Szczepionki przeciwko poliomyelitis

Szczepionki zawierające
żywe drobnoustroje
Szczepionki zawierające żywe drobnoustroje
Właściwości szczepionek
 zawierają żywe drobnoustroje pozbawione całkowicie lub częściowo
właściwości chorobotwórczych (atenuowane)
 zazwyczaj są wysoce immunogenne
•
•
•
obecność wielu antygenów
przejściowe namnażanie się w organizmie
wydłużony czas obecności antygenów w organizmie





często powodują trwałą odporność już po podaniu pierwszej dawki
nie wymagają obecności adiuwantów
istnieje możliwość transmisji antygenu szczepionkowego
nie można podawać osobom o obniżonej odporności
istnieje niebezpieczeństwo rewersji do szczepu dzikiego !!!
Szczepionki zawierające żywe drobnoustroje
Przygotowanie antygenu
 namnażanie bakterii w pożywkach syntetycznych
 namnażanie wirusów w zarodkach kurzych
 namnażanie wirusów w hodowlach komórkowych
•
•
pierwotne hodowle komórkowe
półciągłe linie komórkowe
 namnażanie wirusów w hodowlach tkankowych
(wzrost fragmentów niezorganizowanej tkanki w skrzepach plazmatycznych)
 namnażanie wirusów w hodowli narządowej
(utrzymywanie in vitro kawałków zorganizowanej tkanki)
 namnażanie wirusów w zwierzętach
Szczepionki zawierające żywe drobnoustroje
Przygotowanie antygenu
 pierwotna hodowla komórkowa
•
•
komórki tkanki płodowej lub osobnika dorosłego (komórki diploidalne)
stosowane jednokrotnie
 komórki nerki króliczej
 kurze fibroblasty
 komórki nerki małpiej
 półciągłe linie komórkowe
•
•
komórki wywodzące się z tkanki płodowej (diploidalne)
mogą być pasażowane przez ok. 50 pokoleń (do produkcji szczepionek komórki na
niskim poziomie pasażowania)
 HDCS
 MRC-9
 WI-38
Szczepionki zawierające żywe drobnoustroje
Przygotowanie antygenu - atenuacja
 wielokrotne pasażowanie in vitro lub in vivo (spontaniczne mutacje)
 metodami inżynierii genetycznej (mutageneza ukierunkowana)
Szczepionki zawierające żywe drobnoustroje
Choroba
Czynnik etiologiczny
Antygen szczepionkowy
odra
Morbillivirus
Morbillivirus
świnka
Paramyxovirus
Paramyxovirus
różyczka
Rubellavirus
Rubellavirus
poliomyelitis
poliowirus
poliowirus
ospa wietrzna
wirus varicella-zoster
wirus varicella-zoster
gruźlica
Mycobacterium
tuberculosis
Mycobacterium bovis
dur brzuszny
Salmonella enterica
subsp. enterica
serovar Typhi
Salmonella enterica
subsp. enterica serovar
Typhi
żółta febra
Flavivirus
Flavivirus
ospa prawdziwa
wirus variola
wirus vaccinia
Szczepionka przeciwko poliomyelitis
Czynnik etologiczny – poliowirus (serotypy 1, 2, 3)








