Sprawdź, czy zdasz!
advertisement
GazetaEdukacja.pl R E K L A M A EDUKACJA ŚRODA 29 KWIETNIA 2009 DODATEK DO „GAZETY WYBORCZEJ” REDAGUJE: AGNIESZKA ZAWISTOWSKA Matura Matura 2009 biologia i geografia Sprawdź, czy zdasz! Poziom rozszerzony Matura coraz bliżej! To ostatni dzwonek na powtórzenie materiału – tym razem z biologii i geografii. Uwaga! Codziennie od wtorku będziemy drukować prawdziwe matury wraz z rozwiązaniami I. Jak nazywamy geny, których loci znajdują się na tych samych chromosomach? BIOLOGIA Czas pracy: 150 minut .............................................................……...............….................................... Zadanie 1. (3 pkt) Rysunek przedstawia schemat procesu oddychania komórkowego. W procesie tym wyróżnia się cztery etapy: łańcuch oddechowy, wytwarzanie acetylo-CoA, glikoliza, cykl kwasów trójkarboksylowych. Zaznacz na schemacie wymienione powyżej etapy oddychania komórkowego (klamrami między pierwszym a ostatnim związkiem chemicznym w danym etapie). W jakich obszarach komórki zachodzą procesy oddychania komórkowego, które zaznaczyłeś na schemacie? .………………………………………………………………………………… II. Na schemacie poniżej zaznacz układ genów po zajściu zjawiska crossing-over (miejsce przecięcia nici DNA zaznaczono czerwoną linią). .………………………………………………………………………………… .………………………………………………………………………………… .………………………………………………………………………………… .………………………………………………………………………………… .………………………………………………………………………………… III. Czy cechy warunkowane przez geny, których loci znajdują się na tym samym chromosomie, dziedziczą się zgodnie z prawami Mendla? ………………………………………………………………….......................…………………………………………………………………. Zadanie 4. (2 pkt) Spośród podanych poniżej zdań wybierz te, które opisują, w jaki sposób insulina wpływa na obniżenie poziomu glukozy we krwi. Zadanie 2. (2 pkt) Rysunek w zadaniu 1. jest ilustracją procesu oddychania komórkowego zachodzącego w warunkach dostępu tlenu. Włókna mięśniowe w warunkach niedoboru tlenu mają zdolność oddychania beztlenowego – przeprowadzają proces fermentacji mlekowej, mniej wydajny energetycznie. Jak nazywa się związek chemiczny, przy którym rozchodzą się szlaki metaboliczne oddychania tlenowego i fermentacji mlekowej? A. Insulina stymuluje uwalnianie do krwi glukozy powstałej w wyniku rozpadu glikogenu w komórkach wątroby i włóknach mięśni szkieletowych. B. Insulina powoduje wzrost tempa przemiany glukozy w tłuszcz zapasowy w tkance tłuszczowej. C. Insulina powoduje wzrost intensywności przemian glukozy w glikogen w komórkach wątroby. D. Insulina reguluje proces wytwarzania glukozy ze związków nieorganicznych zachodzący w wątrobie. E. Insulina stymuluje włókna mięśni szkieletowych do wchłaniania glukozy i wykorzystania jej w procesach energetycznych. ………………………………………………………………….......................…………………………………………………………………. Zadanie 5. (2 pkt) Wyjaśnij, jakim przemianom podlega kwas mlekowy wytworzony w mięśniach szkieletowych w warunkach niedoboru tlenu. ………………………………………………………………….......................…………………………………………………………………. ………………………………………………………………….......................…………………………………………………………………. Poniższy rysunek przedstawia ontogenezę komórki roślinnej. Na każdym z etapów tego procesu komórka pozostaje pod wpływem hormonów roślinnych, które proces stymulują lub hamują jego przebieg. Na które z etapów ontogenezy pokazanych na rysunku stymulująco działają cytokininy. Który z etapów jest przez wysokie stężenie tych hormonów hamowany? ………………………………………………………………….......................…………………………………………………………………. ………………………………………………………………….......................…………………………………………………………………. Zadanie 3. (3 pkt) Na schemacie przedstawiono parę chromosomów homologicznych z zaznaczonymi loci dwóch genów. 1 Dokończenie – s. 2 uuu 2 Gazeta Edukacja 1 Próbna matura z „Gazetą” Partner radiowy Środa 29 kwietnia 2009 1 Gazeta Wyborcza 1 www.wyborcza.pl uuu Ciąg dalszy ze s. 1 Zadanie 11. (3 pkt) ………………………………………………………………….......................…………………………………………………………………. ………………………………………………………………….......................…………………………………………………………………. Rysunek przedstawia schemat rozprzestrzeniania się impulsu nerwowego wzdłuż błony aksonu. Pionowa czerwona linia oznacza miejsce, w którym doszło do zadziałania bodźca progowego. Wielkie litery oznaczają kolejne okresy od momentu zadziałania bodźca do chwili, gdy błona może odebrać następny bodziec i wygenerować nowy impuls. W nawiasach podano minimalny lub maksymalny potencjał jaki błona aksonu osiąga w każdym z tych okresów. Zadanie 6. (2 pkt) Po analizie rysunku dopasuj nazwy okresów przesyłania impulsu nerwowego (okres spoczynkowej polaryzacji, okres refrakcji, fala depolaryzacji) literom znajdującym się na rysunku. ………………………………………………………………….......................…………………………………………………………………. Wyjaśnij, w jaki sposób odbywa się transport fitohormonów wewnątrz organizmu rośliny. ………………………………………………………………….......................…………………………………………………………………. A …………........………………………........………………… ………………………………………………………………….......................…………………………………………………………………. B …………........…………........……………………………… ………………………………………………………………….......................…………………………………………………………………. C …………........…………........……………………………… D …………........………………........………………………… Zadanie 7. (2 pkt) Zbadano wpływ temperatury na intensywność procesu fotosyntezy oraz intensywność procesu oddychania u pewnego gatunku rośliny klimatu umiarkowanego. Wyniki pomiarów przedstawia rysunek poniżej. Zadanie 12. (2 pkt) Po analizie poniższego rysunku dopasuj cyfrom 1-5 wzory odpowiednich związków chemicznych i jonów w taki sposób, aby schemat przedstawiał obieg azotu w biosferze. W jakiej temperaturze każdy z tych procesów przebiega najintensywniej? ...............………………………………………………………………………….... ...............………………………………………………………………………….... ...............………………………………………………………………………….... Zaznacz (przez zakreskowanie) obszar wykresu, w którym procesy kataboliczne przeważają nad anabolicznymi. Zadanie 8. (2 pkt) Rysunek przedstawia rozmieszczenie chloroplastów w komórkach liścia rzęsy trójrowkowej (Lemna trisulca) w zależności od natężenia światła. Zadanie 13. (2 pkt) Związek między bakteriami brodawkowymi (Rhizobium) a roślinami z rodziny motylkowych (Fabaceae) (patrz fragment schematu w zadaniu 12) nazywamy symbiozą. Wyjaśnij, czym jest symbioza, i uzasadnij, że w przypadku bakterii brodawkowych i roślin motylkowych ten związek występuje. Na którym rysunku (A czy B) przedstawiono rozmieszczenie chloroplastów w pełnym świetle, a na którym w świetle rozproszonym? ………………………………………………………..................………………………………………………………………………….... A. ……………………………………………………………………………………………………….................…………………….... ………………………………………………………..................………………………………………………………………………….... B. ………………………………………………………………………………………………………................…………………….... Zadanie 14. (2 pkt) Wyjaśnij, z czego wynikają różnice w rozmieszczeniu chloroplastów w komórkach rzęsy w różnych warunkach oświetlenia. Dopasuj nazwy procesów związanych z rozmnażaniem lub rekombinacją materiału genetycznego u organizmów bezjądrowych do ich opisów. ………………………………………………………………………………………...............