Paulin Moszczyński
advertisement
Moszczyński Paulin Brzesko 15 Zdrowie na wakacjach Wakacyjne kłopoty zdrowotne Beztroskie spędzenie urlopu może zakłócić nie zawsze korzystny wpływ środowiska na organizm człowieka. Niebezpieczne kleszcze Wraz z pierwszymi promieniami słońca kleszcze opuszczają zimowe siedliska i czekają na swoje ofiary. Krew ludzka lub zwierzęca jest konieczna do przekształcania się kleszcza w dojrzałą płciowo postać. Mnożeniu się kleszczy sprzyjają łagodne zimy. W cyklu rozwojowym każda z trzech postaci pajęczaka musi napić się krwi aby przejść do następnego etapu rozwoju. Pierwsze stadium - larwa, przebywa w trawach na wysokości około 30 cm, drugie - nimfa, gnieździ się w roślinach do wysokości 1 m oraz trzecie, dojrzałe formy - żyją w zaroślach wysokości około 2 metrów. Najbardziej pospolite i niebezpieczne są kleszcze psie i zajęcze. Te właśnie gatunki spotyka się najczęściej w Polsce. Prócz nich żyją jeszcze kleszcze łąkowe, głównie w północno-wschodniej Europie i tajgowe oraz pastwiskowe spotykane w Europie, Afryce, Azji. Ulubionymi rejonami kleszczy są polany, tereny porośnięte leszczyną, czarnym bzem, paprocią, lasy iglaste przechodzące w liściaste oraz łąki graniczące z lasami. Jeżeli lato będzie wilgotne to należy spodziewać się inwazji kleszczy od czerwca do końca października. W Polsce, kleszcze występują głównie w Białowieży, na Lubelszczyźnie, w rejonach Augustowa, na Pomorzu Zachodnim, w okolicach Rzeszowa. Należy jednak pamiętać, że możemy się na nie natknąć w każdym rejonie kraju. Niektórzy naukowcy twierdzą, że spośród krajów Europy, w Polsce jest ich najwięcej. Kleszcze orientują się kiedy zbliża się człowiek lub zwierzę np. kret, mysz, pies, jeleń, zając, poprzez odbieranie sygnałów zapachowych lub cieplnych. Skaczą wówczas na odsłoniętą część ciała ofiary i wysysają krew. Ślina kleszczy posiada substancje znieczulające, dlatego ukąszenie pozostaje zwykle niezauważone. Niebezpieczeństwo ukąszenia wynika z faktu, że kleszcze mogą być nosicielami różnorodnych drobnoustrojów głównie wirusów z rodzaju Flavivirus oraz krętka Borrelia burgdorferi. Ochrona przed kleszczami polega na starannym przykryciu, zwykle odsłoniętych części ciała (okolicy głowy, rąk, nóg) w trakcie spacerów czy zbierania grzybów, na terenach nawiedzonych przez kleszcze. Usunięcie całego kleszcza jest trudne. Kleszcz zaczopowany jest w rance za pomocą ryjka z zagiętymi ku tyłowi kolcami. Zwykle jednak precyzyjne uchwycenie kleszcza pincetą daje spodziewany rezultat. Kleszcz oddycha płucotchawkami. Posmarowanie go kremem, tłuszczem powoduje, że ginie on z braku powietrza. Pracownicy leśni, dzieci wyjeżdżający na wakacje gdzie kleszcze występują masowo, grzybiarze powinni być zaszczepieni. Najlepszą porą rozpoczęcia szczepień jest zima, ale możliwe jest zaszczepienie w każdej porze roku. W celu uzyskania trwałej odporności podaje się 3 dawki szczepionki z przerwą 13 miesiące między dawką pierwszą a drugą oraz 9-12 miesięcy między drugą a trzecią. 2 Później należy powtarzać szczepienie co 3 lata. Szczepionkę podaje się domięśniowo w mięsień ramienia. Osoby pogryzione przez kleszcze, nie szczepione, powinny otrzymać specjalną immunoglobulinę ludzką, ale nie później niż 96 godzin po ukąszeniu. Immunoglobulina działa przez 6 tygodni. Kleszczowe zapalenie mózgu Chorobę wywołuje wirus rodzaju Flavivirus z rodziny Togaviridae, zaliczany dawniej do grupy B arbowirusów, wyizolowany po raz pierwszy w 1948 r. w b. ZSRR. Kleszcze są nie tylko głównymi przenosicielami, ale rezerwuarem wirusów w przyrodzie. Spośród 126 gatunków kleszczy uważanych za przenosicieli kleszczowego zapalenia mózgu najbardziej rozpowszechniony w Europie jest Ixodes ricinus. Kleszcze przenoszą wirusy na zdrowe, dziko żyjące zwierzęta (wiewiórki, jeże, krety, zające, sarny, jelenie, ptaki, nietoperze), a także zwierzęta domowe kozy, krowy, konie, owce, psy i na człowieka. Aktywność kleszczy zależy od czynników klimatycznych. W