rodzina: Picornaviridae
rodzaj: Enterovirus
rozmiar: 18 - 30 nm
struktura: kapsyd ikosaedralny, bez osłonki
kwas nukleinowy: RNA o dodatniej polarności
replikacja: tkanka limfoidalna gardła i jelit, ośrodkowy układ
nerwowy
rezerwuar: człowiek
droga przenoszenia: fekalno-oralna, oddechowa; może przetrwać do
kilku tygodni w wodzie i ściekach
Szczepionka przeciwko poliomyelitis
Poliomyelitis (nagminne porażenie dziecięce, choroba
Heinego-Medina)
 choroba wieku dziecięcego, młodzieży, dorosłych
 zakażenie bezobjawowe
 zakażenie poronne (minor)
•
objawy: gorączka, ból gardła, złe samopoczucie
 pełnoobjawowe poliomyelitis
•
objawy: ostry ból głowy, gorączka, sztywność karku, porażenie mięśni
szkieletowych, porażenie mięśni gardła
Szczepionka przeciwko poliomyelitis
Poliomyelitis – choroba występująca już w starożytnym Egipcie
Nagrobek egipski wyrzeźbiony w
okresie panowania XIX dynastii
(ok.1500 r.p.n.e.)
Zniekształcenie w postaci stopy
końsko-szpotawej – typowe dla
porażennej postaci poliomyelitis
Szczepionka przeciwko poliomyelitis
Poliomyelitis – choroba występująca powszechnie
na całym świecie
1916 r. – epidemia poliomyelitis w USA
27 363 zachorowania
7 179 zgonów
Szczepionka przeciwko poliomyelitis
Poliomyelitis – choroba występująca powszechnie
na całym świecie
1921 r. – Franklin Delano Roosevelt
zachorował na porażenną postać
poliomyelitis
Szczepionka przeciwko poliomyelitis
Badania nad szczepionką w USA finansowane były przez
Narodową Fundację na Rzecz Porażenia Dziecięcego
założoną przez F. D. Roosevelta
podstawowa przeszkoda
poliowirus nie namnaża się w tkance innej niż nerwowa
szczepienia prowadzą do zapalenia mózgu na tle
alergicznym i śmierci
Szczepionka przeciwko poliomyelitis
Badania nad szczepionką w USA finansowane były przez
Narodową Fundację na Rzecz Porażenia Dziecięcego
założoną przez F. D. Roosevelta
1954 r. – J.F. Enders, T.H. Weller i F.C. Robbins ze Szkoły Medycznej
Uniwersytetu Harvarda otrzymali Nagrodę Nobla za namnożenie
poliowirusa w tkance nie będącej tkanką nerwową – w komórkach zarodka
ludzkiego
Szczepionka przeciwko poliomyelitis
1954 r. – Jonas Salk
opracował inaktywowaną
szczepionkę
przeciwko
poliomyelitis
Szczepionka przeciwko poliomyelitis
1957 r. – Albert Sabin
opracował żywą atenuowaną
szczepionkę
przeciwko
poliomyelitis
Szczepionka przeciwko poliomyelitis
1950 r. - Hilary Koprowski
opracował
pierwszą
na
świecie
szczepionkę
przeciwko
poliomyelitis
(atenuowaną)
1959 r. – zaszczepiono nią 250
tys. dzieci w Zairze i 9 mln
dzieci w Polsce
1951-1959 – w Polsce 1 112 - 6 090 zachorowań
i 68 - 348 zgonów rocznie