………………………………………….... …………………………………………………………………………………...............……………………………………………….... Nazwa procesu 1. Amitoza …………………………………………………………………………................……………………………………………………….... 2. Transdukcja 3. Transformacja Zadanie 9. (2 pkt) 4. Koniugacja Opis A. Przekazywanie informacji genetycznej w postaci plazmidu z jednej komórki bakterii do drugiej. B. Podzia³ komórki organizmów bezj¹drowych. C. Pobieranie przez komórkê bakteryjn¹ informa cji genetycznej w postaci krótkich fragmentów DNA ze œrodowiska. D. Przekazywanie informacji genetycznej miêdzy komórkami bakterii za poœrednictwem bakteriofaga ³agodnego. Rysunek przedstawia schemat budowy aksonu pokrytego osłonką mielinową. Po analizie rysunku wybierz spośród zdań podanych poniżej prawdziwe informacje na temat budowy włókien mielinowanych. A. Mielina jest bezkomórkową substancją tłuszczową Zadanie 15. (2 pkt) Fragment cząsteczki DNA stanowiący początek pewnego genu ma następującą sekwencję nukleotydów w nici sensownej: wydzielaną przez komórki osłonki. błony komórki osłonki owiniętej ściśle wokół aksonu. C. W miejscach, gdzie warstwa mieliny otacza akson, przepływ prądu między płynem zewnątrzkomórkowym i płynem wewnątrz aksonu nie jest możliwy. D. Impuls nerwowy może płynąć przez błonę w zmielinizowanym aksonie tylko w obrębie węzłów. E. We włóknach mielinowanych tak samo jak we włóknach bezmielinowych przepływ impulsu nerwowego odbywa się w sposób ciągły. F. Impuls nerwowy omija cieśni węzłów (przemieszcza się skokowo), płynie natomiast w obrębie fragmentu aksonu otoczonego przez osłonkę mielinową. Zadanie 10. (2 pkt) I. Gdzie w obrębie układu nerwowego znajdują się włókna z osłonką mielinową. ………………………………………………………………….......................…………………………………………………………………. II. W jakich włóknach nerwowych (mielinowanych czy bezmielinowych) impuls nerwowy płynie szybciej? ………………………………………………………………….......................…………………………………………………………………. ………………………………………………………………….......................…………………………………………………………………. 5’ ATGTGCTATCCATAC 3’ We fragmencie tym doszło do mutacji polegającej na podstawieniu jednego nukleotydu innym. Sekwencja nukleotydów po mutacji wygląda w następujący sposób: 5’ ATGTGCTAACCATAC 3’ Opisz produkt białkowy powstały jako skutek tej mutacji (skorzystaj z podanej poniżej tabelki kodu genetycznego). DRUGA LITERA KODONU U U PIERWSZA LITERA KODONU B. Osłonka mielinowa została utworzona z kilku warstw C A G C A …………........……………..........…………........………………… G UUU Phe UCU Ser UAU Tyr UGU Cys UUC Phe UC Ser UAC Tyr UGC Cys UUA Leu UAA Ser UAA STOP UGA STOP UUG Leu UAG Ser UAG STOP UGG Trp CUU Leu CCU Pro CAU His CGU Arg CUC Leu CCC Pro CAC His CGC Arg CUA Leu CCA Pro CAA Gln CGA Arg CUG Leu CCG Pro CAG Gln CGG Arg AUU Ile ACU Thr AUU Asn AGU Ser AUC Ile ACC Thr AAC Asn AGC Ser AUA Ile ACA Thr AAA Lys AGA Arg AUG Met ACG Thr AAG Lys AGG Arg GUU Val GCU Ala GAU Asp GGU Gly GUC Val GCC Ala GAC Asp GGC Gly GUA Val GCA Ala GAA Glu GGA Gly GUG Val GCG Ala GAG Glu GGG Gly …………........……………..........…………........………………… ………..........……………..........…………........………………… …………........……………..........…………........………………… …………........……………..........…………........………………… …………........……………..........…………........………………… 1 Próbna matura z „Gazetą” 1 Gazeta Edukacja 3 www.wyborcza.pl 1 Gazeta Wyborcza 1 Środa 29 kwietnia 2009 Zadanie 16. (1 pkt) ………........……………..........…………........………………… Jak nazywamy rodzaj mutacji, który został opisany w zadaniu 15? …………........……………..........…………........………………… A. tranzycja B. transwersja C. delecja D. insercja …………........……………..........…………........………………… …………........……………..........…………........………………… Zadanie 17. (1 pkt) …………........……………..........…………........………………… Który spośród podanych poniżej skutków mutacji genowych rozpatrywanych na poziomie polipeptydu dotyczy zadania 15? A. Mutacje typu zmiany sensu B. Mutacje typu nonsens C. Mutacje zmiany fazy odczytu D. Mutacje typu delecja lub insercja aminokwasu Zadanie 23. (1 pkt) Gdzie w roślinie występują i jaką funkcję pełnią amyloplasty? Zadanie 18. (3 pkt) Jest to uchyłek przełyku występujący u ptaków, w którym zachodzi wstępne trawienie i magazynowanie pokarmu. U ptaków drapieżnych tworzą się w nim tzw. wypluwki, czyli zlepione, nienadające się do strawienia pozostałości zdobyczy, np. włosy i pióra, które są wypluwane przez ptaka. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… Zadanie 24. (3 pkt) Jaką nazwę nosi narząd opisany powyżej? ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… Jaką jeszcze funkcję, poza podaną w opisie, pełni ten narząd? Uczeń przygotował preparat mikroskopowy z fragmentu skórki łuski cebuli. Następnie umieścił go pod mikroskopem, dodał kroplę stężonego roztworu chlorku sodu i obserwował zmiany zachodzące w komórkach skórki, co kilka minut sporządzając rysunki przemian jednej komórki (patrz poniżej). ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… Zadanie 19. (3 pkt) W czasie cyklu rozwojowego zarodźca malarii niektóre stadia rozwojowe tego pasożyta przechodzą wielokrotne podziały mitotyczne zwane schizogoniami. I. Opisz krótko zmiany w komórce, które zaobserwował uczeń. Przeanalizuj poniższy schemat cyklu rozwojowego zarodźca malarii i ustal, które z komórek zarodźca powstają w wyniku schizogonii. …………………………………………………………………………………………………………...............…………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………...............…………………………. II. Wyjaśnij przyczynę tych zmian. …………………………………………………………………………………………………………...............…………………………. …………………………………………………………………………………………………………...............…………………………. III. Czy zmiany zaobserwowane przez ucznia są odwracalne? …………………………………………………………………………………………………………...............…………………………. …………………………………………………………………………………………………………...............…………………………. Zadanie 25. (1 pkt) W żołądku niemowląt wydzielana jest renina, która w kwaśnym środowisku powoduje przejście rozpuszczalnego białka mleka – kazeiny – w nierozpuszczalny parakazeinian wapnia. Wyjaśnij, jakie znaczenie dla zarodźca malarii mają podziały wielokrotne. Wyjaśnij, jaką funkcję w procesie trawienia białka u niemowląt pełni renina. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………...............…………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………...............…………………………. Zadanie 20. (1 pkt) Które z poniższych zdań zawiera prawidłowy opis podziału wielokrotnego (schizogonii), o jakim mowa w zadaniu 19? A. Schizogonie mają miejsce wewnątrz cyst przetrwalnikowych. Dzięki podziałom wielokrot- nym w korzystnych warunkach może w szybkim czasie dojść do wytworzenia nowych komórek inwazyjnych. B. Schizogonie zawsze występują bezpośrednio po podziale mejotycznym. C. Schizogonia polega na następujących po sobie podziałach jądra poprzedzających podział cytoplazmy. D. W czasie schizogonii następuje pączkowanie komórek potomnych na powierzchni cytoplazmy komórki macierzystej. Zadanie 21. (3 pkt) Mutacje mogą powstawać zarówno w komórkach rozrodczych (komórkach linii płciowej), jak i somatycznych. Przekazywane potomstwu są tylko mutacje, które zachodzą w komórkach linii płciowej, i tylko te mutacje mają znaczenie w procesie ewolucji. Czy powyższe zdania są prawdziwe zarówno dla roślin, jak i zwierząt? Uzasadnij krótko swoją odpowiedź. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… Zadanie 22. (1 pkt) Rysunek przedstawia powstawanie różnych rodzajów plastydów w organizmie rośliny. 1 Uzupełnij rysunek, przypisując cyfrom 1, 2 i 3 nazwy plastydów lub określenia warunków, w jakich dochodzi do ich powstania. Dokończenie – s. 4 uuu R E K L A M A 4 Gazeta Edukacja 1 Próbna matura z „Gazetą” Środa 29 kwietnia 2009 1 Gazeta Wyborcza 1 www.wyborcza.pl uuu Ciąg dalszy ze s. 3 …………………………………………………………………………………………………………...............…………………………. Zadanie 26. (1 pkt) …………………………………………………………………………………………………………...............…………………………. Nerki są narządem charakteryzującym się bardzo rozbudowaną siecią włosowatych naczyń krwionośnych. Krew dopływa do nerek prawą i lewą tętnicą nerkową, a odprowadzana jest prawą i lewą żyłą nerkową. Przez nerki człowieka w ciągu minuty przepływa ponad 25 proc. krwi pompowanej z serca. Oblicz częstość występowania każdego z genotypów w populacji kur. Wyjaśnij, jakie znaczenie dla funkcjonowania organizmu człowieka ma duże ukrwienie i intensywny przepływ krwi przez nerkę. …………………………………………………………………………………………………………...............…………………………. …………………………………………………………………………………………………………...............…………………………. …………………………………………………………………………………………………………...............…………………………. ………………………………………………………………...…………………………………………...............…………………………. …………………………………………………………………………………………………………...............…………………………. W pobliżu kurnika i wybiegu, na którym spędzało dzień opisane powyżej stado kur andaluzyjskich, pojawiła się para jastrzębi. Kury okazały się dla nich łatwym łupem. Szczególnie często ich ofiarą padały kury białe, gdyż były lepiej widoczne. Zanim gospodarz zabezpieczył wybieg, stado liczyło tylko 90 osobników, z czego 24 stanowiły ptaki czarne, 48 niebieskie, a 18 ptaki białe. Oblicz częstość alleli i częstość genotypów w stadzie po atakach jastrzębi. Zadanie 27. (1 pkt) „Tutaj, jak widzisz, aby utrzymać się w tym samym miejscu, trzeba biec, ile sił” – powiedziała, biegnąc Czerwona Królowa do Alicji, i pobiegła dalej, goniąc uciekający krajobraz (Lewis Carroll „Po drugiej stronie lustra”). Zdanie to dobrze opisuje jedną z koncepcji w biologii ewolucyjnej. Koncepcja ta została nazwana hipotezą Czerwonej Królowej i zakłada, że występowanie stosunków antagonistycznych między gatunkami jest przyczyną zmian kierunkowych w populacjach tych gatunków. Podaj przykład pary gatunków, których ewolucja może przebiegać zgodnie z hipotezą Czerwonej Królowej. ………………………………………………………………...…………………………………………...............…………………………. ………………………………………………………………...…………………………………………...............…………………………. ………………………………………………………………...…………………………………………...............…………………………. ………………………………………………………………...…………………………………………...............…………………………. Zadanie 29. (2 pkt) Jakie warunki musi spełniać populacja znajdująca się w stanie równowagi genetycznej (prawo Hardy'ego-Weinberga)? …………………………………………………………………………………………………………...............…………………………. ………………………………………………………………...…………………………………………...............…………………………. ………………………………………………………………...…………………………………………...............…………………………. Zadanie 28. (2 pkt) ………………………………………………………………...…………………………………………...............…………………………. W stadzie kur andaluzyjskich liczącym sto osobników jest 25 ptaków czarnych, 25 białych i 50 o upierzeniu niebieskim. Za wytworzenie czarnej barwy piór odpowiada allel A1, za wytworzenie białej barwy allel A2. Ptaki niebieskie są heterozygotami (allele A1 i A2 kodominują). Populację można opisać przez określenie jej struktury genetycznej, czyli obliczenie częstości alleli i częstości genotypów. Częstość allelu jest to udział liczby loci zajętych przez dany allel względem ogólnej liczby loci, które ten allel mógłby zająć w badanej populacji. Częstość genotypu jest to stosunek liczby osobników o danym genotypie do ogólnej liczby osobników w danej populacji. Oblicz częstość występowania każdego z alleli w opisanej populacji kur andaluzyjskich (częstość wyrażamy w postaci ułamka dziesiętnego lub procentu). Zadanie 30. (2 pkt) Wymień dwa warunki, jakie nie zostały spełnione w opisanej w zadaniu 28 populacji kur andaluzyjskich? Wyjaśnij krótko, w jaki sposób nie zostały spełnione te warunki. ………………………………………………………………...…………………………………………...............…………………………. ………………………………………………………………...…………………………………………...............…………………………. ………………………………………………………………...…………………………………………...............…………………………. MODEL ODPOWIEDZI Nr z ad . 1 2 Mo d e l o d p o w i e dz i Za prawidłowe opisanie klamrami i wprowadzenie nazw dwóch etapów oddychania komórkowego - 1 punkt, za opisanie klamrami i wprowadzenie 4 nazw - 2 punkty, za podanie poprawnej lokalizacji czterech etapów - 1 punkt, razem 3 punkty. Poprawna odpowiedź: Glukoza Æ kwas pirogronowy – glikoliza; kwas pirogronowy Æ acetylo-CoA – wytwarzanie acetylo -Co-A; cytrynianÆ szczawiooctan – cykl kwasów trójkarboksylowych; FAD Æ H2O – łańcuch oddechowy. Lokalizacja procesów oddychania: glikoliz a – cytoplazma, wytwarzanie acetylo -CoA – macierz mitochondrialna, cykl kwasów trójkarboksylowych – macierz mitochondrialna, łańcuch oddechowy – wewnętrzna błona mitochondrium Za podanie poprawnej nazwy związku chemicznego – 1 punkt, za wyjaśnienie lo sów kwasu mlekowego – 1 punkt, razem 2 punkty Poprawna odpowiedź: Związek chemiczny - kwas pirogronowy. Kwas mlekowy jest transportowany przez krew do wątroby, gdzie w procesie glukoneogenezy ulega przekształceniu w glukozę i powraca z krwią do mięśni Za prawidłową odpowiedź na każde z pytań po 1 punkcie – razem 3 punkty Poprawna odpowiedź: I - geny sprzężone, II - (patrz rysunek), III - nie P kt. 14 15 16 3 17 18 2 19 20 3 3 21 4 5 6 Za wskazanie dwóch poprawnych odpowiedzi – 1 punkt, za wskazanie 3 poprawnych odpowiedzi – 2 punkty Poprawna odpowiedź: B, C, E Za wskazanie etapów, na które cytokininy działają stymulująco – 2 punkty, za wskazanie procesu, na który cytokininy działają hamująco – 1 punkt, razem 3 punkty. Poprawna odpowiedź: Cytokininy działają stymulująco na podziały k omórkowe i różnicowanie komórkowe, a hamująco na proces starzenia się komórki Za podanie poprawnego wyjaśnienia – 2 punkty Poprawna odpowiedź: Transport hormonów roślinnych odbywa się razem z transportem wody (w naczyniach – drewnie) lub razem z trans portem asymilatów (w rurkach sitowych) Za poprawne podanie optimum dla procesu fotosyntezy i procesu oddychania – 1 punkt, za prawidłowe zakreskowanie obszaru wykresu – 1 punkt, razem 2 punkty. Poprawna odpowiedź: optimum fotosyntezy – 25-30 oC, optimum oddychania 40-45 oC; obszar o przewadze procesów katabolicznych: 7 2 3 22 23 2 24 2 25 8 9 10 11 12 13 Za poprawne opisanie rysunków – 1 punkt, za poprawne wyjaśnienie zależności między światłem a rozmieszczeniem