Europie środkowej przebiega w dwóch fazach - w miesiącach wczesno-letnich i wczesno-jesiennych. Wilgotne lato oraz łagodna zima sprzyjają rozprzestrzenianiu się kleszczy. Borelioza - Choroba z Lyme - Borelioza z Lyme Choroba z Lyme jest schorzeniem zakaźnym wywoływanym przez kleszcze zakażone bakterią o nazwie Borrelia burgdorferi. Kleszcze zakażone bakteriami Borrelia bytują i dojrzewają najczęściej na zwierzynie płowej. Nie każde ukąszenie przez kleszcza wywołuje chorobę. O tym, czy dojdzie do zakażenia decyduje obecność krętka Borrelia burgdorferi w jelicie kleszcza oraz odpowiednio długi, co najmniej 24 godzinny czas wszczepienia się kleszcza w skórę (100% zakażeń po 3 dobach). Wrotami zakażenia jest najczęściej uszkodzona skóra, przez którą zarazki przedostają się do krwi. W trakcie kontaktu ze skórą zwierzęcia lub człowieka kleszcz wszczepia się w nią, przekłuwa naskórek i wysysa krew. Ludzie nie zdają sobie sprawy, że kleszcz wszczepił się w ich skórę, ponieważ wydzielina działa znieczulająco. Dopiero po 2-3 dniach występuje charakterystyczne swędzenie, które zwraca uwagę człowieka na miejsce wkłucia. Okres wylęgania boreliozy wynosi od 3 do 32 dni, najczęściej 7-9 dni. Objawy boreliozy (JAMA, 2000, 283, 698) Rumień pełzający Pierwszym objawem choroby z Lyme jest wystąpienie intensywnie czerwonej zmiany na skórze. Występuje ona zwykle w miejscu ukąszenia przez kleszcza i rozszerza się obwodowo przez okres kilku dni do kilku tygodni. Rumieniowi towarzyszy zwykle gorączka, sztywność karku, bóle mięśniowe i ogólne rozbicie. Zapalenie stawów Po kilku miesiącach u około połowy zakażonych, nieleczonych antybiotykami osób, występują nawracające objawy zapalenia stawów pod postacią bolesności i obrzęków stawów, które utrzymują się od kilku dni do kilku miesięcy. U 10% do 20% nieleczonych osób dochodzi do rozwoju przewlekłego zapalenia stawów. Objawy neurologiczne W przebiegu choroby z Lyme dochodzi także do zajęcia ośrodkowego układu nerwowego, co jest przyczyną takich objawów, jak sztywność karku i silne bóle głowy (spowodowane zapalenien opon mózgowo-rdzeniowych), przejściowe porażenie mięśni twarzy (porażenie Bella), drętwienie, bóle, osłabienie kończyn lub upośledzenie koordynacji ruchowej. 3 Zaburzenia kardiologiczne U niedużej grupy pacjentów w kilka tygodni po zakażeniu mogą wystąpić objawy nieregularnej pracy serca. Inne objawy Rzadziej występujące objawy obejmują zapalenie oczu i uczucie ogólnego rozbicia. Leczenie choroby z Lyme wymaga jak najszybszego kontaktu z lekarzem celem podania antybiotyku. Zatrucie pokarmowe Brudne ręce oraz cały szereg okoliczności związanych z nieprzestrzeganiem higieny osobistej i żywienia jest przyczyną biegunki. Bakterie czy pasożyty wnikają przez przewód pokarmowy człowieka zwykle z zanieczyszczoną żywnością lub wodą. Taką właśnie drogą dochodzi do zatrucia pokarmowego, które wcale nie jest rzadkie, bo corocznie w Polsce rejestruje się kilkadziesiąt tysięcy takich przypadków. Wywołują je różne bakterie, najczęściej pałeczki Salmonella lub gronkowce. W kilka do kilkunastu godzin po spożyciu zakażonego pokarmu pojawiają się wymioty, biegunka, bóle brzucha, gorączka. Zwykle są to produkty mleczne, lody, ciastka z kremem, jaja, mięso. Zatrucie pokarmowe trwa kilka dni ale w niektórych przypadkach schorzenie przebiega ciężko i może nawet prowadzić do ciężkiego odwodnienia i innych komplikacji zdrowotnych. Istnieje koło 2000 gatunków pałeczek Salmonella. W stanach Zjednoczonych najwięcej bo około 33% wszystkich zatruć pokarmowych wywołują pałeczki Salmonella, 25% przypadków - gronkowiec złocisty (Staphylococcus aureus) i 17% zachorowań - Clostridium perfringens. Profilaktyka salmonellozy Profilaktyka salmonellozy człowieka wymaga wielokierunkowych działań z których część jak zaopatrzenie w pasze wolne od pałeczek S oraz eliminacja zwierząt zakażonych są domeną służby weterynaryjnej. Systematyczny wzrost nosicielstwa u ludzi wymaga rygorystycznego