Szczepionka przeciwko poliomyelitis
Żywa atenuowana szczepionka (OPV)
 substancja czynna – mieszanina trzech szczepów poliowirusa: typ 1
– LSc2ab, typ 2 – P712Ch2ab, typ 3 – Leon 12a1b
 sposób produkcji – namnażanie wirusa w hodowli pierwotnej małpiej
nerki lub ludzkich komórkach diploidalnych
 postać szczepionki – płynna, stabilizowana 1 M MgCl2
 sposób przechowywania i trwałość
•
•
- 20°C; 2 lata
2 - 8°C; 1 rok
 sposób podania – doustnie
 dawkowanie – 3 dawki
Szczepionka przeciwko poliomyelitis
Skuteczność szczepionki OPV
 wysoce immunogenna
•
•
u 50% szczepionych odpowiedź immunologiczna po 1 dawce
u > 95% szczepionych odpowiedź immunologiczna po 3 dawce
 wysoce skuteczna w zapobieganiu polio – eliminacja dzikich
szczepów wirusa w większości krajów świata
 odporność utrzymuje się przez całe życie
Szczepionka przeciwko poliomyelitis
Bezpieczeństwo szczepionki OPV
 bezpieczna
 niewielkie ryzyko transmisji wirusa szczepionkowego
•
1/2–4 mln dawek – zachorowanie porażenne u osób nie szczepionych z
kontaktu
 brak odczynów poszczepiennych
 przeciwwskazania do szczepień
•
•
•
•
wrodzone i nabyte niedobory odporności
stosowanie środków immunosupresyjnych
ciąża
nadwrażliwość na neomycynę
Szczepionka przeciwko poliomyelitis
Szczepionka inaktywowana (IPV)
 substancja czynna – mieszanina trzech szczepów poliowirusa: typ 1
– Mahney, typ 2 – MEF1, typ 3 – Saukett inaktywowanych
formaldehydem
 sposób produkcji – namnażanie wirusa w hodowli pierwotnej małpiej
nerki lub linii komórek Vero
 postać szczepionki – płynna
 sposób przechowywania i trwałość
•
2 - 8°C; 2 - 3 lata
 sposób podania – domięśniowo
 dawkowanie – 3 dawki
Szczepionka przeciwko poliomyelitis
Skuteczność szczepionki IPV
 wysoce immunogenna
•
•
u ≥ 90% szczepionych odpowiedź immunologiczna po 2 dawce
u ≥ 99% szczepionych odpowiedź immunologiczna po 3 dawce
 wysoce skuteczna w zapobieganiu polio – eliminacja dzikich
szczepów wirusa w krajach stosujących tylko IPV (Szwecja,
Finlandia, Holandia, Norwegia)
 brak danych na temat długości utrzymywania się odporności
poszczepiennej
Szczepionka przeciwko poliomyelitis
Bezpieczeństwo szczepionki IPV
 bezpieczna
•
•
może być stosowana u ludzi z niedoborami odporności
może być stosowana w czasie ciąży i karmienia piersią
 łagodne odczyny poszczepienne
 przeciwwskazania do szczepień
•
nadwrażliwość na antybiotyki (neomycynę, streptomycynę, polimyksynę B)
Szczepionki przeciwko poliomyelitis
Odpowiedź immunologiczna po podaniu szczepionek przeciwko poliomyelitis
Szczepionki przeciwko poliomyelitis
Schemat szczepień w Polsce – kompromis