chloroplastów – 1 punkt, razem 2 punkty Poprawna odpowiedź: A – światło rozproszone, B – światło pełne Wyjaśnienie: Gdy światła jest mało (światło rozproszone), wówczas chloroplasty ustawiają się w taki sposób, by najlepiej wykorzystać ilość światła docierającą do liści. Gdy roślina jest wystawiona na pełne światło, ustawien ie chloroplastów chroni aparat fotosyntetyczny przed uszkodzeniami, jakie mogą wywołać zbyt duże dawki energii Za poprawne wybranie dwóch odpowiedzi – 1 punkt, za poprawne wybranie trzech odpowiedzi – 2 punkty. Poprawna odpowiedź: B, C, D Za poprawną odpowiedź na każde z pytań – po 1 punkcie, razem 2 punkty Poprawna odpowiedź: I - włókna z osłonką mielinową znajdują się w obwodowym układzie nerwowym, II - impuls nerwowy biegnie szybciej we włóknach mielinowanych Za podanie poprawnych okre śleń przy dwu literach – 1 punkt, przy 3 literach – 2 punkty, przy czterech literach – 3 punkty. Poprawna odpowiedź: A, D - okres spoczynkowej polaryzacji, B okres refrakcji, C - fala depolaryzacji Za poprawne dopasowanie wzorów chemicznych trzech związków – 1 punkt, za poprawne dopasowanie wzorów chemicznych pięciu związków – 2 punkty Poprawna odpowiedź: 1 – N2, 2 – NO3-, 3 – NO2-, 4 – NH3, 5 – N2 Za poprawne wyjaśnienie istoty symbiozy i za poprawne uzasadnienie, na czym polega symbioza występująca między bakteriami brodawkowymi a roślinami motylkowymi – 2 punkty. Poprawna odpowiedź: Symbioza jest związkiem między dwoma organizmami opartym na obopólnej korzyści. Rośliny motylkowe są schronieniem dla bakterii brodawkowych, a bakterie przeks ztałcają azot atmosferyczny w związki przyswajalne dla roślin 26 2 27 2 2 28 3 2 29 2 30 Za poprawne dopasowanie dwóch nazw procesów do opisów – 1 punkt, za dopasowanie czterech nazw – 2 punkty. Poprawna odpowiedź: 1 - B, 2 - D, 3 - C, 4 - A Za podanie poprawnej odpowiedzi – 2 punkty. Poprawna odpowiedź: Nastąpi przedwczesne zakończenie translacji, czego efektem jest powstanie nieprawidłowego produktu białkowego zbudowanego z dwóch aminokwasów (dipeptydu) Za podanie poprawnej odpowiedzi – 1 punkt Poprawna odpowiedź: B Za podanie poprawnej odpowiedzi – 1 punkt Poprawna odpowiedź: B Za podanie nazwy narządu – 1 punkt, za podanie funkcji narządu – 2 punkty, razem 3 punkty Poprawna odpowiedź: Nazwa narządu – wole, funkcja – magazynowanie pokarmu dla piskląt, wytwarzanie ptasiego mleka – substancji pokarmowej dla piskląt u gołębiowatych Za poprawne podanie nazwy komórek, które powstają w wyniku schizogonii – 1 punkt, za wyjaśnienie znaczenia schizogonii dla zarodźca malarii – 2 punkty, razem 3 punkty Poprawna odpowiedź: W wyniku schizogonii powstają merozoity; dzięki s chizogoniom w krótkim czasie powstaje wiele komórek inwazyjnych, które mogą atakować kolejne komórki wątroby i erytrocyty gospodarza Za podanie poprawnej odpowiedzi – 1 punkt Poprawna odpowiedź: C Za podanie poprawnej odpowiedzi – 1 punkt, za poprawne uzasadnienie – 2 punkty, razem 3 punkty. Poprawna odpowiedź: Zdania te są prawdziwe tylko dla zwierząt, gdyż u zwierząt od wczesnych etapów życia zarodkowego występują wyodrębnione komórki linii płciowej, z których powstają gamety. Tylko mutacj e zachodzące w tych komórkach mogą być przekazane potomstwu. U roślin komórki dające początek gametom tworzą się w merystemach lub przez odróżnicowanie komórek somatycznych. Mutacja, która zaszła w takiej komórce somatycznej, może być przekazana organizmom potomnym Za poprawne przypisanie cyfrom określeń – 1 punkt Poprawna odpowiedź: 1. – brak światła, 2. – chloroplasty, 3. – starzenie się (degeneracja) Za podanie poprawnej odpowiedzi – 1 punkt Poprawna odpowiedź: Amylopasty występują w komórkac h organów spichrzowych, ich funkcją jest magazynowanie skrobi Za poprawną odpowiedź na każde z pytań – po 1 punkcie, razem 3 punkty Poprawna odpowiedź: I - zmiany obserwowane przez ucznia polegają na kurczeniu się protoplastu komórki skórki łuski ce buli. Kurczący się protoplast powoduje stopniowe odstawanie błony komórkowej od ściany komórkowej, II - przyczyna zmian wynika z właściwości błony cytoplazmatycznej, która jest wybiórczo przepuszczalna. Gdy komórkę umieścimy w roztworze hipertonicznym (stę żony roztwór chlorku sodu), to nastąpi wydzielanie wody poza protoplast i jego kurczenie się, III – jest to zmiana odwracalna Za podanie poprawnego wyjaśnienia – 1 punkt Poprawna odpowiedź: Nierozpuszczalny parakazinian wapnia dłużej pozostaje w żoł ądku, a więc dłużej znajduje się pod wpływem peptydaz żołądkowych. Dzięki temu zostaje w większym stopniu strawiony do aminokwasów i lepiej wykorzystany przez organizm Za podanie poprawnej odpowiedzi – 1 punkt Poprawna odpowiedź: Krew przepływająca p rzez nerki jest oczyszczana ze szkodliwych produktów przemiany materii, a także usuwany jest nadmiar wody i jonów z organizmu; intensywny przepływ krwi przez nerki przyczynia się do zachowania homeostazy organizmu Za poprawne podanie pary gatunków – 1 punkt Poprawna odpowiedź: Np. gepard i gazela, ryś i zając, motylica wątrobowa i bydło domowe Za poprawne obliczenie częstości alleli – 1 punkt, za poprawne obliczenie częstości genotypów – 1 punkt, razem 2 punkty. Poprawna odpowiedź: Przed atakami jastrzębi: częstość występowania allelu A1 = 0,5, częstość występowania allelu A2 = 0,5; częstość występowania genotypu A1A1 = 0,25, częstość występowania genotypu A2A2 = 0,25, częstość występowania genotypu A1A2 = 0,5 Po atakach jastrzębi: częstość w ystępowania allelu A1 = 0,53, częstość występowania allelu A2 = 0,47; częstość występowania genotypu A1A1 = 0,27, częstość występowania genotypu A2A2 = 0,20, częstość występowania genotypu A1A2 = 0,53 Za poprawne wymienienie trzech warunków – 1 punkt, za wymienienie sześciu – 2 punkty Poprawna odpowiedź: Populacja musi być liczna, rozmnażająca się płciowo, osobniki muszą krzyżować się losowo, nie mogą migrować, nie mogą występować mutacje i nie może działać dobór naturalny Za poprawne wymienienie jednego czynnika – 1 punkt, za wymienienie 2 czynników - 2 punkty Poprawna odpowiedź: Nie został spełniony warunek dużej liczebności populacji (100 osobników to za mało dla praw statystycznych), zadziałał dobór naturalny – atak jastrzębi eliminujący z populacji głównie osobniki białe – dobór eliminujący homozygoty A2A2 2 2 1 1 3 3 1 3 1 1 3 1 1 1 2 2 2 1 Próbna matura z „Gazetą” 1 Gazeta Edukacja 5 www.wyborcza.pl 1 Gazeta Wyborcza 1 Środa 29 kwietnia 2009 Wydawnictwo Compass GEOGRAFIA Czas pracy: 150 minut Zadanie 4. (1 pkt) Zadania 1.-9. Wykonaj na podstawie fragmentu mapy turystycznej Kampinoskiego Parku Narodowego. Podane informacje dotyczą dwóch stref ochrony w Rezerwacie Biosfery „Puszcza Kampinoska” (szkic z zadania 3.). Zadanie 1. (1 pkt) Przyporządkuj podanym informacjom właściwą nazwę strefy ochrony (opisaną w legendzie szkicu). Odcinek drogi wojewódzkiej między Lesznem a Roztoką ma na mapie długość 13 cm. Oblicz długość tego odcinka w terenie. Zapisz obliczenia. Długość odcinka drogi w terenie ........... m. 1. Obszar objęty ochroną częściową i krajobrazową, realizuje się tu aktywną ochronę przyrody, ale są tu też tereny tradycyjnego rolnictwa w parku narodowym ............................................................. 