przestrzegania okresowych badań, szczególnie wśród pracowników przemysłu spożywczego. Szerzeniu salmonellozy sprzyja przygotowanie produktów żywnościowych z wyprzedzeniem i niewłaściwe ich przechowywanie, niedogotowywanie potraw oraz nieprzestrzeganie zasad higieny. Mleko surowe nie powinno być dopuszczone do sprzedaży, w więc do konsumpcji. Należy pamiętać o ogólnej zasadzie, że im bardziej zanieczyszczona jest powierzchnia jaja tym większe niebezpieczeństwo obecności w nim pałeczek S. Bakterie mogą bowiem wnikać z powierzchni do jego wnętrza nawet po kilku dniach przechowywania. Należy unikać jaj nadtłuczonych. W przypadku zainfekowania nioski, pałeczki S dostają się do żółtka jeszcze przed uformowaniem skorupki. W tym wypadku konieczne są zabiegi (gotowanie, smażenie) doprowadzające żółtko do temperatury ponad 70oC i utrzymaniu jej przez kilka minut (konsystencja żółtka prawie twarda). Gotowanie jaj „na miękko” lub jednostronne smażenie przez 2 min. jest niewystarczające do zabicia pałeczek S. Każde jajo przed użyciem winno być starannie umyte. W publikacjach ostatnich lat donoszono, że w Anglii, USA, Hiszpanii i Niemczech wiele ognisk salmonelozy było spowodowane konsumpcją jajek. Dur brzuszny Dur brzuszny jest ostrą chorobą zakaźną wywołaną przez pałeczki duru brzusznego. Źródłem zakażenia jest chory człowiek względnie nosiciel. Nosicielstwo polega na tym, że w ustroju człowieka, który przebył dur brzuszny obecne są zarazki, wydalane z kałem. Pałeczki 4 duru brzusznego mogą przebywać w jelitach lub np. w pęcherzyku żółciowym nosiciela nawet przez kilka lat. Choroba ma charakter sezonowy, a zatem do zakażenia dochodzi przez przewód pokarmowy zwykle latem lub jesienią. Człowiek zapada na dur brzuszny zwykle po spożyciu zakażonej wody lub żywności. Pałeczki duru brzusznego przenoszone są przez muchy. Od wniknięcia zarazków do organizmu mija zwykle 10-14 dni zanim rozwinie się choroba. Jest to bezobjawowy okres wylęgania się duru brzusznego. Później występuje gorączka, ból głowy i brzucha, zaparcia stolca lub biegunka oraz nieżyt oskrzeli. Na skórze brzucha i klatki piersiowej, wyjątkowo na twarzy, pojawia się różyczka durowa mająca postać różowych plamek. Obecnie przebieg duru brzusznego jest inny. Większość zachorowań ma przebieg nietypowy np. pod postacią biegunki lub podrażnienia pęcherzyka żółciowego czy wyrostka robaczkowego. Natężenie objawów chorobowych może być tak niewielkie, że chorzy nawet nie przebywają w łóżku. Łagodny przebieg duru zdarza się u ludzi szczepionych przed laty, u których odporność poszczepienna zaczęła wygasać. Profilaktyka przeciwdurowa opiera się na szczepieniach ochronnych. Szczepionkę wstrzykuje się podskórnie w trzech dawkach. Pierwsze dwie podaje się w odstępie jednego miesiąca a trzecią dopiero po roku. Powikłania poszczepienne występują niezmiernie rzadko (analiza 700 000 zaszczepionych osób wykazała brak jakichkolwiek powikłań). Szczepieniami przeciw durowi brzusznemu w Polsce objęte są tylko osoby najbardziej narażone. Dotyczy to mieszkańców terenów o szczególnie złym stanie sanitarnym oraz osób, których praca lub warunki bytowe stwarzają podwyższone ryzyko zakażenia. Są to pracownicy wodociągów, kanalizacji, zakładów oczyszczania miasta, pewne grupy pracowników służby zdrowia oraz osoby z otoczenia nosicieli. Decyzję o przeprowadzeniu obowiązkowych szczepień na danym terenie podejmuje inspektor sanitarny. Zapobieganie durowi brzusznemu polega na przestrzeganiu ogólnych zasad sanitarno-higienicznych aktualnych w stosunku do wszystkich chorób przenoszonych drogą pokarmową. Należycie zbudowane i zabezpieczone przed zanieczyszczeniami studnie, prawidłowo zlokalizowane i urządzone śmietniki oraz miejsca zsypywania śmieci, czysta pod względem bakteriologicznym woda wodociągowa, przestrzeganie warunków sanitarnych w ustępach, mycie owoców i jarzyn oraz tępienie much to istotne elementy profilaktyki. Czerwonka Czerwonka bakteryjna jest ostrą chorobą zakaźną