowanie determinatów ryzyka zachorowania na kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) poprzez przeprowadzenie badania kliniczno-kontrolnego w Polsce. Czytaj więcej... 3. Badanie Aktywnego Nadzoru przede wszystkim pozwol na leprze poznanie i monitorowanie sytuacji epidemiologiczej KZM na terenie naszego kraju. Ponadto dzięki badaniom serologicznym próbek pacjentów z nieokreśloną wirusową neuroinfekcjią uzupełnimy naszą wiedzę o etiologii tych zachorwań. Czytaj więcej... 4. Badanie rozpowszechnienia wirusa KZM w kleszczach polega na badaniu kleszczy na obecność wirusa KZM. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego Państwowy Zakład Higieny www.pzh.gov.pl/kleszcze/index.php