2. Obszar, który nie jest formą ochrony przyrody, ale wszelkie działania gospodarcze człowieka w nim prowadzone nie mogą szkodliwie oddziaływać na przyrodę przyległego obszaru ............... ............................................................. Zadanie 2. (1 pkt) Powierzchnia Rezerwatu Karpaty wynosi na mapie 1,55 cm2. Zadanie 5. (2 pkt) Oblicz powierzchnię, jaką zajmuje ten rezerwat w terenie. Zapisz obliczenia i wynik podaj w ha. Miejsce na obliczenia. Porównaj podane elementy środowiska przyrodniczego w obszarach położonych w polach (B, C 1, 2) i (L, M 3). Powierzchnia rezerwatu w terenie ……….. ha Rzeźba terenu ................................................................................................................................................. Pokrycie terenu .............................................................................................................................................. Wody powierzchniowe ................................................................................................................................. Zadanie 3. (1 pkt) Odczytaj z mapy turystycznej i podaj nazwy trzech zaznaczonych na szkicu rezerwatów ochrony ścisłej. Zadanie 6. (1 pkt) Zaznacz miejscowość, w której Słońce góruje najwyżej nad horyzontem. Wybór uzasadnij. A. Leszno B. Roztoka C. Górki D. Kampinos Uzasadnienie .................................................................................................................................... Zadanie 7. (2 pkt) Przedstaw i oceń zagospodarowanie turystyczne obszaru przedstawionego na mapie, biorąc pod uwagę to, że jest to obszar parku narodowego i jednocześnie teren rekreacyjny dla mieszkańców Warszawy. .......................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... Zadanie 8. (2 pkt) 2. ....................................................................................... Podaj po trzy przykłady obiektów przyrodniczych i antropogenicznych stanowiących atrakcje turystyczne na odcinku niebieskiego szlaku turystycznego prowadzącego z Leszna do miejscowości Granica. 3. ....................................................................................... Dokończenie – s. 6 uuu 1. ....................................................................................... 1 6 Gazeta Edukacja 1 Próbna matura z „Gazetą” Środa 29 kwietnia 2009 1 Gazeta Wyborcza 1 www.wyborcza.pl uuu Dokończenie ze s. 5 ............................................................................................................................................................................ 1. Obiekty przyrodnicze .................................., ......................................, ................................................ 2. Obiekty antropogeniczne ............................, ......................................, ................................................ Proces budujący ............................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................... Zadanie 9. (1 pkt) Zadanie 16. (2 pkt) Skreśl po jednym z podanych w nawiasie określeń, tak aby informacje dotyczące obszaru przedstawionego na mapie były prawdziwe. Obszar przedstawiony na mapie położony jest w obrębie pradoliny (Warszawsko-Berlińskiej / Głogowsko-Baryckiej). Puszcza Kampinoska znajduje się na terenie (Kotliny Warszawskiej / Równiny Kutnowskiej). Ukształtowanie terenu ma charakter rzeźby (młodoglacjalnej / peryglacjalnej). Łukowato wygięte pagórki powstały w wyniku działania (wód polodowcowych / wiatru). Zadanie 10. (2 pkt) Wpisz ciała niebieskie, których dotyczą podane opisy. Ciało wszechświata o znacznych rozmiarach, zbudowane z materii, która wskutek reakcji termojądrowych jest źródłem emisji światła i ciepła ................................................................................. W tabeli podano roczną sumę opadów w sześciu stacjach meteorologicznych zlokalizowanych na mapie. Roczna suma opadów w mm Stacja Numer stacji Wysokoœæ stacji meteorologiczna na mapie w m n.p.m. Koszalin 1 46 Dar³owo 2 6 Lêbork 3 23 Bydgoszcz 4 46 Toruñ 5 60 Grudzi¹dz 6 25 Rok 737 627 665 522 495 510 Niewielkie ciała niebieskie (o średnicy do około 800 km) krążące wokół Słońca po orbicie położonej pomiędzy Marsem a Jowiszem ..................................................................................................... Wyjaśnij znaczenie terminu „cień opadowy”. Wyjaśnienie zilustruj danymi z tabeli. Niewidoczny obiekt wszechświata; materia wciągnięta do jego wnętrza ulega nieskończenie wielkiemu zagęszczeniu ............................................................................................................................ ............................................................................. ............................................................................... Ciało niebieskie świecące światłem odbitym od Słońca lub własnym; podczas zbliżania się do Słońca gazy zaczynają się żarzyć i wówczas widać charakterystyczną głowę i ogon ...................... ............................................................................. Zadanie 11. (2 pkt) Zadanie 17. (2 pkt) Oblicz współrzędne geograficzne dwóch miejsc, w których 21 marca Słońce góruje na wysokości 40o nad horyzontem, a południe słoneczne jest o 2 godziny 20 minut wcześniej niż w Londynie (51oN, 0o). Zapisz obliczenia. Przyporządkuj podanym informacjom odpowiadający im typ klimatu oraz region, w którym ten typ klimatu występuje. Typy klimatu oraz regiony wybierz z podanych. Miejsce 1 ............................................... Miejsce 2 ............................................... Typy klimatu: Równikowy wybitnie wilgotny, zwrotnikowy kontynentalny wybitnie suchy; podzwrotnikowy śródziemnomorski; podzwrotnikowy monsunowy; umiarkowany morski. Regiony: Nizina Amazonki; Nizina Angielska; Nizina Zachodniosyberyjska; Półwysep Bałkański; Półwysep Indochiński. Zadanie 12. (2 pkt) Rysunek przedstawia strefę kolizji wielkich płyt litosfery. W każdym zdaniu wykreśl jedno z określeń podanych w nawiasach, tak aby zdania opisujące sytuację przedstawioną na rysunku były prawdziwe. Cechy klimatu Œrednia temperatura roczna 0 oC do 12oC; opady ca³oroczne z przewag¹ jesienno -zimowych Œrednia temperatura roczna 10 oC do 20oC; ciep³e s³oneczne lata; zimy ³agodne z opadami Œrednia temperatura roczna 10 oC do 20oC; opady wystêpuj¹ latem Temperatura œrednia wszystkich miesiêcy powy¿ej +20oC, bardzo ma³a roczna amplituda temperatury powietrza, opady wysokie ca³oroczne Typ klimatu Region Zadanie 18. (2 pkt) Uzupełnij podpis pod rysunkiem, podając typ źródła przedstawionego na rysunku i zaznacz na rysunku miejsca występowania źródeł. Ruchy wielkich płyt litosfery wywołane są (magnetyzmem ziemskim / prądami konwekcyjnymi w astenosferze). Rysunek przedstawia strefę (ryftu / subdukcji). W strefie kolizji płyt powstaje