wywołaną przez drobnoustroje w kształcie pałeczek z rodzaju Shigella, spotykaną na całym świecie, przede wszystkim w krajach o klimacie tropikalnym. Do zakażenia dochodzi drogą pokarmową poprzez spożycie zakażonej żywności lub wody. Możliwe jest również zarażenie poprzez przedmioty codziennego użytku zanieczyszczone bakteriami. W glebie pałeczki czerwonki mogą żyć przez parę miesięcy, zwłaszcza jeżeli jej wilgotność jest duża. Pałeczki czerwonki przenoszone są przez muchy. Wszystkie te okoliczności sprawiają, że czerwonka pod postacią epidemii występuje głównie w lecie i jesienią. Od wniknięcia zarazków do wystąpienia objawów chorobowych mija od 2-5 dni. Klasyczna czerwonka bakteryjna przebiega z wysoką gorączką i dolegliwościami trawiennymi pod postacią biegunki połączonej z bolesnym parciem. Stolce są płynne i zawierają świeżą krew, śluz a niekiedy i ropę. Przedłużająca się choroba powoduje odwodnienie organizmu i utratę różnych niezbędnych do życia pierwiastków takich jak np. potas, chlorki czy magnez. Czerwonka może przebiegać nietypowo, w formie poronnej, z ledwo zaznaczonymi objawami krwotocznego zapalenia jelit. Obraz chorobowy nie różni się wówczas od zwykłej niestrawności. 5 Zapobieganie czerwonce opiera się na takich samych zasadach jak w przypadku innych chorób zakaźnych przewodu pokarmowego. Troska o higienę osobistą, częste mycie rąk, nadzór nad produktami spożywczymi w trakcie ich przechowywania i przygotowywania, unikanie podejrzanych źródeł wody, tępienie much - to podstawowe zasady profilaktyki. Z punktu widzenia epidemiologicznego groźni są nie tylko chorzy, którzy mogą zarażać zdrowych, ale również i osoby które przebyły czerwonkę. U części z nich, zakażenie przechodzi w stan przewlekły i stają się one nosicielami bakterii przez kilka miesięcy. Nie zdają sobie sprawy z tego, że nadal są chorzy, bo nie odczuwają już żadnych dolegliwości. W dalszym ciągu wydalają jednak z kałem olbrzymie ilości pałeczek. Zapalenie wątroby typ-A Jedna z żółtaczek, a mianowicie zapalenie wątroby typ-A (wzw-A) wywołana przez wirus (HAV) przebiega z dolegliwościami trawiennymi. Najwyższe współczynniki zapadalności na wzw-A w granicach od 20-60 zachorowań na 100 000 mieszkańców stwierdzono w Afryce, Śrdkowym Wschodzie, Środkowej i Południowej Ameryce oraz w niektórych krajach Europy. W USA i w zachodniej części Europy wynoszą od 5 do 10. Zakażeniu, które szerzy się drogą pokarmową, sprzyjają złe warunki sanitarne. Zwykle jest to skażona woda lub produkt spożywczy. Możliwe jest przeniesienie infekcji z człowieka na człowieka. Jedna z epidemii która miała miejsce w Szanghaju była spowodowana zainfekowanymi mięczakami. W ciągu trzech miesięcy zachorowało 293 000 mieszkańców a zmarło 9 osób. Osoba chora zagraża otoczeniu przed wystąpieniem objawów choroby. Wtedy bowiem stwierdza się wirusy w kale. Zakażenie HAV u dzieci przebiega zwykle bezobjawowo. U 10% dorosłych zarażonych pojawia się żółtaczka. Natomiast objawy ogólne jak zmęczenie, ból głowy, brak apetytu, nudności, wymioty, ból brzucha, gorączka występują u 33% chorych. Utrzymują się od 2 do 3 tygodni. Ciemne zabarwienie moczu wyprzedza żółtaczkę o jeden do kilku dni. W przeciwieństwie do obiegowych opinii HAV jest stosunkowo oporny na działanie konwencjonalnych środków czystości. W tym sensie nazywanie wzw A „chorobą brudnych rąk” nie jest do końca uzasadnione. Materiał zawierający wirusa, przechowywany w temperaturze pokojowej, może być zakaźny przez wiele miesięcy. Wirus jest inaktywowany w ciągu 5 minut w temperaturze 100oC. Niszczony jest również w ciągu 30 minut przez roztwory podchlorynów i formaldehydu. Grupą szczególnego ryzyka są turyści, u których nie przeprowadzono stosownych działań profilaktycznych (szczepionka lub/i gammaglobulina ludzka), przebywający na terenie o wysokiej transmisji HAV. Nawet wśród gości pięciogwiazdkowych hoteli zapadalność na wzw A wynosi 3-5/1000 turystów miesięcznie. Wśród amatorów trampingu zapadalność jest 