1 dawka IPV – 3/4 m.ż. (szczepienie pierwotne)
2 dawka IPV – 5 m.ż. (szczepienie pierwotne)
3 dawka IPV – 16 – 18 m.ż. (szczepienie uzupełniające)
4 dawka OPV – 6 r.ż. (szczepienie przypominające)
Szczepienia przeciwko poliomyelitis
1988 r. – Światowa Organizacja Zdrowia rozpoczęła program eradykacji polio
350 000 zachorowań
Szczepienia przeciwko poliomyelitis
2003 r. – kilkaset zachorowań w krajach Afryki i Azji
Szczepionka przeciwko ospie wietrznej
Czynnik etologiczny – wirus varicella-zoster (VZV)









rodzina: Herpesviridae
podrodzina: Alphaherpesvirinae
rozmiar: 120 x 200 nm
struktura: kapsyd ikosaedralny, zwykle otoczony osłonką
kwas nukleinowy: dsDNA
replikacja: w jądrze komórkowym
rezerwuar wirusa: człowiek
droga przenoszenia: oddechowa
zakaźność: 90% osób mających kontakt z chorym
Szczepionka przeciwko ospie wietrznej
Ospa wietrzna (varicella)





choroba wieku dziecięcego (75% wszystkich zachorowań do 9 r.ż.)
rozwija się po pierwszym kontakcie z wirusem VZV
objawy: grudkowo-pęcherzykowa wysypka, gorączka, złe samopoczucie
zwykle bez powikłań
powikłania (głownie u osób z obniżoną odpornością, w Polsce 8/1000)
•
•
•
•
wtórne zakażenia bakteryjne skóry i tkanek miękkich
wirusowe i bakteryjne zapalenia płuc
zapalenie mózgu, nerek, mięśnia sercowego, stawów, nerwu wzrokowego
porażenie nerwu twarzowego
 zakażenia wrodzone i okołoporodowe
•
•
rozległe blizny na skórze dziecka, wodogłowie (zakażenie w I połowie ciąży)
ciężkie zakażenie, w 30% prowadzące do zgonu (zakażenie okołoporodowe)
Po pierwotnej infekcji wirus nie jest eliminowany z organizmu, pozostaje
w zwojach nerwowych i może się uaktywnić nawet po wielu latach
Szczepionka przeciwko ospie wietrznej
Półpasiec (herpes zoster)
 choroba występująca zwykle u dorosłych
 rozwija się na skutek reaktywacji wirusa VZV
 objawy: pęcherzykowa wysypka w obrębie dermatomu piersiowego, ból
w zajętym obszarze
 zwykle bez powikłań
 powikłania (głownie u osób starszych)
•
•
•
•
długotrwały silny ból
półpasiec oczny
uogólniony półpasiec
zapalenie mózgu
Półpasiec jest zakaźny dla wrażliwych osób z kontaktu, u których może
wywołać ospę wietrzną
Szczepionka przeciwko ospie wietrznej
Pierwsza szczepionka została opracowana w Japonii w
1974 r., zawierała szczep Oka wirusa VZV
 Varilrix (GlaxoSmithKline)
 Varivax (Merck)
• substancja czynna – szczep Oka wirusa VZV
• sposób produkcji – namnażanie wirusa w ludzkich komórkach
diploidalnych linii MRC5
• postać szczepionki – liofilizowana
• sposób przechowywania i trwałość


2 - 8°C, 24 m-ce; po rozpuszczeniu 90 min (Varilrix)
2 - 8°C, 18 m-cy; po rozpuszczeniu 30 min (Varivax III)
• sposób podania – podskórnie
• dawkowanie


9 m.ż. – 12 r.ż. – 1 dawka, od 13 r.ż. 2 dawki (Varilrix)
12 m.ż. – 12 r.ż. – 1 dawka, od 13 r.ż. 2 dawki (Varivax)
Szczepionka przeciwko ospie wietrznej
Skuteczność szczepionki
 wysoce immunogenna u dzieci z prawidłową i obniżoną odpornością
•
•
•
97 – 100% serokonwersji w ciągu 6 tyg. u dzieci zdrowych
88 – 98% serokonwersji u dzieci z białaczką
53 – 60% serokonwersji u dzieci zakażonych wirusem HIV
 w 87% zapobiega zachorowaniu na ospę wietrzną
 w 98 – 100% chroni przed ciężką postacią choroby
 może być stosowana do uodpornienia poekspozycyjnego
(do 72 godzin po kontakcie z osobą chorą; Varilrix)
 ochronne miano przeciwciał utrzymuje się do 10 lat po szczepieniu
Szczepionka przeciwko ospie wietrznej
Bezpieczeństwo szczepionki
 dobrze tolerowana przez organizm
•
•
•
•
zalecana dla osób zdrowych
może być stosowana u osób z ostrą białaczką (w okresie remisji choroby)
może być stosowana u osób z przewlekłymi chorobami (np. niewydolnością
nerek, astmą oskrzelową, chorobami układu krążenia)
może być stosowana u dzieci zakażonych wirusem HIV
 niewielkie ryzyko transmisji wirusa szczepionkowego
 łagodne odczyny poszczepienne
 przeciwwskazania do szczepień
•
•
•
•
ciąża i karmienie piersią
ostre choroby z wysoką gorączką i upośledzeniem odporności komórkowej
nadwrażliwość na neomycynę
uczulenie na żelatynę (Varivax)
Szczepionka przeciwko ospie wietrznej
Szczepienia przeciwko ospie wietrznej w Polsce
 zalecane osobom, które nie chorowały
 zalecane dzieciom i młodzieży z ostrą białaczką w okresie remisji
choroby