oceaniczny (rów / grzbiet). W wyniku kolizji płyty oceanicznej i kontynentalnej powstał łańcuch górski (Andów / Himalajów). Źródło ....................................................................... Zadanie 13. (1 pkt) Spośród podanych skał wybierz skały osadowe okruchowe i wpisz je w kolejności grubości ziarna (od najgrubszego do najdrobniejszego). Gips, gnejs, granit, ił, piasek, wapień, żwir. Zadanie 19. (2 pkt) ....................................................................................................................................................................... Zadanie 14. (2 pkt) Uzupełnij tabelę, podając nazwy rzek, na których utworzono wymienione zbiorniki, oraz numery, którymi oznaczono je na mapie. Nazwy rzek wybierz z podanych: Przyporządkuj Karpatom i Sudetom po trzy charakterystyczne dla nich cechy rzeźby i budowy geologicznej wybrane z podanych. Wpisz litery, którymi oznaczono wybrane cechy. Nysa Kłodzka, Brda; Dunajec; Narew; Odra; Pilica; San; Wieprz; Wisła Cechy do wyboru: A. Najwyższe szczyty przekraczają wysokość 2000 m n.p.m. B. Najwyższym wzniesieniem jest Śnieżka. C. Obszar został sfałdowany w orogenezie alpejskiej. D. Poziomo zalegające warstwy piaskowców budują Góry Stołowe. E. Mają budowę fałdowo-zrębową. F. Zewnętrzne pasma mają budowę płaszczowinową. G. Najwyższe wzniesienia zbudowane są z wapieni. Karpaty ........, ........, ........ Sudety ........, ........, ........ Zadanie 15. (2 pkt) Opisz dwa procesy rzeźbotwórcze wód morskich (niszczący oraz budujący), które kształtują polskie wybrzeże Bałtyku. Proces niszczący ........................................................................................................................................ Sztuczny zbiornik wodny Gocza³kowicki Otmuchowski Soliñski Sulejowski W³oc³awski Zegrzyñski Rzeka Numer na mapie 1 Próbna matura z „Gazetą” 1 Gazeta Edukacja 7 www.wyborcza.pl 1 Gazeta Wyborcza 1 Środa 29 kwietnia 2009 Zadanie 20. (2 pkt) Zadanie 26. (2 pkt) Podaj po jednej głównej przyczynie powstania wymienionych ruchów wód morskich. Zaznacz zdania prawdziwe literą P, a zdania fałszywe literą F. a) Pływy ....................................................................................................................................................... Dominującą religią w krajach Półwyspu Indochińskiego jest hinduizm...... . b) Prądy morskie ........................................................................................................................................ Większość mieszkańców Afryki Północnej stanowią muzułmanie...... . c) Upwelling .................................................................................................................................................. Rdzennymi mieszkańcami Australii są Aborygeni...... . Indianie Ameryki Północnej i Południowej to ludność rasy żółtej...... . Zadanie 21. (2 pkt) Urzędowym językiem Brazylii jest język hiszpański...... . Wybierz spośród podanych trzy typy gleb występujące w Polsce. Podaj przykład skały macierzystej i roślinności, na bazie których powstały. Gleby do wyboru: bielicowe, brunatne, czarnozie- my, laterytowe, żółtoziemy. Zadanie 27. (2 pkt) 1. ..................................................................................................................................................................... Korzystając z rysunku i własnej wiedzy wykonaj, polecenia a, b. 2. .................................................................................................................................................................... 3. .................................................................................................................................................................... Zadanie 22. (1 pkt) W każdym zdaniu skreśl jedno z podanych w nawiasie określeń, tak aby zdania dotyczące sawanny były prawdziwe. Roślinność sawanny składa się głównie z (krzewów i niskich drzew / traw i roślin zielnych). Sawanny występują na obszarach klimatu (podrównikowego z porą suchą i wilgotną / równikowego wybitnie wilgotnego). Sawanna jest formacją roślinną typową dla Afryki (środkowo-wschodniej / południowo-zachodniej). Zadanie 23. (2 pkt) ŹRÓDŁO: MAŁY ROCZNIK STATYSTYCZNY POLSKI 2008, GUS, WARSZAWA 2008 Przyrost rzeczywisty ludności województwa śląskiego od kilku lat jest ujemny (w roku 2004 wynosił -3 promile). Wyjaśnij znaczenie terminu „przyrost rzeczywisty” oraz podaj dwie przyczyny ujemnego przyrostu rzeczywistego w tym województwie. Wyjaśnienie................................................................................................................................................. a) Podaj nazwy metod kartograficznych, którymi przedstawiono zróżnicowanie wielkości plonów ziemniaków –....................................................................................... udział województw w zbiorach ziemniaków –........................................................................................... b) wymień dwa województwa o najniższych plonach ziemniaków...........................................,................................. trzy województwa o największych zbiorach ziemniaków ................................., ........................................., ............................................ Przyczyny: 1................................................................................................................................................ 2........................................................................................................................................................................ Zadanie 28. (2 pkt) Zadanie 24. (3 pkt) Wybierz spośród podanych dwa regiony o warunkach przyrodniczych najbardziej korzystnych dla rozwoju rolnictwa. Uzasadnij swój wybór, podając dla każdego z wybranych regionów dwa argumenty. W tabeli podano liczby pracowników medycznych w Polsce w roku 1995 i 2005. Rok Lekarze Lekarze dentyœci Farmaceuci Pielêgniarki 1995 89 421 17 805 19 447 211 603 2005 76 046 11 881 21 971 178 790 ŹRÓDŁO: ROCZNIK STATYSTYCZNY RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ 2007, GUS WARSZAWA 2007 a) Przedstaw kierunek i tempo zmian liczby pracowników medycznych w Polsce w latach 1995-2005. Regiony do wyboru: Nizina Podlaska, Nizina Śląska, Pojezierze Kujawskie, Równina Kurpiowska, Żuławy Wiślane. 1. ....................................................................................................................................................................... 2. ....................................................................................................................................................................... Zadanie 29. (2 pkt) Wyjaśnij, dlaczego wzrost postępu technicznego i zaostrzenie norm ochrony środowiska mogą wpływać na wzrost bezrobocia w krajach europejskich. ......................................