10-20-krotnie wyższa. Ostre wirusowe zapalenie wątroby typu A jest trzecią co do częstości występowania chorobą u podróżujących (po infekcjach układu oddechowego i pokarmowego). Zapobieganie wzw-A polega na przestrzeganiu higieny osobistej, gotowaniu wody, myciu jarzyn i owoców. Wskazania do szczepienia przeciwko wzw typu A * dzieci w wieku przedszkolnym, szkolnym i młodzież, które nie chorowały na wzw A * osoby podróżujące do krajów rozwijających się i innych o wysokiej zapadalności na wzw A * osoby zatrudnione przy produkcji i dystrybucji żywności * pracownicy służby zdrowia * chorzy na przewlekłe zapalenie wątroby i hemofilię * narkomani * homoseksualiści 6 żołnierze służby czynnej pracownicy oczyszczalni ścieków * * Zalecane szczepienia przeciwko niektórym chorobom związanym z podróżowaniem Choroba Osoby, u których zaleca się wykonanie szczepienia Wirusowe zapalenie wątroby typu A Wszystkie osoby udające się w podróż do krajów rozwijających się Wirusowe zapalenie wątroby typu B Studenci, nauczyciele, misjonarze, pracownicy służby zdrowia, doradcy techniczni, ochotnicy, działacze charytatywni oraz rodziny planujące pracować i żyć za granicą, szczególnie w Azji, Afryce i wszędzie tam, gdzie ryzyko zakażenia jest wysokie; również osoby wybierające się w krótką podróż i przewidujące kontakty seksualne z nowymi partnerami Zapalenie mózgu typu B (japońskie) Osoby udające się w podróż (w okresie wzmożonego ryzyka zakażenia) do wiejskich obszarów Azji, na których uprawia się ryż oraz hoduje świnie Wszyscy udający się do obszarów, gdzie występują epidemie tej choroby (ostatnio epidemie te zaobserwowano na niektórych terenach Afryki, Azji oraz Bliskiego Wschodu) Meningokokowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych Dżuma Osoby planujące pracę lub osiedlenie się w wiejskich, górzystych obszarach Afryki, Azji lub Ameryki Środkowej i Południowej, gdzie trudno uniknąć kontaktów z gryzoniami i pchłami; szczepienie stanowi skuteczniejszą ochronę przed zachorowaniem na dżumę dymieniczą niż płucną Wścieklizna Osoby planujące dłuższe wyprawy do słabo zamieszkanych obszarów Ameryki Środkowej i Południowej, Bliskiego Wschodu, Afryki, Azji, gdzie wścieklizna jest chorobą endemiczną 7 Kleszczowe zapalenie mózgu Osoby planujące eskapady po Europie w okresie od kwietnia do sierpnia Dur brzuszny Osoby wybierające się w podróż do krajów rozwijających się Promieniowanie słoneczne Wiosną i latem nasila się promieniowanie ultrafioletowe (UV), które stanowi część promieniowania słonecznego docierającego do ziemi. Powstaje ono na słońcu w wyniku łańcuchowych reakcji termonuklearnych. Promieniowanie UV składa się z trzech typów promieniowania różniących się między sobą skutkami biologicznymi. Promieniowanie UV-B posiadające długość fali w granicach 320-280 nm jest odpowiedzialne za efekt opalania. Eksperci z Międzynarodowej Agencji Badania Raka (IARC) uważają, że bardzo groźny nowotwór skóry jakim jest czerniak oraz inne mniej groźne raki skóry są przyczynowo związane z działaniem promieniowania UV w zakresie od 250 do 350 nm. Należy jednak pamiętać również o korzystnym działaniu UV np. na biosyntezę witaminy D w skórze i tym samym na gospodarkę wapniowo-fosforanową ustroju. Promieniowanie UV poprawia kondycję fizyczną. Istnieją obserwacje odnośnie wzrostu czerwonych i białych ciałek krwi po nasłonecznieniu. Z drugiej strony wiadomo, że UV działa szkodliwie na oczy - rogówkę i spojówkę oraz osłabia mechanizmy immunologiczne organizmu. Zaleca się zatem umiarkowane opalanie rekonwalescentom, osobom osłabionym oraz posiadającym mało pigmentu w skórze oraz zażywającym niektóre leki (dziurawiec). Przy dłuższym nasłonecznieniu powinno się używać okulary przeciwsłoneczne ze szkłami, które pochłaniają UV. Na odsłoniętą skórę stosuje się kremy ochronne (na opakowaniu winien być umieszczony wskaźnik absorbcji UV). Aktualny stan wiedzy nad biologicznymi skutkami ekspozycji na UV nie pozwala określić jaki czasokres