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................................................. b) Oceń te zmiany z punktu widzenia potrzeb potencjalnych pacjentów. .................................................................................................................................................................................. Zadanie 30. (2 pkt) c) Zaproponuj dwa działania, które należy podjąć dla poprawy jakości usług medycznych w Polsce. W każdym zdaniu wykreśl jedno z podanych w nawiasach określeń, tak aby zdania określające zmiany, które dokonały się w polskiej gospodarce po roku 1990, były prawdziwe. 1. ................................................................................................................................................................... Udział sektora prywatnego w gospodarce (zwiększył się / zmalał). Jakość produkowanych towarów (podniosła się / spadła). Wydajność pracy (zmalała / wzrosła). Zanieczyszczenie wód i powietrza przez przemysł (wzrosło / zmalało). Udział transportu kolejowego w ilości przewożonych towarów (wzrósł / zmalał). 2. .................................................................................................................................................................... Zadanie 25. (2 pkt) Wykaż wpływ przeszłości historycznej na współczesny wygląd miast Czarnej Afryki (Afryki Subsaharyjskiej) i miast europejskich. Miasta Czarnej Afryki - .................................................................................................................................. Zadanie 31. (1 pkt) Korzystając z mapy i własnej wiedzy, wykaż, że energetyka cieplna jest głównym źródłem emisji dwutlenku siarki do atmosfery. Miasta europejskie – ...................................................................................................................................... Dokończenie – s. 8 uuu R E K L A M A Multimedialna płyta Egzamin maturalny 2009 58 próbnych testów z 12 przedmiotów Partner płyty: 1 Płytę możesz zamówić pod numerem infolinii: 0 801 130 000 (koszt połączenia 0,29 zł netto w TP SA) lub na www.kulturalnysklep.pl Oferta ważna do wyczerpania nakładu. Cena płyty: 4,99 zł (w tym 22% VAT) 27869847 8 Gazeta Edukacja 1 Próbna matura z „Gazetą” Środa 29 kwietnia 2009 1 Gazeta Wyborcza 1 www.wyborcza.pl uuu Dokończenie ze s. 7 Zadanie 33. (2 pkt) Emisja dwutlenku siarki w 2002 roku. Podaj trzy argumenty przemawiające za tworzeniem gospodarstw agroturystycznych w Polsce. 1. ...................................................................................................................................................................... ......................................................... 2. ....................................................................................................................................................................... ........................................................ 3. ....................................................................................................................................................................... ......................................................... .......................................................... Zadanie 34. (1 pkt) ........................................................ Wyjaśnij znaczenie terminu fundamentalizm islamski. .......................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... Zadanie 35. (2 pkt) Zadanie 32. (1 pkt) Wybierz spośród podanych trzy organizacje będące agendami Organizacji Narodów Zjednoczonych i podaj ich pełne polskie nazwy. Wyjaśnij, dlaczego elektrownie cieplne wykorzystujące węgiel brunatny lokalizowane są w bezpośrednim sąsiedztwie kopalń tego surowca. NAFTA; NATO; FAO; OECD; UNESCO; UNICEF .................................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................................... MODEL ODPOWIEDZI Nr z ad 1 2 3 4 5 6 7 8 9 P r z e w i d y w a na od p o w i ed ź 1 cm - 450 m 13 cm - X X = 5850 Długość odcinka drogi w terenie 5850 m Np 1 cm - 450 m 1 cm2 - 202 500 m2 1 cm2 - 20,25 ha (1 ha = 10 000 m2) 1,55 cm 2 - X X = 1,55 x 20,25 X = 31,39 Powierzchnia rezerwatu w terenie 31,39 ha 1. - Obszar Ochrony Ścisłej Granica; 2. - Obszar Ochrony Ścisłej Pożary; 3. - Obszar Ochrony Ścisłej Żurawiowe 1. - strefa buforowa; 2. - strefa przejściowa Np. pole 1 - teren płaski o monotonnej rzeźbie w polu 2 rzeźba urozmaicona, liczne wydmy; obydwa obszary pokryte są lasami i turzycowiskami; w polu 1 południowo -wschodnia część zabagniona w północnej części duży kanał Łasica podobnie w polu 2 duży Kanał Zaborowski i rowy melioracyjne odwadniające turzycowisko Odp. A; uzasadnienie - np. ponieważ spośród wymienionych miejscowości Les zno położone jest najbardziej na południe Np. najcenniejsze przyrodniczo obszary objęto ochroną ścisłą, są one wyłączone z ruchu turystycznego (nie prowadzą przez nie szlaki turystyczna ani drogi), największe miejscowości - Leszno, Kampinos (ze zwartą zabudową i gęstą siecią komunikacyjną) znajdują się poza granicami parku, zachowano jednak dostępność atrakcyjnych terenów, udostępniając część dróg dla ruchu samochodowego i wyznaczając sz laki turystyczne oraz rowerowe ścieżki; na obrzeżach znajdują się parkingi umożliwiające pozostawienie samochodu i dalszą wędrówkę pieszo; uważam, że zagospodarowanie tego terenu jest dobrym przykładem możliwości pogodzenia różnych Np. 1. rezerwaty przyrody, dęby - pomniki przyrody, zróżnicowana szata roślinna (starodrzew, turzycowiska, roślinność bagienna) 2. Muzeum KPN, Skansen Budownictwa Puszczańskiego, grodzisko obronne z XIII w. Pozostają nieskreślone: Warszawsko -Berlińskiej, Kotliny Warszawskiej, peryglacjalnej, wiatru Pk t 0-1 0-1 Za podanie nazwy trzech rezerwatów ..........................1 pkt 0-1 Za wpisanie poprawnych nazw obydwu stref .......................1 pkt 0-2 Za porównanie elementów środowiska dwóch ..................................1 pkt trzech ..................................2 pkt 0-1 Za wskazanie odp. A i uzasadnienie .....................1 pkt 21 23 24 0-2 Za prezentację zagospodarowania ..............1 pkt za ocenę ..............................1 pkt 25 0-2 Za podanie czterech, pięciu obiektów ...1 pkt sześciu obiektów .................2 pkt 26 0-1 11 0-2 12 Pozostają nieskreślone: prądami konwekcyjnymi w astenosferze, subdukcji, rów, Andów 0-2 13 Żwir, piasek, ił 0-1 14 Karpaty A; C; F Sudety B, D; E 0-2 17 Za zapis obliczeń i poprawny wynik ..................................1 pkt 0-1 90o - 40o = 50 o 2 godziny 20 minut = 140 minut 4 minuty - 1o 140 : 4 = 35 Miejsce 1 - (50 oN, 35 oE) Miejsce 2 - (50 oS, 35 oE) 16 19 22 Gwiazda, planetoidy, czarna dziura, kometa 15 Za zapis obliczeń i poprawny wynik ..................................1 pkt 18 20 10 Np. - proces niszczący - abrazja morska - fale podmywają stromy brzeg (klif), powodując obrywanie się jego ścian i stopniowe przesuwanie się brzegu morskiego - proces budujący - powstawanie jezior przybrzeżnych - płynący wzdłuż wybrzeża prąd morski (dryf) powoduje narastanie mierzei, która zamyka zatokę, tworząc jezioro