przebywania na słońcu i w jakiej porze roku jest bezpieczny i nie wywołuje raka skóry. Bezwzględnie należy unikać opalania wywołującego oparzenia skóry oraz kąpieli słonecznych pomiędzy 11oo-14oo. Pyłkowica Kwitnienie drzew i traw jest ciężkim okresem dla alergików. Osoby uczulone na pyłki roślinne cierpią wówczas z powodu pyłkowicy. Świąd oczu, łzawienie, przekrwienie spojówek, napadowe kichanie, cieknąca wodnista wydzielina z nosa to główne objawy tego schorzenia. W USA choruje na nią około 10% populacji. Na pyłki traw i zbóż jest uczulonych około 82%, pyłki drzew - 38% i bylicy - 8,1% powyższej populacji. Nawet wczesne dzieciństwo nie chroni przed pyłkowicą, bowiem chorują na nią już czteromiesięczne dzieci. W późniejszym wieku około 1/3 alergików zapada na astmę oskrzelową. Charakter objawów pyłkowicy uzależniony jest od miejsca kontaktu pyłków z błoną śluzową. Może to być nos, spojówki, usta, gardło, krtań czy oskrzela. Okres kwiecień-maj jest najgorszy dla uczulonych na pyłki kwitnących drzew, majczerwiec - dla osób wrażliwych na kwitnące trawy, czerwiec-sierpień - dla uczulonych na pokrzywę, bylicę i rośliny kosmowate. 8 Leczenie pyłkowicy polega na maksymalnym ograniczeniu kontaktu z pyłkami przez zamykanie okien, stosowanie klimatyzacji, unikaniu przebywania na terenach wiejskich, spacerów po łąkach. Wyraźna poprawa następuje po przejściu z łąki do lasu. Liście i pnie drzew utrudniają ruch pyłków traw i chwastów. Największym wrogiem dla alergików jest poranna mgła, zawierająca duże ilości pyłków opadających nad ranem z atmosfery. Alergicy powinni więc unikać wiosennych i letnich wyjazdów poza miasto oraz przejazdów przez tereny wiejskie. Stosowanie leków nie zwalnia od konieczności unikania kontaktu z alergenami. Możliwe jest odczulenie chorego specjalnymi szczepionkami. Średni czas leczenia wynosi około 4 lat. Użądlenia przez owady Innym problemem wakacyjnym jest niebezpieczeństwo użądlenia przez owady. Gatunkiem, który najczęściej powoduje reakcje alergiczne w naszym kraju jest pszczoła miodna która żądli wiosną i latem. Objawy jakie występują po użądleniu mogą być miejscowe lub uogólnione. Odczyny miejscowe to obrzęk, zaczerwienienie, świąd i bolesność w miejscu ukłucia. Osiągają często duże rozmiary i trwają conajmniej 24 godz. Reakcja uogólniona polega na pojawieniu się pokrzywki i obrzęków w różnych okolicach ciała oraz duszności. W ciężkich przypadkach uczulenia dochodzi do wstrząsu anafilaktycznego manifestującego się spadkiem ciśnienia, zasinieniem powłok ciała i utratą przytomności. Zgon osoby użądlonej jest spowodowany obrzękiem górnych dróg oddechowych. Wymienionym objawom zarówno w przypadkach alergii miejscowej jak i ogólnej może towarzyszyć złe samopoczucie, zawroty głowy, stan pobudzenia nerwowego, lęk, ból brzucha, nudności i wymioty. Przyczyna alergii na jady owadów przez długie lata była nieznana. Dopiero w roku 1974 grupa naukowców pod kierunkiem prof. Reismana stwierdziła, że istotą uczulenia jest wytwarzanie przeciwciał IgE w następstwie wprowadzenia jadu do organizmu człowieka. Jad pszczeli zawiera szereg różnych związków: histaminę, dopaminę, noradrenalinę, apaminę, melittynę czy fosfolipazę A1, które wyzwalają reakcje alergiczne. Zapobieganie użądleniu polega w pierwszym rzędzie na unikaniu miejsc gdzie przebywają owady, to jest łąk i pasiek. Użądlenia przez pszczoły najczęściej zdarzają się w czasie spacerów boso po łąkach a także podczas jazdy na motocyklu czy rowerze. Osoby uczulone, w trakcie przebywania w sąsiedztwie pszczół i os, nie powinny używać wonnych mydeł, lakierów, perfum oraz nosić barwnej odzieży. Najniebezpieczniejsze kolory to biały, zielony i jasnobrązowy. Osy są również niebezpieczne jak pszczoły. W skład rodziny osowatych (Vespidae) wchodzi kilka rodzajów i wiele gatunków. Lekarzy polskich najbardziej interesuje rodzaj Vespula i gatunki Vespula vulgaris (osa pospolita) i Vespula germanica (osa niemiecka). W piśmiennictwie amerykańskim