przybrzeżne Cień opadowy to zasłonięcie terenu wzniesieniem od strony wiatrów deszczonośnych powodujące zmniejszenie się sumy opadów w wyniku opadania powietrza za przeszkodą; dlatego na północnych, dowietrznych stokach Pojezierza Pomorskiego opady są znacznie wyżs ze (Koszalin 737, Darłowo 627, Lębork 665 mm) niż po przekroczeniu bariery wzniesień (Bydgoszcz 522, Toruń 495, Grudziądz 510 mm) Wierszami od góry: umiarkowany morski - Nizina Angielska; podzwrotnikowy śródziemnomorski - Półwysep Bałkański; podzwrotnikowy monsunowy - Półwysep Indochiński; równikowy wybitnie wilgotny - Nizina Amazonki Kryt eria z al icz enia 0-2 0-2 Za poprawną korektę wszystkich zdań .....................................1 pkt Za poprawne uzupełnienie dwóch, trzech zdań .............1 pkt czterech zdań ......................2 pkt 27 28 Za poprawne obliczenie współrzędnych każdego z miejsc ........................................po 1 pkt 29 Za poprawna korektę dwóch, trzech zdań .............1 pkt czterech zdań ......................2 pkt 30 31 Za poprawny wybór i kolejność trzech skał ...........................1 pkt Za poprawne przyporządkowanie trzech do pięciu cech ..........1 pkt sześciu cech ........................2 pkt Za opis każdego z procesów ........................................po 1 pkt 32 33 0-2 0-2 Za wyjaśnienie terminu ......1 pkt za zilustrowanie wyjaśnienia .............................................1 pkt Za poprawne uzupełnienie dwóch, trzech wierszy ........1 pkt czterech wierszy .................2 pkt 34 35 Źródło warstwowe, zlokalizowane na przecięciu z powierzchnią terenu stropu iłów i spągu piasków na stoku z lewej strony rysunku Goczałkowicki - Wisła - 2; Otmuchowski - Nysa Kłodzka - 1; Soliński - San - 6; Sulejowski - Pilica - 5; Włocławski - Wisła - 3; Zegrzyński - Narew - 4 a) grawitacyjne oddziaływanie Księżyca i Słońca; b) długotrwałe oddziaływanie wiatrów; c) przemieszczanie się powierzchniowych warstw wody Bielicowe - piaski polodowcowe - lasy iglaste lub mieszane; brunatne - gliny i piaski polodowcowe - lasy mieszane i liściaste; czarnoziemy - lessy - trawy Pozostają nieskreślone - traw i roślin zielnych, podrównikowego z porą suchą i wilgotną, środkowo-wschodniej - Np. przyrost rzeczywisty jest to ogólne saldo ruchu ludności, czyli suma przyrostu naturalnego i salda migracji; - przyczyny - np. duża emigracja zarobkowa spowodowana likwidacją dużych zakładów pracy, zwłaszcza nierentownych kopalń węgla kamiennego; ujemny przyrost naturalny będący wynikiem starzenia się społeczeństwa (wyjeżdżają głównie ludzie młodzi, a pozostają ludzie starsi) a) wzrosła tylko liczba farmaceutów (o 13%) natomiast zmniejszyła się liczba pozostałych grup pracowników, największe tempo spadku wystąpiło w grupie dentystów, w roku 2005 pracowało tylko 67% stomatologów zatrudnionych w roku 1995, liczba lekarzy i pielęgniarek zmniejszyła się w stosunku do roku 1995 o blisko 15%; b) zmiany są niekorzystne, powodują wydłużenie kolej ek do lekarzy i zmniejszenie ilości niezbędnych badań np. profilaktycznych; c) np. przeznaczać większą część budżetu na służbę zdrowia; zreformować organizację pracy w szpitalach; zwiększyć wynagrodzenie pracowników medycznych Miasta Czarnej Afryki - starannie rozplanowane centrum administracyjno -handlowe i eleganckie dzielnice zamieszkane przez elity stanowią pozostałości kolonizacji europejskiej, dziś są otoczone chaotycznie rozrzuconymi i zatłoczonymi dzielnicami nędzy. Miasta europejskie - centrum stanowią zazwyczaj dzielnice zabytkowe z zachowanym pierwotnym układem ulic i placów, niekiedy z fragmentami dawnych fortyfikacji; wokół zabytkowego centrum powstają nowe dzielnice mieszkaniowe i przemysłowe 0-2 0-2 0-2 0-2 0-1 0-2 F, P, P, P, F Za poprawną korektę trzech zdań .............................................1 pkt Za wyjaśnienie terminu ......1 pkt za podanie dwóch przyczyn 1 pkt 0-3 Za odpowiedź na każde z poleceń ........................po 1 pkt 0-2 Za uwzględnienie wpływu przeszłości na fizjonomie miast podanych regionów........ po 1 pkt 0-2 a) plony - kartogram; zbiory - kartodiagram b) plony - woj. małopolskie, świętokrzyskie; zbiory - woj. mazowieckie, łódzkie, wielkopolskie Nizina Śląska - np. przewaga żyznych gleb, długi okres wegetacji, małe deniwelacje terenu; Żuławy Wiślane - żyzne gleby, równinny teren, gleby zasobne w wody Np. wzrost postępu technicznego i związana z nim automatyzacja produkcji powodują wzrost wydajności produkcji, a zaostrzenie norm ochrony środowiska często skutkuje przenoszeniem produkcji do krajów pozaeuropejskich Za podanie nazwy źródła ....1 pkt za zlokalizowanie na rysunku dwóch źródeł .......................1 pkt Za uzupełnienie sześciu do jedenastu komórek ..............1 pkt dwunastu komorek ............ 2 pkt Za podanie przyczyn dla dwóch rodzajów ruchu ........1 pkt trzech rodzajów ruchu ........2 pkt Za poprawny wybór i podanie informacje dla dwóch typów gleb .....1 pkt; trzech typów gleb .... 2 pkt 0-2 0-2 Za właściwe określenie zdań trzech, czterech .....1 pkt; pięciu ....2 pkt Za podanie metod ...............1 pkt za podanie wszystkich województw ........................1 pkt Za poprawny wybór i dwa argumenty dla każdego regionu ........................................po 1 pkt 0-2 Za wyjaśnienie z argumentem dla każdej z przyczyn.... po 1 pkt Pozostają nieskreślone: zwiększył się, podniosła się, wzrosła, zmalało, zmalał 0-2 Za poprawną korektę trzech, czterech zdań ...........1 pkt pięciu zdań ..........................2 pkt Np. największa emisja dwutlenku siarki występuje tam, gdzie zlokalizowane są elektrownie pracujące na węglu brunatnym i kamiennym, np. elektrownie wykorzystujące węgiel brunatny - Bełchatów, Konin, Bogatynia i elektrownie korzystające z węgla kamiennego - Dolna Odra, Kozienice, Połaniec, Ostrołęka, Katowice, Trzebinia 0-1 Za wskazanie lokalizacji źródeł emisji w sąsiedztwie elektrowni cieplnych .............................1 pkt Np. węgiel brunatny z uwagi na swoje właściwości (jest stosunkowo niskokaloryczny, kruchy, zawiera wodę) podczas transportu traci znacznie na swojej wartości energetycznej Np. możliwość uzys kiwania dodatkowych dochodów w mało opłacalnych gospodarstwach rolnych, stosunkowo mała ingerencja w środowisko przyrodnicze, szansa na zachowanie tradycji i kultury ludowej, wykorzystanie dotacji z Unii Europejskiej Np. są to ruchy religijne w świecie muzułmańskim starające się podporządkować całość życia politycznego i społecznego prawu religijnemu zawartemu w Koranie FAO - Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa; UNESCO - Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Oświaty, Nauki i Kultury; UNICEF - Fundusz Narodów Zjednoczonych Pomocy Dzieciom 0-1 Za wyjaśnienie poparte stosownym argumentem..... 1 pkt 0-2 Za podanie dwóch argumentów ...... .......1 pkt trzech argumentów .............2 pkt 0-1 Za podanie wyjaśnienia ......1 pkt 0-2 Za poprawne wskazanie i podanie polskiej nazwy dwóch organizacji ...............1 pkt trzech organizacji ................2 pkt 1