dużo uwagi poświęca się gatunkom: Vespula maculiformis i Vespula squamosa. Przedstawicieli rodzaju Polistera (klecanki, paper wasp) spotyka się głównie w krajach śródziemnomorskich. Do rodziny osowatych należą także szerszenie (Dolichovespula). Ponieważ w przeciwieństwie do pszczół osy zdolne są użądlić kilka razy, to ukłucie kolejnej osoby może spowodować mniejszy ból, dzięki zmniejszeniu (w następstwie poprzedniego użądlenia) ilości jodu zawartego w woreczku jadowym. Użądlenia os powodują podobne objawy, jak użądlenia pszczół. Leczenie alergii na jad owadów tzw. imunoterapia jest stosowana od wielu lat i to z pozytywnym skutkiem. Jad podaje się podskórnie w kilkutygodniowych odstępach czasu we wzrastających dawkach. Leczeniu takiemu winni się poddać wszyscy pacjenci u których już kiedyś wystąpił wstrząs anafilaktyczny po użądleniu. Osoby u których po użądleniu pojawiły się tylko reakcje miejscowe, niekiedy nawet duże, nie są poddawani leczeniu odczulającemu 9 jadem! Dzieci stanowią specjalna grupę pacjentów alergicznych ponieważ większość ich traci wrażliwość na jad z wiekiem i dlatego podjęcie immunoterapii wymaga szczególnego rozważenia. Immunoterapia jadem jest postępowaniem bezpiecznym należy ją prowadzić przez 2-3 lat. Odczyny miejscowe lub słabo nasilone reakcje uogólnione występują rzadko. Osoby wrażliwe na jad owadów winne zabezpieczyć się na wypadek użądlenia. Najskuteczniejszym sposobem jest noszenie przy sobie automatycznej strzykawki zawierającej odpowiednio dobraną dawkę hydrokortyzonu oraz kilka tabletek wskazanego przez lekarza leku antyhistaminowego. Ukąszenie przez żmiję Ukąszenie przez żmiję powoduje ciężkie zatrucie organizmu przez jad dostający się do krwi człowieka. Jad żmiji zawiera białka i enzymy, które posiadają niezwykle silne działanie toksyczne. Po ukąszeniu, przedostaje się on do krwi poprzez ranę, w ilości nawet 75% całkowitej zawartości gruczołów jadowych żmiji. Zdarzają się jednak przypadki kiedy żmija nie zdąży wprowadzić jadu po ukąszeniu. Jad żmiji uszkadza naczynia krwionośne, zlepia czerwone ciałka krwi tworząc w ten sposób zakrzepy oraz poraża ośrodkowy system nerwowy i przemiany biochemiczne komórek. Jedynym gatunkiem jadowitym wśród węży żyjących w Polsce jest żmija zygzakowata. Jest ona zwykle szara lub brunatna, długa na około 75cm oraz posiada wyraźny czarny zygzak na grzbiecie. Spotyka się ją na podmokłych łąkach, polanach oraz nasłonecznionych i kamienistych poboczach. Miesiące zimowe przesypia. Ukąszenie żmiji jest aktem samoobrony po nadepnięciu czy innej formie napastowania. Żmija jest płochliwym gadem, który zawsze stara się ukryć przed człowiekiem. Najczęstszą okolicą ukąszenia są stopy, ręce i przedramiona. Po ukąszeniu widoczne są dwa punkcikowe nacięcia przez zęby jadowe. W tym miejscu pojawia się obrzęk i zasinienie połączone z piekącym bólem. Skóra staje się niebieskawo zabarwiona, pojawiają się krwawe wybroczyny i pęcherzyki wypełnione płynem. Okoliczne węzły chłonne brzękną i są bolesne. Jednocześnie występują objawy będące następstwem działania trucizny na organizm. Pojawia się niepokój, lęk, nudności i wymioty. Akcja serca ulega przyspieszeniu, ciśnienie krwi obniża się, występują krwawienia oraz zaburzenia w pracy nerek. W najcięższych przypadkach ukąszeń, które mogą być śmiertelne dochodzi do rozległych krwawień w płucach, wątrobie i ośrodkowym układzie nerwowym. Najniebezpieczniejsze są ukąszenia na wiosnę, po przebudzeniu się żmiji ze snu zimowego. Szczególnie wrażliwe na jad są dzieci. Alkohol ułatwia i przyspiesza wchłanianie trucizny. Podobnie działa wysiłek fizyczny wykonywany przez ukąszonego. Najgroźniejsze są ukąszenia w głowę i okolicę twarzy oraz bezpośrednio w naczynie krwionośne. Sposób oraz szybkość udzielenia pierwszej pomocy ukąszonemu przez żmiję ma decydujący wpływ na losy poszkodowanego. Należy jak najszybciej unieruchomić i założyć opaskę uciskową na ukąszoną kończynę. Unieruchomienie polega na założeniu szyny. Opaska uciskowa winna znajdować się powyżej miejsca ukąszonego przez okres do 2 godzin. Ucisk należy zwalniać co 15 minut na 60 sekund aby nie dopuścić do martwicy kończyny. Dalsze postępowanie polega na zastosowaniu surowicy przeciw jadowi żmiji, którą wstrzykuje się w okolicę ukąszenia domięśniowo względnie dożylnie. Zdania odnośnie podawania surowicy są podzielone i z tego względu nie we wszystkich krajach jest ona stosowana. Również część lekarzy uważa zarówno odsysanie krwi jak i uciskanie kończyny za zabiegi niecelowe. 10 Zalecają więc pomoc doraźną pod postacią dezynfekcji rany i szybkiego przetransportowania chorego w pozycji leżącej do najbliższego szpitala. Smog ozonowy i fotochemiczny Ozon, niebieskawy gaz o ostrym, charakterystycznym zapachu składa się z trzech atomów tlenu. Powstaje on w atmosferze, na skutek działania promieniowania słonecznego i wyładowań elektrycznych na atomy tlenu. Cząsteczki ozonu tworzą się w sąsiedztwie różnych urządzeń elektrycznych np. generatorów promieniowania jonizującego, przyśpieszaczy liniowych, łuków elektrycznych, lamp rtęciowych. Ozon powstający w górnych warstwach atmosfery tworzy powłokę chroniącą żywe istoty na Ziemi przed działaniem promieniowania ultrafioletowego. Niebezpiecznym zjawiskiem ekologicznym jest niszczenie ochronnej warstwy ozonu przez freony. W 1974 r. amerykańscy fizycy Rowland i Molina, wykazali, że właśnie freony są odpowiedzialne za powstawanie „dziur ozonowych”. Związki te obecne w dezodorantach i urządzeniach chłodniczych, po uwolnieniu do atmosfery, zostają „rozbite” przez światło słoneczne. Powstałe atomy chloru i bromu niszczą cząsteczki ozonu. Na zmniejszanie się zawartości ozonu w atmosferze mają także wpływ gazy wulkaniczne. Redukcja zawartości ozonu o 1% powoduje wzrost natężenia promieniowania ultrafioletowego na powierzchni ziemi o 2%. O ile ozon w górnych warstwach atmosfery jest pożyteczny to unoszący się nad powierzchnią Ziemi stwarza zagrożenia zdrowotne dla istot żywych. Drażni bowiem spojówki oczu i błony śluzowe dróg oddechowych, powoduje suchość oczu, nosa, gardła, krtani, dławienie, kaszel, bóle w klatce piersiowej, senność, ograniczenie zdolności koncentracji, zaburzenie widzenia i oddychania. Ozon znajdujący się w smogu, powstaje na skutek reakcji spalin samochodowych ze światłem słonecznym. Zagrożenie smogiem ozonowym jest największe w upalne i bezchmurne dni, w rejonach o dużym nasileniu ruchu samochodowego. Ponieważ ozon jest gazem lekkim, który łatwo przemieszcza się w atmosferze, to ozon może przemieszczać się do obszarów o minimalnym ruchu samochodowym. Smog ozonowy jest częścią smogu fotochemicznego. W wyniku reakcji światła słonecznego za spalinami samochodowymi powstaje cała gama innych toksycznych związków chemicznych zagrażających zdrowiu człowieka. Taki bukiet trucizn ozon, kwas azotowy, aldehydy, azotan nadtlenku acetylu - unoszący się tuż nad ziemią, atakuje nasze oczy, skórę, drogi oddechowe... Amerykańscy naukowcy przebadali dokładnie wpływ letniego smogu na drogi oddechowe człowieka. Już po kilku godzinach występują objawy ostrego nieżytu, świszczący oddech i upośledzenie funkcji płuc. Najbardziej wrażliwe są dzieci i młodzież. Z tego względu, ocena zagrożenia smogiem fotochemicznym na podstawie stężeń ozonu jest systematycznie prowadzona w wielu krajach na świecie. Wyznaczono także progi stężeń ozonu, powyżej których ogłaszane są alarmy smogowe. Stężenie ozonu wynoszące 200 mcg/m3 powietrza, utrzymujące się przez 3 godz, jest podstawą do ogłoszenia alertu w Wiedniu i Linzu. Przy zawartości 400 mcg ozonu w m3 następuje ograniczenie ruchu samochodowego i nakazuje się pozostawać ludziom w domu. W 1993 r. na skutek czerwcowego smogu w Berlinie, przesunięto procesję z okazji Bożego Ciała, na godziny wieczorne. Polska nie posiada regulacji określającej progi alarmowe dla smogu fotochemicznego. Według WHO wartością graniczną jest 100-120 mcg w m3 powietrza, w ciągu 8 godzin.
